Jakość w aspekcie parametrów fizykochemicznych oraz konsumenckich

W rozdziale 3.3 zostaną omówione wybrane grupy kosmetyków i produktów chemii gospodarczej. Dyskutowany będzie skład: szamponów do włosów, płynów do kąpieli i Ŝeli pod prysznic, płynów do płukania oraz substancji smarowych, poniewaŜ właściwy dobór jakościowy i ilościowy komponentów decyduje o finalnych właściwościach fizykochemicznych i uŜytkowych wyrobów. Zaprezentowane zostaną wybrane potencjalne kryteria oceny jakości wymienionych grup produktów.

A. Szampony do włosów

Do niedawna mydło było jedynym środkiem do mycia i pielęgnacji włosów. Powodowało ono osadzanie się soli wapniowych na powierzchni włosów i było przyczyną częstych uczuleń a takŜe powaŜnych dermatoz. Przełomem w dziedzinie pielęgnacji włosów było zastosowanie syntetycznych surfaktantów – alkilobenzenosulfonianów. Związki te charakteryzowały się duŜą zdolnością myjącą, pianotwórczą i odpornością na twardą wodę. Ich wadą było jednak wywoływanie podraŜnień skóry, w szczególności gruczołów łojowych, a takŜe ograniczona biodegradowalność. Wraz ze wzrostem świadomości konsumentów, a w konsekwencji takŜe ich wymagań, zaczęto poszukiwać nowych surowców, które byłyby zarówno bezpieczne dla człowieka jak i dla środowiska, a oprócz tego zapewniałyby wielofunkcyjność preparatu [54-64].

Skład szamponów do włosów

Literatura [54-64] opisuje klasyczne, płynne szampony do włosów jako złoŜone mieszaniny, produkowane najczęściej w formie emulsji, klarownych lub opalizujących roztworów o lepkości umoŜliwiającej wygodne dozowanie (od kilkuset do kilku tysięcy mPa·s) i stosunkowo wysokiej zawartości wody, rzędu nawet 40-80 %. Polska Norma [65] z roku 1986 definiuje szampony jako wodne roztwory związków powierzchniowo czynnych (ZPC) zawierających w swoim składzie środki konserwujące (bakteriobójcze), dodatki wspomagające działanie myjące i pianotwórcze oraz nadające specjalne właściwości organoleptyczne, fizyczne i kosmetyczne.

W nowoczesnej recepturze szamponu do włosów, oprócz wody, moŜna wyróŜnić:

- podstawowe ZPC - np. sole siarczanów alkoholi tłuszczowych (np. SLS) i ich

oksyetylenowane pochodne (np. SLES), sole sulfonianów α-olefin oraz sole alkilosulfobursztynianów. Wymienione związki charakteryzują się wysoką zdolnością myjącą, dobrymi właściwościami pianotwórczymi, odpowiednią rozpuszczalnością w wodzie oraz łatwością zagęszczania roztworów wodnych. Niewielkie działanie draŜniące wywołane stosowaniem podstawowych ZPC, zwłaszcza SLES-u, mogą zostać obniŜone, np. przez wprowadzenie do receptury hydrolizatów protein [66-70]. Wadą stosowania soli sulfonianów

α-olefin jest z kolei powodowanie uczucia szorstkości włosów, a w przypadku soli alkilosulfobursztynianów obniŜenie właściwości pianotwórczych preparatu w obecności sebum [56],

- pomocnicze surfaktanty - np. alkanoloamidy kwasów tłuszczowych, betainy,

alkilopoliglukozydy (APG), acylosarkozyniany oraz tlenki amin. Stosowane są w celu: polepszenia zdolności myjących i pianotwórczych, ułatwienia zwiększenia lepkości szamponów. Mogą one pełnić funkcję kondycjonującą oraz posiadać zdolność obniŜania podraŜnień wywołanych działaniem podstawowych ZPC [66-70]. Wadą stosowania alkanoloamidów, w szczególności dietanoloamidów, jest moŜliwość powstawania z nich nitrozwiązków o potencjalnym działaniu kancerogennym. Teoria ta nie została jednak do końca potwierdzona,

- stabilizatory piany - np. alkanoloamidy kwasów tłuszczowych, betainy,

alkilopoliglukozydy, acylosarkozyniany. Związki te powodują zwiększenie objętości i trwałości piany wytworzonej przez preparaty myjące [57, 66-70],

- modyfikatory lepkości – np. NaCl, polimery pochodzenia naturalnego i syntetycznego,

alkohol etylowy. Zwiększenie lepkości szamponu moŜna uzyskać poprzez wprowadzenie elektrolitów do wodnych roztworów surfaktantów. Najczęściej stosuje się chlorek sodu. Popularność tego związku wynika głównie z jego niskiej ceny oraz z faktu, Ŝe jest on

ogólnodostępny. Innym sposobem modyfikowania lepkości jest wprowadzenie ZPC, które tworzą roztwory micelarne i liotropowe ciekłe kryształy (LLC- Lyotropic Liquid Crystals) [57, 71-78]. Zwiększenie lepkości przy uŜyciu polimerów pochodzenia naturalnego polega na tworzeniu w wodzie układów koloidalnych o wysokiej lepkości. W przypadku cząsteczek związków polimerów pochodzenia syntetycznego, jak np. kwas poliakrylowy, podwyŜszenie wartości pH układu powoduje „rozwinięcie” cząsteczki o duŜej objętości. Następuje gwałtowny wzrost objętości fazy rozpuszczonej i w konsekwencji wzrost lepkości. Zbyt duŜą lepkość roztworu moŜna obniŜyć wprowadzając alkohol etylowy, glikol propylenowy bądź heksylowy [79-82],

- związki zmętniające i perłotwórcze - np. nierozpuszczalne w wodzie pochodne kwasów

tłuszczowych, dyspersje kopolimerów styrenowo-akrylowych. Kwestia przezroczystości szamponów jest częstym przedmiotem dyskusji. Często przyjmuje się, Ŝe konsument odbiera kosmetyki nieprzezroczyste jako „bogatsze” w składzie i przez to „silniej” działające. Prawdziwym powodem stosowania tego typu związków jest konieczność zamaskowania wad recepturowych, np. powolne wytrącanie się substancji stałych z preparatów zawierających dodatki ziołowe. Związki zmętniające i nadające kolor perły występują najczęściej w postaci kryształków odbijających światło [54,56, 83-85],

- związki kondycjonujące - np. hydrolizaty protein, lipidy, silikony, pochodne

czwartorzędowych soli amoniowych. Związki kondycjonujące powinny wykazywać substantywność do powierzchni włosów. Kondycjonowanie włosów polega na: zwiększaniu podatności włosów na rozczesywanie, nadawaniu połysku, spręŜystości i jedwabistości, ułatwianiu modelowania i układania fryzury, zmniejszaniu elektryzowania się włosów, gwarantowaniu ochrony włosów przed działaniem czynników atmosferycznych [86-99],

- lecznicze - np. siarka, pirydoksyna (witamina B₆), wyciągi roślinne; substancje te w zaleŜności od przeznaczenia szamponu mają za zadanie zmniejszyć wydzielanie łoju, mogą takŜe mieć działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze [100-103],

- regulatory pH - np. kwas mlekowy, askorbinowy, kwasy owocowe; regulują pH preparatu.

Przyjmuje się, Ŝe pH szamponów powinno być zbliŜone do pH skóry (pH = 5,5÷6,5) [104],

- konserwanty - np. kwas benzoesowy i jego sole, kwas sorbowy oraz jego sole i estry,

parabeny; związki obniŜające aktywność pleśni i bakterii, przedłuŜające termin przydatności kosmetyku do uŜycia. Konserwanty stosowane w kosmetyce muszą spełnić szereg wymagań: obojętność fizjologiczna, stabilność chemiczna. Nie powinny być wchłanianie przez skórę oraz błony śluzowe, powinny być bezbarwne, bez smaku i zapachu, wykazywać dobrą rozpuszczalność w wodzie, szerokie spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej oraz wysoką skuteczność juŜ przy niskim stęŜeniu [55,79],

- barwniki, kompozycje zapachowe - np. błękit brylantowy, azorubina, czerwień koszelinowa.

Składniki podwyŜszające walory estetyczne produktu, pełniące głównie rolę marketingową. Najczęściej oznacza się: cechy barwy (odcień, nasycenie, głębokość) i zmianę barwy po działaniu róŜnych czynników (np. światła, temperatury). Zapach wyrobów ma istotny wpływ na psychikę człowieka i jest w wielu przypadkach podstawowym kryterium decydującym o zakupie produktu. WaŜnym aspektem perfumowania jest takŜe maskowanie nieprzyjemnego zapachu uŜytych surowców [54, 56, 80, 105].

Dokonanie jednoznacznej klasyfikacji składników szamponu jest niełatwe, poniewaŜ często pełnią one w recepturze kilka funkcji. Przykładowo, surfaktanty pomocnicze mogą zwiększać lepkość kosmetyku i objętość utworzonej piany, ale mogą takŜe posiadać właściwości kondycjonujące. Odpowiedni dobór jakościowy i ilościowy składników jest więc bardzo istotny, poniewaŜ zapewnia otrzymanie szamponu o ściśle sprecyzowanych właściwościach fizykochemicznych i uŜytkowych.

WyróŜniki jakości szamponów do włosów

Jakość szamponów do włosów określana jest często poprzez pryzmat następujących właściwości:

- zdolność myjąca - jest głównym wyróŜnikiem jakości dla wszystkich środków myjących.

Zabrudzenia znajdujące się na powierzchni włosów i skóry głowy mogą mieć postać: sebum, potu, zanieczyszczeń nieorganicznych oraz pozostałości po preparatach modelujących włosy. Odpowiedni dobór surowców o charakterze myjącym oraz ich udział procentowy w recepturze powinien gwarantować usuwanie zabrudzeń bez wywoływania nadmiernego odtłuszczenia powierzchni włosów i skóry [55-63, 98, 105-111]. Na podstawie aktualnego stanu wiedzy zdolność myjącą moŜna określić stosując metodykę emulgowania tłuszczów [111-112]. Według doniesień literaturowych zdolność myjącą moŜna takŜe oznaczyć na podstawie: pomiaru napięcia powierzchniowego wodnych roztworów szamponów [60], zdolności zwilŜania róŜnego rodzaju powierzchni [59-60, 113], efektywności wymywania zabrudzenia naniesionego na włosy [60], emulgowania zabrudzeń tłuszczowych [106-111],

- zdolność pianotwórcza - nie ma bezpośredniego wpływu na zdolność myjącą. Konsumenci

często postrzegają ją jako wyznacznik wysokiego stęŜenia związków aktywnych i tym samym wysokiej zdolności myjącej. Obfita piana poprawia takŜe wraŜenia estetyczne, ale moŜe prowadzić do utrudnienia zmywania preparatu wodą [57, 107-111]. Istnieje kilka sposobów oceny właściwości pianotwórczych, głównie opierających się na metodykach normowych [114-117]. Popularnie stosowaną metodą jest ocena objętości powstałej piany oraz wskaźnika trwałości piany (WTP) [115],

- lepkość produktu - jest odbierana jako wskaźnik wysokiej zawartości składników aktywnych

w preparacie. Pogląd ten jest często mylny, poniewaŜ odpowiednie właściwości reologiczne są najczęściej wynikiem udziału regulatorów lepkości, najczęściej chlorku sodu, który występując przy zbyt wysokich stęŜeniach powoduje podraŜnienia skóry [108-111, 118-124]. Lepkość produktu jest takŜe istotna z punktu widzenia właściwości uŜytkowych, takich jak: rozprowadzenie preparatu, spłukiwanie wodą, dozowanie kosmetyku z opakowań o róŜnej konstrukcji, np. w przypadku opakowań z dozownikami w postaci pompki. Lepkość szamponów moŜna wyznaczać stosując róŜnego rodzaju wiskozymetry pozwalające na oznaczanie wartości lepkości w zadanych warunkach pomiaru, np. prędkości obrotowej [114, 125-127],

- efekt antyelektrostatyczny - składniki nowoczesnych szamponów powinny zapobiegać

elektryzowaniu się włosów. W tym celu stosuje się tzw. związki kondycjonujące. Są to najczęściej molekuły zawierające w swej budowie atomy azotu i moŜna je zakwalifikować do kationowych związków powierzchniowo czynnych. Wykazują one silne powinowactwo do powierzchni włosa [98-99]. Włosy nienaelektryzowane łatwo ulegają modelowaniu i nie ulegają tzw. „rozwiewaniu” [91],

- zachowanie odpowiedniej ilości sebum - podstawowe składniki myjące mogą powodować

nadmiernie odtłuszczenie włosów i skóry głowy. Częstym zabiegiem niwelującym wysuszanie jest wprowadzenie do receptury szamponu emolientów - związków o charakterze wtórnie natłuszczającym (renatłuszczającym) [128]. Stopień wysuszenia włosów moŜna określić metodami sensorycznymi,

- nadanie włosom połysku, miękkości i puszystości - włosy błyszczące, miękkie i puszyste są

oznaką ich dobrej kondycji. Powierzchnia włosa zniszczonego jest nierówna a skutkiem jest słabsze odbicie promieni świetlnych dających wraŜenie połysku. Związki kondycjonujące (np. kationowe ZPC) najczęściej mają zdolność wygładzania powierzchni włosów, zwiększają takŜe ich spręŜystość i miękkość. Najprostszą metodą oceny połysku włosów jest ocena sensoryczna prowadzona przez grupę respondentów. Metoda ta polega na wzrokowym porównywaniu tresek włosów poddanych działaniu szamponu i wzorca [91],

- ułatwienie rozczesywania włosów - składniki szamponów powinny ułatwiać rozczesywanie

włosów suchych oraz mokrych. WyróŜnik ten moŜe być określony przez pomiar siły potrzebnej do rozczesania treski włosów [60, 129-130],

- wytrzymałość włosów na rozciąganie - codzienna pielęgnacja włosów (np. czesanie,

suszenie, modelowanie) prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń włosa (np. łamanie, zrywanie). Wytrzymałość włosów na działanie czynników mechanicznych zwiększają związki kondycjonujące, charakteryzujące się dobrym powinowactwem (substantywnością)

do powierzchni włosa. Cecha ta moŜe być określona przez ocenę wytrzymałości włosów na rozciąganie [60, 131-135],

- tworzenie ochronnego filmu na powierzchni włosa - substancje wykazujące substantywność

do powierzchni włosów mogą tworzyć na ich powierzchni film ochronny. MoŜe być on identyfikowany za pomocą elektronowego mikroskopu skaningowego oraz mikroskopu sił atomowych [131],

- pH szamponu – Polska Norma [117] określa zakres wartości pH dla szamponu (pH=4,5÷8).

Większość szamponów rynkowych ma lekko kwaśne pH. Takie środowisko zapobiega pęcznieniu włosa i sprzyja przyleganiu jego łusek, co w konsekwencji powoduje większy połysk [56,59-60,117,126],

- czystość mikrobiologiczna – bardzo istotna ze względu na bezpośredni kontakt wyrobu ze

skórą człowieka. Norma [117] obejmuje oznaczenie: ogólnej liczby drobnoustrojów metodą płytkową, liczby gronkowców koagulazododatnich metodą płytkową, liczby bakterii Pseudomonas Aeruginosa, E. Coli, Salmonelli, pleśni oraz laseczek beztlenowych,

- wygląd - według definicji Polskiej Normy [117] szampony do włosów powinny mieć postać

jednorodnych, klarownych, emulsyjnych lub opalizujących cieczy z perłową zawiesiną. Nie dopuszcza się osadów na dnie, zmętnień, zanieczyszczeń mechanicznych i widocznych róŜnic konsystencji lub skupień zawiesiny perłowej. W przypadku preparatów ziołowych dopuszczalne jest niewielkie zmętnienie preparatu oraz śladowe ilości osadu powstałego podczas przechowywania preparatu.

B. Płyny do kąpieli i Ŝele pod prysznic

Płyny do kąpieli i Ŝele pod prysznic stanowią ciekawą alternatywę dla tradycyjnych mydeł w kostkach. Kąpiel w wannie i pod prysznicem utrudnia uŜycie śliskiej kostki mydlanej. Standardowe mydło w kostce powoduje powstawanie nieestetycznych osadów na powierzchni prysznica i wanny, a zasadowe pH mydła (pH = 9÷10) moŜe prowadzić do uszkodzenia naturalnego, ochronnego płaszcza lipidowego skóry, skutkującego jej wysuszeniem i podraŜnieniem [136]. Płyny do kąpieli i Ŝele pod prysznic to kosmetyki, których wartość pH jest zbliŜona do naturalnego odczynu skóry (pH=5,5÷6,0). UŜycie płynnych preparatów kąpielowych gwarantuje odpowiednią zdolność myjącą oraz duŜe walory estetyczne kąpieli, bez powodowania zabrudzenia wanny czy prysznica [113, 136-142].

Skład płynów do kąpieli i Ŝeli pod prysznic

Płyny do kąpieli i Ŝele pod prysznic to roztwory związków powierzchniowo czynnych o odpowiedniej lepkości. Podstawowy skład to: mieszanina surfaktantów, modyfikator lepkości, konserwant, regulator pH, kompozycja zapachowa oraz barwnik [136-147]. Skład płynnych preparatów kąpielowych jest zbliŜony do składu szamponów. W przypadku Ŝeli pod prysznic wyjątkową uwagę zwraca się na dobór związków o charakterze myjącym. Głównie wynika to z faktu, iŜ płyny do kąpieli roztwarza się w wodzie, natomiast Ŝele pod prysznic aplikuje się bezpośrednio na powierzchnię skóry. Kompozycje Ŝeli pod prysznic są więc zwykle oparte na bazie ZPC o łagodnych właściwościach myjących. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie mieszaniny surfaktanów niejonowych i anionowych bądź ograniczenie stęŜenia tych ostatnich.

Szczególne miejsce w recepturach nowoczesnych preparatów kąpielowych zajmują:

- surowce nawilŜające - np. gliceryna, sorbitol, aminokwasy i ich pochodne, lanolina,

mirystynian izopropylu, oleje roślinne, silikony. Literatura [148-159] opisuje dwa sposoby nawilŜania skóry: poprzez wprowadzenie substancji do warstwy rogowej naskórka lub poprzez wytworzenie na jego powierzchni okluzyjnego filmu zapobiegającego odparowywaniu wody,

- dodatki pełniące rolę relaksacyjnych i terapeutycznych - np. olejki eteryczne. Są

skomplikowanymi mieszaninami nawet kilkuset związków pozyskanych z róŜnych części roślin (liści, łodyg, kwiatów, płatków, korzeni). W zaleŜności od składu olejku mogą wykazywać działanie: przeciwwirusowe, uspokajające, przeciwbólowe itp. [147].

Kryteria oceny jakości płynnych preparatów kąpielowych

Jakość płynnych kosmetyków do kąpieli moŜna kształtować poprzez odpowiedni dobór ilościowy i jakościowy składników, których działanie nie powinno się wykluczać. Kryteria oceny jakości tych preparatów są w duŜej mierze analogiczne z wyróŜnikami jakości szamponów (wysoka zdolność emulgowania zabrudzeń i zdolność pianotwórcza, odpowiednie pH, lepkość umoŜliwiająca dogodną aplikację).

W przypadku preparatów pielęgnujących skórę znaczący wpływ na jakość produktu ma takŜe: nawilŜanie i wtórne natłuszczanie skóry. Wbrew standardowym opiniom działanie kosmetyku nawilŜającego nie polega tylko na wprowadzeniu wody do organizmu, ale równieŜ na zahamowaniu jej utraty [148-159]. Mając na uwadze powinowactwo substancji nawilŜających do róŜnego rodzaju rozpuszczalników moŜna dokonać ich klasyfikacji na hydrofilowe i liofilowe. Substancje o charakterze hydrofilowym nawilŜają skórę działając według dwóch mechanizmów: związki o małych rozmiarach cząsteczek działają wgłębnie a

związki o duŜych rozmiarach cząsteczek działają filmotwórczo (okluzyjnie). Niskocząsteczkowe substancje hydrofilowe, popularnie nazywane takŜe humektantami (np. mocznik, gliceryna, sorbitol, mleczan sodu), są zdolne do chłonięcia wody z powietrza i wiązania jej w warstwie rogowej naskórka. Rozmiary związków wielkocząsteczkowych uniemoŜliwiają im wnikanie do warstwy rogowej, warunkują jednak doskonałe właściwości okluzyjne związku na zasadzie tworzenia „kompresu”. Dzięki temu uzyskuje się wraŜenie gładkości i miękkości skóry. Przykładami higroskopijnych związków wielkocząsteczkowych są: kwas hialuronowy, chityna, chitozan, hydrolizaty protein [148-159].

Działanie hydrofobowych substancji nawilŜających polega głównie na uzupełnianiu ubytku lipidów w skórze, stąd popularnie nazywa się je takŜe związkami wtórnie natłuszczającymi (renatłuszczającymi) lub emolientami. Ich działanie moŜe być dwojakie: wbudowywanie się w strukturę cementu międzykomórkowego (związki o niskiej masie cząsteczkowej) oraz utworzenie na powierzchni naskórka hydrofobowego filmu hamującego utratę wody (związki o wysokiej masie cząsteczkowej). Emolienty nadają skórze miękkość i elastyczność. Przykładami liofilowych substancji nawilŜających są: olej parafinowy, lanolina, oleje roślinne, oksyetylenowane oleje roślinne, silikony i ich pochodne [128, 148-160].

Kwestia wtórnego natłuszczania skóry nabrała w ostatnich latach większego znaczenia. Głównie ze względu na fakt zmiany preferencji konsumentów często korzystających z kąpieli pod prysznicem. Podczas mycia, wraz z zabrudzeniami znajdującymi się na powierzchni skóry, usuwa się takŜe naturalne lipidy pochodzące z wydzieliny gruczołów łojowych (sebum). Utrzymanie odpowiedniego stopnia nawilŜenia skóry jest tak istotne, poniewaŜ sebum pełni rolę bariery ochronnej, odpowiada za utrzymanie prawidłowego poziomu mikroflory bakteryjnej i zapewnia jej gładkość [161].

Efektywność działania kosmetyków nawilŜających moŜna określić m.in. poprzez:

- pomiary oporności pozornej lub przewodności - zwykle wykonywane za pomocą

korneometru wyposaŜonego w sondę. To najpopularniej stosowana nieinwazyjna metoda oceny stopnia nawilŜenia skóry,

- pomiar transepidermalnej utraty wody (TEWL - Trans Epidermal Water Loss)- jedną z

metod jest uŜycie ewaporimetru. Przyrząd ten określa „szczelność” warstwy rogowej naskórka. Dwie głowice aparatu mierzą objętość pary wodnej wydzielanej przez skórę. Skóra sucha wykazuje zwiększoną wartość TEWL w odniesieniu do skóry normalnej,

- pomiary elastyczności (spręŜystości) skóry - pomiar moŜliwy do przeprowadzenia metodą kutometryczną. Przez otwór w sondzie aparatu pod ciśnieniem zasysana jest skóra. Sonda

zassie więcej wiotkiej skóry, a mniej skóry o wysokiej elastyczności. Głębokość zassania skóry do sondy jest określana optycznie [162],

- pomiar szorstkości - skuteczność działania kosmetyków nawilŜających ocenia się badając

zmiany topografii skóry. Bruzdy i zgrubienia znajdujące się na powierzchni skóry tworzą pewnego rodzaju model topograficzny, który róŜni się w zaleŜności od: kondycji skóry, wieku, rasy itp. Wykonuje się silikonowy odlew skóry obrazujący jej powierzchnię. Następnie odlew ten ocenia się metodą profilometrii [163-165].

C. Płyny do płukania tkanin

W końcowym etapie produkcji tkanina zabezpieczana jest warstwą apretury chroniącej przed działaniem czynników zewnętrznych. Podczas procesu prania ta ochronna warstwa zostaje częściowo usunięta a wyroby włókiennicze stają się szorstkie w dotyku. W efekcie wzrasta zdolność do elektryzowania się tkaniny, co powoduje podwyŜszoną podatność na zabrudzenia [166-173]. Właściwy stan tkanin moŜe być utrzymany poprzez poddanie wyrobów włókienniczych obróbce wykończeniowej w warunkach domowych. Jednym ze sposobów utrzymania odpowiednich właściwości jest stosowanie kondycjonerów do tkanin [166-175], których najpopularniejszą formą są płyny do płukania.

Płyny do płukania tkanin to najczęściej wodne dyspersje kationowych surfaktantów. Preparaty te powinno charakteryzować: zdolność do adsorpcji na włóknach, nadanie włóknom puszystości i „miękkiego chwytu”, zdolność do odprowadzania ładunków elektryczności statycznej włókien, brak wywoływania wraŜenia śliskości tkanin, zaŜółcania ich oraz poszarzania, łatwość dyspergowania w wodzie, niska toksyczność, wysoki stopień biodegradacji, właściwości bakteriobójcze, brak powodowania podraŜnień i uczuleń, zdolność do oŜywiania barwy płukanych włókien, przyjemny zapach oraz brak korodującego działania na tworzywa konstrukcyjne pralek [166-181].

Preparaty do kondycjonowania tkanin mogą być stosowane w cyklu: prania (np. w płynnych preparatach piorących, których receptury oparte są na bazie niejonowych ZPC), płukania (standardowe płyny), suszenia (stosowane w suszarkach bębnowych w postaci papierowych arkuszy, na powierzchni których znajduje się warstwa preparatu, szczególnie popularne na rynku amerykańskim) [174].

Płyny do płukania tkanin moŜna takŜe nazywać: antystatykami, zmiękczaczami lub kondycjonerami i w dalszej części pracy pojęcia te będą traktowane zamiennie.

Skład płynów do płukania

Opracowanie optymalnej receptury płynu do płukania wymaga doboru wysokiej jakości kationowego ZPC oraz substancji pomocniczych. Płyny do płukania tkanin mogą zawierać:

- kationowe związki powierzchniowo czynne - np. czwartorzędowe sole amoniowe, aminy I- i

III-rzędowe, pochodne imidazoliny. Stanowią podstawowy komponent środków zmiękczających. Związki te zapewniają wysoki poziom miękkości tkaniny oraz działanie antyelektrostatyczne. Właściwości kondycjonujące związku zaleŜą ściśle od jego budowy, konkretnie od długości łańcucha alkilowego. Przykładowo maksymalny stopień miękkości tkaniny uzyskuje się po uŜyciu związków, których łańcuch alkilowy zbudowany jest z 18÷20 atomów węgla [66-67, 170, 178-180]. Kationowe ZPC mogą takŜe pełnić rolę środka biobójczego oraz inhibitora korozji dla elementów maszyn pralniczych [66-67, 181-182],