Rozłąka z bliskim jest sytuacją trudną zarówno dla osób wyjeżdża-jących jak i pozostawyjeżdża-jących w kraju. Mogą pojawić się różne uczucia, w tym niepewność, lęk, smutek, złość a także poczucie osamotnienia
6 Zdarza się, że dzieci na skutek migracji rodziców trafi ają do systemu opieki (placówka, rodzi-na zastępcza), co wiąże się rodzi-najczęściej z brakiem osób gotowych zaopiekować się dzieckiem w sytuacji wyjazdu rodzica. Zgodnie z danymi MPiPS w 2007 roku w pieczy zastępczej z powodu wyjazdu zarobkowego rodziców przebywało 1299 dzieci. Czasami rodzic przekazuje odpowie-dzialność placówce mimo istniejącej możliwości przekazania jej komuś z rodziny (przekonanie o neutralności domu dziecka, zapobieganie przywiązaniu się dziecka do kogoś z rodziny).
i brak poczucia bezpieczeństwa. Proces akceptacji zmian w rodzinie przez dziecko i adaptacja do sytuacji rozłąki zależy od tego (Kolankie-wicz, 2008):
• kto wyjeżdża (matka, ojciec, oboje),
• jakie są główne motywy wyjazdu,
• czy rozstanie było wspólną decyzją obojga rodziców/ rodziny,
• jak długo ma trwać rozłąka.
• jakie były relacje miedzy partnerami przed wyjazdem,
• jaki kontakt będzie utrzymywany z rodzicem podczas jego nie-obecności,
• w jakich warunkach i pod czyją opieką znajdzie się dziecko pod-czas nieobecności rodziców,
• jaki związek łączy dziecko z osobami opiekującymi się nim pod-czas nieobecności rodziców,
• w jakim wieku jest dziecko/dzieci,
• ile jest dzieci w rodzinie,
• jak nieobecność rodzica traktowana jest w rodzinie i środowisku,
• czy wyjazd spełnia oczekiwania rodziny i przynosi oczekiwane re-zultaty,
• jakie są perspektywy powrotu i ponownego połączenia z rodziną.
Wiele osób postrzega emigrację jako szansę na lepsze życie i rozwią-zanie problemów, nie przywiązują jednak wagi do etapu podstawowe-go, związanego z przygotowaniami do wyjazdu. W przypadku dziecka istotne są rzeczywiste relacje z rodzicem wyjeżdżającym oraz rodzicem pozostającym w kraju. Wyjazd rodzica zmienia nie tylko strukturę ro-dziny, ale ma także wpływ na organizację życia rodzinnego. Do pozy-tywnych skutków wyjazdu zarobkowego za granicę zalicza się poprawę dotychczasowej sytuacji materialnej rodziny, co umożliwia podwyższe-nie standardu życia, fi nansowe zabezpieczepodwyższe-nie startu życiowego dzieci, rozszerzenie możliwości edukacyjnych, także poza miejscem zamiesz-kania (tabela 1). Zwiększa się samodzielność partnera/rodzica a tak-że udział dzieci w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Negatywne skutki to zaburzenie rytmu życia rodziny, nieobecność rodzica w co-dzienności dziecka, rozluźnienie z nim więzi, trudności w zapewnieniu optymalnej opieki (Danilewicz, 2006, Czykwin, 2009).
Tabela 1: Konsekwencje migracji dla rodziny i dziecka RODZINA
Pozytywne Negatywne
• Polepszenie sytuacji materialnej rodziny i wzrost poczucia bezpie-czeństwa związanego z kondycją fi nansową rodziny
• Podwyższenie standardu życia rodziny – oprócz zaspokojenia potrzeb dnia codziennego, możli-wość realizacji większych planów (samochód, mieszkanie itd.)
• Reorganizacja życia w rodzinie, nowy podział obowiązków
• Wzrost samodzielności partnera/
rodzica w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym
• Możliwość uświadomienia sobie własnych uczuć do partnera
• Znaczna poprawa atmosfery życia rodzinnego w przypadku wyjazdu rodzica zakłócającego funkcjono-wanie rodziny (awantury, zacho-wania agresywne, nadużywanie alkoholu itp.)
• Brak stabilizacji w rodzinie przy powta-rzających się wyjazdach i powrotach ro-dzica – zaburzenia rytmu życia rodziny
• Trudności w przejęciu i pełnieniu obo-wiązków rodzica nieobecnego przez ro-dzica pozostającego (przeciążenie pracą zawodową i obowiązkami domowymi)
• Utrudnione możliwości radzenia sobie w sytuacji wystąpienia problemów z dziećmi
• Ograniczenie czasu (lub brak) na bezpo-średni kontakt z dziećmi (pomoc w na-uce, wypoczynek,)
• Nie dostrzeganie potrzeb i problemów dziecka – koncentracja na swoim zmę-czeniu, stresie, niezadowoleniu z
rozłą-• kiDeprywacja emocjonalnych i seksual-nych potrzeb w związku
• Sytuacje stresowe podczas powrotów migranta do domu
• Dezintegracja więzi małżeńskich i ro-dzinnych podczas dłuższego wyjazdu
• Nieformalny/ formalny rozpad rodziny DZIECKO
• Finansowe zabezpieczenie startu życiowego dzieci
• Rozszerzenie szans edukacyj-nych
• Wzrost udziału dzieci w prowa-dzeniu gospodarstwa domowego, co może sprzyjać kształtowaniu zaradności, samodzielności, sza-cunku dla pracy i odpowiedzial-ności
• Możliwość rozwoju poprzez po-znanie kultury innego kraju (kon-takt rodzica migrującego z kultu-rą, tradycją, językiem przekłada-jący się na opowieści, odwiedziny u rodzica w innym kraju)
• Nieobecność rodzica/ rodziców w co-dzienności dzieci – rozluźnienie więzi z nieobecnym rodzicem
• Dostrzeganie samych zalet pobytu ro-dzica za granicą – np. korzyści material-ne, większa swoboda
• Nieobecność rodzica może, ale nie musi spowodować wystąpienie/ nasilenie trudności dziecka w funkcjonowaniu w roli ucznia i kolegi
• Możliwość złego wykorzystania „wolno-ści od rodziców” w sytuacji opieki in-nych dorosłych (rodzeństwo, opiekunki) – np. wagary, zaniedbanie nauki,
• Złość, gniew, smutek, żal, samotność, szczególnie w przypadku nieobecności obojga rodziców
Opracowanie własne na podstawie W. Danilewicz (2006), E. Czykwin (2009)
Wyjazd partnera/ rodzica dotyczy całej rodziny, dlatego też decy-zja o zmianie musi być wspólna z rozważeniem wszystkich pozytyw-nych i negatywpozytyw-nych aspektów. Poczuciu bezpieczeństwa sprzyja jasne
i konkretne określenie czasu rozłąki /nieobecności rodzica w domu, ale przede wszystkim różne drogi komunikacji (telefony, listy, maile, telefonia internetowa itd.). Ważne jest zainteresowanie sprawami dzie-cka, wiedza o jego marzeniach, planach, trudnościach a także dotrzy-mywanie obietnic danych dziecku. Jeśli nieobecność rodzica nie jest długa, dziecko pozostaje z nim w kontakcie, będąc pod opieką drugiego z rodziców lub bliskich, to koszty emocjonalne nie będą duże. Dziecko poradzi sobie z taką sytuacją, choć oczywiście wymaga to większego za-angażowania i troski ze strony rodziny, szkoły, otoczenia. Nawet wyjazd obojga rodziców nie musi wiązać się z wystąpieniem problemów wy-chowawczych, choć są one wysoce prawdopodobne. W tym przypadku oczywiście dziecko musi być pod opieką osoby dorosłej dającej oparcie i poczucie bezpieczeństwa, przy czym powinna mieć ona pisemne pełno-mocnictwo do sprawowania opieki. Tęsknota pozostanie, ale można zni-welować u dzieci uczucie osamotnienia, odrzucenia, żalu czy gniewu.
Ocena skutków rozłąki/ dzieciństwa w rodzinie rozłączonej powin-na uwzględniać:
• Czynniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rodziny
• Czynniki specyfi czne dla funkcjonowania rodziny migracyjnej.
Dzieciństwo to świat dziecka, jego doświadczenia, obserwacje, prze-życia, aktywność w różnych sferach życia. Wyjazd zmienia w sposób znaczący ten świat, zachwianiu ulega poczucie bezpieczeństwa, poja-wiają się obawy związane z przyszłością rodziny. Dzieciństwo rozłączo-ne ma różrozłączo-ne oblicza, od korzystrozłączo-nego, poprzez ambiwalentrozłączo-ne do bardzo niekorzystnego (Danilewicz, 2006).