Koncepcja sieci jako element strukturyzujący przedmiot badań

2. PRZEGLĄD LITERATORY I PODSTAWY TEORETYCZNE

2.2. Koncepcja sieci jako element strukturyzujący przedmiot badań

Określenie „sieć” staje się współcześnie jedną z bardziej popularnych kategorii pojęciowych.

Google Scholar, czyli narzędzie przeszukiwania baz danych publikacji naukowych, generuje

55 blisko 6 mln pozycji, w których zawarte jest słowo „network” (dla porównania, określenie „sys-tem” pojawia się w ponad 6,2 mln prac). Sieć stała się przedmiotem badań geografów, socjo-logów, ekonomistów, politosocjo-logów, specjalistów z dziedziny organizacji i zarządzania, biolo-gów, matematyków, czy fizyków – można powiedzieć, że pojęcie to konstytuuje pewną „wspól-notę badaczy”, wykorzystujących ten termin. Coraz szersze stosowanie tego pojęcia spowodo-wało nawet wyodrębnienie się osobnej dziedziny nauki (network science), o której piszą m.in.

Börner i in. (2007) oraz Brandes i in. (2013). W 2013 r. wydawnictwo Uniwersytetu w Cam-bridge rozpoczęło wydawanie nowego czasopisma naukowego pt. Network Science, którego powstanie redaktorzy wiążą z „eksplozją” badań sieciowych w ostatnim czasie (Brandes i in.

2013: 1).

W kontekście tak szerokiego stosowania pojęcia sieci należy pamiętać o konsekwen-cjach, jakie się z tym wiążą. Każda z dziedzin podejmujących tę problematykę wypracowała bowiem różne podstawy teoretyczne, metodologiczne, czy też pewną historycznie ukształto-waną praktykę badawczą. Wszystko to sprawia, że choć pojęcie sieci można uznać za kategorią naukowo użyteczną, to jest ona trudna do zdefiniowania. Najogólniej mówiąc, sieci składają się z (1) relacji między określonymi (2) obiektami. Jest to definicja, która wnosi niewiele do poznania rzeczywistości, jednak jest najmniej dyskusyjna. Różnice w definiowaniu pojawiają się w sytuacji, gdy tym relacjom i obiektom nadaje się określone znaczenie, precyzuje się przed-miot badań. Obiektem w sieci może być bowiem zarówno człowiek (np. sieci społeczne), or-ganizacja (np. sieci gospodarcze), miasto (sieci miast), skrzyżowanie dróg (sieci transportowe), czy różnego rodzaju urządzenia (np. sieci komputerowe, telefoniczne), budynki i instalacje (sieci wodociągowe, kanalizacyjne). Również relacje mogą mieć różny charakter – od fali ra-diowej czy elektromagnetycznej, przez przepływ wody, natężenie ruchu samochodowego po różnego rodzaju więzi społeczne, czy wymianę wiedzy. Uporządkowanie tak dużego zbioru różnych znaczeń jest zadaniem trudnym i wymagającym zgody na pewne uproszczenia.

Naukowemu wykorzystaniu koncepcji sieciowych od początku towarzyszy spór: czy koncepcje sieci należy traktować wyłącznie jako pewien rodzaj (1) metafory, czy też są one

„czymś więcej”, tj. (2) modelem, czy może łącznie stanowią nawet pewien zbiór (3) teorii?

(por. Dowding 1995; Pappi, Henning 1998; Brandes i in. 2013; Wilk 2013). Brandes i in. (2013) we wprowadzeniu do pierwszego numeru Network Science twierdzą, że sieć jest w pierwszej kolejności „reprezentacją czegoś”, tzn. wynikiem procesu abstrahowania, pewnym bardziej ogólnym przedstawieniem jakiejś konkretnej rzeczywistości (zjawiska, obiektu). Badacz naj-pierw dostrzega fragment rzeczywistości, który chce poznać, po czym konceptualizuje go w

po-56 staci sieci. Dopiero drugim etapem sieciowych badań jest operacjonalizacja, tj. dobór i pozy-skanie danych, które prowadzą do wyników naukowych i w efekcie do większego poznania zjawiska będącego początkiem całego postępowania. Etap doboru i pozyskania danych może mieć dwojaki charakter (jest to oczywiście pewne uproszczenie): ilościowy i jakościowy.

W pierwszym przypadku celem jest zebranie możliwie pełnego zbioru charakterystyk liczbo-wych opisujących sieć, natomiast w drugim – zrozumienie pewnego fragmentu sieci „oczami jej aktorów” i jego jakościowy opis. W tym drugim przypadku sieć traktowana jest w większo-ści jako metafora, czasami jako model (tj. uproszczona konstrukcja myślowa będąca obrazem badanej rzeczywistości). Natomiast badacze ilościowi wykorzystują ją najczęściej do tworzenia modeli matematycznych, których w nauce pojawia się coraz więcej. Modele te zaś prowadzą do weryfikacji twierdzeń, których zbiór tworzy teorię określonego zjawiska. Dlatego Brandes i in. (2013) uznali, że istnieją przesłanki do instytucjonalizacji network science, której celem ma być zebranie różnych teorii opartych o sieci i lepsza komunikacja uzyskanych wyników naukowych w tej dziedzinie.

W niniejszej rozprawie koncepcja sieci wykorzystywana jest jako model strukturyzu-jący przedmiot badań. Takie rozumienie sieci jest najbliższe badaniom nad sieciami jako spo-sobem zarządzania i organizacji działań zbiorowych. Sieć jest w tej sytuacji wynikiem procesu konceptualizacji i abstrahownia, pewnym modelem upraszczającym obserwowaną rzeczywi-stość. To rozumienie pojęcia sieci pokrywa się z definicją wykorzystywaną w ramach tzw.

szkoły Policy Network Analysis (zob. Marcussen, Olsen 2007: 273-292; za: Dziemianowicz, Szmigiel-Rawska 2010: 21). Dodatkową cechą, kluczową z punktu widzenia geografii, jest osa-dzenie sieci w przestrzeni, tzn. każdy z podmiotów w niej uczestniczących ma swoją lokaliza-cję, obszar działania, jurysdykcji itd. Zastosowanie ilościowych sposobów analizy sieciowej (nazywanych analizą sieci społecznych, ang. Social Network Analysis) do podjętego problemu badawczego jest raczej niemożliwe z uwagi na przyjęte założenie rozpoznania pełnego zbioru obiektów zinstytucjonalizowanej współpracy międzygminnej w Polsce. Potencjalnie duża liczba obiektów oraz brak jednolitych i porównywalnych baz danych (dotyczących sieci jako całości, podmiotów w nich uczestniczących oraz charakteru realcji między nimi) w dużym stop-niu ograniczają bowiem zbiór możliwych metod analizy. Koncepcja sieci zostanie w niniejszym rozdziale rozwinięta i scharakteryzowana z uwzględnieniem jej (1) genezy oraz (2) typologii.

57 2.2.1. Geneza badań sieciowych – strukturalizm, socjologia formalna i socjometria

Koncepcja sieci narodziła się na bazie socjologicznego pojęcia struktury społecznej²⁰ (por.

Sztompka 2012, Turner 2012), rozumianej jako „konfiguracja stosunków społecznych, nieza-leżnie od tego, między kim występują i czego dotyczą” (Sztompka 2012: 167). Stosunek spo-łeczny jest natomiast zbiorem „powtarzalnych, regularnych i regulowanych interakcji między partnerami”, a składające się na niego interakcje – „dynamicznymi, zmiennymi sekwencjami wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi” (Sztompka 2012). Elementarnymi składnikami struktury społecznej są zatem podmioty (ludzie) oraz zachodzące między nimi konkretne (tj. powta-rzalne, regularne i regulowane) interakcje. Wyróżnia się różne formy struktur społecznych, jed-nak dla ukazania istoty koncepcji sieci szczególnie ważne jest jedno rozróżnienie. Chodzi tu o, opisane przez Sztompkę (2012: 169): (1) struktury pokrewieństwa, (2) struktury komunika-cyjne oraz (3) struktury socjometryczne. Struktury pokrewieństwa dotyczą rodziny, są najbar-dziej tradycyjne i pierwotne. Struktury komunikacyjne wyróżniono w ramach badań nad orga-nizacjami przemysłowymi, administracyjnymi i określono jako „kanały porozumiewania się”

w sformalizowanych grupach. Natomiast struktury socjometryczne odkrywano w ramach ba-dań nieformalnych zbiorowości przyjacielskich czy towarzyskich i określano jako „typowe układy wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy ich uczest-nikami”. Z tym trzecim rodzajem struktury społecznej związane są narodziny sieci, jako kon-cepcji naukowej.

John Scott (2011), brytyjski historyk socjologii twierdzi, że studia socjometryczne sta-nowią prehistorię koncepcji sieci. Ich początkiem były badania niemieckojęzycznych psycho-logów i socjopsycho-logów z okresu międzywojennego, rozwijających idee Georga Simmela, którego uważa się za prekursora socjologii formalnej i abstrakcyjnego pojęcia struktury (Sztompka 2012: 166). Simmel twierdził, że „struktura społeczna składa się z nieustannych interakcji, a so-cjologia formalna poszukuje fundamentalnych wzorów takich ustawicznych interakcji” (Turner 2012: 552). W świetle tak sformułowanego twierdzenia, można uznać, że dla Simmela nie była interesująca treść kontaktu, tylko jego forma. W swoich pracach przedstawiał on różnego

20 Jak twierdzą Turner i Maryanski (2004: 604), „w ciągu ostatnich trzydziestu lat prace z zakresu antropologii, psychologii społecznej, socjologii, teorii komunikacji, psychologii, geografii i nauk politycznych zbiegały się w ujęciu «struktury» w «sie-ciach społecznych»”. Początki analizy struktury społecznej wiążą się z osobą Alexisa de Tocqueville’a. Następnie myśl struk-turalną w socjologii rozwijali (w ramach różnych nurtów) m. in. Karol Marks, Herbert Spencer, Max Weber, Ferdinand Tön-nies, Émile Durkheim oraz Georg Simmel. prekursor nowoczesnego, abstrakcyjnego pojęcia struktury (por. Sztompka 2012:

166).

58 dzaju sytuacje społeczne (od konfliktów, przez klasyczne kontakty społeczne, po relacje wy-miany pieniężnej), jednak zawsze interesowało go w nich to jakim zmianom ulega forma inte-rakcji i jak zmienia się pod ich wpływem struktura społeczna (Turner 2012).

Kontynuatorzy myśli Simmela, podobnie jak on, kładli duży nacisk na formalne właści-wości interakcji społecznych i zaczęli stosować terminologię opartą na pojęciach „punktu”,

„wierzchołka”, „linii” i „połączeń”. Jeden z nich, Jacob Moreno wprowadził w latach 1930. do praktyki naukowej socjometrię, tj. metodę badań stosowaną w naukach społecznych i jako pierwszy zastosował w praktyce naukowej socjogram (Moreno 1934; por. Turner 2012: 564), czyli wizualną prezentację relacji między podmiotami w grupie. W swoich badaniach zadawał respondentom pytanie o to, „kogo lubią i z kim chcieliby spędzić czas bądź podjąć wspólne działania” (Turner 2012: 564). Na podstawie odpowiedzi, Moreno pokazał jak bardzo różni się klimat funkcjonowania grupy, w której wszyscy członkowie darzą się uznaniem i przyjaźnią, od takiej, w której uczucia te ograniczone są tylko do wybranych osób – w tym drugim przy-padku tworzą się wyraźne podgrupy, kliki czy frakcje (Sztompka 2012: 169).

Badania naukowców europejskich z czasem zaczęły być inspiracją dla socjologów ame-rykańskich „głównego nurtu” (Scott 2011). Analizy socjometryczne w Stanach Zjednoczonych zapoczątkowali naukowcy z Uniwersytetu Harvarda pracujący pod kierunkiem Eltona Mayo (pochodzącego z Australii psychologa, socjologa i teoretyka organizacji) i Lloyda Warnera (amerykańskiego antropologa społecznego). Zajmowali się oni badaniem wydajności pracy w fabryce centralek telefonicznych Western Electric Company koło Chicago. Największym osiągnięciem tych badań było ustalenie, że sieci nieformalne w obrębie organizacji formalnej (w tym przypadku zakładu przemysłowego) mogą zwiększać wydajność pracy i poziom satys-fakcji pracowników. Okazało się bowiem, że „te brygady, których pracownicy znają się osobi-ście, lubią, nawiązują stosunki przyjacielskie, spotykają się po pracy – pracują daleko wydajniej niż inne, w których pracownicy są anonimowi i wykonują tylko »obok siebie«, a nie »razem«

swoje zadania produkcyjne” (Sztompka 2012: 162).

2.2.2. Typologia sieci w geografii społeczno-ekonomicznej

Narodziny koncepcji sieci wiążą się głównie z aktywnością socjologów, psychologów społecz-nych i antropologów. Jednak postępujący rozwój tej koncepcji wiązał się z nadawaniem jej różnych znaczeń i treści, co doprowadziło do narodzin nowych pojęć i metod w naukach spo-łecznych takich jak ekonomia, teoria organizacji, nauki polityczne, czy geografia społeczno-ekonomiczna. Uporządkowanie tak szerokiego zbioru różnych znaczeń i treści wymaga zgody

59 na pewne uproszczenia i wyznaczenia jednoznacznego punktu wyjścia ustaleń typologizują-cych. W niniejszej pracy będzi nim geograficzna typologia sieci przedstawiona przez Binghama (2009: 499). Wyróżnił on w swojej pracy cztery przykłady stosowania terminu „sieć” w geo-grafii społeczno-ekonomicznej, dotyczące: (1) analiz związanych z infrastrukturą techniczną, (2) teorii sieci społecznych, (3) sposobów organizacji działań opartych na sieciach oraz (4) teorii „aktora-sieci” (actor-network theory). Rozróżnienie to jest jednak niepełne i nie do końca konsekwentne, ponieważ z jednej strony wyróżnia definicję bardzo ogólną, reprezentującą całą grupę koncepcji (teorie sieci społecznych), a z drugiej wyodrębnia konkretną, pojedynczą teorię (teoria „aktora-sieci”). Dlatego dokonano modyfikacji typologii Binghama po to, by stała się ona bardziej użyteczna, wyodrębniając (ryc. 3): (1) sieci oparte na infrastrukturze technicznej oraz (2) sieci oparte na więziach. Rozróżnienie to porządkuje stosowane dotychczas w naukach społecznych znaczenia na sieci, których desygnaty relacji mają charakter materialny i niemate-rialny. W pierwszym przypadku „kanały” relacji w sieci istnieją fizycznie (W. Ratajczak 1999) w formie dróg, kanalizacji, wodociągów itd., natomiast w drugim, traktowane są jako określone formy relacji społecznych, oparte w dużym stopniu na emocjach, przywiązaniu, podporządko-waniu (por. Sztompka 2012). W związku z tym, że przedmiotem niniejszej rozprawy są sieci w tym drugim znaczeniu, zostaną one szerzej opisane w podziale na: (a) sieci społeczne, (b) sieci polityczne oraz (c) sieci międzyorganizacyjne.

Rycina 3. Sieci w geografii społeczno-ekonomicznej.

Źródło: Bingham 2009, ze zmianami autora.

60 Przedstawiony powyżej podział sieci opartych na więziach jest pewnym uproszczeniem.

Przy okazji może on również wydawać się podziałem nierozłącznym, ponieważ o ile rozróż-nienie sieci społecznych od międzyorganizacyjnych jest dość oczywiste, o tyle np. sieci poli-tyczne mogą być szczególnym przypadkiem sieci społecznych (jeśli składają się z relacji mię-dzy politykami) lub sieci mięmię-dzyorganizacyjnych (jeśli składają się z relacji mięmię-dzy partiami politycznymi, rządami, samorządami lokalnymi) (por. Sztompka 2012). Zdając sobie jednak sprawę z tych ograniczeń, wydaje się on użyteczny, ponieważ oddaje w dość dużym stopniu strukturę badań nauk społecznych. Sieci społeczne (social networks) są domeną socjologii, an-tropologii społecznej, psychologii społecznej i geografii społecznej. Sieci międzyorganizacyjne (interorganizational networks) badają głównie ekonomiści, geografowie ekonomiczni, socjo-logowie organizacji, socjosocjo-logowie ekonomiczni oraz przedstawiciele teorii organizacji i zarzą-dzania. Sieci polityczne (policy networks) oraz ich współczesne formy, czyli sieci governance analizowane są natomiast przez politologów, administratywistów, geografów politycznych, geografów administracji i ekonomistów. Tak szerokie ujęcie koncepcji sieci jest użyteczne dla-tego, że zinstytucjonalizowane sieci współdziałania międzygminnego są pewnym szczególnym przypadkiem sieci politycznych, traktowanych czasami jako sieci społeczne (m.in. Sandström 2008), a czasami jako sieci międzyorganizacyjne (m.in. Chrisidu-Budnik, Korczak 2012).

Choć koncepcje sieci opartych na więziach mają swoje źródło poza geografią, to jednak geografowie społeczno-ekonomiczni również je wykorzystują. Wśród nich są zarówno przed-stawiciele polskiej (m.in. Grzeszczak 1999; Stryjakiewicz 1999, 2001, 2004; Furmankiewicz 2002; Lackowska 2009; 2014; Dziemianowicz 2008; Dziemianowicz, Szmigiel-Rawska 2010;

Dziemianowicz i in. 2011; Wilk 2013), jak i zagranicznej geografii (m.in. Grabher 1993;

Håkansson, Johanson, 1993; Boschma, Lambooy 2002; Bingham 2009; Johnston 2009; Ter Wal, Boschma 2009). W tym miejscu warto wspomnieć, że na gruncie polskiej literatury kon-cepcje sieci są dość mocno zbliżone do koncepcji systemu w znaczeniu realnym (Chojnicki 1989). Cytowani polscy autorzy różnie oceniają relacje między tymi dwoma koncepcjami, jed-nak przeważa wśród nich opinia, że sieć jest bardzo zbliżona do struktury relacyjnej, czyli głównej, konstytutywnej cechy systemu realnego. Koncepcja systemowa kładzie jednak więk-szy nacisk na relacje „twarde”, dające się sparametryzować, natomiast koncepcja sieci – na trudniejsze do wyrażenia i interpretacji więzi społeczne oparte na wzajemnym zaufaniu.

61 2.2.2.1 Sieci społeczne

Jak już wspomniano wcześniej, koncepcja sieci narodziła się na gruncie socjologii, psychologii społecznej i antropologii. Można więc powiedzieć, że początki koncepcji są związane z sie-ciami społecznymi. Ich rozwój, zapoczątkowany m.in. badaniami Simmela, Moreno i Mayo, był kontynuowany w okresie powojennym. Na rozwój analizy strukturalnej i sieciowej duży wpływ wywarli brytyjscy antropolodzy społeczni z Uniwersytetu w Manchesterze (James C.

Mitchell, Elizabeth Bott i John A. Barnes). Szczególnie ważne okazały się intensywne, jako-ściowe badania terenowe Barnesa (1954) prowadzone w społeczności Bremnes, niewielkiej miejscowości w zachodniej Norwegii. Wyodrębnił on w ramach swoich badań nieformalne więzi oparte na przyjaźni i znajomościach, nazywając grupy powstałe wskutek ich istnienia – po raz pierwszy – sieciami (networks). Cechą charakterystyczną sieci, a więc luźnych powiązań między ludźmi, był jego zdaniem brak centrum i granicy, tzn. żadna jednostka nie wyróżniała się od innych pod względem liczby połączeń, a przy tym cała sieć nie miała swojego „zakoń-czenia”, ponieważ w grupie pojawiały się osoby powiązane z kimś z zewnątrz, te znowu z kimś kolejnym itd. W ramach sieci realizowano różne działania – od działań społecznych, po pomoc w zdobyciu pracy. Prace brytyjskich antropologów społecznych miały bardzo duże znaczenie w popularyzacji terminologii sieciowej. Zamiast pojęcia struktury społecznej (social structure) wprowadzili oni termin sieci społecznej (social network). Co do istoty, są to dość zbliżone po-jęcia, jednak jak już wcześniej wspomniano, struktura społeczna jest pojęciem pierwotnym w stosunku do pojęcia sieci, a także terminem szerszym, wykorzystywanym również do analizy relacji w niewielkich grupach tradycyjnych (rodzina oraz sformalizowane relacje w miejscu pracy).

Intensywny rozwój koncepcji sieci społecznej przypadł na lata 1960. Wówczas zaczęła się rozwijać tzw. szkoła Harvardzka skupiona wokół Harrisona White’a, rozwijająca ilościową, mocno sformalizowaną analizę sieci społecznych. Okres ten Scott (2000: 33) nazywa „przeło-mem harvardzkim” w badaniach sieci społecznych. Jednym z doktorantów White’a był Marc Granovetter, autor wielu prac z pogranicza socjologii i ekonomii, z których przynajmniej kilka miało fundamentalne znaczenie dla rozwoju koncepcji sieci. W pierwszej z nich (Granovetter 1973) skoncentrował się na „sile słabych więzi”. Publikacja ta, mimo braku skomplikowanego i sformalizowanego języka, miała kluczowe znaczenie dla popularyzacji i uznania koncepcji sieci – Scott (2000: 34) twierdzi nawet, że jej niewątpliwy sukces może być wynikiem właśnie braku trudnego do zrozumienia aparatu matematycznego. Osiągnięciem badań Granovettera było ustalenie, że stopień integracji sieci złożonej z lokalnych grup o dużej gęstości powiązań

62 jest rosnącą funkcją częstotliwości występowania pomiędzy tymi grupami „pomostów”, obej-mujących powiązania słabe (ich słabość wynika z tego, że każdy z uczestników takich powią-zań jest bardziej uwikłany w przepływ zasobów w ramach poszczególnej lokalnej grupy) (Tur-ner, Maryanski 1991: 554). Sytuację opisywaną przez Granovettera zobrazowano na rycinie 4, na której przedstawiono sieć społeczną składającą się z trzech, silnie zintegrowanych grup (A, B i C), połączonych dwoma pomostami (pomiędzy osobami A6 i B1 oraz B5 i C1). Z punktu widzenia spójności całej sieci, relacje pomostowe (czyli w terminologii Granovettera „słabe więzi”) mają kluczowe znaczenie, ponieważ pozwalają korzystać członkom jednej grupy z za-sobów jakościowo nowych, którymi dysponują członkowie drugiej grupy (Sztompka 2012:

195). Rok po opublikowaniu artykułu The strength of weak ties, Granovetter wydał swoją roz-prawę doktorską (Granovetter 1974), w której kontynuował wcześniejsze rozważania i stwier-dził, że osobiste kontakty nieformalne były głównymi kanałami przekazywania informacji o szansach znalezienia nowej pracy.

Rycina 4. Sieć społeczna z trzema wyraźnymi klikami połączonymi pomostami Źródło: opracowanie własne na podstawie: Turner (2012: 609).

Kilka lat po opublikowaniu pierwszej z prac Granovettera, Barry Wellman (były student Harrisona White’a i reprezentant tzw. szkoły Harwardzkiej) założył Międzynarodową Organi-zację Analiz Sieci Społecznych (International Network for Social Network Analysis), która

63 wpływała na dalszy rozwój tej, coraz bardziej widocznej i samodzielnej dyscypliny. Aktualnie, badania sieci społecznych koncentrują się w dużej mierze na analizach więzi nawiązywanych za pomocą form tzw. komunikacji zapośredniczonej przez komputer, tj. komunikacji pozba-wionej elementów pozawerbalnych (Zając, Krejtz 2007: 192). Manuel Castells (2010), hisz-pański socjolog, twierdzi nawet, że współczesne społeczeństwo można określać mianem spo-łeczeństwa sieciowego, którego istotę stanowią relacje społeczne o różnej intensywności, od-chodzące jednak od tradycyjnych struktur społecznych opartych na relacjach rodzinnych, czy więziach budowanych w środowisku pracy – Castells opisuje tym samym współczesną, pono-woczesną zmianę społeczną.

Podsumowując, badania sieci społecznych wzięły swoje początki i są częścią szerszego nurtu badawczego w naukach społecznych, określanego mianem strukturalizmu. Ich istotą jest badanie relacji między podmiotami. Relacje definiuje się jako powtarzalne, regularne i regulo-wane interakcje, przy czym analizy sieci społecznych pomijają raczej tzw. relacje tradycyjne (rodzinne, zawodowe). Podmioty sieci definiuje się natomiast jako pozycje społeczne. W tym kontekście, zinstytucjonalizowane sieci współdziałania międzygminnego składają się z gmin-nych organów wykonawczych (wójt, burmistrz, prezydent miasta) oraz relacji współpracy mię-dzy nimi.

2.2.2.2 Sieci międzyorganizacyjne

Sieci współdziałania, w których uczestniczą gminy są dość często traktowane jako sieci mię-dzyorganizacyjne (interorganizational networks) (por. m.in.: John 2001; Kopyciński 2009; Bo-gacz-Wojtanowska 2011; Chrisidu-Budnik, Korczak 2012). Jest to pojęcie, które ukształtowało się i rozwija głównie na gruncie teorii organizacji, zarządzania oraz ekonomii.

Pojęcie sieci międzyorganizacyjnych wiąże się bezpośrednio z terminem „organizacja”, które ma swoje źródło w greckim organon i łacińskim organum, dosłownie tłumaczonym jako

„narzędzie”, „przyrząd”, „instrument”. W publikacjach naukowych termin „organizacja” jest natomiast różnie definiowany. Stryjakiewicz (1988: 21; za: R. Domańskim 1982: 262) traktuje go np. jako „sposób, według którego elementy jakiegoś zbioru są porządkowane w całość i wy-znaczane do pełnienia określonych funkcji”. Natomiast Hatch (2002: 32) definiuje organizację jako „nakładające się na siebie i wzajemnie przenikające się technologie, struktury społeczne, kultury i struktury fizyczne obecne w pewnym otoczeniu”. Koźmiński (1995) twierdzi zaś, że organizacja (w znaczeniu rzeczowym) jest „obiektem, który charakteryzuje się współprzyczy-nianiem się części do powodzenia całości i całości do powodzenia części”. W nieco węższym

64 rozumieniu, organizacja jest również pewną całością społeczną, którą Sztompka (2012: 156) traktuje jako zbiór pozycji społecznych oraz powtarzalnych, regularnych i regulowanych inte-rakcji społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje, tworzący swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości. W świetle tych definicji ważne wydają się cechy organizacji opisujące jej instrumentalny, strukturalny oraz celowy charakter.

W tym miejscu należy wyjaśnić jedną istotną rzecz związaną z badaniem relacji mię-dzyorganizacyjnych. Otóż w literaturze można się dość często spotkać z traktowaniem sieci międzyorganizacyjnych jako synonimów sieci gospodarczych (np. Hatch 2002). Wynika to z tego, że powstanie teorii organizacji, jako odrębnej dyscypliny badań wiąże się z czasami rewolucji przemysłowej i społecznego podziału pracy (Docherty i in. 2001; Hatch 2002) oraz badaniami tzw. „klasyków” ekonomii i socjologii: Adama Smitha, Karola Marksa, Émile Dur-kheima i Maxa Webera (Hatch 2002: 22). W badaniach tych organizacje utożsamiane były z przedsiębiorstwami, podmiotami gospodarczymi, w związku z czym dzisiejsze rozumienie sieci międzyorganizacyjnych jest w dużym stopniu pochodną tej bogatej tradycji badań spo-łecznych i ekonomicznych. Z czasem, wskutek rozbudowy systemu publicznej redystrybucji

W dokumencie Zinstytucjonalizowane sieci współdziałania międzygminnego w Polsce (Stron 54-76)