Międzynarodowe analizy porównawcze

Międzynarodowe analizy porównawcze problematyki współdziałania międzygminnego za-częły się pojawiać w literaturze zagranicznej stosunkowo niedawno, przede wszystkim na grun-cie europejskim. Jedną z pierwszych publikacji na ten temat był artykuł Alana Delcampa¹⁶ (1997), w polskiej literaturze przedstawiany m.in. przez Kaczmarka (2005) i Ofiarską (2008).

Delcamp wyróżnił w swojej analizie trzy grupy państw:

16 Alain Delcamp był radnym jednego z miast francuskich, członkiem francuskiego senatu oraz prezesem i założycielem Sto-warzyszenia Badań nad Samorządem Terytorialnym w Europie.

39 1) państwa, w których preferowane jest współdziałanie międzygminne bez zmian

admini-stracyjnych (Francja, Belgia, Hiszpania, Luksemburg i Holandia);

2) państwa, w których dokonywano fuzji gmin (Niemcy, Wielka Brytania, kraje skandy-nawskie);

3) państwa, w których nie zdecydowano się na fuzje gmin i w których współdziałanie po-zostaje „w zarodku” (Grecja, Portugalia Włochy).

Przedstawiona powyżej typologia dokonana została bez szczegółowych badań empirycznych.

Sam autor przestrzega przed traktowaniem wyników jako ostatecznych i niepodważalnych – kraje europejskie są bowiem mocno zróżnicowane pod względem struktur administracyjnych, politycznych, prawnych i kulturowych (Delcamp 1997: 110).

Analiza porównawcza Delcampa była częścią szerszej monografii dotyczącej relacji mię-dzygminnych we Francji. Swoisty „deficyt” pracy Delcampa, sprowadzający się do braku em-pirycznych studiów poszczególnych krajów, wypełniła monografia Inter-Municipal Coopera-tion in Europe wydana pod redakcją Rudiego Hulsta i Andre van Montforta (2007a). Jej autorzy podjęli próbę porównania współdziałania międzygminnego w ośmiu europejskich krajach: Bel-gii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Holandii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Poszcze-gólne rozdziały monografii napisane przez „specjalistów krajowych” mają charakter diagno-styczno-opisowy, natomiast w ostatnim z rozdziałów redaktorzy monografii dokonali analizy porównawczej współdziałania w analizowanych państwach (Hulst, van Montfort 2007d).

W związku z dużym znaczeniem tej pozycji (jest to pierwsza tego typu praca w literaturze eu-ropejskiej), jej wynikom zostanie poświęcone nieco więcej uwagi.

Porównanie poszczególnych państw dotyczyło kilku wymiarów:

a) struktury rodzajowej uczestników współdziałania: „czyste” współdziałanie międzyg-minne a współdziałanie, w którym uczestniczą również podmioty zewnętrzne (np. or-ganizacje pozarządowe, prywatne przedsiębiorstwa);

b) rodzaju realizowanych zadań: świadczenie usług publicznych a koordynacja lokalnych polityk;

c) liczby zadań: współdziałanie jednozadaniowe a wielozadaniowe;

d) stopnia instytucjonalizacji współdziałania: sieci, formalne porozumienia i samodzielne organizacje;

e) kompetencji decyzyjnych: władze regionalne a agencje regionalne;

f) demokratycznej legitymizacji: polityczna reprezentacja i odpowiedzialność;

40 Po szczegółowej analizie dokonanej w świetle powyższych kryteriów, autorzy opracowania wyróżnili cztery podstawowe typy współdziałania międzygminnego w wybranych krajach eu-ropejskich, których najistotniejsze cechy scharakteryzowano poniżej.

[1] Regiony miejskie – samodzielne podmioty wyposażone w kompetencje decyzyjne w za-kresie planowania i koordynowania polityk publicznych, czasem świadczące również usługi publiczne, funkcjonujące głównie na obszarach metropolitalnych. Autorzy podają przykłady takich jednostek w Niemczech, Holandii, Francji i Finlandii. Pojawienie się tego typu współdziałania Hulst i van Montfort wiążą z trzema czynnikami. Po pierwsze, istotne są duże współzależności między samorządami wynikające z silnych powiązań funkcjo-nalno-przestrzennych – te natomiast wymuszają koordynację polityk lokalnych. Drugim ważnym czynnikiem jest brak silnego pośredniego szczebla administracji samorządowej, który pełniłby funkcje planistyczne. Kolejnym, trzecim powodem współdziałania jest in-terwencja władz centralnych lub wyższego rzędu, wprowadzająca w życie określone na-rzędzia w postaci korzystnych mechanizmów prawnych oraz zachęt finansowych. Obec-ność zewnętrznych czynników stymulujących jest zdaniem autorów kluczowa, co pokazują początkowe niepowodzenia we wprowadzaniu całkowicie oddolnych sposobów zarządza-nia metropolitalnego w Holandii i Włoszech.

Podstawowym problemem funkcjonowania tego typu współdziałania jest jego „hybry-dowy” charakter (Hulst, van Montfort 2007d: 225). Najczęściej jest bowiem tak, że władze jednostek lokalnych wchodzą w skład grona decyzyjnego regionu miejskiego, który ma odrębne, dodatkowe kompetencje decyzyjne (taki wariant jest bardziej akceptowalny przez władze lokalne, które nie chcą pozbywać się swoich kompetencji i tracić możliwości po-zyskania nowych). Jednak wywołuje on u nich często lokalno-subregionalny dysonans i pytanie, w jakim stopniu reprezentować interesy swojej gminy, a w jakim całego obszaru współdziałania. Skłanianie się ku lokalnej perspektywie (co zdarza się dużo częściej) po-woduje fasadowość współdziałania i skupianie się głównie na tworzeniu symbolicznych polityk (np. sytuacja we Francji i Holandii). Ponadto, Hulst i van Montfort (2007d: 226) podkreślają, że współdziałaniu nie sprzyja istnienie konkurencji między samorządami lo-kalnymi (rzeczywistej lub wyimaginowanej).

[2] Organizacje świadczące usługi publiczne – są to podmioty współdziałania zajmujące się świadczeniem usług publicznych na rzecz lokalnych jednostek samorządowych, które przekazały im swoje kompetencje w tym zakresie (odpowiedniki polskich związków mię-dzygminnych). Tego typu współdziałanie obserwuje się właściwie w każdym z

analizowa-41 nych państw. Są to organizacje jedno- lub wielozadaniowe. Ten typ współpracy jest szcze-gólnie popularny w krajach, w których gminy są zobligowane do świadczenia dużej liczby zadań publicznych – w tej sytuacji współdziałają głównie niewielkie jednostki po to, by osiągnąć efekt skali. Analiza porównawcza pokazała, że w organizacjach świadczących usługi publiczne zachęty zewnętrzne nie mają tak kluczowego znaczenia jak w przypadku pierwszej formy kooperacji – motywy współdziałania są zdecydowanie bardziej osadzone w lokalnej sytuacji ekonomicznej. Istotnym problemem badawczym, ale przede wszystkim praktycznym jest rozstrzygnięcie efektywności ekonomicznej tego typu sposobów świad-czenia usług publicznych. Mogłoby się wydawać, że współdziałanie zawsze przynosi efekt skali, który przekłada się na mniejszy koszt jednostkowy świadczonej usługi. Istnieją jed-nak przykłady, np. z Włoch (Fedele, Moini 2007), w których nie pojawił się taki efekt i ze współdziałania ostatecznie zrezygnowano. Ważnym problemem okazały się również koszty ponoszone podczas inicjowania współdziałania wynikające z niewielkiego do-świadczenia w tym zakresie (trudności w zrobieniu „pierwszego kroku” w stronę współ-pracy). Autorzy porównania przytaczają również przykłady zmniejszenia się efektywności współpracy w związkach dwu- lub wielozadaniowych (Nieto Garrido 2007; Hulst, van Montfort 2007c). Jednak chyba największym problemem wspólnego świadczenia usług publicznych jest osłabienie ich legitymizacji, „odsunięcie” demokratycznej kontroli ich funkcjonowania.

[3] Porozumienia w sprawie świadczenia usług – obejmują kontrakty i umowy w zakresie wspólnego świadczenia usług publicznych nie powołujące odrębnej, samodzielnej organi-zacji. Tego typu współdziałanie ma różny charakter. Najczęściej jest tak, że jedna z gmin (zazwyczaj największa) świadczy usługi dla pozostałych. Zdarzają się również przypadki, że lokalne samorządy podpisują porozumienie by osiągnąć większą siłę przetargową przy okazji prywatyzacji świadczenia usług. Oba typy można zaobserwować we Włoszech (Fe-dele, Moini 2007), Holandii (Hulst, van Montfort 2007c) i Finlandii (Haveri, Airaksinen 2007). Tego rodzaju formy współpracy nie odbiegają funkcjonalnie od wspólnych organi-zacji świadczących usługi. Jednak mają one nad nimi pewną przewagę ekonomiczną, tzn.

nie generują wysokich kosztów rozpoczęcia działalności (start-up costs) oraz dodatkowych wydatków na utrzymanie odrębnej organizacji. Ponadto, porozumienia są bardziej ela-styczne – dużo łatwiej jest zrezygnować lub zmodyfikować ich treść niż zmieniać statut odrębnego podmiotu. Spośród analizowanych krajów, porozumienia międzygminne są naj-bardziej popularne w Finlandii, w której coraz częściej zastępują one samodzielne organi-zacje. Istotną cechą tego typu współdziałania jest to, że często uczestniczą w nim również

42 podmioty inne niż gminy. Tym sposobem realizowane jest współdziałanie pionowe w ad-ministracji publicznej (np. Wielka Brytania lub Włochy) oraz współpraca z podmiotami sektora prywatnego (szczególnie w Wielkiej Brytanii) w celu koordynacji świadczenia usług publicznych. Przykłady kooperacji pionowej pokazują, że motywem podjęcia tego typu współdziałania jest możliwość korzystania z zasobów i kontakty z administracją wyż-szego szczebla, bądź administracją rządową. Odbywa się to jednak z uwzględnieniem ry-zyka utraty swobody politycznej.

[4] Fora planistyczne – luźne sieci zajmujące się planowaniem i koordynowaniem lokalnych polityk. Najczęściej oprócz gmin w ich skład wchodzą inne podmioty publiczne i prywatne.

Ich instytucjonalne umocowanie jest stosunkowo niskie – uczestnicy utrzymują po prostu mniej lub bardziej regularne i stabilne relacje. Występują one w każdym z analizowanych państw i można wśród nich wyróżnić trzy podtypy. Pierwszy obejmuje wyłącznie sąsiadu-jące ze sobą gminy i pełni do pewnego stopnia funkcję subregionalnych władz publicznych koordynujących lokalne polityki. W drugim z nich, również działającym na obszarze silnie powiązanym funkcjonalno-przestrzennie, uczestniczą także podmioty z sektora pozarzą-dowego i prywatnego oraz podmioty publiczne inne niż gminy. Trzecim typem są sieci wykraczające poza granice regionalne, a czasem również poza granice państwowe. Fora planistyczne są stosunkowo rzadko obecne w krajach, w których silną pozycję nadano re-gionalnemu szczeblowi administracji (Hiszpania, Włochy).

Autorzy analizy porównawczej podsumowując dokonane ustalenia stwierdzili, że nie wszystkie założone cele udało się osiągnąć w związku z brakiem wiarygodnych danych dotyczących róż-nych form współpracy międzygminnej (ich zdaniem są one rzadkością). Tym samym wykonane badania pozwalają jedynie na wyprowadzenie wstępnych wniosków, które powinny być pogłę-biane w ramach kolejnych studiów. Hulst i van Montfort kontynuowali swoje prace na ten te-mat, osadzając je już w nieco szerszym kontekście teoretycznym, próbując tym samym wyja-śniać mechanizmy funkcjonowania współdziałania międzygminnego. Ich wyniki zostały opu-blikowane w dwóch kolejnych artykułach (Hulst et al. 2009; Hulst, van Montfort 2012), które ukazały się w znaczących czasopismach naukowych („Public Organizational Review” i „Public Policy and Administration”). Zostaną one przedstawione w dalszej części rozprawy, dotyczącej badań nad czynnikami współdziałania oraz teorii instytucjonalnych.

Monografia pod redakcją Hulsta i van Montforta przedstawiała porównanie współdzia-łania międzygminnego w wybranych krajach Europy Zachodniej. Lukę w tego typu opracowa-niach dotyczących krajów Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej zapełniła w pewnym

43 stopniu obszerna praca pod redakcją Swianiewicza (2011a), w której krajowi autorzy przedsta-wili problematykę współdziałania międzygminnego w Albanii, Bośni i Hercegowinie, Cze-chach, Macedonii i Rumunii, natomiast jej redaktor sformułował konkluzje wypływające ze szczegółowych, krajowych charakterystyk (Swianiewicz 2011b). Poniżej przytoczono najważ-niejsze z nich.

Pierwszą istotną kwestią utrudniającą realizację badania był, podobnie jak w pracy Hul-sta i van Monforta, problem z dostępnością danych na temat współdziałania międzygminnego.

Pokazuje to jak powszechny jest to problem. Autorzy poszczególnych rozdziałów podjęli próbę jego rozwiązania, jednak mimo to ostateczne bazy danych nie dawały satysfakcjonującego, peł-nego obrazu współpracy międzygminnej. Druga konkluzja dotyczyła różpeł-nego poziomu rozwoju współpracy międzygminnej w poszczególnych krajach. W największym stopniu współpraco-wały ze sobą gminy czeskie (obce), co mogło być wynikiem dużej fragmentacji lokalnych struktur terytorialnych oraz wysokim poziomem ich autonomii. Najmniej chętnie współdziałały natomiast gminy w Albanii. Trzecia konkluzja dotyczyła dylematu pomiędzy rolą efektu skali i korzyściami większego zakresu świadczonych usług. Zazwyczaj w literaturze podkreśla się krytyczne znaczenie efektu skali, natomiast w tym przypadku autorzy wskazują, że pewne usługi nie mogłyby w ogóle zostać zrealizowane, gdyby nie były świadczone w drodze współ-działania (Stanus 2011). Czwarta konkluzja dotyczyła przedmiotu współwspół-działania. Co prawda zakres współpracy był mocno zróżnicowany, jednak dominowały dwie grupy zadań: (1) dzia-łania związane z gospodarowaniem odpadami i gospodarką wodno-ściekową oraz (2) bardziej luźne inicjatywy związane z planowaniem rozwoju gospodarczego, zagospodarowania terenu oraz promocji gospodarczej i turystycznej. Kolejnym, piątym wnioskiem jest brak stabilności i osadzenia instytucji współdziałania międzygminnego w badanych krajach – współpraca pod-trzymywana jest często zewnętrznymi zachętami i zdarza się, że okazuje się nieskuteczna (z różnych powodów). Spośród istniejących zachęt, szczególne znaczenie miały instrumenty organizacji międzynarodowych, w tym programy i fundusze Unii Europejskiej (w przypadku Czech i Rumunii) oraz Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju i Banku Światowego (szczególnie w przypadku Bośni i Hercegowiny oraz Albanii). Ponadto okazało się, że w wielu przypadkach jedna z gmin (najczęściej największa lub ta, która miała najbardziej dynamicznego lidera) decydowała o sukcesie projektu współdziałania, co podkreśla znaczenie przywództwa w grupie. Wreszcie w ostatniej konkluzji autor podkreślił, że reguły prawne wspierające współ-pracę są konieczne, ale niewystarczające. Istotne są również takie działania publiczne, które będą analizowały i budowały społeczeństwo obywatelskie, kulturę współdziałania i wzajem-nego zaufania.

44 W zagranicznej literaturze naukowej zdarza się również, że analizy porównawcze wy-konywane są dla par krajów, np. Włoch i Niemiec (Bolgherini 2011). Obok prac w nurcie ściśle naukowym, interesujące z punktu widzenia międzynarodowych analiz porównawczych są ra-porty i sprawozdania instytucji publicznych, w tym m.in. Kongresu Władz Lokalnych i Regio-nalnych Rady Europy (Congress of Local and Regional Authorities of the Council of Europe), Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme) – przede wszystkim jego oddziału w Bratysławie oraz Rady Gmin i Regionów Europy (Conseil des communes et régions d’Europe). Publikacje wydawane przez te organizacje mają często charakter instruktarzowy i promują różne formy współdziałania (Joining Forces… 2006; Inter-Municipal Cooperation… 2009; Toolkit Manual… 2010). Czasem jednak opisują sytuację w tej dziedzinie w różnych krajach europejskich, co nadaje im większego waloru poznawczego.

Wśród tego rodzaju prac można wyróżnić krótkie raporty dotyczące partnerstw jednostek miej-skich i wiejmiej-skich (CCRE 2013b), ogólnokrajowych stowarzyszeń samorządowych (CCRE 2013a), czy też bardziej ogólne sprawozdania, przedstawiające szersze spektrum współdziała-nia międzygminnego (Good practices… 2007; Inter-Municipal Cooperation… 2006, 2008).

Użyteczność tego typu publikacji dla niniejszej rozprawy jest jednak ograniczona z uwagi na brak kontekstu teoretycznego, czysto sprawozdawczy charakter oraz fragmentaryczne dane.

W pracach tych nie podejmuje się zazwyczaj prób typologii, czy też bardziej całościowej, zge-neralizowanej interpretacji jednostkowych, krajowych przykładów. Są one jednak istotnym źródłem danych i uzupełnieniem przedstawionych w tym rozdziale publikacji naukowych.

W polskojęzycznej literaturze problematyka międzynarodowych porównań współdzia-łania międzygminnego nie ma swoich odrębnych publikacji, choć jest obecna, zazwyczaj w kontekście badania innych procesów, czy struktur społecznych. Stosunkowo obszerny jest ma-teriał dotyczący instytucjonalno-prawnych uwarunkowań współdziałania w poszczególnych krajach. Jeszcze w połowie lat 1990. ukazał się pokonferencyjny numer czasopisma prawni-czego Przegląd Prawa i Administracji, który był w całości poświęcony problematyce współ-działania międzygminnego, a część rozdziałów dotyczyła przykładów międzynarodowych, w tym m.in. Grecji, Szwajcarii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Belgii. Jednak chyba najbardziej obszerną tego rodzaju analizę administracyjno-prawną dokonała w swojej monografii Ofiarska (2008), która przedstawiła formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w 26 kra-jach europejskich, uwzględniając zarówno kraje Europy Zachodniej, Środkowej jak i Wschod-niej. Praca ta ma ogromną wartość i przedstawia bardzo duży materiał faktograficzny skoncen-trowany na prawnych możliwościach współpracy. W konkluzji autorka pisze jednak, że „ana-liza trendów współdziałania gmin w Europie wymaga oprócz prawnoporównawczego ujęcia

45 tematu, także stosownych badań o charakterze ekonomicznym, socjologicznym i historycznym.

Dopiero takie kompleksowe ujęcie tego istotnego dla funkcjonowania samorządu terytorial-nego zjawiska umożliwia udzielenie odpowiedzi na pytanie, dlaczego współdziałanie komu-nalne rozwija się bardziej intensywnie w danym państwie, a jakie są przyczyny braku rozwi-niętych form współdziałania w tym zakresie w innym państwie” (Ofiarska 2008: 586).

Międzynarodowe analizy porównawcze współdziałania międzygminnego wykorzystu-jące nie tylko wiedzę prawniczą pojawiają się w Polsce również w kontekście badań struktur obszarów metropolitalnych i aglomeracji miejskich oraz sposobów zarządzania tymi struktu-rami. Jedną z takich publikacji jest artykuł Swianiewicza (2006), w którym przedstawił on do-świadczenia międzynarodowe w zakresie zarządzania obszarami metropolitalnymi, koncentru-jąc się przede wszystkim na współpracy gmin wchodzących w skład tych obszarów. Traktuje on przy tym (za Goldsmithem 2005: 82) dobrowolne współdziałanie gmin jako jeden z czterech możliwych sposobów zarządzania metropolitalnego. Krótki przegląd doświadczeń międzyna-rodowych (przykłady współpracy z Francji, Holandii, Danii, Włoch, Niemiec i Wielkiej Bryta-nii) pokazuje szereg różnych rozwiązań instytucjonalnych, a także problemy funkcjonowania współdziałania. Ponadto, za Heineltem i Kueblerem (2005) wskazuje trzy warunki konieczne do skutecznego, oddolnego inicjowania współdziałania w duchu metropolitan governance:

(1) zachowanie aktorów sceny metropolitalnej związane z odpowiednim poziomem zaufania – poszukiwanie kompromisów, unikanie konfliktów; (2) zachęty do współpracy wprowadzane przez instytucje wyższego szczebla; (3) jakość przywództwa. Konfrontując te wymagania z pol-ską rzeczywistością, Swianiewicz (2006: 33) stwierdza, że „można mieć poważne wątpliwości, czy spełniony w zadowalającym stopniu jest którykolwiek z warunków skutecznego metropo-litan governance”.

Pierwszą polską pracą monograficzną, w której porównano ustroje terytorialno-admini-stracyjne obszarów metropolitalnych w Europie Zachodniej była publikacja Kaczmarka i Mi-kuły (2007). Jej autorzy wykazali, że „dynamiczny rozwój relacji funkcjonalno-przestrzennych między miastem a jego coraz dalszym otoczeniem stwarza przesłanki do bardziej intensywnej kooperacji między jednostkami komunalnymi” (Kaczmarek, Mikuła 2007: 138). Wyróżnili oni cztery podstawowe formy integracji zarządzania na obszarach metropolitalnych, z czego trzy opierają się na współdziałaniu komunalnym (nie tylko między gminami, ale również między gminami i jednostką wyższego szczebla administracji domykającą się w ramach obszaru me-tropolitalnego). Mogą mieć one charakter: (1) obligatoryjnych korporacji terytorialnych, (2) fakultatywnych związków i porozumień komunalnych oraz (3) niesformalizowanych lub słabo ukonstytuowanych struktur współdziałania. Wnioski te są zatem zbliżone do wyników badań

46 Hulsta i van Montforta (2007d). Najczęściej występującą formą kooperacji w obszarach metro-politalnych Europy Zachodniej są związki komunalne, których władze powoływane są przez samorządy wchodzące w ich skład – taka sytuacja występuje w 12 z 18 porównywanych ob-szarów metropolitalnych (m.in. Manchester, Lyon, Bordeaux, Frankfurt nad Menem, Rotter-dam, Barcelona, Lizbona, Helsinki). Najbardziej skuteczne są przy tym formy zarządzania me-tropolitalnego inicjowane oddolnie przez podmioty lokalne. Czynnikiem krytycznym, decydu-jącym o podjęciu współdziałania, jest przekonanie lokalnych liderów politycznych do jego słuszności.

W innej z polskich prac dotyczących struktur wielkomiejskich, Niziołek (2008) porów-nuje modele kooperacyjnego zarządzania aglomeracjami we Francji, Wielkiej Brytanii i w Niemczech, wykorzystując przy tym zarówno wiedzę prawniczą, jak i wybrane przykłady praktyczne. Porównanie modeli kooperacyjnych zostało odniesione, podobnie jak w przypadku wcześniejszych prac, do innych sposobów organizacji struktur aglomeracyjnych (w tym do tworzenia nowego szczebla władzy terytorialnej). Zdaniem autorki, „modele «kooperacyjne»

preferowane są i najlepiej funkcjonują w krajach, w których rozwinięta jest demokracja lokalna, a więc występują silne wspólnoty samorządowe i inne grupy interesów z dobrze zidentyfiko-wanymi potrzebami i poglądami oraz z silnie wykształconymi mechanizmami ich artykulacji i realizacji” (Niziołek 2008: 200). W myśl tego zdania można powiedzieć, że współdziałanie i jego zakres mogą zależeć od poziomu kultury administracyjnej i kapitału społecznego danego kraju.

Jedną z najnowszych polskich prac, w których porównywano współpracę w zarządzaniu obszarami metropolitalnymi w Europie jest monografia Danielewicz (2013). Autorka zestawiła ze sobą przykłady kooperacji w 10 państwach (Francja, Portugalia, Holandia, Szwecja, Dania, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Wielka Brytania, Szwajcaria), dokonując diagnostyczno-opiso-wej analizy poszczególnych krajowych przypadków. W podsumowaniu autorka stwierdza, że

„formy współpracy najczęściej rozwijane są w krajach o rozwiniętej demokracji lokalnej i wy-sokim poziomie społeczeństwa obywatelskiego, które ma możliwość wyrażania swoich ocze-kiwań i partycypacji w procesach zarządzania rozwojem (Dania, Szwecja). W krajach na niż-szym poziomie rozwoju kapitału społecznego (Hiszpania, Portugalia, Włochy) droga do współ-pracy jest znacznie dłuższa i trudniejsza” (Danielewicz 2013: 289).

Osobną kategorię polskich prac, w których poruszana jest problematyka współdziałania międzygminnego w kontekście międzynarodowym są publikacje dotyczące struktur teryto-rialno-administracyjnych i ich reform. W tej grupie szczególnie cenna jest monografia Kacz-marka (2005) oraz artykuł Swianiewicza (2009). W pracy KaczKacz-marka znajduje się szczegółowe

47 porównanie współdziałania w wybranych krajach Europy Zachodniej i Polsce z uwzględnie-niem: (1) współpracy międzygminnej, (2) kooperacji w regionach miejskich oraz (3) sieci miast. Analiza porównawcza została poprzedzona opisem przesłanek współpracy oraz form prawnych, organizacyjnych i przestrzennych kooperacji. W podsumowaniu autor stwierdza, że

„zaprezentowane przykłady form kooperacji interkomunalnej pokazują, że współistnienie tery-torialne między jednostkami lokalnymi, choć w wielu przypadkach konieczne, nie jest w kra-jach europejskich powszechne. Obawy gmin przed utratą części suwerenności, władztwa decy-zyjnego i finansowego stanowią istotną barierę dla intensyfikacji współpracy międzygminnej.

Szczególnie jest to widoczne w aglomeracjach, gdzie lęk przed dominacją dużego miasta nad jego otoczeniem jest bardzo duży” (Kaczmarek 2005: 265). Uzupełnieniem monografii

Szczególnie jest to widoczne w aglomeracjach, gdzie lęk przed dominacją dużego miasta nad jego otoczeniem jest bardzo duży” (Kaczmarek 2005: 265). Uzupełnieniem monografii