PRZEZ NIEGO SKOMPLIKOWANYCH CZYNNOŚCI.
Ś
ledząc rozwój techniki lotniczej, nie można zapo-mnieć, że poza coraz doskonalszą maszyną istotną rolę odgrywa w niej człowiek – pilot. W trosce o jego zdrowie i kondycję pogłębia się wiedzę i prowadzi ba-dania w ramach medycyny lotniczej, która jest źró-dłem ważnych informacji, między innymi na temat żywienia personelu latającego i wpływu żywności na organizm człowieka w czasie lotu.Wyszkolenie pilota wojskowego to długi i trudny proces. W trakcie nauki kandydatów poddaje się wie-loprofilowej selekcji, która ma wyłonić tych o najlep-szych predyspozycjach do latania. Pomijając aspekt szkolenia, pilot wojskowy musi charakteryzować się bardzo dobrym stanem zdrowia oraz mieć odpowied-nią kondycję fizyczną i psychiczną. Mając na uwadze zdrowie i bezpieczeństwo pilotów, należy dążyć do osiągnięcia tych celów wszelkimi dostępnymi środka-mi. Jednym z nich jest właściwe żywienie, które bez-pośrednio lub bez-pośrednio wpływa na zdrowie, kondy-cję i bezpieczeństwo personelu latającego.
Praca pilotów przebiega w swoistych i nietypo-wych dla organizmu człowieka warunkach i nie można jej porównać do pracy żadnej innej grupy
za-wodowej. Charakterystyczne dla organizmu pilota w czasie lotu są stany wzmożonego wysiłku całego ustroju – ze szczególnym obciążeniem układów od-dechowego i krążenia oraz wzrostem napięcia psy-chicznego1.
Z uwagi na zróżnicowany charakter środowiska lo-tu oraz oddziaływanie występujących w nim czynni-ków, organizm pilota jest narażony na niepożądane zmiany fizjologiczne. Szczególnie istotne dla ustroju człowieka w tych warunkach są procesy metabolicz-ne, które, jak wykazano, nasilają się na wysokości po-wyżej 4000 metrów2.
CZYNNIKI ŚRODOWISKA LOTU
Rozpatrując wpływ środowiska lotu na organizm człowieka, można wyróżnić grupę czynników, które szczególnie determinują zasady planowania żywie-nia personelu latającego. W literaturze przedmiotu wśród najczęściej opisywanych spotyka się czynniki fizyczne i psychologiczne. Te pierwsze dodatkowo dzielą się na takie, które wynikają z wpływu środo-wiska zewnętrznego, oraz takie, których źródłem jest działanie samolotu.
mjr dypl. SZRP Tomasz Banicki
Autor jest zastępcą dowódcy 6 Batalionu Dowodzenia Sił Powietrznych.
1 Medycyna lotnicza i kosmiczna, red. S. Barański, Warszawa 1977, s. 168.
2 Ibidem, s. 169.
+
PODSTAWOWĄ RÓŻNICĄ MIĘDZY ZAWODEM PILOTA A INNYMI GRUPAMI ZAWODOWYMI JEST ŚRODOWISKO PRACY, KTÓRE MA DUŻY WPŁYW NA FUNKCJE ORGANIZMU.
PIOTR ŁYSAKOWSKI
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
95
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
96
Do czynników fizycznych wynikających ze środo-wiska zewnętrznego zaliczamy czynnik wysokościo-wy, który przekłada się na wielkość ciśnienia cząstko-wego (parcjalnego) tlenu w powietrzu atmosferycz-nym oraz temperaturę otoczenia. Natomiast wśród czynników wynikających z pracy samolotu znajduje-my takie, jak: przeciążenia i wibracje oraz praca w nadciśnieniu oddechowym.
Gdy mówimy o czynnikach psychologicznych, ma-my na ma-myśli przede wszystkim stres psychologiczny, który z kolei może mieć podłoże fizyczne, chronobio-logiczne, psychochronobio-logiczne,a także socjologiczne3.
Aby poznać i zrozumieć fizjologiczne podstawy ży-wienia personelu latającego, w pierwszej kolejności należy zagłębić się w aspekty uwarunkowań środowi-skowych tego specyficznego zawodu. Miejsce i wa-runki pracy mogą wpływać różnymi rodzajami od-działywania na przemiany metaboliczne i ustrój czło-wieka. Szczególnie charakterystyczne są tu czynniki fizyczne, które wynikają z wpływu środowiska ze-wnętrznego.
ZMIANY CIŚNIENIA W ŚRODOWISKU LOTU Znaczne przekraczanie przez człowieka wysoko-ści ponad poziom morza generuje potrzebę chronie-nia jego organizmu lub dostosowachronie-nia się do przeby-wania w niesprzyjających warunkach. Aby ułatwić człowiekowi przebywanie w nich i uczynić podróż
Wysokość
[m] Ciśnienie
[mmHg] Ciśnienie
[hPa] PczO2
[mmHg] Temperatura [ºC]
00 760,00 1013,33 159,45 14,68
100 751,03 1001,37 157,57 14,35
200 742,14 989,52 155,70 13,70
300 733,34 977,78 153,85 13,05
400 724,62 966,16 152,02 12,40
500 715,98 954,65 150,21 11,75
1000 674,06 898,74 141,42 8,50
1500 634,14 845,22 133,04 5,25
2000 596,16 794,88 125,85 2,33
5000 404,99 539,98 84,97 – 17,50
10 000 198,07 264,10 41,56 – 50,00
15 000 90,14 120,18 18,91 – 56,50
20 000 40,96 54,02 8,95 – 55,50
30 000 8,46 11,28 1,78 – 46,00
TABELA 1. ZMIANY CIŚNIENIA ATMOSFERYCZNEGO I TEMPERATURY W ZALEŻNOŚCI OD WYSOKOŚCI n.p.m.
Opracowano na podstawie:
Medycyna lotnicza – wybra-ne zagadnienia, red. W. Ko-walski, Poznań 2002, s. 14.
statkiem powietrznym bezpieczną, niezbędna jest podstawowa wiedza na temat atmosfery ziemskiej4. Gęstość, a przez to i ciśnienie atmosferyczne, są za-leżne od promieniowania cieplnego Słońca oraz przyciągania ziemskiego (tab. 1). Zakłada się, że na poziomie morza ciśnienie atmosferycze wynosi 1013 hPa i jest to równoważne 760 mm Hg, a przyj-mując średnią temperaturę +15°C, gęstość atmosfery wynosi na tym poziomie 1,225 kg/m³. Średnia zmia-na ciśnienia atmosferycznego w funkcji wysokości nie jest wartością liniową. Średnie ciśnienie atmos-feryczne obniża się do połowy na wysokości oko-ło 5500 m i do jednej czwartej na wysokości okooko-ło 10 500 m. Na wysokości około 80 km z powodu ma-łej gęstości kończy się efektywny wpływ sił aerody-namicznych, a na wyższych wysokościach gęstość atmosfery jest tak niska, że zderzenia cząsteczek po-wietrza występują bardzo rzadko5.
Aktywność biologiczna ustroju człowieka w znacznym stopniu jest uzależniona od zmian w biosferze, gdzie dochodzi do wielu zmian fizycz-nych, chemicznych i meteorologicznych. Mogą one sprzyjać funkcjonowaniu człowieka w zwykłych wa-runkach ziemskich, czyli przy średnim ciśnieniu at-mosferycznym, lub je utrudniać. Zmiany ilości tlenu w powietrzu oddechowym oraz związane z przyro-stem ciśnienia atmosferycznego zaburzają wydol-ność organizmu człowieka6.
3 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia, red. W. Kowalski, Poznań 2002, s. 342.
4 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza – fizjologia i trening lotniczy, Warszawa 2012, s. 9.
5 Medycyna lotnicza – wybrane zagadnienia…, op.cit. s. 13.
6 A. Skrzypkowski, Medycyna lotnicza…, op.cit., s. 9.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021