Kampania wyborcza do Parlamentu Europejskiego w 1979 roku

Pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w dziewięciu zachodnioeuropejskich krajach członkowskich między 7 a 10 czerwca 1979 roku (od czwartku do niedzieli włącznie), z udziałem 185 milionów obywateli.

34 K. Reif, H.Schmitt, Nine-Second-Order National Elections - a Conceptual framework fo r the Analysis o f European Elections Results, “European Journal of Political Research” 1980, vol. 8, nr 1, s. 6-11, K. Rief, H. Schmitt, P. Norris, Second-Order Elections, ‘European Journal o f Political Research” 1997, vol. 31, nr 1-2, s. 109-124, [w:] W. Wojtasik, Specyfika..., op.cit., s. 22.

35 M. Marsh, Testing the Second-Order Election Model after Four European Elections, “British Journal o f Political Science”, 1998, vol. 28, nr 4, s. 595-599.

36 W. Wojtasik, Specyfika..., op.cit., s. 22.

W wielu politycznych kręgach europejskich elekcja postrzegana była jako wydarzenie fundamentalne dla dalszego procesu demokratyzacji instytucji i wzrostu znaczenie Europarlamentu w procesie decyzyjnym, stając przed możliwością zastosowania pełni władzy

» • • ¹⁷

legitymizacyjnej. Pomimo wyraźnie europejskiego kontekstu, podejmującego wspólnotowe zagadnienia, wybory postrzegane były jednak w perspektywie krajowej rywalizacji politycznej. Frekwencja wyborcza przekroczyła 65% obywateli Wspólnoty, aczkolwiek charakter prowadzonej przez władze kampanii wyborczej w poszczególnych państwach członkowskich był zróżnicowany. Kwestie państwowe oraz wewnętrzne problemy w poszczególnych krajach całkowicie zdominowały kampanię do Europarlamentu, która w głównej mierze przeprowadzona została przez czołowe partie krajowe, odwzorowując model wewnętrznego poziomu rywalizacji. Jedyna różnica wiązała się z odmiennym statusem

■30

reprezentantów, w ramach nieznanej dla Europejczyków instytucji.

Radosław Markowski zauważył, iż „ (...) miedzy wyborami parlamentarnymi a wyborami do Parlamentu Europejskiego różnica polegała na tym, ze w tych wyborach kwestie narodowe były ważniejsze niż europejskie, po drugie, ze ludzie glosowali w sposób, który wskazywał, iż było to głosowanie według serca i pierwszej preferencji, dlatego małe partie zyskiwały (.. .).39

Wybory do Parlamentu Europejskiego poprzedzone zostały badaniami opinii publicznej, podejmującymi kwestie potencjalnej partycypacji w głosowaniu, uwzględniając wybrane cechy socjodemograficzne respondentów.40 Raport Eurobarometru z m aja 1979 roku wskazywał na wyraźne dysproporcje w świadomości wyborców odnośnie zbliżających się wyborów oraz zaangażowaniu krajowych środków masowego przekazu w kampanię

37 Y. Mćnes (red.), Building Parliament, 50years o f European Parliament history 1958-2008, Office for OfFicial Publications o f the European Communities, Belgium 2009, s.37.

38 „Do roku 1979 w Parlamencie Europejskim zasiadali deputowani wyłaniani przez parlamenty narodowe państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Podstawą prawną przeprowadzenia w 1979 r. pierwszych powszechnych i bezpośrednich wyborów do PE był art. 190 Traktatu ustanawiającego WE oraz Akt w sprawie bezpośrednich powszechnych wyborów członków Parlamentu Europejskiego, ustanowiony Decyzją Rady UE z dnia 20 września 1976 r. Wobec niemożności porozumienia w sprawie przyjęcia jednolitego prawa wyborczego do PE, podjęto działania harmonizujące przepisy prawa krajowego.”, U. Kurczewska, System wyborczy do Parlamentu Europejskiego, Biuletyn nr 78 (182), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, http://www.pism.pl/index/?id=e49b8b4053df9505elf48c3a701c0682, aktualizacja z dnia 10 stycznia 2013 roku, R. Wiszniowski, Europejska przestrzeń polityczna, Zachowania elektoratu w wyborach do Parlamentu Europejskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008, s.238.

39 R. Markowski, Seminarium ‘Partycypacja wyborcza Polaków". Zapis stenograficzny, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009, s. 31-33, W. Wojtasik, Specyfika..., op.cit., s.23.

40 Eurobarometer powstało w 1973 roku przy Komisji Europejskiej pełniąc funkcje centrum badawczego opinii publicznej, którego głównym celem było monitorowanie zmian opinii publicznej w krajach członkowskich Wspólnoty Europejskiej, celem efektywniejszych działań w obszarze legislatywy oraz ewaluacji owych przedsięwzięć. Centrum prowadziło badania w sposób wieloaspektowym, wyróżnionymi obszarami pozostawały kwestie związane z systematycznymi rozszerzeniami Wspólnoty o nowe państwa członkowskie.

http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm, aktualizacja z dnia 22.09.2010 roku.

informacyjną. Według badań przeprowadzonych jesienią 1978 roku, zaledwie jedna na dwie badane osoby posiadały jakąkolwiek świadomość istnienia instytucji Parlamentu Europejskiego (zobacz tabela nr 3). Wyniki sondażu uległy zmianom dopiero na wiosnę 1979 roku, gdzie 65% respondentów „słyszała lub czytała informacje na temat powyższej instytucji”, natomiast 45% ankietowanych wiedziała o nadchodzących wyborach do Europarlamentu.41

Tabela nr 3. Wiedza opinii publicznej na temat pierwszych wyborów do Parlamentu Europejskiego w okresie od listopada 1978 do kwietnia 1979 roku

Państwo Świadomość instytucji Parlamentu Europejskiego wśród respondentów

Świadomość zbliżających się I wyborów do Parlamentu

Europejskiego

Listopad 1978 Kwiecień 1979 Listopad 1978 Kwiecień 1979

Belgia 49% 65% 28% 47%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurobarometru nr 11 z maja 1979 roku. Wartości procentowe zostały oszacowane w oparciu o wyniki badań sondażowych przeprowadzonych przez Europejski Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, s.l 1.

Badania nad zachowaniami wyborczymi elektoratu, uwzględniające kategorie wiekowe oraz płci, jednoznacznie podkreśliły różnice odnośnie deklarowanego udziału w wyborach europejskich, wskazując na pewne dysproporcje pomiędzy kobietami (55%) i mężczyznami (68%).

Powodem powyższego zachowania, jak zauważył Robert Wiszniowski, mógł być ówczesny sposób postrzegania polityki, stereotypowo łączony ze światem mężczyzn.

Dysproporcja ta szczególnie uwidoczniła się w najstarszej grupie wiekowej, gdzie różnica wynosiła 18%, wiążąc owe zjawisko bezpośrednio z aktywnością zawodową mężczyzn. Wśród kobiet odnotowano nieco wyższy brak stanowiska w trzech kategoriach wiekowych: 21-24 lat; 40-54 lat oraz powyżej 55 roku życia; natomiast w przypadku

41 Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, http://ec.europa.eu/public_opmion/archives/eb/ebl 1/ebl l_en.pdf, aktualizacja z dnia 9.09.2010 roku.

37

mężczyzn brak zdecydowania był charakterystyczny w przedziałach 18-20 lat; 40-54 lat oraz powyższej 55 roku życia.42

W wielu państwach europejskich odnotowano relatywnie wysoki wskaźnik deklarowanego udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz liczne głosy poparcia dla europejskiego wymiaru integracji (zobacz tabela nr 4). Najwyższe wskazania w powyższym obszarze zanotowano w Luksemburgu (72%), Niemczech (67%) oraz we Włoszech (66%), choć w tychże państwach w okresie od listopada 1978 do kwietnia 1979 uzyskano stosunkowo niski poziom wiedzy na temat kampanii wyborczej, jak i samej instytucji. Największy odsetek głosów sprzeciwu odnotowano w Danii (17%) i w Wielkiej Brytanii (10%), gdzie większość respondentów tłumaczyła negatywne stanowisko brakiem własnego zdania na temat udziału w głosowaniu.

Tabela nr 4. Kampania wyborcza, a deklaracja udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 1979 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurobarometru nr 11 z maja 1979 roku. Wartości procentowe zostały oszacowane w oparciu o wyniki badań sondażowych przeprowadzonych przez Europejski Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, s. 13, R. Wiszniowski, Europejska..., op.cit., s.240.

Z raportu sporządzonego przez Eurobarometr w maju 1979 roku wynikało, że kampania wyborcza prowadzona za pośrednictwem mass mediów, w większości krajów członkowskich okazała się upolityczniona, a ówczesne elity rządzące sugerowały głosowanie na rzecz Europy.43 Ponadto w oczach respondentów działania informacyjne nie przekazywały

42 R. Wiszniowski, Europejska..., op.cit., s.238-239, Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, s.37.

43 Public opinion in the European Community, No 11, op.cit., s. 16.

wystarczających informacji zarówno o wyborach do Parlamentu Europejskiego, jak i ogólnym ich kontekście, bezpośrednio wpływając na relatywnie niską frekwencję wyborczą. 44

W badaniach poprzedzających pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego podjęto próbę określenia preferencji wyborców w kwestii sylwetki kandydata do tejże instytucji.

W sondażu sporządzonym na kilka tygodni przed wyborami respondenci odpowiadali na dwa pytania:

1. „W wyborze reprezentanta do Parlamentu Europejskiego, które z poniższych stwierdzeń są najważniejsze w podjęciu decyzji? Polityczne preferencje kandydata i preferencje partyjne, czy wizja Europy?”

2. „Których z poniższych cech oczekiwałbyś od przyszłego członka Parlamentu Europejskiego:

• „Powinien wspierać przedsięwzięcia, które są dobre dla Wspólnoty Europejskiej jako całości, nawet jeśli nie zawsze są dobre dla (swojego państwa) w danym momencie.”

• „Powinien przez cały czas wspierać interes narodowy swojego państwa, bez względu na to czy działania są lub nie są dobre dla Wspólnoty Europejskiej jako całości.”45

We wszystkich krajach członkowskich, w których przeprowadzono sondaż najczęściej pojawiającą się odpowiedzią było poparcie dla idei i działań na rzecz Europy, niż sympatia wobec konkretnego ugrupowania politycznego (zobacz tabela nr 5).

44 Wpływ na zakres pozyskiwanych informacji przez elektorat miały niewątpliwie środki masowego przekazu.

W czasie kampanii wyborczej podejmowały wiele wątków tematycznych, prezentując podmioty rywalizacji wyborczej, zabiegające o atencje wyborców. Kandydaci i krajowe partie polityczne nie tylko opierały się na działalnych podejmowanych przez media, lecz samodzielnie prowadziły kampanię wyborczą, aktywizując wyborców za pomocą wieców, ulotek lub kampanii. Działania informacyjne wywarły największe wrażenie wśród opinii publicznej pięciu państw członkowskich: Włoch, Holandii, Luksemburga, Danii, Irlandii, gdzie ponad 70% wyborców zauważyło obecność kampanii w mediach. Zauważalność kampanii medialnej była relatywnie najniższa w wielkiej Brytanii, gdzie 55% respondentów nie sformułowała tego typu deklaracji, R. Wiszniowski, Europejska..., op.cit., s.240, Public opinion in the European Community, No 11, op.cit., s.38 - 41.

45 Public opinion in the European Community, No 11, op.cit., s. 27.

Tabela nr 5. Oczekiwania respondentów, poszczególnych krajach członkowskich, wobec kandydatów startujących w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 1979

Kraj Preferencje partyjne Idei na rzecz Europy Nie wiem

Belgia 25% 52% 23%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurobarometru nr 11 z maja 1979 roku. Wartości procentowe zostały oszacowane w oparciu o wyniki badań sondażowych przeprowadzonych przez Europejski Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, s.25.

Pewne różnice widoczne były w badaniach przeprowadzonych po wyborach do Parlamentu Europejskiego, skupiających uwagę na analizie partycypacji wyborczej obywateli krajów Wspólnoty Europejskiej. Prawie połowa badanych uznała wybory do powyższej instytucji jako mało istotne, aż 34% respondentów wskazało na brak znaczenia instytucji w europejskiej przestrzeni politycznej, 22% ankietowanych natomiast przyznało, iż nie miało zdania w powyższej kwestii, wskazując jednocześnie na nikłe rozeznanie w obszarze działań Parlamentu (zobacz tabela nr 6).

Tabela nr 6. Powyborcze badanie opinii publicznej na temat euroelekcji w 1979 roku

Kraj

Ważność udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego w oczach Europejczyków Bardzo istotne Dosyć istotne Mało znaczące Nieistotne Brak opinii

Belgia 8% 24% 34% 19% 15% zostały oszacowane w oparciu o wyniki badań sondażowych przeprowadzonych przez Europejski Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Public opinion In the European Community, after the election o f the European Union, No 12, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, December 1979, s.9, R. Wiszniowski, Europejska..., op.cit., s.242.

Pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego w 1979 roku ukazały stosunkowo niskie zainteresowanie Europejczyków pierwszą, bezpośrednią elekcją kandydatów do instytucji o charakterze ponadnarodowym. Środki masowego przekazu, zaangażowane w kampanię przedwyborczą nie poświęciły należnej uwagi na przedstawienie instytucji Parlamentu Europejskiego i jego znaczenia w europejskiej przestrzeni politycznej. Prawie 34% wyborców uznało oddziaływanie instytucji na proces integracyjny jako mało istotne dla Europy, natomiast aż 22% ankietowanych nie posiadało stanowiska w powyższych kwestiach (zobacz tabela nr 6).

Analiza kampanii wyborczej wskazała na relatywnie niskie zaangażowanie środków masowego przekazu w proces informacyjny, których udział bezpośrednio oddziaływał na zaangażowanie podmiotów rywalizacji politycznej w proces elekcji (zobacz tabela nr 7).

W ogólnej ocenie wyborców kampania poprzedzająca czerwcowe wybory była mało zauważalna w mass mediach (w ocenie aż 35% badanych). Państwami, których obywatele najsłabiej oceniły zauważalność kampanii multimedialnej były: Niemcy (40%) i Wielka Brytania (45%), relatywnie wysoko zaangażowanie środków masowego przekazu ocenili natomiast obywatele Włoch (77%), Luksemburga (76%) oraz Holandii (76%).

Tabela nr 7. Intensywność multimedialnej kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego w 1979 roku w opiniach respondentów

Państwo Zauważalność kampanii wyborczej w środkach

masowego przekazu

Niezauważalna kampania multimedialna

Belgia 65% 35%

Dania 76% 24%

Niemcy 60% 40%

Francja 65% 35%

Irlandia 73% 27%

Włochy 77% 23%

Luksemburg 76% 24%

Holandia 76% 24%

Wielka Brytania 55% 45%

Wspólnoty Europejskie 65% 35%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurobarometru nr 11 z maja 1979 roku. Wartości procentowe zostały oszacowane w oparciu o wyniki badań sondażowych przeprowadzonych przez Europejski Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Public opinion in the European Community, On the eve o f the elections to the European Parliament, No 11, Commission o f the European Communities, Rue de la Loi 200 - 1049 Brussels, May 1979, s.5.

R. Wiszniowski, Europejska ..., op.cit., s.241.

Kampania wyborcza poprzedzająca pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego okazała się mało skuteczna, ponadto nie dostarczyła informacji przede wszystkim na temat prerogatyw instytucji Parlamentu oraz jego znaczenia w europejskim systemie

instytucjonalnym. Pierwsze wybory do Europarlamentu stanowiły novum na gruncie integrującego się kontynentu, dlatego kampania wyborcza promująca pierwszą, bezpośrednią elekcję okazała się trudniejsza i bardziej skomplikowana, aczkolwiek wskazała na te obszary działań informacyjnych, które powinny ulec poprawie w trakcie kolejnych kampanii.