2.1. Pojęcie integracji, integracji gospodarczej, integracji walutowej i unii wa
2.1.1. Pojęcie integracji i integracji gospodarczej
Pojęcie „integracja” pochodzi z języka łacińskiego, w którym to języ
ku, jak podaje The Oxford English dictionary, używane było w sensie:
„odnowienie”, „przywrócenie do całości” Słownik ten definiuje pojęcie
„integracja” jako „tworzenie lub składanie całości przez dodawanie lub łączenie osobnych części lub elementów; łączenie w in teg raln ą ca
łość”1. Oczywiście, bardzo podobne określenia integracji podają wy
daw nictw a polskie - „zespalanie, scalanie, jednoczenie, tw orzenie całości; łączenie się jakichś osób, grup, instytucji, regionów, państw itp.”2; „tworzenie całości z części, włączanie jakiegoś elem entu w ca
łość, jednoczenie jak ich ś osób, grup, insty tu cji, regionów, p ań stw itp.”3; „proces tworzenia się całości z części, zespalanie się elementów w całość”4. P.H. Sm ith definiuje pojęcie integracji jako „złączenie r a zem wcześniej niezależnych części w celu stworzenia nowej całości”6.
1 The Oxford. English dictionary. Т. 7. Oxford 1991, s. 1065.
2 Słownik współczesnego języka polskiego. B. D u n a j . Warszawa 1996, s. 325.
3 Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny. H. Z g ó ł k o w a . T. 14. Poznań 1998, s. 293.
■•W. K o p a l i ń s k i : Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1996, s. 479.
6 P.H. S m i t h: The politics of integration: Concepts and themes. In: The challenge of integration: Europe and the Americas. Ed. P.H. S m i t h . Miami 1993, s. 3.
Wysiłki mające na celu ustalenie początków użycia term in u „in
te g ra c ja ” w ekonom ii - przede w szystkim w ekonom icznych ro z
ważaniach dotyczących stosunków międzynarodowych - podjął F. Ma- chlup. W ekonomii więc słowo „integracja” początkowo używane było w kontekście organizacji przem ysłu - w o d n iesieniu do zjaw iska łączenia przedsiębiorstw w formie porozumień, karteli, koncernów, trustów i fuzji; pojęcie „integracja pozioma” określało porozum ienia firm konkurujących ze sobą, „integracja pionowa” zaś - porozumienia dostawców z odbiorcami. W najczęściej chyba obecnie używanym zna
czeniu (które to znaczenie pojęcia „integracja” je s t najw ażniejsze w kontekście n iniejszej pracy) - łączen ia odrębnych gospodarek w większe całości gospodarcze - om awiany term in m a stosunkowo k ró tk ą historię stosowania. Poszukiw ania mające na celu „odkrycie”
pierwszego użytkow nika pojęcia „integracja” pozwoliły F. M achlu- powi na postaw ienie hipotezy, jakoby term in te n w swym obecnie najbardziej rozpow szechnionym znaczeniu pojaw ił się pierw otnie w dwóch książkach - E.F. H eckschera pt. M erkantylizm (wydanie szwedzkie w 1931 r., angielskie w 1935 r.) i pracy pt. Produkcyjno-
-gospodarcza integracja Europy: badanie sprzężeń w handlu zagranicznym krajów europejskich, której a u to ra m i byli H. G aedicke
i G. von Eynern, a k tó ra uk azała się w 1933 roku. W term inologii przedstaw icieli władz państwowych w interesującym nas znaczeniu term in „integracja” pojawił się w dokum entach, na których opierał się projekt przemówienia (samo wystąpienie pojęcia „integracja” nie zawierało) se k re ta rz a s ta n u Stanów Zjednoczonych G. M arsh alla, wygłoszonego na Uniwersytecie H arvarda 5 czerwca 1947 roku, które to przem ów ienie było p ierw sz ą p re z e n ta c ją p ro g ram u odbudowy Europy - czyli tzw. planu M arshalla. W coraz większej liczbie do
kumentów i przemówień „integracja” pojawia się już w roku n astę p nym6.
Integrację gospodarczą encyklopedia powszechna definiuje jako
„pow iązania oraz w spółzależności (ew entualnie proces ich k s z ta ł
towania) między krajam i określonego regionu geograficznego, zawie
rającym i umowy dotyczące swobody przepływu wszystkich rodzajów pracy i k ap itału oraz produktów przez istniejące między tym i k r a jam i granice. [...] Całkowita integracja gospodarcza oznacza ujedno
licenie polityk gospodarczych; ostatecznym wynikiem jest ustanow ie
nie ponadnarodowych organów, których decyzje s ą wiążące dla państw
6 F. M а с h 1 u p: Integracja gospodarcza. Narodziny i rozwój idei. Przeł. H. i K. H a - g e m e j e r . Warszawa 1986, s. 18-33.
członkowskich”7. Niewiele różniące się pomiędzy sobą definicje poję
cia „integracja gospodarcza” podają inne w ydaw nictw a encyklope
dyczne - „wykształcanie się jednolitego, spoistego w ew nętrznie or
ganizmu gospodarczego, obejmującego co najmniej dwa kraje”8; „two
rzenie ponadnarodowego, jednolitego system u gospodarczego, obej
mującego dwa lub więcej krajów”9; „proces scalania gospodarek wy
nikający z dążenia podmiotów je tworzących do poprawy efektywności działania”10; „proces gospodarczy, polegający na scalaniu p rzedsię
biorstw , gałęzi i działów gospodarek, a ta k ż e całych gospodarek w większe system y gospodarcze”11; „proces scalania się gospodarek narodowych dwóch lub więcej państw we wspólnotę gospodarczą”12.
W odróżnieniu od przytoczonych encyklopedycznych definicji in tegracji gospodarczej funkcjonujące w literatu rze przedm iotu okre
ślenia tego pojęcia są bardziej zróżnicowane.
Występujące w literaturze definicje integracji dzielone s ą na dwie zasadnicze grupy13. Do pierwszej z nich zaliczane s ą określenia for
mułowane przez zwolenników tzw. koncepcji liberalnej (neoliberalnej, funkcjonalnej); rozum ieją oni integrację jako przede w szystkim re dukcję (likwidację) b arier w swobodnym przepływie towarów, usług i czynników produkcji. W tym ujęciu integracja sprowadza się do jak najdalej idącego ograniczania mechanizmów i środków protekcjoni
stycznej polityki państw; „integracja to wolny handel”14. Druga głów
na koncepcja to tzw. koncepcja instytucjonalna (autorytatyw na, ang.
dirigist15). Jej zwolennicy dostrzegają potrzebę ingerencji w procesy
7 Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. 3. Warszawa 1995, s. 67. Taką sam ą definicję integracji gospodarczej podaje także Nowy leksykon PWN. Warszawa 1998, s. 683.
8 Mała encyklopedia ekonomiczna. Red. K. S e c o m s k i . Warszawa 1974, s. 297.
9 Encyklopedia ekonomiczno-rolnicza. Red. Z. A d a m o w s k i . Warszawa 1984, s. 260.
10 Encyklopedia biznesu. Red. W. P o m y k a ł o . Warszawa 1995, s. 361.
11 J. P e n c : Leksykon biznesu. Warszawa 1997, s. 167.
12 T. O r ł o w s k i : Nowy leksykon ekonomiczny. Warszawa 1998, s. 22. Autor ten w swojej definicji określa integrację także w skali mikro: „[...] proces scalania gałęzi pro
dukcji surowcowej z gałęziami przetwórstwa tych surowców (integracja pionowa) lub łączenie przedsiębiorstw o takiej samej lub podobnej produkcji (integracja pozioma).
13 Zob. пр.: В. В a 1 a s s a: The theory o f economic integration. London 1962, s. 7-8;
Z. K a m e c k i : Pojęcie i typy integracji gospodarczej. „Ekonomista” 1967, nr 1, s. 79- 104; M. C h ę c i ń s k i : Metody i formy gospodarczej integracji państw kapitalistycznych.
„Ekonomista” 1967, nr 3, s. 733-753; M. G u z e k : Istota i cel integracji gospodarczej.
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1969, z. 1, s. 145-160; A. W a s i l k o w ski : Prawne i ekonomiczne pojęcia integracji międzynarodowej. „Studia Prawnicze”
1969, z. 23, s. 51-87.
14 A. Wa s i 1 к o w s к i: Prawne i ekonomiczne..., s. 58.
15 В. В a 1 a s s a: The theory..., s. 7.
gospodarcze przez państw a wchodzące w skład ugrupowania integ ra
cyjnego lub też przez ustanow ione w tym celu organy ponadnarodo
we oraz podejmowania działań zmierzających nie tylko do zapewnie
nia swobody przepływu towarów i czynników produkcji, ale także do tworzenia powiązań prawno-organizacyjnych i unifikacji poszczegól
nych dziedzin polityki gospodarczej (walutowej, socjalnej itd .)16.
Oto przykłady, jak poszczególni autorzy definiują integrację gospo
darczą. W najogólniejszy sposób określa integrację R. M arjolin, k tó
rego zdaniem „każdy proces, który przynosi wyższy stopień jedności”
może być nazwany „integracją”17. Podobnie A. Beyarslan - w jego ro
zumieniu integracja ekonomiczna polega na „łączeniu rynków w celu pow stania jednej całości”18. Przez określenie „m inim alnych w a ru n ków” definiuje - już nie integrację, ale unię ekonom iczną — T. Sci- tovsky. Zdaniem tego autora owe minimalne w arunki unii ekonomicz
nej to likwidacja restrykcji w przepływie towarów, pracy i k ap itału 19.
W. Röpke określa integrację jako „stan rzeczy, który umożliwia stosun
16 A. Haber do grupy zwolenników neoliberalizmu „głoszącego globalizm lub u n i
wersalizm, czyli m ultilateralizm względnie funkcjonalizm integracyjny” zalicza m.in.
następujących autorów: J. Viner, G. Haberler, A. Hansen, M.A. Heilperin, A.P. Lerner, C.P. Kindleberger, F. Machlup, S.E. H arris w Stanach Zjednoczonych, R.F. Harrod, J.E. Meade, L. Robbins, D.H. Robertson w Wielkiej Brytanii, M. Allais, J. Rueff, D. Vil- ley, R. Couritn, J. Weiller we Francji, J. Tinbergen w Holandii, G. Myrdal, B. Ohlin w Szwecji, R. Frisch w Norwegii. Za zwolenników zaś regionalizmu (instytucjonalizm, dyryżyzm), analizującego korzyści i kosztów płynące z integracji w skali regionalnej, A. Haber uważa takich autorów jak: B. Balassa, T. Scitovsky, P. Streeten, J.F. Deniau, R. Pruce, S. Dell, A. Marchal, F. Perroux. P. Wigny, A. Philip, L. Phlips, L. de Saint-Lo- rette, R. Aron, U.W. Kitzinger. A. H a b e r: Doktryna integracyjna NRF. Wrocław-War- szawa-Kraków 1968, s. 101-102.
A. Wasilkowski formułuje w kontekście wyróżniania tych dwóch grup ujęć defini
cji integracji pew ną uwagę. Chodzi o to, że „w obrębie instytucjonalnej teorii integra
cji mogą mieścić się różnorodne koncepcje i poglądy. Na dobrą sprawę należałoby wła
ściwie w ogóle zrezygnować z pojęcia »instytucjonalnej koncepcji (teorii) integracji«. Ter
min ten jednak zdobył sobie od dawna prawo obywatelstwa i w ten sposób brniemy dalej w nieporozumienie, nie dostrzegając perspektywy wyjścia”. I dalej: „[...] neolibe- ralizm jest całościową doktryną ekonomiczną, podczas gdy instytucjonalizm nie jest żadną doktryną, a tylko pewnym sposobem spojrzenia na problem integracji, który może łączyć się z różnymi zapatrywaniami teoretycznymi”. A. W a s i l k o w s k i : Prawne i ekonomiczne..., s. 62-63.
17 R. M a r j o 1 i n: Europe and the United States in the world economy. Durham 1953, s. 41.
18 A. B e y a r s l a n : Measuring the degree of economic integration. In: Economic in
tegration: Concepts, theories and problems. Eds. M. S i m a i , K. G a r a m. B udapest 1977, s. 28.
19 T. S c i t o v s k y : Economic theory and Western European integration. Stanford 1958, s. 16.
ki handlowe równie swobodne i równie korzystne jak te, które p an u ją wewnątrz gospodarki narodowej”, przy czym autor ten podkreśla, że zasadniczym w arunkiem takiego sta n u rzeczy je s t rzeczyw ista wspólnota rynków i cen, które powodują, że obszar gospodarczy s ta nowi całość20. Podobnie do omawianego pojęcia podchodzi W. Molle, który pod pojęciem integracji gospodarczej rozumie „stopniow ą eli
minację granic ekonomicznych między niepodległym i pań stw am i”, w wyniku czego „gospodarki tych państw zaczynają funkcjonować jako jedna całość”21. J. Tinbergen definiuje pojęcie integracji gospodarczej jako „stworzenie najbardziej pożądanej struktury gospodarki między
narodowej, usunięcie sztucznych przeszkód na drodze do jej opty
malizacji oraz celowe wprowadzanie wszystkich pożądanych elem en
tów koordynacji i unifikacji”22. Podobną definicję proponuje J. Pinder:
„[...] zarówno likwidacja dyskryminacji pomiędzy podmiotami gospo
darczymi w krajach członkowskich, jak i wykształcenie i funkcjono
wanie wspólnych polityk na skalę w ystarczającą do osiągnięcia głów
nych celów ekonomicznych i dobrobytu”23. Z kolei B. Balassa definiu
je integrację rozum ianą jako proces i jako stan rzeczy. Zdaniem tego autora integracja rozum iana jako proces „obejmuje środki zm ierzają
ce do usunięcia dyskrym inacji pomiędzy jednostkam i ekonomiczny
mi należącymi do różnych państw narodowych”, integracja zaś rozu
miana jako stan może być przedstawiona jako „brak różnych form dys
krym inacji między gospodarkam i narodow ym i”24. Bardzo ciekaw ą definicję integracji gospodarczej proponuje P.H. Smith, który pod tym pojęciem rozumie „serię dobrowolnych decyzji podjętych przez wcze
śniej suwerenne państw a w celu usunięcia barier we wzajemnej wy
mianie towarów, usług, kapitału i ludzi”25. Wreszcie interesującą de
finicję integracji, która, jak sam jej autor zauważa, idzie znacznie dalej niż definicje kładące nacisk tylko na eliminację restrykcji w przepły
wie dóbr, proponuje Ch.P. Kindleberger. Określa on integrację gospo
20 W. R ö p k e : International order and economic integration. Dordrecht 1959, s. 225.
21 W. M о 11 e: Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka. Przeł.
P. K u r o p a t w i ń s k i . Gdańsk 1995, s. 8.
22 J. T i n b e r g e n: International economic integration. Am sterdam-London-New York 1965, s. 57.
23 J. P i n d e r : Positive integration and negative integration: Some problems of eco
nomic union in the EEC. In: European integration. Ed. M. H o d g e s . Middlesex 1973, s. 126.
24 B. B a l a s s a : The theory..., s. 1; I d e m: Przyczynek do teorii integracji gospodar
czej. W: В. B a l a s s a , H. K i t a m u r a: Z problemów integracji gospodarczej. Ameryka Łacińska. Przeł. L. K a l i ń s k a , J. K u l i g . Warszawa 1968, s. 78.
25 P.H. S m i t h : The politics of integration..., s. 4.
darczą jako wyrównywanie się cen takich czynników, jak płace, stopa procentowa i dochody (ang. profits). Autor ten stw ierdza również, że tak rozum iana integracja jest pewnym wzorcem, do którego można się zbliżać lub od którego można się oddalać, ale która rzadko kiedy jest osiągana26.
Próby zdefiniowania pojęcia integracji podejmowane s ą oczywiście także przez polskich badaczy zajmujących się t ą dziedziną. Z. Kamec- ki analizuje zagraniczne definicje i przedstawia także swoją27. Zdaniem tego autora integracja polega na „wytworzeniu się, w oparciu o wy
kształconą jednolitą stru k tu rę ekonomiczną, pewnego organizm u go
spodarczego obejmującego grupę krajów, organizmu, który - ze wzglę
du na wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i osią
gniętą w wyniku tego w ew nętrzną spoistość ekonomiczną - wyodręb
n ia się w widoczny sposób z cało k ształtu gospodarki św iatow ej”28.
Z kolei W. Wierzbicki rozumie przez integrację „utworzenie z dwu lub więcej samodzielnych organizmów gospodarczych jednego większego obszaru gospodarczego o określonym stopniu wewnętrznej zwartości czy wewnętrznego wzajemnego dostosowania”29. S. Albinowski zaś defi
niuje omawiane pojęcie następująco: „[...] treścią procesów integracyj
nych jest świadoma realizacja coraz ściślejszych powiązań stru k tu ra l
nych między organizmami gospodarczymi integrujących się krajów”30.
Podsumowując, można za M. Guzkiem stwierdzić, że w zdecydo
wanej więkśzości w yjaśnień pojęcie integracji sprow adzane je st do:
„1) likwidacji ograniczeń w przepływie towarów i czynników produk
cji, 2) wykształcenia kom plem entarności s tru k tu r gospodarczych, 3) ustan aw ian ia powiązań zapewniających optym alne funkcjonowanie system u gospodarki międzynarodowej, 4) tw orzenia organów ponad
narodowych”31.
Jak wspomniano, integracja gospodarcza może być rozumiana jako p r o c e s 32 i jako s t a n rzeczy, osiągnięty w tym procesie. W odnie
sieniu do integracji rozum ianej jako proces, można wyróżnić n a s tę pujące formy (etapy) procesu integracji gospodarczej: strefa wolnego
26 Ch.P. K i n d l e b e r g e r : Europe and the dollar. Cambridge (Mass.) 1966, s. 28.
27 Z. K a m e c k i : Pojęcie i typy..., s. 79-104.
28 Ibidem, s. 93-94.
29 W. W i e г z b i с к i: Proces integracji krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
Kraków 1967, s. 20.
30 S. A l b i n o w s k i : Wokół EWG. Procesy integracji gospodarczej w Europie Zachod
niej. Warszawa 1969, s. 11.
31 M. G u z e k : Istota i cel..., s. 149.
32 „Jak każdy proces, tak samo proces integracji przebiega w czasie. Jeśli zakła
da się stale rosnący proces integracji gospodarczej, to porusza się on od wyjściowego
handlu, unia celna, wspólny rynek, unia walutowa, unia ekonomiczna oraz unia polityczna.
S t r e f a w o l n e g o h a n d l u polega na zniesieniu ceł i innych ograniczeń w handlu wewnątrz ugrupowania; bariery te mogą być znie
sione na wszystkie lub tylko na wybrane towary33. Bardziej zaaw an
sowana forma integracji — u n i a c e l n a - obejmuje zakres in teg ra
cji strefy wolnego handlu poszerzony o wprowadzenie wspólnej po
lityki celnej oraz handlowej w stosunku do krajów trzecich. W s p ó l n y r y n e k to forma integracji gospodarczej, w której oprócz w arun
ków charakterystycznych dla unii celnej ustanow iona została swo
boda przepływu ludzi, kapitału i usług. W przypadku u n i i w a l u t o w e j , najogólniej mówiąc, mamy do czynienia ze stałym i lub w a
hającym i się w dokładnie określonych przedziałach k ursam i w alut oraz unifikacją polityki m onetarnej i kursowej; możliwe je s t także wprowadzenie jednej wspólnej w aluty oraz elim inacja dotychczaso
wych w alut państw członkowskich (szerzej na ten te m a t - n a stę p ny podrozdział). U n i a e k o n o m i c z n a zakłada „unifikację polityki monetarnej, fiskalnej, socjalnej i antycyklicznej oraz wymaga ustano
pierwotnego punktu dążeń integracyjnych aż do punktu czasowego, w którym przewi
dywany cel (np. pełna integracja gospodarcza) zostaje osiągnięty w ten sposób, że każ
dej chwili t^ odpowiada wyższa intensywność integracji gospodarczej niż momentowi t . Jeśli intensywność integracji gospodarczej w dwu (albo kilku) za sobą postępują
cych punktach czasowych t^ i tł+1 (ti+2... itd.) pozostaje jednakowa, zachodzi wówczas stagnacja procesu integracji gospodarczej. Jeśli intensywność procesu integracji gospo
darczej w punkcie czasowym tx jest silniejsza niż w punkcie czasowym tj+1, ma wtedy miejsce proces dezintegracji. W całym procesie trw ania integracji gospodarczej każ
demu punktowi czasowemu odpowiada stan integracji, który każdorazowo określa pewna intensywność. Intensywność jakiegoś stanu integracji w określonym punkcie czasowym odpowiada sumie przybierającej i spadającej intensywności, której obszar integracji doznał przez wszystkie punkty czasowe, począwszy od ujawnienia się dążeń integracyjnych aż do punktu obserwacji. Stan pełnej integracji gospodarczej zostanie osiągnięty w momencie, kiedy dalsze zwiększanie intensywności gospodarczego łącze
nia stało się już niemożliwe. Proces integracji przyjmuje się wówczas za definitywnie zakończony”. N. S i m o n : Wirtschaftliche Integration und einige grundsätzliche Proble
me unterschiedlicher Gewinnbesteuerung in einem gemeinsamen Wirtschaftsraum. Frank
furt a. M. 1963, s. 27. Cyt. za: A. H a b e r : Doktryna integracyjna..., s. 16-17.
33 W związku z tym, że państw a tworzące strefę wolnego handlu nie ustanaw iają zewnętrznych wspólnych taryf celnych, a utrzymują własne taryfy, których poziom może być zróżnicowany, istnieje możliwość napływu towarów pochodzących z krajów trzecich do krajów - uczestników strefy wolnego handlu stosujących wysokie cła i (lub) inne bariery handlowe przez granice krajów członkowskich strefy utrzymujących niższe cła.
Aby temu zapobiec, stosuje się tzw. reguły pochodzenia towaru, które określają w arun
ki, jakie musi spełnić dany towar, aby mógł być uznany za „pochodzący” z danego kraju członkowskiego strefy wolnego handlu.
wienia władzy ponadnarodowej, której decyzje będą wiążące dla krajów członkowskich”34.
Teoretycznie ostatnim i najwyższym stadium procesu integracji jest u n i a p o l i t y c z n a , czyli utw orzenie ponadnarodow ych organów władzy, które podejmowałyby decyzje dotyczące całego zjednoczone
go regionu, decyzje te zaś byłyby wiążące dla uczestników tejże unii.
Przedstawione etapy procesu integracji i ich cechy charakterystyczne w uproszczeniu można przedstaw ić następująco:
T a b e l a 2.1 E tapy procesu integracji i ich cechy charakterystyczne
Wyznaczniki
Swoboda przepływu towarów tak tak tak tak tak tak
Wspólna polityka handlowa
Wspólny rząd nie nie nie nie nie tak
34 B. B a l a s s a : The theory..., s. 2; P. B o ż y k , J. M i s a l a : Integracja ekonomicz
mentem jest niepełna unia celna, występuje w nim swoboda przepływu wewnątrz ugru
powania integracyjnego „znaczących segmentów pracy i kapitału”, w relacjach z k raja
mi trzecimi „możliwe są kombinacje wspólnych polityk i polityk krajowych”. Autor ten, jako formy poprzedzające unię gospodarczą i walutową, wyróżnia u n i ę e k o n o m i c z - n ą (gdy w ram ach ugrupowania integracyjnego mamy do czynienia z „wysokim stop
niem koordynacji lub naw et unifikacji najistotniejszych dziedzin polityki ekonomicz
nej”) i u n i ę m o n e t a r n ą . Oprócz unii politycznej W. Molle wymienia także p e ł n ą u n i ę (,,im plikującą całkowitą unifikację łączących się gospodarek oraz wspólną politykę w wielu istotnych dziedzinach”). W. Mo l l e : Ekonomika integracji..., s. 11-12.
Wyróżnione sta d ia to oczywiście swego rodzaju „typy id ealn e”;
w praktyce integracji u stalen ia przyjęte przez integrujące się kraje dotyczące danych zagadnień mogą polegać na pewnej kompilacji rozwią
zań przypisywanych w teorii integracji różnym etapom tego procesu.
Z ta k ą sytuacją mamy do czynienia w odniesieniu do będącej przedmio
tem zainteresowania w niniejszej pracy unii walutowej, której „oficjal
na”, stosowana w traktacie ją powołującym definicja to „unia gospodar
cza i walutowa”. W istocie jednak z unifikacją mamy do czynienia tyl
ko w kwestiach walutowych, jak wprowadzenie wspólnej w aluty czy ustanow ienie Europejskiego Banku Centralnego i przekazanie mu kompetencji w zakresie prowadzenia jednej, wspólnej polityki mone
tarnej. W kontekście problemów, których dotyczy przym iotnik „go
spodarcza” w oficjalnej nazwie interesującego nas przedsięwzięcia, mamy do czynienia nie z unifikacją, ale z pew ną form ą koordynacji.
Przytoczone definicje odróżniają także i n t e g r a c j ę w s k a l i m i k r o , dotyczącą poszczególnych działów (sektorów) gospodarek poszczególnych państw (np. górnictwa, hutnictw a itd.) oraz i n t e g r a c j ę g o s p o d a r e k j a k o с a ł o ś с i. F. M achlup wyróżnia ta k że i n t e g r a c j ę n a r o d o w ą , zachodzącą pomiędzy częściami skła
dowymi jakiegoś k ra ju , i n t e g r a c j ę r e g i o n a l n ą , w której uczestniczą poszczególne kraje, oraz i n t e g r a c j ę ś w i a t o w ą (glo
balną, uniwersalną)35. J. Tinbergen wprowadza rozróżnienie pomiędzy i n t e g r a c j ą n e g a t y w n ą i p o z y t y w n ą . Przez integrację nega
tyw ną rozumie znoszenie przeszkód w celu właściwego funkcjonowa
nia zintegrowanego obszaru (np. redukcja ceł importowych czy kon
tyngentów), integracja pozytywna zaś oznacza tworzenie nowych in stytucji i wyposażanie ich w nowe instrum enty bądź też modyfikację istniejących instrum entów (np. redystrybucja dochodów pomiędzy krajami, regulacje mające na celu stabilizację rynków - np. artykułów rolnych)36. In teg racja może się także różnić i być analizow ana pod względem następujących jej cech: zakres (liczba obszarów objętych przedsięwzięciami integracyjnymi), głębokość (zasięg integracji w po
szczególnych obszarach), instytucjonalizacja (właściwości instytucji utworzonych w związku z procesem integracji) oraz centralizacja (po
ziom, na którym zapadają określone decyzje - w zależności od rodzaju integracji - ponadnarodowy, narodowy, regionalny, lokalny)37.
Wreszcie wspomnieć należy o czynionym przez niektórych au to rów rozróżnieniu pomiędzy integracją a kooperacją. Dla B. Balassy
36 F. M а с h 1 u p: Integracja gospodarcza..., s. 37.
36 J. T i n b e r g e n : International economic..., s. 76-79.
37 P.H. S m i t h: 77ie politics of integration..., s. 4.