I ICH WRASTAJĄCĄ SKUTECZNOŚCIĄ, CO POTWIERDZA OSIĄGANIE PRZEZ NIE NOWYCH ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH.
mjr dypl. SZRP Grzegorz Rękawek
1 Rosyjska wizja prowadzenia działań militarnych, red. Sz. Markiewicz, AON, Warszawa 2018, s. 159.
B
iorąc pod uwagę znaczenie informacji jako funda-mentu zdobywanej wiedzy, należy stwierdzić, że nie zawsze stanowi ona atrybut zapewniający komfort trafnej oceny sytuacji. Można zaryzykować twierdze-nie, że ten przypadek idealnie wpasowuje się w ocenę możliwości bojowych oraz przewidywanego sposobu prowadzenia działań przez siły zbrojne Federacji Rosyjskiej. Przykłady z ostatnich dwóch dekad dowo-dzą, że kolejne projekcje militarne z udziałem naszego wschodniego sąsiada zaskakują sposobem realizacji oraz zastosowanymi rozwiązaniami. Wszystko to w do-bie powszechnego dostępu do informacji, niejako trans-parentności działań militarnych będących w centrum zainteresowania środków masowego przekazu na ca-łym świecie.SCHYŁEK WIELKIEJ ARMII
Do 1991 roku, oznaczającego formalny rozpad ZSRR, jego siły zbrojne tworzyły ogromną strukturę, której liczebność w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku była szacowana na ponad 5 mln żołnierzy.
Armia oparta na powszechnym poborze miała charak-ter masowy zarówno pod względem uzupełniania sta-nów osobowych, jak i wykorzystywanych systemów uzbrojenia1. Wynikało to bezpośrednio z doktryny wo-jennej, która zakładała użycie sił zbrojnych w warun-kach konfliktu o charakterze globalnym, wymagają-cym konieczności mobilizacji i zaangażowania całego potencjału państwa. Istnienie dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-militarnych, jak również sąsiedztwo
z Chińską Republiką Ludową determinowały utrzymy-wanie adekwatnych sił i środków do prowadzenia dzia-łań zbrojnych na zasadniczych kierunkach strategicz-nych (teatrach działań wojenstrategicz-nych) zarówno w formule konwencjonalnej, jak i z użyciem broni masowego ra-żenia. Po 1991 roku Federacja Rosyjska (FR) jako prawny sukcesor Związku Radzieckiego przejęła zde-cydowaną większość potencjału militarnego oraz uprawnienia i zobowiązania ZSRR w odniesieniu do kwestii bezpieczeństwa w wymiarze globalnym, czego potwierdzenie stanowiło chociażby pozostawienie ca-łości potencjału jądrowego rozproszonego na terenie imperium. Nie ulega wątpliwości, że wraz z rozpadem ZSRR nastąpiło wiele przewartościowań i zmian odno-szących się do geopolityki nie tylko w wymiarze regio-nalnym, lecz także globalnym. Najistotniejsza wydaje się dezintegracja dotychczasowego dwubiegunowego układu polityczno-militarnego, powodująca niejako od-dalenie perspektywy bezpośredniego ogólnoświatowe-go konfliktu zbrojneogólnoświatowe-go. Kolejne, równie istotne aspekty to utrata znacznej części terytorium oraz powstanie no-wych podmiotów państwono-wych, jak również pojawie-nie się tendencji pojawie-niepodległościowych i separatystycz-nych wewnątrz państwa rosyjskiego. Wreszcie z bie-giem czasu pojawiały się symptomy nowych zjawisk w geopolityce, takich jak przyjmowanie nowych człon-ków i tworzenie systemów ofensywnych przez NATO, czy też nacechowane dynamizmem mocarstwowe aspi-racje ChRL i Indii. Wszystko to determinowało ko-nieczność pilnej reorganizacji systemu obronnego,
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
91
Konflikt rosyjsko-ukra-iński, którego prelu-dium stanowiło zbroj-ne wtargnięcie, a następnie formalna aneksja Półwyspu Krymskiego, wpisuje się w szereg zjawisk, których genezy można się doszukiwać w pro-cesie zmian w rosyj-skim sposobie postrze-gania polityki oraz kreowania przestrzeni bezpieczeństwa.
MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
92
przewartościowania dotychczasowego potencjału mili-tarnego państwa oraz weryfikacji ocen i prognoz zagro-żenia, wreszcie zmian w sztuce operacyjnej. Zasadni-cze kierunki tworzenia nowego modelu sił zbrojnych, przyjęte na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłe-go wieku, przewidywały wiele działań polegających na: zredukowaniu potencjału osobowego i sprzętowe-go, stopniowej profesjonalizacji i modernizacji tech-nicznej sił zbrojnych oraz tworzeniu zdolności do sprawnego realizowania celów rosyjskiej polityki. Na wdrażany od 1991 roku proces zmian kształtu SZ FR miały wpływ takie zjawiska i czynniki zewnętrzne, jak: ogólna sytuacja gospodarcza i ekonomiczna pań-stwa, prognozy demograficzne czy też dynamika zmian geopolitycznych w bezpośrednim sąsiedztwie Federacji. Praktycznym wymiarem funkcjonowania oraz sprawdzianem posiadanych zdolności militar-nych na przestrzeni ostatnich trzech dekad było zaan-gażowanie jej sił zbrojnych w konflikty zbrojne o róż-nej skali i charakterze. Były to w kolejności chronolo-gicznej: I wojna w Czeczenii (1994–1996), II wojna w Czeczenii (1999–2009), wojna rosyjsko-gruzińska (2008), konflikt ukraiński (2014 do chwili obecnej) i wojna w Syrii (2011 do teraz).
CZECZEŃSKIE MEMENTO
Źródło konfliktu umiejscowionego w północnej części Kaukazu, na terytorium wchodzącej w skład FR autonomicznej Czeczeńskiej Republiki Iczkerii, stano-wiły dążenia separatystyczne – chęć utworzenia suwe-rennego państwa przez część elit politycznych. Federa-cja Rosyjska od niespełna trzech lat funkcjonująca w nowej formule polityczno-prawnej znajdowała się na początku procesu wielopłaszczyznowej transformacji.
Eskalacja sytuacji problemowej w nowym formacie w przestrzennych ramach własnego terytorium stano-wiła ogromne wyzwanie dla armii, która w trybie alarmowym została zmuszona do podjęcia działań.
Co istotne, sytuacja kryzysowa na terytorium Czecze-nii wystąpiła niespełna pięć lat po formalnym zakoń-czeniu interwencji ZSRR w Afganistanie, która to przynajmniej w teorii powinna stanowić źródło do-świadczeń i ukierunkować rozwiązywanie kryzysów o tej skali i charakterze.
Przebieg i epilog operacji jednoznacznie wskazują, że SZ FR nie miały dostatecznych zdolności operacyj-nych do lokalizowania i neutralizowania konfliktów w skali regionalnej. Prowadzone na przestrzeni dwóch lat działania wojenne, generując wysokie koszty i za-angażowanie znacznego potencjału militarnego, mi-mo fetowanego przez władzę sukcesu, uwidoczniły wiele ułomności sił zbrojnych w elastycznym reago-waniu na własnym terytorium. Wykazane ogranicze-nia w sposobie ich użycia w ramach konfliktu zbroj-nego zarówno na poziomach strategicznym i opera-cyjnym, jak i taktycznym wpisywały się w trudny czas transformacji państwa stojącego w obliczu kra-chu gospodarczo-ekonomicznego. Na ten stan rzeczy złożyły się takie czynniki, jak:
– brak umiejętności elastycznego reagowania na sy-tuację kryzysową w ramach utrzymywanych przez SZ FR zdolnościach operacyjnych;
– paraliż organizacyjny oraz pasywna postawa kie-rownictwa polityczno-wojskowego, a także dowództw i sztabów poziomu operacyjnego i taktycznego;
– zredukowanie do minimum finansowania sił zbroj-nych ze względu na katastrofalną sytuację ekonomicz-ną państwa.
Podpisane w sierpniu 1996 roku porozumienie koń-czące formalnie pierwszy konflikt czeczeński od po-czątku sprawiało wrażenie tymczasowego rozwiąza-nia. Państwo pogrążone w kryzysie gospodarczym dą-żyło do zyskania na czasie, jednocześnie budując potencjał militarny. Okresu między podpisaniem ro-zejmu a drugą połową 1999 roku, kiedy to nastąpiły pierwsze uderzenia lotnicze na terytorium Czeczenii, z pewnością nie można uznać za stan pokoju. Kumula-cja zdarzeń procedowanych przez obie zwaśnione stro-ny nastąpiła w ciągu 1999 roku, kiedy to doszło do in-cydentów i użycia siły militarnej. Głównym przyczyn-kiem był rajd czeczeńskich bojowników na sąsiadujący z Czeczenią Dagestan, jak również seria zamachów terrorystycznych na terytorium Federacji Rosyjskiej.
Analizując sposoby działania rosyjskich sił zbroj-nych w drugiej kampanii czeczeńskiej, należy podkre-ślić, że nie powiodła się próba dokonania przeskoku jakościowego zapewniającego sprawną realizację sta-wianych zadań. Wieloletnie zaniedbania oraz sytuacja ekonomiczna, niezależnie od włożonego wysiłku orga-nizacyjno-planistycznego i wykonawczego, obnażyły rzeczywisty obraz armii, wskazując na konieczność wprowadzenia kompleksowych rozwiązań. Tworzone zdolności z wykorzystaniem między innymi doświad-czeń zdobytych w ówczesnych operacjach militarnych kreowały nową jakość chociażby w sposobie prowa-dzenia operacji powietrznej czy też budowania środo-wiska informacyjnego. Należało jednak traktować je jako symptomy stopniowego odzyskiwania kontroli przez kierownictwo polityczno-wojskowe Federacji Rosyjskiej.
Trzeba zatem stwierdzić, że druga kampania cze-czeńska (1999–2000) zapoczątkowała proces imple-mentowania programów naprawczych i pilotażowych.
OKRES PRZEJŚCIOWY
Brak silnej władzy centralnej ujawnił wiele ognisk zapalnych na tle narodowościowym i etnicznym. Zali-czyć do nich można konflikty abchasko-gruziński i osetyńsko-gruziński. Starcia zwaśnionych grup naro-dowościowych o zmiennej intensywności przyciągały uwagę zarówno międzynarodowej społeczności (misje obserwacyjne ONZ i OBWE), jak i odbudowującej swoją pozycję Federacji Rosyjskiej. Praktycznym wy-miarem zaangażowania FR jako strony było rozmiesz-czenie rosyjskiego kontyngentu wojskowego w strefie buforowej. Obecność rosyjskich żołnierzy w regionie zwiastowała umocnienie pozycji południowych Osetyj-czyków i Abchazów w aspekcie ich aspiracji odnośnie
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
93
do stworzenia własnych struktur państwowych. Z dru-giej strony przejęcie władzy w Gruzji przez Michaiła Saakaszwiliego zwiastowało zintensyfikowanie wysił-ków na rzecz podporządkowania państwu gruzińskie-mu zbuntowanych terytoriów.
Konflikt rosyjsko-gruziński, mimo osiągnięcia przez Rosjan celu militarnego, prowokuje do poczynienia pewnych spostrzeżeń. Nie będzie dużej przesady w stwierdzeniu, że kolejny raz o osiągnięciu celów za-decydowała przewaga ilościowa. Natomiast trudno wskazać merytoryczne przesłanki do wykazania prze-wagi technologicznej, nie mówiąc o sprawności plano-wania i prowadzenia działań. Kolejna uwaga to niezbyt duża dynamika działania strony rosyjskiej. Mimo dość sprawnie przeprowadzonego zgrywania systemu walki w trakcie ćwiczeń z wojskami, sam proces tworzenia zgrupowania bojowego potwierdził tezę, że FR nie dys-ponuje autonomicznymi komponentami wojsk pozwa-lającymi na bezzwłoczne i elastyczne reagowanie w momencie zagrożenia interesów państwa.
Stanowiąca pokłosie konfliktu z Gruzją kolejna re-forma sił zbrojnych wyznaczała ostatnią prostą do osią-gnięcia przez nie nowej jakości. Podjęto działania ma-jące na celu zdynamizowanie procesu transformacji i reorganizacji SZ FR.
NOWY MODEL ARMII
Konflikt rosyjsko-ukraiński, którego preludium sta-nowiło zbrojne wtargnięcie, a następnie formalna anek-sja Półwyspu Krymskiego, wpisuje się w szereg zja-wisk, których genezy można się doszukiwać w proce-sie zmian w rosyjskim sposobie postrzegania polityki oraz kreowania przestrzeni bezpieczeństwa. Zainicjo-wane po ustaniu działań militarnych w Gruzji przyspie-szenie procesu reformowania sił zbrojnych wskazało na ostateczne odstąpienie od dotychczasowego, postra-dzieckiego modelu armii. Przebieg konfliktu ukraiń-skiego stanowi doskonały materiał poglądowy w aspek-cie tworzenie zrębów nowej jakości SZ FR. Sposób przeprowadzenia oraz finalny efekt rosyjskiej operacji na terytorium państwa ukraińskiego stanowił całkowite zaskoczenie dla większości ośrodków zewnętrznych oraz światowej opinii publicznej. Natomiast dokładna analiza zdarzeń pozwala zauważyć, że z punktu widze-nia planowawidze-nia i przeprowadzewidze-nia działań nic nie zo-stało pozostawione przypadkowi.
Można założyć, że siły zbrojne FR realizują rozłożo-ny w czasie proces tworzenia nowych zdolności do osiągania celów militarnych. Cele te należy rozpatry-wać w kontekście specyfiki środowiska operacyjnego, jakie tworzą zaanektowane i sporne terytoria, jak rów-nież stosowania reguły proporcjonalności i elastyczno-ści w odniesieniu do użytych sił i środków przez stronę rosyjską. Scenariusz konfliktu ukraińskiego stanowi potwierdzenie pozyskiwania zdolności identyfikowania i neutralizowania konfliktów w bezpośrednim sąsiedz-twie Federacji Rosyjskiej.
Wdrażane i modelowane są nowe rozwiązania w od-niesieniu do użycia środków militarnych w działaniach poniżej progu wojny.
Prowadzona od drugiej połowy 2015 roku misja SZ FR na terytorium Syryjskiej Republiki Arabskiej ma znamiona militarnego zaangażowania się tego pań-stwa poza tradycyjnie pojmowaną rosyjską przestrzeń bezpieczeństwa, pierwszy raz od interwencji w Afgani-stanie w 1979 roku. Z geopolitycznego punktu widze-nia może być uznana za wyznacznik odbudowy rosyj-skich aspiracji i zdolności jako transformacji posiada-nego statusu mocarstwa regionalposiada-nego w podmiot decydujący o bezpieczeństwie globalnym. Urzeczy-wistnienie celów politycznych realizowanych środkami militarnymi posłużyło rosyjskiemu kierownictwu poli-tyczno-wojskowemu do oceny zdolności sił zbrojnych do planowania i prowadzenia działań o charakterze po-łączonym w dowolnie kreowanej przestrzeni globalnej.
Ocena rosyjskiego zaangażowania militarnego w konflikt w Syrii pozwala na stwierdzenie, że siły zbrojne FR są ukierunkowane na tworzenie zdolności do prowadzenia działań operacyjnych w dowolnie kre-owanej przestrzeni bezpieczeństwa. Mają one realną możliwość dokonania przeskoku technologicznego za-pewniającego warunki do osiągnięcia wyższego pozio-mu zdolności w ramach systepozio-mu obronnego państwa.
DETERMINANTY ZMIAN
Analiza problemów towarzyszących redukcji poten-cjału w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku oraz realizowanemu obecnie procesowi reformowania sił zbrojnych pozwala stwierdzić, że nadal opierają się na rozbudowanym systemie mobilizacyjnego rozwinię-cia przygotowanym do funkcjonowania w warunkach konfliktu globalnego. Zróżnicowanie struktur organiza-cyjnych niedostosowanych do realiów pola walki oraz degradacja zasadniczej masy środków walki determi-nowały postępującą utratę zdolności operacyjnych. Na-tomiast ograniczone możliwości finansowania zawęża-ły niezbędną reorganizację SZ do redukcji potencjału militarnego2.
Kierunki przyjęte w ramach przebudowy w ostatniej dekadzie wskazują na przyspieszenie procesu dostoso-wywania sił zbrojnych do nowych wymagań. Świadczy o tym wzrastająca dynamika procesu modernizacji, bę-dąca dowodem realnej możliwości dokonania przesko-ku technologicznego, zapewniającego warunki do osią-gnięcia wyższego poziomu zdolności w ramach syste-mu obronnego państwa. Zrealizowanie założonych celów zapewni wzrost finansowania sił zbrojnych z bu-dżetu państwa.
Można założyć, że konsekwencje rozpadu ZSRR oraz zmiana charakteru i skali zagrożeń skutkowały re-organizacją SZ Federacji Rosyjskiej. Zwiększająca się ich skuteczność w neutralizacji konfliktów zbrojnych na progu XXI wieku potwierdza odbudowę utraconych oraz osiąganie nowych zdolności operacyjnych. n
2 M. Depczyński, Rosyjskie Siły Zbrojne. Od Milutina do Putina, Warszawa 2015, s. 144–146.
SIŁY ZBROJNE FR REALIZUJĄ ROZŁOŻONY W CZASIE PROCES TWORZENIA NOWYCH ZDOLNOŚCI DO OSIĄGANIA CELÓW MILITARNYCH.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021