KAPŁAŃSTWO

Tu jedną duszę uratujesz,

A tam tysiące zbawić zdołasz (1980–1981).

Sacerdotium jako element tożsamości pustelnika…? Ojcowie Pustyni wszak nie-mal nigdy nie byli kapłanami. Święty Hieronim w Liście do prezbitera Paulina wyraźnie przeciwstawiał oba powołania:

Jeśli chcesz wykonywać obowiązki prezbitera, jeśli cię może pociągają obowiązki czy godności biskupa, żyj w miastach i twierdzach i ze zbawienia innych czyń zysk dla two-jej duszy. Jeśli natomiast pragniesz – jak mówią o tobie – być mnichem, to jest samot-nym, w takim razie co robisz w miastach, które oczywiście nie są miejscem zamieszkania dla samotnych, lecz dla wielu?⁹²

A jednak w świetle tego, co zostało wcześniej powiedziane na temat społecznego i misyjnego wymiaru zachodniego monastycyzmu, a także jego instytucjonali-zacji, takie zakończenie kariery nie powinno zaskakiwać. Większość pustelni-ków przynależy tu, odmiennie niż na Wschodzie, do stanu duchownego; nawet jeśli – tak jak Jan Paulus – nie dostąpili jeszcze święceń kapłańskich, to są na ogół określani mianem mestre, clerc⁹³. Przy czym pustelnik-biskup to na Zachodzie nie wytwór hagiografii, lecz historyczna rzeczywistość, sięgająca korzeniami czasów

92 Hieronim ze Strydonu, List 58 [w:] idem, Listy, t. 2. (51–79), op.cit., s. 72. Czasami wydaje się, że kapłaństwo wprost koliduje z anachoretyzmem: opisywany przez Teodoreta Macedoniusz, podstępem wyświęcony na kapłana, wpada w srogi gniew – „Przypuszczał bowiem, że wyświęcenie na kapłana uniemożliwi mu przebywanie na górze i prowadzenie życia, które ukochał” (Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej…, op.cit., s. 186).

93 Zob. P. Bretel, Les ermites…, op.cit., s. 157.

późnoantycznych⁹⁴. Pierwszym biskupem-mnichem był bowiem ukochany świę-ty Średniowiecza, bohater niezliczonych żywotów, Marcin z Tours (IV–V w.), którego droga życiowa była w pewnym sensie odwrotnością kolejności postu-lowanej przez Hieronima, Kasjana i Benedykta: zaczynał jako mnich wędrow-ny, by następnie zostać pustelnikiem, potem cenobitą, a wreszcie – biskupem.

W tym samym okresie Święty Honorat (IV w.), „[pałając] miłością do pustyni”⁹⁵, zakłada kolonię mnichów-pustelników na wyspie Lérins u wybrzeży Cannes, by u kresu życia zostać biskupem Arles⁹⁶, dając początek prawdziwej dynastii „wy-chowanków Lerynu” na stolcach biskupich: biskupami zostają Hilary z Arles, Lupus z Troyes, Eucheniusz z Lyonu, Cezary z Arles i inni.

Bohaterów łączą natomiast silne opory wobec objęcia zaszczytnego stano-wiska, wynikające nie tyle z niechęci do stanu kapłańskiego, ile przede wszyst-kim z głębokiej pokory, poczucia bycia niegodnym sakramentu, który, wedle słów abba Matoesa, jest zadaniem „dla tych, którzy żyją nieskazitelnie⁹⁷. Jak pisze Przemysław Nehring, „motyw opierania się świętego przed przyjęciem święceń kapłańskich albo obowiązków biskupstwa był we wczesnej hagiogragfii powszechny”⁹⁸. Świętego Marcina trzeba podstępem wywabić z klasztoru⁹⁹. Święty Hilary tak opisuje przyjęcie święceń przez Świętego Honorata:

Tutaj po raz pierwszy skrępowały go obowiązki długo unikanego stanu duchownego, tutaj kapłańskie nakrycie głowy spoczęło na tym, który przed nim uciekał; a godność przybyła do tego, który od przyjęcia godności się uchylał¹⁰⁰.

Samego zaś Hilarego, który objął biskupstwo po Honoracie, pochwycono na pustyni wbrew jego woli, niczym „duchową zdobycz”, aż wreszcie widomy znak Boży skłonił go do wyrażenia zgody¹⁰¹. Również Benedykt zgadza się zostać

94 Gwoli sprawiedliwości trzeba dodać, że zdarzały się i wśród mnichów orientalnych takie kariery, jak np. uczeń św. Antoniego abba Ammonas, Święty Spirydion lub opisani przez Teodoreta Jakub z Nisibis czy Abrahames, „który po życiu monastycznym zabłysnął na stolicy biskupiej”

(Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej…, op.cit., s. 208).

95 Hilary z Arles, Kazanie o życiu świętego Honorata, tłum. P. Nehring, B. Bibik, Kraków, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2009.

96 Zob. ks. M. Starowieyski, Początki monastycyzmu zachodniego…, op.cit., s. 267.

97 Apoftegmaty, op.cit., XV, 27, s. 259.

98 P. Nehring, wstęp do: Hilary z Arles, Kazanie…, op.cit., s. 80, przyp. 60.

99 Nie tylko Marcin niechętny jest objęciu biskupstwa; jego kandydaturze sprzeciwia się też część hierarchii: „człowiek o szkaradnym obliczu, w brudnym ubraniu i z rozczochranymi wło-sami, nie jest godzien biskupstwa” (Sulpicjusz Sewer, Pisma o świętym Marcinie z Tours, tłum.

O. P.J. Nowak OFM, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, 2012, s. 70).

100 Hilary z Arles, Kazanie o życiu świętego Honorata…, op.cit., s. 80.

101 Honorat z Marsylii, Żywot świętego Hilarego biskupa Arles [w:] ibidem, s. 120–121.

opatem dopiero na usilną prośbę mnichów, ponieważ, jak pisze w swych Dialo-gach Grzegorz Wielki:

Bóg wszechmocny zechciał […] uka zać życie Benedykta lu dziom jako przykład do na-śladowania – aby świat ło rozbłysło na świe czni ku i oświe ciło wszyst kich przebywających w domu Bo żym¹⁰².

Jan Paulus również się opiera:

Mówi, że w lesie pozostanie, Nadal pokutę czynić będzie.

Pułapki świata strach w nim budzą (1975–1977).

Król jednak nalega, uciekając się do typowo zachodniego poczucia odpowie-dzialności społecznej i duszpasterskiego wymiaru duchowości:

„Nie mów tak, panie, król odpowie.

Kto mało sieje, mało zbiera!

Tu jedną duszę uratujesz, A tam tysiące zbawić zdołasz.

Grzesznikom radą będziesz służyć;

A gdy o cudzie się dowiedzą, Jaki dla Ciebie Pan nasz sprawił, Chętnie twych kazań słuchać będą I zalecenia twoje spełniać.

Bóg chce, by wiedzę twą poznano”.

Jan poznał, że król prawdę mówi:

Zgodził się na to, czego chcieli (1978–1989).

Wydarzenia przy wkroczeniu do miasta procesji potwierdzają zgodność decyzji Jana z Bożą wolą: dzwony biją same i następują liczne cudowne uzdrowienia opętanych i chorych, podkreślające prospołeczny wymiar posługi. Jan odprawia msze, głosi „chwalebną naukę” – stąd tłumaczenie w tekście przydomka Paulus jako nawiązania do Świętego Pawła Apostoła – a także, mimo przyjęcia po trzech latach godności biskupiej, nadal „pracą rąk własnych rad się trudzi”¹⁰³: w swoim

102 Grzegorz Wielki, Dialogi [w:] św. Benedykt z Nursji, Reguła…, op.cit., s. 305.

103 Jest to zresztą topos w przypadku wszystkich mnichów-biskupów, zarówno wschodnich jak i zachodnich: autorzy nieodmiennie podkreślają, iż nadal zachowują oni pracowity i ascetyczny tryb życia mnicha (Święty Spirydion, np. jako biskup nadal pasł owce, w całkowicie dosłownym znaczeniu).

skryptorium spisuje żywoty świętych. W ten sposób Jan dołącza symbolicznie do postaci takich biskupów-hagiografów jak Hilary z Arles, Honorat z Marsylii czy Grzegorz Wielki, a autor „zapętla” swój tekst, czyniąc zeń ogniwo nieprze-rwanego łańcucha świętych i ich żywotów.