Zainteresowanie Kościoła mediami widoczne było już w latach 70. ubiegłego wieku. W Instrukcji Duszpasterskiej o Środkach Społecznego Przekazu Communio et Progressio można przeczytać, że
„ostatnie wynalazki w dziedzinie przekazu społecznego otwierają przed ludźmi nowe możliwości, wychodzące naprzeciw posłannictwu ewangelicznemu. Dzięki nim chrześcijanie mogą mimo dużych odległości uczestniczyć w uroczystościach kościelnych, co wybitnie przyczynia się do umocnienienia spójni w całej wspólnocie chrześcijańskiej. Przez nie wreszcie dociera do wszystkich wezwanie do udziału w wewnętrznym życiu Kościoła” (1971). Natomiast Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu jasno stwierdza, iż to, że Kościół interesuje się Internetem jest szczególnym wyrazem jego zainteresowania środkami komunikacji społecznej (PRdŚSP, 2002). Ba, Kościół nawet traktuje media jako dary Boże, gdyż mają niemały udział w procesie jednoczenia ludzi oraz współdziałania jednostek ze sobą. Środki społecznego przekazu, w tym Internet, traktowane są jako czynniki kulturowe, mające niewątpliwy wpływ na rozwój historii. Papieska Rada zdaje sobie sprawę z faktu, iż Internet jest powszechnym medium, z którego korzystają wszyscy ludzie, zatem Kościół musi nauczyć się obcowania z tym środkiem przekazu, gdyż stanowi to warunek prowadzenia efektywnego dialogu z ludźmi. Dodatkowo, Rada dostrzegła liczne zalety nowych mediów ważne ta kże dla działalności ewangelizacyjnej, wśród których wymienia przede wszystkim to, że stanowią one źródło informacji o wydarzeniach, ideach, czy osobach związanych z życiem religijnym. Co więcej, można je wykorzystać także jako narzędzia służące katechezie oraz ewangelizacji. Korzystanie z Internetu przynosi rozmaite korzyści, takie jak: bezpośredni i natychmiastowy dostęp do zasobów religijnych i duchowych zgromadzonych w bibliotekach, muzeach, czy informacji z życia Kościoła, bądź zdigitalizowanych dokumentów i pism. Globalna sieć sprzyja przezwyciężaniu odległości i izolacji, gdyż umożliwia ludziom nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów z ludźmi posiadającymi podobne zainteresowania i poglądy, tworzących wirtualne społeczności wiary, a także sprzyja edukacji, katechezie, cyberewangelizacji, reewangelizacji oraz tradycyjnej misyjnej posłudze. Internet ja ko bezpośrednie, interaktywne i partycypacyjne medium usprawnia także zarządzanie, komunikację wewnętrzną (Communio et Progressio), administrację oraz prowadzenie różnorodnych form duszpasterskiego poradnictwa
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 85 i kierownictwa duchowego. Jednakże pomimo wielu pozytywnych aspektów funkcjonowania Internetu nie należy zapominać o jego ciemnej stronie. Z tego też powodu Rada zwraca uwagę na negatywne aspekty Sieci, wśród których wylicza: obecność witryn nienawiści poświęconych znieważaniu oraz atakowaniu grup religijnych i etnicznych, pornografię i przemoc obecną w mediach, ekscentryczne interpretacje doktrynalne, dziwaczne praktyki pobożnościowe, czy zachwalanie różnych ideologii, noszących etykietę "katolickie" (PRdŚSP, 2002). Niebezpieczna jest także tendencja niektórych katolików do selektywności w uznawaniu nauczania Kościoła" (Jan Paweł II, 1987).
Papieska Rada zwraca uwagę na fakt, iż „Rzeczywistość wirtualna nie jest zamiennikiem Realnej Obecności Chrystusa w Eucharystii, sakramentalnej rzeczywistości innych sakramentów i współudziału w kulcie sprawowanym w żywej wspólnocie. W Internecie nie ma sakramentów; a nawet doświadczenia religijne, możliwe w nim dzięki łasce Boga nie są wystarczające w oderwaniu od współdziałania z innymi wiernymi w świecie rzeczywistym” (PRdŚSP, 2002). Internet wraz z funkcjonującymi w nim wirtualnymi wspólnotami może być pierwszym etapem spotkania człowieka z Kościołem, jednakże zadaniem kapłana dokonującego ewangelizacji „cyfrowego kontynentu” jest przeprowadzenia użytkowników sieci do wspólnoty funkcjonującej w świecie rzeczywistym. Jan Paweł II już 14 lat temu zalecał, aby osoby sprawujące władzę w Kościele dążyły do pełnego wykorzystania potencjału, jaki daje epoka komputerów (Jan Paweł II, 1990b). W orędziu wygłoszonym z okazji Światowego Dnia Środków Społecznego Przekazu w 1990 r. zachęcał: „Wszyscy, młodzi i starzy, podejmijmy wyzwanie nowych odkryć i technologii, czyniąc z nich element wizji moralnej opartej na naszej wierze i na szacunku dla człowieka, zmierzającej do przebudowy świata według zamysłu Bożego!” (Jan Paweł II, 1990b). Natomiast papież Franciszek zaleca czujność oraz obecność Kościoła w świecie mediów masowych. Mówi także o konieczności otwarcia drzwi Kościołów w środowisku digitalnym, podkreślając olbrzymie znaczenie cyberświata dla współczesnych ludzi (Franciszek, 2014).
Analizując zależności tworzące się pomiędzy Kościołem a Internetem można skonstatować, iż „nie tylko Internet potrzebuje Kościoła z jego nauczaniem moralnym, ale i Kościół potrzebuje tego forum, jakim jest Internet” (Reroń, 2002). Umożliwia on dotarcie do osób, które do tej pory nie uczestniczyły w życiu Kościoła. Nie należy jednak zapominać, że z Internetu korzystają także osoby głęboko wierzące, dla których jest on źródłem inspiracji. Natomiast dzięki lekturze wiadomości czy zdigitalizowanych pism Ojców Kościoła mogą oni pogłębiać wiedzę z zakresu religii i życia wspólnoty religijnej (Reroń, 2002). Wydaje się zatem, że Internet może stanowić nową przestrzeń ewangelizacji i miejsce misji, na które będą udawać się cybermisjonarze. Z Internetu od wielu lat z powodzeniem korzysta Stolica Apostolska, a za przykład może posłużyć chociażby Jan Paweł II, który pocztą elektroniczną przesłał tekst adhortacji poświęconej Kościołowi w Australii i Oceanii w dniu 22 października 2001 (opoka.org.pl, 2001). Papież-Polak wzywał do ewangelizacji mediów. Apelował także, iż trzeba „zrobić wszystko, aby w świecie mediów głos Kościoła nie był zepchnięty na margines albo zmuszony do milczenia. Musi on bez lęku przekroczyć próg nowej kultury mediów” (Kościół zarzuca sieć, 2002). Dostrzegł siłę oddziaływania społecznego, jaka wpisana jest w Internet stanowiący globalne medium, natomiast jego następcy zaczęli baczniej analizować możliwości zastosowania Internetu do prowadzenia działalności cyberduszpasterskiej. Papież Benedykt XVI w orędziu Kapłan i duszpasterstwo w cyfrowym świecie: nowe media w służbie Słowa, wygłoszonym podczas 44 Światowego Dnia Środków Przekazu Społecznego, określił globalną sieć mianem „cyfrowego kontynentu”. Zdaniem biskupa Rzymu „przekaz i świat cyfrowy oferują kapłanowi nowe możliwości w zakresie posługi Słowa oraz dla Słowa. Nowoczesne środki przekazu od dawna stały się narzędziami
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 86 wykorzystywanymi na co dzień przez wspólnoty kościelne, by porozumiewać się ze swoim otoczeniem i bardzo często, nawiązywać dialog o szerszym zasięgu” (Benedykt XVI, 2010). Benedykt XVI konstatuje, iż Internet dostarcza now ych środków, które powinny być wykorzystywane przez kapłanów, ponieważ pozwalają one na zupełnie nowe odczytanie przesłania św. Pawła. Emerytowany papież uważa, że „wraz z upowszechnianiem się nowych technologii obowiązek głoszenia nie tylko wzrasta, ale staje się coraz bardziej naglący i wymaga bardziej umotywowanego i skutecznego zaangażowania”
(Benedykt XVI, 2010). Zachęca, by kapłani starali się wejść w nową erę cyfrową i kontynuując swą pracę duszpasterską w cyberprzestrzeni za pomocą nowych technologii docierali do olbrzymiej rzeszy Internautów. Słowa te oznaczają istotny zwrot w dziedzinie komunikacji zachodzącej pomiędzy duchownymi a wiernymi. Tak wyraźnie wytyczenie nowej drogi ewangelizacji wymaga od kapłanów będących cyfrowymi imigrantami (Prensky, 2001) specjalnego przygotowania do pełnienia swojej posługi rozszerzonej na rzeczywistość wirtualną. Niewątpliwie powinni aktywnie zaznaczać swą obecność w świecie cyfrowym oraz animować życie wspólnot kościelnych i uczestniczyć w życiu wirtualnych społeczności tworzących się w cyberprzestrzeni. Muszą reagować na zmiany cywilizacyjno -komunikacyjne i adaptować metody swojej pracy do zmieniających się realiów życia. Postuluje się także, by kapłani do głoszenia Ewangelii wykorzystywali rozmaite audiowizualne środki przekazu takie jak: zdjęcia, nagrania wideo, animacje, blogi, czy strony internetowe (Benedykt XVI, 2010).
Przesunięcie nacisku na działalność duszpasterską prowadzoną w Internecie jest znamienne dla ery społeczeństwa sieciowego, żyjącego w obrębie noosfery, czyli w oplatającej Ziemię pajęczynie informacyjną (Goban-Klas, 2006). Obecnie miejsce komunikacji bezpośredniej face to face, zajęła komunikacja zapośredniczona, mediatyzowana typu interface to interface, realizowana przy użyciu mediów technicznych pokonujących dotychczasowe ograniczenia czasu i przestrzeni (Goban-Klas, 2006). Współczesne globalne społeczeństwo medialne większość swego wolnego czasu spędza surfując w sieci, bądź żyjąc w erze nieustającej aktywności telekomunikacyjnej jest nieustannie podłączone do sieci, czyli always on (Lombard, 2009). Właśnie w wirtualnej aktywności duszpasterskiej papież upatruje możliwość trafienia do młodych osób i nawiązania z nimi dialogu (Kościół zarzuca sieć…, 2013). Dodatkowo, Kościół dostrzega w Internecie i nowych mediach możliwości podjęcia dialogu międzykulturowego, ponadnarodowego z przedstawicielami różnych religii, a także z osobami niewierzącymi. Mówiąc o Internecie, porównuje go do starożytnej greckiej agory, będącej przestrzenią publiczną dostępną dla wszystkich ludzi bez wyjątku (Benedykt XVI, 2013). Uważa także, że dzięki nowym technologiom osiągalne stanie się stworzenie globalnego i powszechnego domu modlitwy.
Porównuje on działania współczesnych kapłanów do proroka Izajasza , który stworzył wizję domu modlitwy przeznaczonego dla wszystkich narodów świata. Ojciec Kościoła postuluje, aby za pomocą Sieci stworzyć coś na kształt Świątyni Jerozolimskiej, która składała sięz wielu dziedzińców przeznaczonych dla kobiet, mężczyzn, kapłanów, Izraelitów, czy pogan. Uważa, że w przestrzeni religijnego Internetu musi się znaleźć miejsce dla osób, które jeszcze nie są członkami wspólnoty religijnej (Benedykt XVI, 2010). Dążąc do realizacji przytoczonej idei, Benedykt XVI zainicjował projekt określany mianem „Dziedzińca pogan”, który ma służyć organizowaniu spotkań z niewierzącymi, odbywającymi się w miejscach świeckich, podczas których wszyscy mogą swobodnie zadawać pytania dotyczące zarówno Boga, jak i świata. Obecnie jest to inicjatywa realizowana w wielu Krajach. Pierwszy
„Dziedziniec Pogan” odbył się w 2009 r., natomiast w Polsce miało on miejsce 20 czerwca 2012 r.
w Krakowie (Sporniak, 2012).
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 87 Idee głoszone przez papieża Benedykta XVI Albert Wołkiewicz nazywa Testamentem Cyfrowego Imigranta skierowanym dla mieszkańców cyfrowego świata (Wołkiewicz, 2013). Jednakże biskup Rzymu nie tylko formułuje pewne sądy, lecz wciela je w życie, dając tym samym przykład. Jednym z takich działań było wykorzystanie portali społecznościowych do głoszenia nauko Kościoła katolickiego.
W grudniu 2012 r. „zadebiutował” na Twitterze ewangelizując „kontynent cyfrowy”. Pierwszy tweet brzmiał: Drodzy przyjaciele, z radością łączę się z wami przez Twittera. Dziękuję za wasze liczne odpowiedzi. Z serca Wam błogosławię. Od tej pory regularnie na jego profilu pojawiają się krótkie notatki, komunikaty z fragmentami homilii, przemówienia oraz orędzia. Aktywność papieża w mediach społecznościowych skomentował ks. Paul Tighe, sekretarz Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu, konstatując, iż obecność Ojca Świętego na Twitterze jest przesłaniem nadziei dla współczesnego człowieka i zachętą dla chrześcijan, aby ich głos był obecny w przestrzeni publicznej (wpolityce.pl). Inicjatywę można także oceniać jako wydarzenie symboliczne, mają ce na celu ukazanie, że nadszedł już czas, aby Kościół uległ modernizacji, otworzył się na zdobycze nowoczesnej technologii, a także wszedł w nową przestrzeń komunikacyjną i starał się „oswoić” cyberprzestrzeń, gdyż tam w niedługim czasie przeniesie się zdecydowana aktywność ludzka. Natomiast w Orędziu wygłoszonym podczas Światowego Dnia Młodzieży w 2013 r. papież Benedykt XVI przekonuje, że działalność misyjna nie ogranicza się dziś wyłącznie do świata realnego, świata offline i należy poświęcić więcej uwagi dziedzinie społecznego przekazu i Internetowi. Apeluje także do młodzieży:
„uważajcie za swój obowiązek wprowadzanie w kulturę tego nowego środowiska komunikacyjno-informatycznego wartości, na których opiera się wasze życie! (...) Szczególnie do was, młodych, którzy z naturalną niemal łatwością posługujecie się tymi nowymi środkami komunikacji, należy zadanie ewangelizacji tego «cyfrowego kontynentu»”(BenedyktXVI,2013).