Problemy organizacyjne funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego dzieci i máodzieĪy w Polsce

Podstawowym problemem dotyczącym lecznictwa uzdrowiskowego w ogóle (w tym dzieci i máodzieĪy) jest stopieĔ skomplikowania samej proce-dury tego kierowania. Druk skierowania jest doĞü obszerny i wymaga podania wielu informacji, wykonania wczeĞniej niektórych badaĔ, a takĪe osobistego wysáania go przez lekarza kierującego. W efekcie lekarze ubezpieczenia zdro-wotnego nie chcą wypisywaü takich wniosków, gdyĪ zajmuje im to duĪo czasu, a niekiedy twierdzą, Īe leczenie w uzdrowisku moĪe pacjentowi zaszkodziü.

CzĊsto nie wierzą oni w skutecznoĞü takiego leczenia. Wedáug I. Ponikowskiej wynika to z maáej wiedzy i báĊdnej oceny. Takiego stanu rzeczy naleĪy upatry-waü w tym, Īe tylko na niektórych uczelniach medycznych w Polsce prowadzi siĊ w trakcie studiów zajĊcia dydaktyczne z zakresu balneologii²².

Jak zauwaĪa P. Kalmus, skierowanie przechodzi skomplikowaną podwój-ną (merytoryczpodwój-ną i formalpodwój-ną) procedurĊ oceny w oddziale wojewódzkim NFZ.

Pacjent nie ma Īadnego wpáywu na wybór uzdrowiska. Jest kierowany tam, gdzie NFZ zawará kontrakt i gdzie w danym momencie jest wolne miejsce, co jest sprzeczne z jedną z gáównych zasad prowadzonej reformy zdrowia – z

19 DzU 2012 nr 0, poz. 14.

20 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 lutego 2007 r. w sprawie zasad kierowania i kwalifikowania pacjentów do zakáadów lecznictwa uzdrowiskowego (DzU 2007 nr 44, poz. 285).

21 DzU 2011 nr 142, poz. 835.

22 I. Ponikowska, Podstawy teoretyczne i kliniczne lecznictwa uzdrowiskowego, http://

balneoklinika.republika.pl/ptbimf/art_nades2.htm, 16.03.2013.

sadą wolnego wyboru lekarza i zakáadu opieki zdrowotnej. Poza tym skierowa-nie na jakikolwiek inny rodzaj leczenia skierowa-nie wymaga tak skomplikowanej proce-dury przed jego rozpoczĊciem²³.

Uproszczenia wymagaáaby takĪe procedura korzystania z lecznictwa am-bulatoryjnego przez osoby, które we wáasnym zakresie pokrywają koszty za-kwaterowania i wyĪywienia, a takĪe mieszkaĔców uzdrowiska i okolicznych miejscowoĞci. Ci ostatni czĊsto nie zdają sobie sprawy z tego, Īe mogą korzy-staü z takiej formy leczenia.

Okres oczekiwania dla lecznictwa zamkniĊtego od momentu záoĪenia skie-rowania jest czasami bardzo dáugi. Jak juĪ wczeĞniej wspomniano, rodzice dzieci, które skierowano na leczenie uzdrowiskowe, nie mogą wybraü ani do-godnego dla siebie i dziecka terminu, ani miejsca, do którego chcieliby je wy-sáaü. Wystawienie skierowania przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego nie gwarantuje,Īe dziecko otrzyma przydziaá na leczenie w uzdrowisku. NFZ moĪe odmówiü takiego przydziaáu, podając przyczynĊ, a pacjentowi nie przysáuguje odwoáanie od takiej decyzji. Proponowane przez lekarza kierującego konkretne uzdrowisko oraz rodzaj leczenia uzdrowiskowego są tylko wskazówką dla NFZ, który nie musi siĊ nią kierowaü. Są to bardzo waĪne przyczyny rezygnacji z juĪ przyznanych pobytów, gdyĪ czĊĞü osób nie moĪe lub nie chce skorzystaü w na-rzuconym terminie z wyjazdu na leczenie np. z powodu niemoĪnoĞci skorzysta-nia z urlopu w wyznaczonym okresie (w przypadku opiekunów) lub zmiany planów, zwáaszcza biorąc pod uwagĊ fakt, Īe zawiadomienie moĪna otrzymaü dopiero na 14 dni przed rozpoczĊciem turnusu.

Dojazd do miejsca leczenia uzdrowiskowego i z powrotem bez wzglĊdu na to, czy dziecko bĊdzie przebywaü tam samo, czy z opiekunem, rodzice organi-zują i opáacają we wáasnym zakresie. Odlegáa lokalizacja uzdrowiska, do które-go dziecko uzyskaáo skierowanie, a takĪe czasami sáaba dostĊpnoĞü komunika-cyjna, utrudnia tam dojazd opiekunów z dzieümi. Niektórzy rodzice nie mogą sobie pozwoliü na dojazd dziecka wraz z opiekunem np. na drugi kraniec Polski ze wzglĊdów finansowych czy teĪ z racji sprawowania opieki nad innymi oso-bami. Poza tym, w przypadku koniecznoĞci (czasami z przyczyn losowych) póĨniejszego przyjazdu lub wczeĞniejszego wyjazdu, kuracjusze muszą páaciü

23 P. Kalmus, Uzdrowisko. Tradycja i nowoczesnoĞü. Na jakim etapie jesteĞmy?, w: XIV Kon-gres Uzdrowisk Polskich, 12–15 maja 2005, Koáobrzeg 2005, s. 33.

za niewykorzystane dni. CzĊĞci rodziców nie staü teĪ na zapewnienie dziecku rzeczy na kilkutygodniowy pobyt.

Z danych NFZ wynika, Īe co roku maleje liczba skierowaĔ na leczenie uzdrowiskowe dzieci, a od roku 2004 obserwowana jest tendencja do coraz czĊstszego niewykorzystywania skierowaĔ. Sytuacja jest o tyle trudna, Īe z le-czeniem dzieci wiąĪe siĊ koniecznoĞü zapewnienia im realizacji obowiązku szkolnego na etapie szkoáy podstawowej i gimnazjum. WiĊkszoĞü rodziców (opiekunów prawnych) jest zainteresowana leczeniem dzieci tylko w okresach wolnych od nauki. W trakcie trwania roku szkolnego rodzice nie chcą przery-waü takĪe páatnych zajĊü dodatkowych, w których uczestniczą ich dzieci.

W przypadku dzieci, które muszą przebywaü pod opieką osoby dorosáej, o re-zygnacji z przyznanej kuracji czĊsto decydują wzglĊdy ekonomiczne, gdyĪ rodzice (opiekunowie) muszą pokrywaü koszty swojego pobytu w peánej wyso-koĞci. DuĪa czĊĞü rezygnacji nastĊpuje na kilka dni przed rozpoczĊciem turnu-su, przez co trudno jest wolne miejsce przyznaü innej osobie. Malejąca iloĞü skierowaĔ na leczenie uzdrowiskowe oraz rosnąca iloĞü „niedojazdów” w tej grupie powodują, Īe co roku zmniejszane są nakáady finansowe na lecznictwo uzdrowiskowe dzieci²⁴. Przyczyn tendencji spadkowej w wypadku ĞwiadczeĔ na leczenie uzdrowiskowe dzieci przy jednoczesnej tendencji rosnącej w wy-padku dorosáych upatruje siĊ miĊdzy innymi w wyĪszym koszcie lecznictwa uzdrowiskowego dzieci. Wynika to z faktu, Īe naleĪy im zapewniü moĪliwoĞü uczĊszczania do szkoáy, a takĪe opiekĊ pozaszkolną, co pociąga dodatkowe koszty²⁵.

Na rysunku 1 zaprezentowano tendencje w odniesieniu do poszczególnych rodzajów leczenia dzieci i máodzieĪy w latach 2005–2009.

Z rys. 1. wynika, Īe tendencja spadkowa nie dotyczy wszystkich rodzajów ĞwiadczeĔ dla dzieci, gdyĪ systematycznie wzrasta zainteresowanie pobytami w sanatorium dzieci w wieku przedszkolnym wraz z opiekunem. Byü moĪe rozszerzenie moĪliwoĞci wyjazdu do zakáadu lecznictwa uzdrowiskowego z opiekunem równieĪ dzieci starszych (bez uzaleĪniania tego od istnienia

24 A. Kosowski, B. JabáoĔska, Z. Teter, Sytuacja lecznictwa uzdrowiskowego dla dzieci w Polsce, Acta Balneologica, 2010, LII,4; 291-295, http://acta balneologica.pl/pl/articles/

item/19409/sytuacja_lecznictwa_uzdrowiskowego_dla_dzieci_w_polsce16.03.2013.

25 T. Hurkaáa, Ratujmy lecznictwo uzdrowiskowe dla dzieci, Biuletyn Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP, „Jedziemy do wód” 2011, nr 1 i 2, s. 85– 92.

nych miejsc) byáoby dodatkowym czynnikiem wpáywającym na wzrost

2005 2006 2007 2008 2009

Lata

Liczba zrealizowanych skierowaĔ

Uzdrowiskowe leczenie sanatoryjne dzieci w wieku 3–6 lat pod opieką dorosáych Uzdrowiskowe leczenie sanatoryjne dzieci w wieku 7–18 lat

Uzdrowiskowe leczenie szpitalne dzieci w wieku 3–18 lat

Rys. 1. Liczba zrealizowanych przez NFZ skierowaĔ w poszczególnych latach i sach ĞwiadczeĔ w odniesieniu do dzieci w latach 2005–2009

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: A. Kosowski, B. JabáoĔska, Z. Teter, Sytuacja lecznictwa uzdrowiskowego dla dzieci w Polsce, „Acta Balneologica” 2010, LII, 4; s. 291–295, http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/ 19409/sytuacja_lecznic-twa_uzdrowiskowego_dla_dzieci_w_polsce, 16.03.2013.

Dla maáego dziecka kilkutygodniowa rozáąka z rodziną wiąĪe siĊ z duĪym stresem, co moĪe niweczyü efekty leczenia. Od roku 2003 oddzielono „czystą opiekĊ” od opieki wychowawczej i zmniejszono z 56 do 35 godzin tygodniowo na grupĊ. W efekcie, poza negatywnymi skutkami terapeutycznymi i wycho-wawczymi w odniesieniu do dzieci, spowodowaáo to straty finansowe przedsiĊ-biorstw uzdrowiskowych, związane z koniecznoĞcią zatrudnienia opiekunek²⁶.

Polskie uzdrowiska nie prowadzą równieĪ wspólnych oddziaáów leczących dorosáych i dzieci. Byü moĪe wprowadzenie takich oddziaáów umoĪliwiáoby

26 D. LeszczyĔska (dyrektor Zespoáu Szkóá Specjalnych przy Szpitalu Uzdrowiskowym

„Sáoneczko” w Koáobrzegu), Sytuacja DzieciĊcych Szpitali Uzdrowiskowych na przestrzeni ostat-nich 12 lat, materiaáy niepublikowane.

jednoczesny pobyt dziecka i opiekuna, pod warunkiem zasadnoĞci leczenia tego drugiego w danym uzdrowisku. Dodatkowo zmniejszyáoby to koszty przedsiĊ-biorstw uzdrowiskowych związane z opieką nad dzieümi.

Pomimo iĪ polskie uzdrowiska leĪą przewaĪnie w najbardziej urokliwych czĊĞciach naszego kraju, to jednak nie wszystkie są jednakowo atrakcyjne dla kuracjuszy²⁷. Dlatego nie naleĪy siĊ dziwiü, Īe niektórzy rodzice nie chcą wysy-áaü dzieci (lub z nimi jechaü) do miejsc, które ich zdaniem są nudne i niecieka-we, albo do placówek, które np. są Ĩle oceniane na forach internetowych. Nale-Īy teĪ dodaü, Īe stan techniczny budynków, w których mieszczą siĊ zakáady lecznictwa uzdrowiskowego dla dzieci, teĪ jest bardzo zróĪnicowany. Biorąc pod uwagĊ fakt, Īe wiĊkszoĞü charakterystycznych dla lecznictwa uzdrowisko-wego chorób jest leczonych wiĊcej niĪ w jednym uzdrowisku, moĪe warto by-áoby daü opiekunowi lub lekarzowi kierującemu moĪliwoĞü wyboru.

Wszystkie wymienione sytuacje skutkują tzw. „niedojazdami” dzieci i máodzieĪy. Odbijają siĊ one niekorzystnie na sytuacji Ğwiadczeniodawców usáug uzdrowiskowych, gdyĪ są oni zmuszeni do ponoszenia niezawinionych przez siebie kosztów gotowoĞci do udzielania ĞwiadczeĔ w danym okresie, co skutkuje istnieniem tzw. „pustostanów”, które nie mogą byü w danym czasie udostĊpnione np. kuracjuszom komercyjnym. Poza tym Ğwiadczenia zdrowotne z NFZ są kontraktowane corocznie, co utrudnia przedsiĊbiorstwom uzdrowi-skowym planowanie i realizacjĊ strategii rozwojowych w dáugim okresie, a tak-Īe optymalne wykorzystanie wáasnej bazy noclegowej²⁸.

Pewną grupĊ osób korzystających z usáug uzdrowiskowych stanowią kura-cjusze komercyjni. Z badaĔ przeprowadzonym wĞród pacjentów peánopáat-nych²⁹ wynika, Īe decydują siĊ oni na samodzielne finansowanie leczenia

27 Szerzej na ten temat m.in. w: J. Mirek, AtrakcyjnoĞü turystyczna jako czynnik konku-rencyjnoĞci polskich uzdrowisk, w: KonkurencyjnoĞü miast i regionów na globalnym rynku turys-tycznym, red. J. Sala, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010, s. 455–473.

28 J. SzymaĔczyk, Ratujmy polskie uzdrowiska – w poszukiwaniu nowego modelu dziaáal-noĞci uzdrowisk, Materiaáy z XIII Kongresu Uzdrowisk Polskich, który odbyá siĊ w NaáĊczowie w 2004 r., http://www.sgurp.pl/Dokumenty/nalenczow/ref_szymanczyk_jerzy.doc, 16.03.2013.

29 Wyniki tych badaĔ moĪna znaleĨü w pozycjach: P. Kalmus, L. Szynkowska, Pacjent komercyjny szpitala uzdrowiskowego – próba analizy motywacji i oczekiwaĔ, „Balneologia Polska”, s. 161–170 http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/17229/pacjent_komercyjny_szpi-tala_uzdrowiskowego_proba_analizy_motywacji_i_oczekiwan oraz: eaedem, Spoáeczny odbiór lecznictwa uzdrowiskowego na podstawie opinii pacjentów komercyjnych, „Acta Balneologia”, 2010,LII,4; 263–270, http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/19401/spoleczny_odbior_lecz nictwa_uzdrowiskowego_na_podstawie_opinii_pacjentow_komercyjnych, 16.03.2013.

w uzdrowisku (pomimo Īe dla niektórych jest to bardzo duĪe obciąĪenie), gáów-nie ze wzglĊdu na brak moĪliwoĞci wyboru miejsca i terminu takiego leczenia, skomplikowaną procedurĊ uzyskiwania skierowania oraz dáugi czas oczekiwa-nia na leczenie. Podobnymi motywami kierują siĊ prawdopodobnie rodzice, opáacając pobyt swoich dzieci w zakáadach lecznictwa uzdrowiskowego. Jak wynika z danych GUS-u^30, liczba dzieci i máodzieĪy do lat 18 korzystających z leczenia peánopáatnego w szpitalach uzdrowiskowych jest niewielka i poza rokiem 2007 nie przekraczaáa tysiąca osób, a w latach 2005, 2008 i 2010 byáa niĪsza niĪ 500 osób. TrochĊ wiĊcej osób z tej grupy wiekowej korzystaáo z po-bytów w sanatoriach uzdrowiskowych: 1120 osób w 2005 roku, 1915 – w 2006, 2866 – w 2007, 2601 – w 2008. W roku 2009 nastąpiá duĪy spadek liczby kura-cjuszy do 688 osób, a w kolejnym roku niewielki wzrost do 738 osób.

Podsumowanie

Lecznictwo uzdrowiskowe dla dzieci ma dáugie tradycje i potwierdzoną skutecznoĞü w leczeniu chorób przewlekáych. Ma to szczególne znaczenie w sy-tuacji, kiedy w populacji osób niepeánoletnich wzrasta odsetek takich chorób, jak: otyáoĞü, cukrzyca, astma, alergia itp. Niestety obserwuje siĊ niekorzystne zjawisko ograniczania finansowania tego typu dziaáalnoĞci przez NFZ, braku Ğrodków na remonty i modernizacjĊ, a takĪe likwidowania miejsc dla dzieci lub zastĊpowania ich miejscami dla dorosáych przez przedsiĊbiorstwa uzdrowisko-we ze wzglĊdu na nierentownoĞü tego rodzaju lecznictwa. Pomimo wielu inicja-tyw podejmowanych przez podmioty prowadzące taką dziaáalnoĞü nie udaje siĊ zmieniü niektórych przepisów prawa, a takĪe niewáaĞciwej organizacji leczenia uzdrowiskowego dzieci i máodzieĪy. Powstaje uzasadniona obawa o los lecznic-twa uzdrowiskowego dzieci i máodzieĪy po sprywatyzowaniu przedsiĊbiorstw uzdrowiskowych, bĊdących dotychczas jednoosobowymi spóákami Skarbu PaĔ-stwa. Podobny niepokój wzbudza takĪe komunalizacja niektórych z nich.

30 Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000–2010. Informacje i opracowania sta-tystyczne, Gáówny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Krakowie, s. 109 i 123.

ORGANISATIONAL AND LEGAL ASPECTS