Konkurencyjno Ğü przedsiĊbiorstwa uzdrowiskowego i jej czynniki – zdefiniowanie problemu

Problematyka „konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa” w ukáadzie: istota iĨródáa konkurencyjnoĞci, definicje, struktura i model(e) konkurencyjnoĞci oraz opis cech i desygnatów konkurencyjnoĞci ma tak ogromne krajowe i zagranicz-ne piĞmiennictwo, iĪ kierując siĊ ramami i celem artykuáu, z koniecznoĞci, po-czynimy nastĊpujące zaáoĪenia:

1. Przyjmując, iĪ ostatecznym celem procesu konkurowania przedsiĊbiorstwa jest osiągniĊcie dobrej pozycji konkurencyjnej, rozumianej przez pryzmat udziaáu w rynku (sektorze), nie uniknie siĊ odpowiedzi na dwa pytania: Jak dokonaü zwymiarowania pozycji konkurencyjnej i jak ustaliü, które (i w ja-kim stopniu) czynniki wpáynĊáy na ostateczny ksztaát pozycji nej. Jest to istotne, jako iĪ porterowska koncepcja przewag konkurencyj-nych bazowaáa na homogenicznoĞci wnĊtrza (zasobów) przedsiĊbiorstwa, upatrując w otoczeniu zewnĊtrznym czynników wpáywu. Odwrotne zaáoĪe-nia poczynili twórcy i teoretycy szkoáy zasobowej – przyjĊcie izolacji wpáywu otoczenia zewnĊtrznego i poáoĪenie nacisku na kombinacjĊ zaso-bów wewnĊtrznych przedsiĊbiorstwa z budową systemu desygnatów (np. „kompetencje” E.T. Penrose’a, „kluczowe kompetencje” C.K. Prahada-la i G. HamePrahada-la, „przewaga czasowa” G. Stalka itd.).

2. Logika powstawania koncepcji dla potrzeb konkurencyjnoĞci przedsiĊbior-stwa wskazuje na fakt, iĪ wiĊkszoĞü teoretycznych dokonaĔ odnosiáa siĊ do przemysáu, a dopiero wtórnie idee i koncepcje przenoszone byáy na obszary innych sektorów. Stąd refleksja, na ile bardziej lub mniej uniwersalne kon-cepcje konkurencyjnoĞci w przemyĞle są przydatne dla sfery turystyki sensu largo oraz turystyk szczegóáowych. I tu napotykamy na dwa stanowiska:

pierwsze – nazwijmy je: „partykularnym” – przejawia siĊ w postaci „konku-rencyjnoĞci destynacji turystycznej”. W ramach autonomicznych studiów i przemyĞleĔ powstaáy dwa modele konkurencyjnoĞci destynacji turystycz-nej – tzw. Model Calgary autorstwa Geoffreya I. Croucha i Brenta J.R. Rit-chiego oraz zintegrowany model destynacji turystycznej Chulwona W. Ki-ma i Larry’ego Dwyera⁴. Analiza struktury modeli, proponowanych

4 Modele obrosáy obfitą literaturą, ograniczymy siĊ wiĊc do przywoáania najaktualnie-jszych pozycji: G.I. Crouch, J.R.B. Ritchie, Destination Competitiveness, w: International Hand-book on the Economics of Tourism, red. Larry Dwyer and Peter Forsyth, Edward Elgar Publishing

ników wpáywu oraz miar wynikowych prowadzi do wywodu, iĪ stanowią one dobry punkt odniesienia do analiz konkurencyjnoĞci gospodarek lub re-gionów, natomiast nie mają zastosowania do analiz na poziomie mikro.

3. Drugie stanowisko, którego wyrazicielem jest C.M. Reed, i które odnosi siĊ do turystyki medycznej, gáosi, iĪ w ujĊciu makro turystyka zdrowotna (me-dyczna) stanowi nową formĊ jednostki handlowej lub wartoĞci dodanej pro-duktu turystycznego. W skali globalnej turystyka medyczna (zdrowotna) podobna jest do wielu sektorów przemysáowych, sprowadzanych do wza-jemnie powiązanego wzrostu ponadnarodowych gospodarek⁵, co Ğwiadczy o uniwersalizacji sektora, i ta konstatacja jest przydatna.

4. Kolejnym problem stojącym przed badaczem jest opowiedzenie siĊ odno-Ğnie zakresu badawczego: Czy przyjmujemy wieloczynnikowe oddziaáywa-nie elementów zasobów, czy, stosując metodĊ izolacji, koncentrujemy siĊ na pomiarze oddziaáywania jednego wybranego czynnika (determinanty) na konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa oraz jego pozycjĊ konkurencyjną. Zaso-by wiedzy w przedmiocie zainteresowania wskazują na przydatnoĞü obu dróg postĊpowania. Analiza wieloczynnikowego wpáywu na pozycjĊ kon-kurencyjną przejawia siĊ w postaci modeli konkurencyjnoĞci przedsiĊbior-stwa, którego polskim przykáadem jest uniwersalny model zespoáu toruĔ-skiego pod kierownictwem M.J. Stankiewicza. Koncepcyjnie model inte-gruje 4 podsystemy konkurencyjnoĞci (potencjaá konkurencyjny, przewaga konkurencyjna, instrumenty konkurowania, pozycja konkurencyjna) i jed-noczeĞnie umoĪliwia dezagregacjĊ systemu zasobów firmy na cząstki ele-mentarne w postaci sfer zasobowo-funkcjonalnych oraz skáadników poten-cjaáu konkurencyjnoĞci (spk)⁶. Ze wzglĊdu na przyjĊcie oddziaáywania wie-lu czynników (w drugiej wersji model rozbito na 122 spk) i ĞwiadomoĞci istnienia róĪnej siáy oddziaáywania nieodzownym staje siĊ postulat

Inc., Northampton, MA., 2006; J.R.B. Ritchie, G.I. Crouch, The Competitive Destination:

A Sustainable Tourism Perspective, CABI Publishing, Wallingford, 2003; L. Dwyer, C. Kim, Destination Competitiveness: Determinants and Indicators, „Current Issues in Tourism” 2003, 6 (5), s. 369–414.

5 Por. C.M. Reed, Medical tourism, „The Medical Clinics of North America” 2008, 92 (6), s. 1433–1446.

6 Szczegóáowe omówienie metodyki budowy modelu oraz jego dezagragacji w: Budowa-nie potencjaáu konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw w warunkach globalizacji, red. M.J. Stankie-wicz, Wydawnictwo Dom Organizatora, ToruĔ 1999, eadem, KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa.

Budowanie konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstwa w warunkach globalizacji, Wydawnictwo Dom Organizatora, ToruĔ 2005.

rycznego wyodrĊbnienia kluczowych skáadników potencjaáu konkurencyj-noĞci. Summa summarum model toruĔski moĪe byü zastosowany w innych niĪ przemysá sektorach, takĪe w turystyce (turystyce uzdrowiskowej).

5. Badania jakoĞciowe nad turystyką umoĪliwiają dokonanie analizy wpáywu jednego wybranego czynnika (parametru, elementu zasobów, elementu oto-czenia zewnĊtrznego) na konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa turystycznego (konkurencyjnoĞü destynacji). W literaturze anglojĊzycznej znajduje siĊ wiele prac poĞwiĊconych wybranym czynnikom wpáywu, miĊdzy innymi:

– badania A. Milmana i A. Pizama nad wpáywem opinii i referencji rodzi-ny i znajomych odnoĞnie destynacji⁷,

– wiek turystów – badanie C. Ryana⁸,

– odlegáoĞü, a dostĊp do rynków turystycznych – praca zespoáu B. Courta⁹, – jakoĞü infrastruktury i usáug turystycznych – badania E. Kellera i E.

Sme-rala¹⁰ lub

– stanĞrodowiska i zasobów naturalnych – prace H. Ayali oraz S.A. Zahry¹¹. Przytoczone powyĪej przykáady oraz inne badania szczegóáowe mogą byü przydatne zarówno dla obszarów destynacji (gminy uzdrowiskowe), jak i kon-kretnych przedsiĊbiorstw uzdrowiskowych na ich drodze do umacniania swojej konkurencyjnoĞci. Jest to zarazem potwierdzenie sáusznoĞci przyjĊtej koncepcji poszukiwania skutków wpáywu jednego wybranego czynnika na konkurencyj-noĞü przedsiĊbiorstwa uzdrowiskowego.

7 A. Milman, A. Pizam, The Role of Awareness and Familiarity with a Destination: The Central Florida Case, „Journal of Travel Research” 1995, Winter, s. 21–27.

8 C. Ryan, Researching Tourist Satisfaction, Routledge, London 1995.

9 B. Court, R.A. Lupton, Customer Portfolio Development: Modeling Destination Adop-ters, Inactives and RejecAdop-ters, „Journal of Travel Research” 1997, Summer, s. 35–43.

10 P. Keller, E. Smeral, Increased International Competition: New Challenges for To-urism Policies in European Countries. WTO/CEU-ETC Joint Seminar: Faced with Worldwide Competition and Structural Changes, What are the Tourism Responsibilities of European Go-vernments, Salzburg, Austria (9–10 April) 1997, s. 1–24.

11 Por. H. Ayala, Resort Ecotourism: A Paradigm for the 21st Century, Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, October, 1996, s. 46–53, S.A. Zahra, The Changing Rules of Global Competitiveness in the 21st Century, „Academy of Management Executive” 1999, 13 (1), s. 36–42.

2. Narodowy Fundusz Zdrowia a konkurencyjnoĞü klasycznych