Propozycja utworzenia przez kraje EW G wspólnego rynku bez granic wewnętrznych została zgłoszona w styczniu 1985 roku przez Komisję EWG. Szczegółowe propozycje likwidacji barier fizycznych, technicznych i fiskalnych zostały przedstawione w tzw. Białej Księdze, która sugerowała podjęcie odpowiednich kroków, w raz z terminem ich podjęcia, w celu osiągnięcia jednolitego obszaru gospodarczego, w którym mielibyśmy do czynienia ze swobodą przepływu osób, towa
rów, usług i kapitału.
161 Resolution o f the European Council on the establishment...; S.C.W. E i j f f i n g e r , J. H a a n de: European monetary and fiscal..., s. 10.
162 Resolution o f the European Council on the establishment...; P. K o w a l e w s k i : Euro a międzynarodowy system..., s. 137.
163 Szerzej na temat zasad i funkcjonowania E S W w praktyce m.in.: P. D e G r a u - we : Economies o f monetary..., s. 97-127; S.C.W. E i j f f i n g e r , J. H a a n de: European monetary and fiscal..., s. 8-16; B. E i c h e n g r e e n : G lobalizing capital..., s. 160-181;
I d e m : European monetary unification: Theory, practice and analysis. Cambridge (Mass.) 1997, s. 153-223; P. B e r n h o lz: The Bundesbank and the process o f European mone
tary integration. In: Fifty years..., s. 754-772; M . K a e l b e r e r : Money and power in E u rope..., s. 125-168; D. G г о s, N . T h у g e s e n: European monetary..., s. 34—63; J. B i l ski : Europejski System Walutowy: cele, mechanizm, konsekwencje dla suwerenności wa
lutowej EW G. Łódź 1989; A. K o m a r : Europejska unia..., s. 23-94; E. C h r a b o n s z - c z e w s k a : Europejski System Walutowy...; L. O r ę z i a k : Integracja walutowa w ra
mach..., s. 62-112; P. K o w a l e w s k i : E uro a międzynarodowy system..., s. 132-173;
A. N o w a k - F a r : Unia Gospodarcza..., s. 34—49.
Stanowiący wyraz dążeń państw członków Wspólnot Europejskich do utworzenia unii gospodarczej i walutowej Jednolity Akt Europejski (Single European Act) podpisany został 17 lutego 1986 roku w Luk
semburgu. Tego dnia podpisy pod tym traktatem złożyli reprezentan
ci tylko 9 z 12 członków Wspólnot Europejskich. Ministrowie spraw zagranicznych Danii, Grecji i Włoch swoje podpisy pod JAE złożyli w H adze 28 lutego 1986 roku - następnego dnia po referendum w Danii, w którym większość (56,2%) spośród głosujących obywateli tego kraju opowiedziało się za przyjęciem JAE. Po odpowiednich w każ
dym z państw sygnatariuszy procedurach ratyfikacyjnych JAE wszedł w życie 1 lipca 1987 roku.
Kwestia utworzenia unii gospodarczej i walutowej przez kraje two
rzące Wspólnoty Europejskie podniesiona jest już w preambule JAE.
Czytamy w niej bowiem m.in., że przedstawiciele państw sygnatariuszy postanowili uchwalić Akt, „uwzględniając, że szefowie państw i rzą
dów podczas konferencji paryskiej od 19 do 21 października 1972 r.
za tw ierd zili cel stopniowego urzeczyw istnienia unii gospodarczej i walutowej” 164 oraz „nawiązując do załącznika do wniosków końcowych kadencji przewodniczącego Rady Europejskiej z Bremy z 6 i 7 lipca 1978 r., jak również do rezolucji Rady Europejskiej z Brukseli z 5 grud
nia 1978 r. o utworzeniu Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) i związanych z tym kwestii oraz stwierdzając, że Wspólnota i banki centralne podjęły na podstawie tej rezolucji szereg działań w celu re
alizacji współpracy w dziedzinie polityki walutowej” 165.
Z punktu widzenia tworzenia unii gospodarczej i walutowej naj
istotniejsze znaczenie mają postanowienia JAE dotyczące utworzenia rynku wewnętrznego. Zawarto je w tytule II (Postanow ienia zm ien ia jące Traktaty o utw orzeniu Wspólnot E uropejskich), rozdziale II (P o stanowienia o zm ianie Traktatu o utw orzeniu E uropejskiej W spólno
ty G ospodarczej), części I I (P osta n ow ien ia o podstaw ach i p o lity ce Wspólnoty), w dziale I zatytułowanym Rynek Wewnętrzny. W artyku
le 13, uzupełniającym traktat EWG (art. 8 A ) czytamy, że „Wspólno
ta podejmie wymagane środki zmierzające do stopniowego utworze
nia rynku wewnętrznego166 w okresie do 31 grudnia 1992 r.”
164 Tekst Jednolitego Aktu Europejskiego zob.: J. B a r с z, A. K o l i ń s k i : J edn oli
ty Akt Europejski. Zagadnienia prawne i instytucjonalne. W arszaw a 1990, s. 71-105.
165 Ibidem.
166 W praw dzie Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (traktat E W G ) w a r
tykule 2 mówi o utworzeniu „wspólnego rynku”, jednak, jak w tym kontekście stwier
dzają J. Barcz i A. Koliński, „w istocie pojęcia »wspólny rynek« i »rynek wewnętrzny«
należy traktować - w rozumieniu Traktatu E W G - raczej jako synonimy”. J. B a r c z , А. К o 1 i ń s к i: Jednolity Akt Europejski..., s. 45.
Ten sam artykuł określa rynek wewnętrzny jako „obszar bez gra
nic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony wolny przepływ to
warów, osób, usług i kapitału” 167. Artykuł 14 JAE uzupełniający Trak
tat EWG (art. 8 В) nakłada na Komisję obowiązek złożenia sprawoz
dań o „stanie prac zmierzających do osiągnięcia rynku wewnętrzne
go” 168. Sprawozdania takie Komisja ma przedstawić „przed 31 grud
nia 1988 r. i ponownie przed 31 grudnia 1990 r.” 169 Zapisem JAE 0 szczególnie istotnym znaczeniu dotyczącym wprowadzania rynku wewnętrznego jest, wprowadzony artykułem 18 JAE, artykuł 100 A Traktatu EWG. W ustępie 1 stwierdza się w nim, że „w celu zbliżenia postanowień zawartych w ustawach, regulacjach i przepisach admini
stracyjnych obowiązujących w państwach członkowskich, których przed
miotem jest utworzenie i funkcjonowanie rynku w ew nętrznego” 170 Rada podejmować będzie decyzje kwalifikowaną większością głosów (na wniosek Komisji i we współpracy z Parlamentem Europejskim i Kom i
tetem Ekonomiczno-Społecznym). Z tej procedury wj łączono (w ust. 2 tego samego artykułu) jednak „przepisy podatkowe dotyczące swobod
nego przepływu osób” 171 oraz „przepisy o prawach i interesach pracow
ników” , a w propozycjach przedkładanych zgodnie z ustępem 1 doty
czących zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska i ochrony kon
sumentów Komisja „przyjmie za podstawę wysoki poziom ochron/’172.
Zapisy JAE dotyczące współpracy walutowej znalazły się w dziale II, zatytułowanym U p ra w n ien ia w d zied zin ie w a lu tow ej. N a mocy artykułu 20 JAE do części I I I tytułu II Traktatu EWG dołączony zo
stał nowy rozdział I. W artykule 102 A z tego rozdziału stwierdza się (ust. 1), że „w celu zapewnienia pożądanej zbieżności polityki gospo
darczej i walutowej, co jest niezbędnym warunkiem do dalszego roz
woju Wspólnoty, państwa członkowskie w spółpracują zgodnie z celami artykułu 104. Wykonując to, uwzględniają doświadczenia zdo
byte we współpracy w ramach Europejskiego Systemu Walutowego 1 przy rozwijaniu ECU, a także respektują istniejące uprawnienia w tej dziedzinie” 173.
167 Ibidem, s. 71—105.
169 Ibidem.
169 Ibidem.
170 Ibidem.
171 Ibidem.
172 Komisja powinna stosować takie standardy, które „są możliwe do przyjęcia dla państw o najwyższym poziomie ochrony (m uszą je bez szkody obniżyć), a także dla państw o najniższym poziomie (m uszą one być w stanie podwyższyć poziom swojej ochrony)”. Ibidem, s. 49.
173 Ibidem, s. 71-105.
Zapisy JAE dotyczące utworzenia unii gospodarczej i walutowej są więc stosunkowo skąpe i m ają bardzo ogólny charakter. Wśród nich najistotniejsze wydaje się podanie w tekście JAE daty utworze
nia wspólnego rynku (31 grudnia 1992 r.), zapis dotyczący podejmo
wania decyzji przez Radę kw alifikow aną w iększością głosów oraz zapis o pożądanej zbieżności polityki gospodarczej i walutowej jako
„niezbędnym warunku do dalszego rozwoju Wspólnoty” 174. Bardziej zdecydowane jest sform ułowanie zaw arte w jednym z przyjętych przez K onferencję przedstaw icieli rządów państw członkowskich Wspólnot i dołączonych do JAE oświadczeń ( Oświadczenie do a rty kułu 8 A Traktatu EW G): „[...] formułując postanowienia artykułu 8 A, Konferencja pragnie wyrazić zdecydowaną wolę polityczną podjęcia przed 1 stycznia 1993 r. decyzji, niezbędnych do zrealizowania, okre
ślonego w tych postanowieniach, rynku w ewnętrznego” 175. Jednak w tym samym oświadczeniu czytamy także, iż „ustalenie jako terminu dnia 31 grudnia 1992 r. nie stwarza automatycznych skutków praw
nych” 176, „co miało wykluczyć taką interpretację przez Trybunał Spra
w iedliw ości” 177.
Z punktu widzenia procesu dochodzenia Wspólnot do unii walu
towej, JAE pozostawia kompetencje dotyczące polityki walutowej w rękach poszczególnych państw członkowskich. Wyraźnym potwier
dzeniem i zabezpieczeniem tego stanu rzeczy jest tekst ustępu 2 wprowadzonego artykułu 102 A: „[...] o ile dalszy rozwój w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej wymaga zmian instytucjonalnych, stosuje się postanowienia artykułu 236” - czyli w drodze zm iany Traktatu. Na mocy tego artykułu ewentualne poprawki „wejdą w ży
cie po ich ratyfikacji przez wszystkich Członków Wspólnoty, zgodnie z postanowieniami ich konstytucji” 178.
Jednocześnie, chociaż zapisy JAE w kontekście procesu integra
cji walutowej krajów EWG były stosunkowo ogólne i niewiążące, to następne lata po jego podpisaniu pokazały, że opinia ówczesnego członka Komisji odpowiedzialnego za rynek wewnętrzny i wiceprze
wodniczącego tego organu - Lorda Cockfielda - o tym, że jednolity rynek doprowadzi do jednolitej w alu ty179, okazały się prawdziwe.
174 Ibidem.
175 Ibidem.
176 Ibidem.
177 L. T s o u k a l i s : Nowa ekonomia..., s. 76.
178 Traktat w spraw ie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. „Zbiór Dokumentów” 1957 (maj), nr 5 (141), s. 947-1113.
179 L o r d C o c k f i e l d : The European Union..., s. 149.
Zdaniem L. Tsoukalisa, znaczenie JAE polegało nie tyle na zawartych w tym dokumencie postanowieniach, ile raczej na jego „niematerialnej roli w podtrzymaniu momentu pogłębienia i rozszerzenia integracji.
[...] Zwiększył on wiarygodność celu 1992 i pozwolił na uruchomienie koła napędowego angażującego rządy i rynek” 180.