Hipotezę o małej skali powrotów i próbie przetrwania recesji w Wielkiej Brytanii przez Polaków, która zawarta została w tej publikacji potwierdza-ją najnowsze wyniki badań prowadzone na zamówienie Cooltury (Polski tygodnik wydawany w Wielkiej Brytanii) przez Polarity UK http://www.
elondyn.co.uk/newsy,wpis,4561. Na pytanie ‘czy recesja sprawia, że Po-lacy w Wielkiej Brytanii myślą o powrocie do Polski – 87,5% stwierdziło, że nie zamierza wracać do Polski z powodu recesji gospodarczej, 7% nie umiało odpowiedzieć na to pytanie, tylko 5,5% odpowiedziało twierdzą-co. Również raport CBOS z badania przeprowadzonego w październiku 2008 roku na reprezentacyjnej próbie dorosłych Polaków liczącej 1107 osób wskazuję, że nie nastąpiły zmiany w nasileniu strumieni emigracji z Polski. Według CBOS zarówno w 2008 roku jak i w roku poprzednim to jest 2007 fakt podjęcia pracy za granicą zadeklarowało 10% dorosłych Polaków czyli około 2,8 miliona obywateli. Liczba ta nie uwzględnia osób już przebywających za granicą (Potrykowska, 2009: 26).
Czynniki skłaniające do pozostania w kraju emigracji to:
• Globalny charakter kryzysu
• Rodzina w kraju emigracji
• Długi okres pobytu za granicą
Dominująca strategia polskich emigrantów to strategia przetrwa-nia kryzysu w kraju emigracji, głównie w Wielkiej Brytanii. W obliczu utraty pracy plan utrzymania się na emigracji polega na: zdaniu się na najbliższą rodzinę, życiu z oszczędności, akceptacji niższych stawek wynagrodzenia i przejściu do szarej strefy.
W cytowanym powyżej badaniu Cooltury 40% respondentów stwier-dziło, że odczuwa skutki recesji: 12% straciło pracę, 11,7% straciło część zleceń a 8,6% musi żyć z oszczędności. Połowa respondentów stwierdziła, że ogranicza swoje wydatki, 34% szuka dodatkowych źró-deł dochodu, 14% zrezygnowało z wakacji a 9% rozpoczęło dodatkowe szkolenia lub kursy http://www.elondyn.co.uk/newsy,wpis,4561.
Z badań Trinity College w Dublinie podanych przez PAP wynika, iż również pracujący w Irlandii w budownictwie Polacy godzą się na gor-sze warunki pracy, bo wolą ją zachować niż szukać innej lub wracać do kraju. Wielu szukających posady w budownictwie dostaje oferty poni-żej stawek wynikających ze zbiorowego układu pracy dla tego sektora.
(http://www.qpracy.pl/page,,Polacy-w-Irlandii-godza-sie-na-gorsze-warunki-pracy,7ef8f37ad5ff717f5eef5b544bfbe518.html)
Zagrożenia towarzyszące strategii przetrwania mogą być następujące:
wyzysk ze strony zagranicznych pracodawców, rosnąca marginalizacja na rynku pracy, rosnący poziom ubóstwa wśród niektórych grup imi-granckich oraz narastające postawy ksenofobiczne ludności rdzennej wobec cudzoziemców, która w obliczu kryzysu czuje się tak samo zagro-żona możliwością utraty pracy i pogarszającą się sytuacją życiową.
W tym miejscu warto powołać się na opublikowane w Rzeczpospolitej (27 lipiec 2009) rezultaty badań demoskopijnych pokazujące, że aż 18%
badanych stwierdziło, że odczuło osobiście skutki antypolonizmu. Re-spondenci, którzy zetknęli się z tym zjawiskiem to głównie ludzie młodzi, często wyjeżdżający za granicę. Komentując wyniki badań w wydaniu Rzeczpospolitej z 31 lipca 2009 roku Krasnodębski (2009:A12) pisze:
‘…istnieje niejawna hierarchia prestiżu narodów i …Polacy usytuo-wani są na tej skali nisko – niżej niż wiele narodów, na które sami Polacy często patrzą z wyższością. Kraje biedne, nie mające wielkich osiągnięć technicznych czy naukowych, kraje eksportujące siłę robo-czą nie cieszą się prestiżem, podobnie ludzie wykonujący najniższe prace, których nie chcą wykonywać tubylcy – nawet jeśli zarabiają dużo więcej niż w kraju i wyjazd wydaje się im awansem społecz-nym, chociaż jest oczywistą degradacją’.
Przypominam sobie burzę internetową, która nastąpiła po moim wykładzie na University College London w marcu 2009 roku, kiedy to nazwałam polskich migrantów zarobkowych straconym pokoleniem http://gospodarka.gazeta.pl/Gielda/1,94782,6423167,Prof__Igli-cka__Emigranci_sa_straconym_pokoleniem.html. http://www.polska- times.pl/opinie/wywiady/98697,mlodzi-emigranci-przegrali-swoja-przyszlosc-i-kariere,id,t.html
W niezwykle dynamicznej dyskusji internauci za sytuację polskich migrantów zarobkowych oskarżali między innymi: system, polityków (każdej partii), plan Balcerowicza oraz mnie. Ciekawe były głosy odwo-łujące się w dyskusji do reformy systemu edukacji w Polsce. Przyta-czam tu dwa, bardzo znamienne. O wpływie reformy szkolnictwa wyż-szego na skalę i charakter emigracji poakcesyjnej będzie jeszcze mowa w dalszej części tego rozdziału.
Gość: qqryq 25.03.09, 14:41
A czy wybierając wykształcenie kierowałeś się sytuacją rynkową i szansami na znalezienie pracy? Czy może wybrałeś taki kierunek,
na którym było łatwiej, a że bezużyteczny, to już nie Twoja spra-wa? Trzeba było zostać inżynierem, oni nie narzekają – ale prze-cież wtedy trzeba by się uczyć, nie? A po co, skoro można było żyć w barach przez 5 lat, a teraz krzyczeć na rząd, że ma jakiś „moralny”
obowiązek utrzymywania nieudaczników. Ci, co z głową wybierali zawód nie pyskują, tylko robią swoje i sobie chwalą. http://forum.
gazeta.pl/forum/w,30,93211659,,Prof_Iglicka_Emigranci_sa_stra-conym_pokoleniem.html?v=2
Gość: wald 25.03.09, 13:30
Myśmy wszystko zapomnieli i znowu będziemy głosować na Buzków, Krzaklewskich itp. którzy ukrywają się teraz w PO lub PiS. Przypo-mnijmy, że to rządy AWS-UW zrobiły tę poronioną reformę oświaty, jak i wiele innych fatalnych reform (może z wyjątkiem reformy ad-ministracyjnej) doprowadzając do stagnacji i olbrzymiego bezrobo-cia. Wszystkim cierpiącym na amnezję przypominam, że to SLD było przeciwne deprecjonowaniu szkolnictwa zawodowego, to za rządów Kołodki nad gospodarką i fi nansami Polska wchodziła dwukrotnie na ścieżkę szybkiego wzrostu PKB i spadku bezrobocia. Ale Polacy i tak wolą wybierać prawicowych nieudaczników http://forum.ga- zeta.pl/forum/w,30,93211659,,Prof_Iglicka_Emigranci_sa_straco-nym_pokoleniem.html?v=2
Tak jak funkcjonują i odziaływują na decyzje migracyjne opisane wyżej czynniki skłaniające do pozostania na emigracji tak również funkcjonują i wpływają na zachowania migracyjne czynniki skłaniają-ce do powrotu. Są one następująskłaniają-ce:
• Ekonomiczny charakter migracji (brak pracy w kraju emigracji)
• Brak przeszkód politycznych/administracyjnych do powrotu do kraju rodzinnego i wyjechania z powrotem do kraju migracji
• Niskie koszty transportu
• Niska dostępność do świadczeń społecznych w krajach migracji
• Dostępność pracy głównie poprzez kontakty wewnątrz własnej grupy etnicznej (efekt domina)
• Stosunkowo krótki pobyt za granicą
• Brak znajomości języka
Skala przyszłych migracji powrotnych stanowi jednak wielką niewia-domą. Część polskich emigrantów spotyka się w okresie recesji z niemoż-nością znalezienia pracy i niską dostępniemoż-nością do świadczeń społecznych
w kraju emigracji. To ostatnie związane jest często z niespełnieniem wy-mogów systemu świadczeń społecznych krajów przyjmujących.
Analizując typy migrantów powrotnych z punktu widzenia typologii Cerase (1974) można stwierdzić, iż wśród badanej grupy przeważał typ zachowawczy, ‘konserwatywny’ migranta powrotnego. Wracają ci, któ-rzy nie planowali wyjazdu z Polski na stałe. Jednakże wśród pktó-rzyczyn powrotów nie planowanych na pierwszym miejscu znalazły się powroty porażki tłumaczone utratą pracy za granicą, bądź niemożnością znale-zienia pracy za granicą. Tylko dla 4% respondentów powodem niepla-nowanego powrotu była perspektywa lepszej pracy w Polsce.
W zbiorowości nie odnotowaliśmy powrotów innowacyjności – naj-ważniejszych z punktu widzenia ‘wartości dodanej’ przywożonej przez reemigrantów do kraju rodzinnego.
Na początku tego opracowania postawione zostało pytanie ‘dlaczego niektórzy migranci powrotni w określonych społecznie i instytucjonalnie okolicznościach okazują się aktorami zmiany społecznej podczas kiedy inni nie’?. Próbą odpowiedzi na to pytanie może być, jak wskazałam, koncepcja korzyści płynących z niemobilności (Fisher i inni, 2000).
W przypadku migracji poakcesyjnych i powrotów z nimi związanych czas potrzebny do akumulacji kapitału społecznego jest zbyt krótki by powracający cyklicznie czy też okazjonalnie migranci mogli się stać ak-torami zmiany społecznej kraju rodzinnego. Brak dobrej znajomości języka kraju przyjmującego, rodzaj wykonywanej pracy za granicą (na ogół fi zycznej i poniżej kwalifi kacji) sprawia, iż za granicą mamy do czynienia, w przypadku polskich migrantów, ze zjawiskiem brain wai-ste (marnowania mózgów/kwalifi kacji), a w chwili powrotów, w dużej mierze, ze zjawiskiem podwójnej marginalizacji.