Sieci integracji aglomeracyjnej (metropolitalnej)

Przykłady współpracy międzygminnej w aglomeracjach miejskich i obszarach metropolital-nych były przedmiotem stosunkowo wielu prac badawczych (zob. m.in. Fuhrman i in. 2005;

Kaczmarek, Mikuła 2007; 2011; Lackowska 2009; Danielewicz 2013; Kaczmarek i in. 2013;

100 Pojęcia „metropolitalnej” i „aglomeracyjnej” integracji oznaczają procesy dziejące się w dużych i średnich zespołach skich w Polsce. Różnice definicyjne między geograficznym rozumieniem pojęć obszaru metropolitalnego i aglomeracji miej-skiej (trudne do uwzględnienia w niniejszej rozprawie) są dość wnikliwie opisane w innych pracach naukowych (zob. m.in.

Czyż 2009; Kaczmarek 2014).

198 Kaczmarek 2010b; 2014). Jest to więc problematyka dość dobrze rozpoznana i stale monitoro-wana. Ostatnie lata pokazują jednak, że zinstytucjonalizowana kooperacja międzygminna w aglomeracjach miejskich i obszarach metropolitalnych nabiera nowych kształtów i ulega dość dynamicznym zmianom. Pojawiają się bowiem nowe podmioty koordynujące działania tego typu sieci, a istniejące ulegają ciągłej ewolucji.

Rycina 51. Sieci integracji aglomeracyjnej i metropolitalnej.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie zgromadzonej bazy danych.

W ramach rozprawy zidentyfikowano łącznie 17 zinstytucjonalizowanych sieci współpracy międzygminnej (zob. Załącznik nr 10), które cel swoich działań opierają na istnieniu ponad-gminnego układu osadniczego, skoncentrowanego wokół dużego (średniego) miasta, pary lub grupy miast (ryc. 51). Uczestniczy w nich 315 gmin (13%). Pojęcia obszaru metropolitalnego i aglomeracji miejskiej są w tym przypadku rozumiane dość szeroko, tzn. do tego typu sieci włączono również przykłady współpracy terytorialnej, które mogą być kontrowersyjne dla geo-grafów, z uwagi na wątpliwości co do ich delimitacji, czy istnienia rzeczywistych powiązań charakterystycznych dla tego rodzaju układów osadniczych. Zbiór sieci integracji aglomeracyj-nej (metropolitalaglomeracyj-nej) tworzą więc:

1. Stowarzyszenie Metropolia Warszawa, 2. Górnośląski Związek Metropolitalny,

199 3. Stowarzyszenie Aglomeracja Zielonogórska,

4. Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego, 5. Stowarzyszenie Metropolia Poznań,

6. Stowarzyszenie Gdański Obszar Metropolitalny, 7. Stowarzyszenie Aglomeracja Opolska,

8. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Aglomeracji Wrocławskiej, 9. Stowarzyszenie Olsztyński Obszar Aglomeracyjny,

10. Stowarzyszenie Białostockiego Obszaru Funkcjonalnego, 11. Stowarzyszenie Metropolia Krakowska,

12. Związek Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego, 13. Stowarzyszenie Łódzki Obszar Metropolitalny,

14. Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych Aglomeracji Rzeszowskiej, 15. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Pomorza Środkowego,

16. Stowarzyszenie Gmin Małe Trójmiasto Kaszubskie, 17. Stowarzyszenie Lubuskie Trójmiasto.

Najstarszym spośród wymienionych sieci jest Stowarzyszenie Metropolia Warszawa, po-wstałe w 2000 r. Trudno jednak uznać je za modelową płaszczyznę integracji metropolitalnej.

Choć ma ono swoją siedzibę na terenie Warszawy, to miasto to nigdy do niego nie należało.

Stowarzyszenie zrzesza aktualnie tylko 14 gmin aglomeracji warszawskiej, a na jego czele stoi Marcin Święcicki, poseł na Sejm RP, były prezydent Warszawy. Stowarzyszenie prowadzi głównie działalność ekspercką (wykonuje lub zleca opracowanie różnego rodzaju diagnoz eks-pertyz), konferencyjną i stanowi forum wymiany wiedzy dla jego uczestników. Jak już wcze-śniej wspomniano, trudno jednak uznać je za pełną reprezentację obszaru metropolitalnego Warszawy.

Nieco młodszym od Stowarzyszenia Metropolia Warszawa jest Stowarzyszenie Gmin Małe Trójmiasto Kaszubskie (powstało w 2001 r.). Zrzesza ono trzy sąsiadujące ze sobą mia-sta powiatu wejherowskiego: Wejherowo, Redę i Rumię, które liczą łącznie ok. 120 tys. miesz-kańców (58% mieszmiesz-kańców powiatu wejherowskiego) i stanowią silną koalicję samorządową w północnej części strefy zewnętrznej aglomeracji Trójmiasta (Gdańska, Gdyni i Sopotu).

Działalność stowarzyszenia sprowadza się w zasadzie przede wszystkim do spraw funkcjono-wania samorządu (integracja władz lokalnych, wymiana wiedzy między samorządowcami, bu-dowanie koalicji) oraz wsparcia różnych inicjatyw społecznych. Funkcjonują również portale internetowe dedykowane mieszkańcom miast uczestniczących w stowarzyszeniu

(http://male-200 trojmiasto.pl/ oraz http://mtk.pl/), w których zamieszczane są różnego rodzaju ogłoszenia, in-formacje kulturalne itp. Z geograficzno-osadniczego punktu widzenia Małe Trójmiasto Ka-szubskie trudno jest uznać za samodzielny podmiot, w ramach którego domykają się powiąza-nia funkcjonalno-przestrzenne. Jest to bowiem obszar stanowiący fragment większeg układu osadniczego opartego na potencjale Gdańska, Gdyni i Sopotu. Instytucjonalizacja współdziała-nia Wejherowa, Redy i Rumi jest raczej wyrazem pewnej wspólnej identyfikacji kulturowej (kultura kaszubska) oraz chęcią wzmocnienia pozycji tych miast w relacjach z pozostałymi jednostkami samorządowymi.

Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Pomorza Środkowego jest trzecią najdłużej funk-cjonującą siecią tego typu. Powstało ono w 2002 r. w Koszalinie i zrzesza, obok głównego miasta, również 5 innych gmin (Będzino, Manowo, Mielno, Polanów i Sianów). Stowarzysze-nie kontynuuje działalność i zadania Stowarzysze-nieistStowarzysze-niejącego już Związku Gmin Pomorza Środkowego.

Najważniejszym statutowym celem stowarzyszenia jest inicjowanie, przygotowanie i realizacja wspólnych przedsięwzięć służących rozwojowi i współpracy samorządów. W ostatnim czasie realizowało ono projekt "Partnerstwo samorządów Koszalińskiego Obszaru Funkcjonalnego szansą na wzmocnienie potencjału rozwojowego regionu” (przedsięwzięcie dofinansowane w ramach konkursu Europejskiego Obszaru Gospodarczego dotyczącego planowania w miej-skich obszarach funkcjonalnych), który był kolejną próbą integracji Koszalina i gmin sąsied-nich oraz wypracowania wspólnego katalogu przyszłych inwestycji. Mimo realizacji tego pro-jektu, stowarzyszenie nie zostało podmiotem reprezentującym ten obszar w realizacji tzw. zin-tegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT) w perspektywie finansowej 2014-2020. Rolę związku ZIT pełni bowiem porozumienie w sprawie związku ZIT dla Koszalińsko-Kołobrze-sko-Białogardzkiego obszaru funkcjonalnego, składającego się z 19 gmin, czyli forma nieu-podmiotowiona.

Kolejną, czwartą siecią jest powstałe w 2005 r. Stowarzyszenie Szczecińskiego Ob-szaru Metropolitalnego (przez pierwsze cztery lata działało pod nazwą Samorządowego Sto-warzyszenia Współpracy Regionalnej). Jest to pierwszy upodmiotowiony przykład kooperacji międzygminnej obszaru metropolitalnego miasta wojewódzkiego. Stowarzyszenie tworzy 13 gmin (m.in. Szczecin, Świnoujście, Stargard Szczeciński, Police, Gryfino) oraz samorząd wo-jewództwa zachodniopomorskiego. Duży wkład w zainicjowanie współpracy oraz jej instytu-cjonalizację wniosło środowisko akademickie skupione wokół fundacji „Gryf” (por. Szewczuk, Porawski 2013: 149). Stowarzyszenie opracowało dotychczas kilka dokumentów diagnostycz-nych i strategiczdiagnostycz-nych, w tym m.in. Koncepcję rozwoju transgranicznego regionu metropolital-nego Szczecina - część polska, Strategię rozwoju Szczecińskiego Obszaru Metropolitalmetropolital-nego