Kierunki międzynarodowej współpracy handlowej Polski

przede wszystkim wskazuje na duży stopień jej elastyczności, zdolności dosto-sowawczych i odpowiedniej reakcji czynników wewnętrznych na zakłócenia wywołane szokami zewnętrznymi.

2. Kierunki międzynarodowej współpracy handlowej Polski

Geograficzna struktura zagranicznej wymiany handlowej jest konsekwencją splotu wielu różnych czynników, do których przede wszystkim należy zaliczyć stosunki instytucjonalne pomiędzy gospodarkami oraz czynniki o charakterze strukturalnym. Współpracy handlowej zawsze sprzyjały procesy integracji gospodarczej realizowane w warunkach swobodnego przepływu to-warów. Wraz z rozwojem gospodarki światowej i szybkim postępem technicz-nym pewtechnicz-nym zmianom natomiast uległy przesłanki handlu zagranicznego wy-pływające z czynników strukturalnych. Jak wskazują współczesne teorie handlu międzynarodowego, to już nie różnice strukturalne, ale podobieństwa oraz ge-neralnie wysoki poziom rozwoju gospodarczego sprzyjają wymianie handlowej.

Większy potencjał dla rozwoju handlu zagranicznego ma współpraca między gospodarkami rozwiniętymi w porównaniu do wzajemnej wymiany krajów roz-wijających się oraz pomiędzy tymi dwiema grupami krajów. Z kolei w inny sposób na kierunki współczesnego handlu zagranicznego wpływają zmiany charakteru specjalizacji międzynarodowej z dotychczasowej poziomej (ho-ryzontalnej) specjalizacji w produkcji wyrobów gotowych w kierunku pionowej (wertykalnej) − w produkcji poszczególnych części i podzespołów. Ta druga

3 W okresach spadku stóp importu i eksportu nastąpiło spowolnienie światowej koniunktury gospodarczej albo, tak jak w latach 2008-2009, gospodarka światowa znajdowała się w kryzysie finansowo-gospo-darczym. Por. np. dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego: World Economic Outlook, April 2011, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/index.aspx [18.06.2011].

4 Por. A. Kos, S. Talar: Światowy kryzys gospodarczy a polska gospodarka. „Studia Ekonomiczne”, Uniwer-sytet Ekonomiczny, Katowice 2011 (w druku).

w porównaniu do pierwszej daje krajom słabiej rozwiniętym większe możli-wości włączenia się do współpracy międzynarodowej⁵. Biorąc pod uwagę aktualne tendencje w zmianach struktury geograficznej handlu światowego w postaci rosnącej skłonności do rozwijania wewnątrzregionalnych powiązań handlowych, należy zwrócić uwagę na rosnącą rolę w kształtowaniu kierunków współpracy handlowej takich czynników, jak: odległość, kultura czy koszty handlowe. W warunkach współczesnego rozwoju technologicznego i narastają-cej globalizacji należałoby raczej oczekiwać spadku znaczenia wymienionych wyżej czynników. Pewne tego wytłumaczenie może jednak stanowić, z jednej strony, ciągle rosnąca presja konkurencyjna, która wymusza na podmiotach wyszukiwanie i wykorzystywanie wszelkich możliwych źródeł zwiększenia efektywności, a z drugiej strony, tendencja do zanikania przewag komparatyw-nych we współczesnej gospodarce światowej⁶. Struktura geograficzna między-narodowej współpracy handlowej, będąca wynikiem oddziaływania tych wszystkich czynników, ma natomiast istotne znaczenie z punktu widzenia oceny korzyści wynikających z handlu zagranicznego i potencjału jego rozwoju w przyszłości. Analizę i ocenę kierunków współpracy handlowej Polski prze-prowadzono na podstawie udziału poszczególnych państw w polskim eksporcie i imporcie. Zestawienie 25 gospodarek o największych udziałach w tych obrotach w 2009 roku przedstawia tabela 1⁷.

Tabela 1 Najwięksi eksportowi i importowi partnerzy Polski w 2009 roku

Lp.

5 S. Miroudot, R. Lanz, A. Ragoussis: Trade in Intermediate Goods and Services. „OECD Trade Policy Working Paper”, 2009, s. 36.

6 Jest to nieco kontrowersyjna teza mówiąca, iż przewagi komparatywne we współczesnych warunkach za-nikły i każdy może produkować wszystko po tych samych kosztach. T. Friedman: The World is Flat: A Brief History of the Twenty-first Century. Farrar, Straus&Giroux, New York 2005.

7 Struktura geograficzna polskiego handlu zagranicznego w przeciągu ostatnich kilkunastu lat wykazywała stosunkowo niewielkie zmiany. Por. np. J. Misala: Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych. W: Polska. Raport o konkurencyjności 2010. Red. M. Weresa. SGH, Warszawa 2010, s. 74.

Z tego względu postanowiono analizie poddać dane za ostatni dostępny rok.

cd. tabeli 1

1 2 3 4 5 6 7

6. Holandia 4 175 012 4,2 Holandia 3 904 221 3,6 7. Rosja 3 595 527 3,7 Czechy 3 882 259 3,6

8. Węgry 2 654 804 2,7 Korea Płd. 3 228 712 3,0 9. Szwecja 2 636 402 2,7 Wielka Brytania 3 177 503 3,0

10. Hiszpania 2 577 596 2,6 Belgia 2 495 462 2,3 Suma (1:10) 68,0 Suma (1:10) 67,1 11. Ukraina 2 462 705 2,5 Stany Zjednoczone 2 482 128 2,3 12. Belgia 2 368 200 2,4 Hiszpania 2 406 253 2,2

13. Słowacja 2 244 495 2,3 Słowacja 2 190 942 2,0 14. Austria 1 863 338 1,9 Japonia 2 121 007 2,0

15. Norwegia 1 839 950 1,9 Węgry 2 010 169 1,9

16. Dania 1 824 048 1,9 Szwecja 1 990 008 1,8 17. Stany Zjednoczone 1 771 363 1,8 Austria 1 875 193 1,7 18. Rumunia 1 313 996 1,3 Dania 1 480 948 1,4 19. Turcja 1 254 172 1,3 Finlandia 1 390 627 1,3 20. Litwa 1 196 510 1,2 Turcja 1 381 916 1,3 21. Chiny 1 050 766 1,1 Norwegia 1 364 775 1,3 22. Białoruś 871 137 0,9 Szwajcaria 1 005 733 0,9 23. Szwajcaria 817 892 0,8 Ukraina 817 360 0,8 24. Finlandia 792 934 0,8 Tajwan 730 552 0,7 25. Grecja 597 897 0,6 Irlandia 711 525 0,7 Suma (1:25) 90,7 Suma (1:25) 89,4 Źródło: Handel zagraniczny styczeń – grudzień 2009. GUS, Warszawa 2010, s. 90-91.

Dane prezentujące strukturę geograficzną polskiego eksportu i importu (tabela 1) wskazują w pierwszej kolejności na wysoki stopień koncentracji ob-rotów handlu zagranicznego. Około 1/4 wymiany odbywa się z tylko jednym partnerem − Niemcami, których przewaga w stosunku do kolejnego kraju zaj-mującego drugą pozycję jest bardzo duża i wynosi w eksporcie blisko 20, a w imporcie 13 punktów procentowych. Wysoki stopień koncentracji eksportu i importu uzyskujemy także przy uwzględnieniu większej liczby partnerów.

I tak: dla pięciu wynosi on około 52%, a dla dziesięciu około 68%. Jest to wyższy stopień koncentracji w porównaniu do występującego w całym handlu światowym⁸. Wskazana byłaby zatem intensyfikacja wymiany handlowej z kra-jami, które w powyższej tabeli w ogóle się nie znalazły lub zajmują w niej ostatnie pozycje.

8 W 2009 roku udział dziesięciu największych eksporterów i importerów w handlu światowym wyniósł 53%.

Obliczenia własne na podstawie danych WTO: International Trade Statistics. WTO, Geneva 2010, table 1.8.

Analizując zestawienie głównych polskich partnerów handlowych po stronie eksportu i porównując je z odpowiednim zestawieniem dla importu, na-leży zauważyć, iż w przeważającej mierze są to te same kraje, a różnice w ich pozycji są stosunkowo niewielkie. Jest jednak kilka wyjątków w tym względzie, np. Chiny w polskim imporcie zajmowały drugą pozycję, a w eksporcie dopiero 21. miejsce. Z kolei Korea Płd., Japonia oraz Tajwan, które znalazły się w ze-stawieniu po stronie importu, nie zostały natomiast w ogóle zanotowane wśród 25 największych odbiorców polskiego eksportu. W eksporcie zostały one za-stąpione przez takie kraje, jak: Rumunia, Litwa, Białoruś czy Grecja, których z kolei nie ma na liście po stronie importu. Te znaczące różnice w udziałach po stronie eksportu i importu wskazują, iż wymienione gospodarki nie są partne-rami dla wzajemnej wymiany handlowej, ale, tak jak w przypadku krajów azja-tyckich, istotnymi źródłami zaopatrzenia dla polskiej gospodarki bądź też re-latywnie ważnymi rynkami zbytu dla polskich towarów, tak jak cztery wymie-nione wyżej kraje europejskie. Obecność Chin, a także Korei Płd. oraz Tajwanu w polskim imporcie należy ocenić pozytywnie, gdyż stanowią one źródło tanich podzespołów i produktów, z którego korzystają praktycznie wszystkie kraje rozwinięte. Import z tego kierunku daje zatem polskiej gospodarce dostęp do tych samych przewag, z których korzystają też inne kraje.

W związku z udziałem Polski w procesie integracji europejskiej wśród najważniejszych eksportowych i importowych partnerów Polski przeważają kraje członkowskie Unii Europejskiej. Bliższa analiza wskazuje, iż integracja w większym stopniu wpływa jednak na koncentrację polskiego eksportu w tej grupie państw w porównaniu z importem. Licząc tylko kraje uwzględnione w tabeli 1, udział państw UE w polskim eksporcie wynosi 77%, natomiast w imporcie 59%. W zestawieniu dziesięciu najważniejszych partnerów handlo-wych Polski po stronie eksportu spoza UE znalazła się tylko Rosja, natomiast po stronie importu − dodatkowo także Chiny i Korea Płd. Rosja jako duża gos-podarka i równocześnie kraj sąsiadujący z Polską jest naturalnym jej partnerem handlowym. Jednak warunki polityczne, instytucjonalne i częściowo naturalne powodują, że obecnie Rosja jest dla Polski przede wszystkim źródłem zaopa-trzenia surowcowego i jej udział w polskim eksporcie jest ponaddwukrotnie niż-szy niż w imporcie. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku mówiącego o po-trzebie intensyfikacji handlu, a zwłaszcza eksportu do krajów spoza UE. Można przypuszczać, iż dla polskich eksporterów ważną przeszkodą w tym względzie nie jest konkurencyjność ich towarów, ale bariery administracyjne ogranicza-jące swobodę wymiany.

Międzynarodowa współpraca handlowa Polski wyraźnie skoncentrowana jest na krajach rozwiniętych, chociaż sama Polska dotychczas nie jest zaliczana do tej grupy gospodarek⁹. Rynki krajów rozwiniętych charakteryzują się bardzo silną i doświadczoną konkurencją oraz wymagającymi nabywcami przyzwycza-jonymi do bogatej, wysokiej jakości oferty. Jednak nie należy w związku z tym automatycznie zakładać, że polskie produkty charakteryzują się wysoką in-nowacyjnością i jakością, gdyż na tych rynkach ciągle występuje także konku-rencja cenowa. Jednakże niezależnie od charakteru konkurencji, sam fakt sze-rokiej współpracy z krajami rozwiniętymi jest pozytywnym zjawiskiem, gdyż pozwala zdobyć doświadczenie i poznać warunki, co z kolei będzie służyć dal-szej ekspansji w przyszłości. Pozytywnie można ocenić także strukturę geogra-ficzną bilansu handlowego. Z większością krajów rozwiniętych Polska uzyskała w badanym roku nadwyżkę, z czego największą z Wielką Brytanią, Francją, Niemcami i Czechami, natomiast za deficyt odpowiada przede wszystkim współpraca handlowa z Chinami i Rosją. W pewnym uproszczeniu można za-tem przyjąć, że Polska korzysta na współpracy międzynarodowej, kupując tanio w krajach o niższych kosztach wytwarzania i sprzedając relatywnie drożej w krajach bogatych.

3. Struktura polskiej wymiany handlowej z zagranicą