Niewątpliwie programy komputerowe nie są w stanie zastąpić ps ychiatry lub psychologa, ale też nie powinno się tego od nich oczekiwać. Mają one wyłącznie wspomagać proces leczenia (m.in.
farmakoterapii), np. przez jego systematyzację lub ćwiczenie określonych umiejętności. Będą szczególnie przydatne wówczas, gdy dostęp do psychoterapii jest ograniczony lub pacjenci nie chcą korzystać z regularnych wizyt u psychologa. Programy komputerowe mogą stanowić wstępny etap pomocy psychologicznej lub też uzupełniać sesje terapeutyczne, zw łaszcza dla pacjentów z lekko i średnio nasilonymi objawami depresji, lęku czy z zaburzeniami snu.
Sami terapeuci obawiają się włączania komputerów do pomocy psychologicznej. Czasami ten rodzaj terapii nazywają „psychoterapią obniżonej jakości” (Jabłoński i in., 2014). Wykorzystanie komputerów nie musi jednak oznaczać niższej jakości pomocy. Dzieje się wręcz przeciwnie, gdyż dzięki użytkowaniu programów komputerowych pomoc psychologiczna staje się potencjalnie bardziej zróżnicowana.
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 135 Terapeuta może więcej czasu poświęcić na rozmowę z pacjentem o jego problemach niezwiązanych bezpośrednio z objawami. Posłużenie się komputerowym programem pomocy psychologicznej nie wyklucza zatem udziału w tradycyjnej psychoterapii.
Wykorzystanie komputerów w pomocy psychologicznej osobom żyjącym z wirusem HIV wymaga dalszych badań. Po pierwsze, warto sprawdzić, przy jakim typie objawów depresji taka forma pomocy będzie najbardziej korzystna. Kolejne zagadnienie dotyczy tego, jak najlepiej motywować pacjentów do udziału w programie, oraz co zrobić, aby utrzymać ich zainteresowanie kontynuowaniem terapii.
Innym problemem do rozstrzygnięcia jest to, w jakim stopniu programy dla osób HIV+ z objawami depresji powinny być specyficznie dla nich przeznczone, a na ile można wykorzystywać programy ogólne przeznaczone dla osób z diagnozą depresji, które dodatkowo posiadałyby moduły adresowane do grupy osób zakażonych. To ostatnie rozwiązanie miałoby bardziej uniwersalny charakter (a przez to byłoby tańsze). Wreszcie w jaki sposób połączyć oddziaływania przy użyciu komputera z tradycyjną formą psychoterapii, uwzględniając efektywność pomocy i nakłady finansowe na nią ponoszone.
BIBLIOGRAFIA
Adler, M., Edwards, S., Miller, G., Williams I. (red.) (2012). ABC of HIV and AIDS. Wiley-Blackwell.
Antoni, M., Ironson, G., Schneiderman, N. (2007). Cognitive-behavioral stress management for individuals living with HIV: Facilitator guide (Treatments that work). Oxford: Oxford University Press.
Arseniou, S., Arvaniti, A., Samakouri, M. (2014). HIV infection and depression. Psychiatry and Clinical Neuroscience, 68, 96-109.
Barreto, I., Viegas, P., Ziff, E., Konkiewitz, E. (2014). Animal models for depression associated with HIV -1 infection.
Journal of Neuroimmune Pharmacology, 9, 195-208.
Beating the Blues (2015). [http://www.beatingtheblues.co.uk; dostęp 30.03.2015]
Beattie, A., Shaw, A., Kaur, S., Kessler, D. (2009). Primary-care patients’ expectations and experiences of online cognitive behavioural therapy for depression: a qualitative study. Health Expectations, 12, 45-59.
Beck, J. (2012). Terapia poznawczo-behawioralna. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bennett-Levy J., Richards, D., Farrand, P., Christensen,H.,Griffiths, K., Kavaagh, K., Klein, B., Lau, M., Prodfoot, J., Ritterband, L.,White,J. ,Williams, C. (red.). (2010). Oxford guide to low intensity CBT interventions. Oxford University Press.
Brown, J., Vanable, P. (2008). Cognitive-behavioral stress management interventions for persons living with HIV: A review and critique of the literature. Annals of Behavioral Medicine, 35, 26-40.
Chesney, M., Chambers, D., Taylor, J., Johnson, L., Folkman, S. (2003). Coping effectiveness training for men living with HIV: Results from a randomized clinical trial testing a group-based intervention. Psychosomatic Medicine, 65, 1038-1046.
Daruna, J. (2012). Introduction to Psychoneuroimmunology. London: Elsevier.
Drozd, F., Skeie, L., Kraft, P., Kvale, D. (2013). A web-based intervention trial for depressive symptoms and subjective well-being in patients with chronic HIV infection. AIDS Care, 26, 1080-1089.
Dudek, D., Siwek, M. (2007). Współistnienie chorób somatycznych i depresji. Psychiatria, 4, 17-24.
[http://czasopisma.viamedica.pl/psy/article/viewFile/29181/23946; dostęp; 18.05.2015]
Hedge, B. (2012). Psychological and mental health issues. W: M. Adler, S. Edwards, G. Miller, I. Williams (red.), ABC of HIV and AIDS (s.108-113). Wiley-Blackwell.
Jabłoński, M., Pilecki, M., Murawiec, S. Bielas, J., Rachel, W. Jach, R. (2014). Nowe zagroż enia dla psychoterapii w Polsce po transformacji ustrojowej lat 80. XX wieku. Psychiatria, 7, 81-86.
Krajowe Centrum ds. AIDS (2015). HIV/AIDS podstawowe informacje. [http://www.aids.gov.pl/hiv_aids/450;
dostęp: 30.03.2015]
Millard, T., Elliott J., Slavin, S., McDonald, K., Rowell S., Girdler, S. (2014). The positive outlook study - a randomized controlled trial evaluating the effectiveness of an online self-management program targeting psychosocial issues for men living with HIV: a study protocol. BMC Public Health, 106.
[http://www.biomedcentral.com/1471-2458/14/106; dostęp: 30.03.2015]
Skrzypińska, D. (2014). Terapia poznawczo-behawiorlana online. W: K. Tucholska, M. Wysocka-Pleczyk (red.).
Człowiek zalogowany. 3, Różnorodność sieciowej rzeczywistości. Kraków: Biblioteka Jagiellońska.
[http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=278212; dostęp 30.03.2015]
Spies, G., Asmal, L., Seedat, S. (2013). Cognitive-behavioral interventions for mood and anxiety disorders in HIV: A systemic review. Journal of Affective Disorders, 150, 171-180.
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 136 Springer, A., Dushaj, A., Azar, M. (2012). The Impact of DSM-IV Mental Disorders on Adherence to Combination Antiretroviral Therapy Among Adult Persons Living with HIV/AIDS: A Systemic Review. AIDS Behaviour. 16, 2119-2143
Wiles, N., Thomas, L.. Abel, A., Ridgway, N., Turner, N., Campbell, J., Garland, A., Hollinghurst, S., Jerrom, B., Kessler, D., Kuyken, W., Morrison, J., Turner, K., Williams, Ch., Peters, T., Lewis, G. (2013). Cognitive behavioural therapy as an adjunct to pharmacotherapy for primary care based patients with treatment resistant depression: results of the CoBalT randomised controlled trial. The Lancet, 9864, 375–384.
A web-based cognitive-behavioral intervention for depressive symptoms in people living with HIV
Summary: Depression is the most common psychiatric diagnosis in the HIV+/AIDS population and represents a risk factor for disease progression and non-adherence for treatment. A web-based psychological interventions based on CBT could be an effective way of treatment of mild forms of depression.
keywords: HIV/AIDS, depression, cCBT
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 137 Krzysztof Gerc , Marta Jurek
Platformy internetowe KrainaOza.org i KrainaOza.pl jako forma wspierania realizacji potrzeb edukacyjnych i szkoleniowych wysokofunkcjonujących osób
z autyzmem
WPROWADZENIE
A. Broderick i A. Ne’eman (2008), analizując współcześnie powszechnie obecny dyskurs kulturowy odnoszący się do zagadnienia autyzmu, wskazują, że autyzm nie może być rozpatrywany wyłącznie w kategoriach zaburzenia, ale powinien też być charakteryzowany jako ważny aspekt tożsamości człowieka (por. Gerc, 2014), stanowiąc ukrytą niepełnosprawność (Shall i McDonough, 2010). W tym kontekście, przystępując do realizacji badań przyjęto, że kwestia charakterystyki potrzeb edukacyjnych dorosłych wysokofunkcjonujących osób z autyzmem stanowi nadal słabo poznany obszar badań (por. Bolak, 2015), pomimo licznych wyników empirycznych, wskazujących, iż trudności diagnozowane u sprawnych intelektualnie autystów w okresie dzieciństwa, zaliczane do tzw. objawów triadycznych, utrzymują się na analogicznym poziomie w okresie dojrzewania i dorosłości (Wolf i Paterson, 2010).
Poznawcze teorie autyzmu (Leslie, 1992; Baron-Cohen, 2001; 2003; Baron-Cohen i in., 2010; Frith, 2008), które stanowią założenie dla relacjonowanych badań, umożliwiają poszukiwanie czynników i mechanizmów łączących neurologiczne podstawy i manifestacje behawioralne, jak też pozwalają na różnicowanie objawów autyzmu od czynników zewnętrznych lub wtórnych zaburzeń, a przede wszystkim podkreślają niezwykłą różnorodność funkcjonowania osób autystycznych w aspekcie ich potrzeb, deficytów i zdolności a także fakt, iż autyzm nie kończy się wraz z osiągnięciem dorosłości (por. Frith i Happé, 1994; Levy, 2007; Frith, 2008; Pisula, 2012).
U. Frith (2008) uważa, iż powszechnie występująca właściwość procesu przetwarzania informacji (centralna koherencja) jest zaburzona w autyzmie. Zdaniem badaczki, słaba centralna koherencja (lub nawet jej brak) może odpowiadać za różnorodne aspekty autyzmu w postaci zarówno mocnych, jak i słabych stron poznawczego funkcjonowania osób autystycznych. Do mocnych stron osób z autyzmem zalicza ona m.in.: pamięć niepowiązanych znaczeniowo ciągów słownych i obiektów, układanie łamigłówek, rozpoznawanie twarzy odwróconych w pionie. Słabe strony obejmują natomiast m.in.:
pamięć zdań i powiązanych ze sobą obiektów, układanie łamigłówek obrazkowych, rozpoznawanie twarzy (w ich typowym ułożeniu).
U. Frith i F. Happé (1994) zauważają, iż słaba centralna koherencja nie zawsze powinna być traktowana jako deficyt, lecz – ze względu na mocne strony osób z autyzmem - stanowiące jej skutek, raczej jako odmiana stylu poznawczego, charakteryzującego się analitycznością i orientacją na szczegóły. Podobne zastrzeżenia proponuje T. Armstrong (2010), sądząc, iż u wysokofunkcjonujących osób z autyzmem występuje silnie analityczny lokalnie styl poznawczy (strong local analysis cognitive style), sprzyjający zainteresowaniu dziedzinami technicznymi i ścisłymi.
Założenia relacjonowanych w artykule badań, stanowiących podstawę tworzenia platform KrainaOza.org oraz KrainaOza.pl nawiązują również do stanowiska badawczego W. Klinkosza (2004), podkreślającego, iż charakterystyki psychologiczne sprawnych intelektualnie lub szczególnie uzdolnionych osób niepełnosprawnych są w większym stopniu podobne do opisów tzw. osób niezależnych, niż niepełnosprawnych. Badania Klinkosza wskazują bowiem, że sprawna intelektualnie
1 Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński
2 Akademia Ignatianum w Krakowie
Człowiek zalogowany 4. Człowiek społeczny w przestrzeni Internetu 138 grupa osób z niepełnosprawnością statystycznie częściej wykazuje się wewnętrzną kontrolą, oczekiwaniem sukcesu i niezależnością. Przedstawione założenie, akcentujące różnorodność ludzkich uzdolnień, zyskuje istotne znaczenie we wzmocnieniu dążenia współczesnej psychologii rehabilitacji i pedagogiki specjalnej do przyjęcia całościowej perspektywy postrzegania osób z niepełnosprawnością oraz ich inkluzji (Bolak, 2015; Gerc i Jurek, 2014; 2015). Sfera deficytów w zakresie funkcjonowania społecznego, a także w aspekcie realizacji potrzeb edukacyjnych, jest przedmiotem wielu badań.
S. E. Gutstein oraz T. Whitney (2002) twierdzą na przykład, że - choć wstępna ocena kompetencji społecznych wysokofunkcjonujących dorosłych osób z autyzme m wydaje się nie wskazywać na istotne różnice w stosunku do populacji pełnosprawnej, to jednak pogłębiona obserwacja i analizy z badań bezpośrednich dowodzą, że poza ustrukturalizowanym kontekstem autyści uzyskują wyniki znacznie mniej korzystne niż pełnosprawni. Spostrzeżenie to zyskuje ogromne znaczenie w perspektywie współczesnego rozumienia pojęcia inkluzji oraz charakterystyki potrzeb edukacyjnych tej grupy osób.
Warto bowiem zaznaczyć, że wraz z poglądami na temat autyzmu modyfikacji ulega również charakteryzująca to zaburzenie metafora oraz etykieta, silnie determinowana przez kontekst kulturowy, społeczny i naukowy. S. Hendrickx i C. Salter (2009) podkreślają deficyty osób autystycznych i ich problemy wynikające z zaburzenia.
Warto w tym kontekście przywołać zaproponowane przez D. J. Chalmersa (za: Bremer, 2010) i znakomicie korespondujące z zagadnieniem neuroróżnorodności pojęcia: umysłu zjawiskowego (phenomenal mind) oraz umysłu psychologicznego (psychological mind). D. J. Chalmers (Bremer, 2010, s.195) wskazuje, że umysł zjawiskowy „odnosi się do sposobu w jaki osoba lub jakiś inny organizm coś odczuwa, przeżywa, umysł psychologiczny natomiast, zwany też intencjonalnym, (…) dotyczy umysłu jako przyczyny zachowań bądź umysłu jako stanów używanych do wyjaśnienia poszczególnych zachowań osoby”. Propozycja Chalmersa pozostaje zgodna zarówno z założeniami szerokiego, jak też wąskiego ujęcia nurtu neuroróżnorodności, z zastrzeżeniem, iż w ujęciu szerokim pojęcie umysłu zjawiskowego dotyczy wszystkich osób, u których obserwuje się objawy spektrum autystycznego, zaś w ujęciu wąskim jedynie tzw. wysokofunkcjonujących autystów.