KOMENDA
SEKCJA SŁUŻBY ZDROWIA
Wydział Szkolenia Sekcja
Zabezpieczenia
Pion ochrony informacji niejawnych
Sekcja Wychowawcza
Patrol Rozminowania
Kancelaria tajna
Klub Wojskowy Sekcja
Planowania i Programowania
Sekcja Szkolenia (działań niekinetycznych)
Dowódca generalny rodzajów sił zbrojnych
Sekcja Szkolenia (ogólnego)
Sekcja Szkolenia (specjalistycznego)
Sekcja Szkolenia (taktycznego)
SEKCJA LOGISTYKI
Wydział CIMIC
Grupa Dywizyjnych Zespołów CIMIC
Grupa Brygadowych Zespołów CIMIC
Sekcja Specjalistów CIMIC Wydział Ogólny
Sekcja Personalna
Sekcja Operacyjna
Sekcja Dowodzenia i Łączności
Sekcja WF i Sportu
Sekcja Szkolenia (ds. kulturowych) Kurs
przeszkolenia
Odporność definiowana jest jako zdolność społe-czeństwa do odpierania wszelkiego rodzaju zagro-żeń naturalnych i ataków zbrojnych, jak również umiejętność szybkiego odtworzenia podstawowych zdolności kraju po wystąpieniu takich zjawisk. Na odporność składają się: gotowość cywilna oraz moż-liwości sił zbrojnych4. Właściwe przygotowanie do odparcia zagrożeń jest czynnikiem stanowiącym ele-ment odstraszający potencjalnych agresorów przed podjęciem działań ofensywnych w stosunku do kraju członkowskiego Sojuszu. Zagrożeń, jakie występują współcześnie, jest wiele. Niebezpieczeństwo zwią-zane jest z ryzykiem ataku zbrojnego przez podmio-ty narodowe i niepaństwowe, w podmio-tym organizacje ter-rorystyczne. Ponadto bardzo prawdopodobne są ata-ki cybernetyczne oraz wojna hybrydowa, które prowadzą do zacierania różnic między konwencjo-nalnymi i niekonwencjokonwencjo-nalnymi formami konfliktów zbrojnych. Poza wymienionymi zagrożeniami istnie-je prawdopodobieństwo wystąpienia także katastrof
naturalnych. W kontekście zagrożeń globalnych nie sposób pominąć pandemii wirusa SARS-CoV-2, który w 2020 roku spowodował załamanie światowe-go systemu ochrony zdrowia, pochłaniając setki ty-sięcy ludzkich istnień, oraz wywołał krytyczne skut-ki dla światowej gospodarskut-ki i ekonomii.
Wyróżniamy siedem podstawowych wymogów, które muszą zostać spełnione, by kraj osiągnął stan odporności na zagrożenia. Należy do nich:
1) zapewnienie ciągłości rządów oraz świadczenia najważniejszych usług;
2) zabezpieczenie dostaw energii;
3) zdolność do skutecznego rozwiązywania pro-blemów związanych z niekontrolowanym przemiesz-czaniem się ludzi;
4) zapewnienie zapasów żywności i wody;
5) zdolność do rozwiązywania problemów zwią-zanych z dużą liczbą ofiar (dotyczących zarówno transportu rannych, jak i zdolności do zaopatrzenia ofiar cywilnych i rannych żołnierzy);
4 AJP-3.19 Allied Joint Doctrine for Civil-Military Cooperation, NATO Standarization Office, Bruksela 2018, s. 65.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
165
6) odporność systemów łączności;
7) odporność systemów transportu.
Oczywiście stabilność i odporność kraju nie za-wiera się jedynie w wymienionych wymaganiach.
Są one natomiast kryterium określenia w prosty i szybki sposób stopnia osiągnięcia odporności na zagrożenia.
Współpraca cywilno-wojskowa (Civil-Military Cooperation – CIMIC) to bardzo istotna funkcja sił zbrojnych, stanowiąca pomost między środowiskiem cywilnym i wojskiem. Należy pamiętać, że funkcjo-nuje ona w czasie wojny, kryzysu i pokoju. CIMIC obejmuje działania polegające na nawiązywaniu, ko-ordynacji i utrzymywaniu relacji łączących dowódcę z ogółem podmiotów niemilitarnych w rejonie prowa-dzonych działań. Wśród podmiotów obecnych w śro-dowisku cywilnym można wyróżnić lokalnych miesz-kańców i władze oraz organizacje międzynarodowe, rządowe i pozarządowe. Doktryna współpracy cywil-no-wojskowej DD-3.19(A) definiuje CIMIC jako: Po-łączoną funkcję, składającą się z zestawu zdolności związanych ze wsparciem osiągnięcia celów operacji oraz umożliwiającą dowódcom skuteczny udział w szerokim wachlarzu zdarzeń cywilno-wojskowych z różnymi uczestnikami niezwiązanymi z wojskiem5. Współpraca cywilno-wojskowa w naszych siłach zbrojnych jest zadaniem żołnierzy Wydziału CIMIC Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych, wy-konujących je w zespołach wsparcia CIMIC oraz w ramach sekcji specjalistów CIMIC. W sztabach brygad i dywizji zadania współpracy cywilno-wojsko-wej realizują oficerowie sekcji S-5 i wydziałów G-5.
W Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbrojnych za CIMIC, a także merytoryczny nadzór nad realiza-cją przedsięwzięć z zakresu współpracy cywilno-woj-skowej przez podległe jednostki odpowiada Oddział Współpracy Cywilno-Wojskowej Zarządu Działań Niekinetycznych J-9 DGRSZ6.
Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych ma w swojej strukturze Wydział CIMIC (rys.). Jego per-sonel prowadzi szkolenia specjalistyczne, utrzymu-jąc gotowość do realizacji etatowych zadań. Główną rolą żołnierzy Wydziału jest wykonywanie zadań w ramach współpracy cywilno-wojskowej na terenie kraju oraz w operacjach poza jego granicami. Po-nadto żołnierze CIMIC zgrupowani w zespołach wsparcia wspomagają dowódców związków taktycz-nych i oddziałów w nawiązywaniu współpracy cy-wilno-wojskowej podczas wykonywania zadań poza granicami kraju w składzie polskich kontyngentów wojskowych oraz ćwiczeń i innych przedsięwzięć szkoleniowych. Dzięki posiadanym kompetencjom żołnierze tych zespołów wspierają dowódców
w osiąganiu założonych celów na poziomie taktycz-nym. Ich wiedza wykorzystywana jest podczas oce-ny i analizy środowiska cywilnego, a także w proce-sie planowania działań i szkolenia.
Współpraca cywilno-wojskowa stanowi kluczowe narzędzie w rękach każdego dowódcy. Żołnierze CIMIC nawiązują i utrzymują właściwe relacje z przedstawicielami środowiska cywilnego, będąc w istocie łącznikami między podmiotami niewojsko-wymi i dowódcą. Dzięki prowadzeniu na co dzień dzia-łań wśród lokalnej społeczności przyczyniają się do tworzenia właściwej atmosfery w rejonie odpowie-dzialności zarówno jeśli chodzi o tonowanie napięć we-wnątrz lokalnego społeczeństwa, jak i wsparcie w pro-cesie mediacji między wojskiem i stroną cywilną7.
Istotnym elementem stanowiącym przykład fizycz-nej obecności żołnierzy CIMIC na obszarze operacji jest Centrum CIMIC (CIMIC Centre). Jest ono łącz-nikiem z przedstawicielami środowiska lokalnego i nie powinno znajdować się w obrębie infrastruktury wojskowej, by nie utrudniać do niego dostępu przed-stawicielom miejscowej społeczności. Jednak ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa personelowi, w zależności od fazy operacji lokaliza-cja Centrum musi umożliwiać właściwą jego ochro-nę. Centrum CIMIC pełni rolę ośrodka informacyjne-go dla ludności, a także jest miejscem spotkań żołnie-rzy z przedstawicielami władz i liderów na szczeblu lokalnym, co przekłada się na wzmocnienie zaufania i współpracy między żołnierzami i środowiskiem cy-wilnym na obszarze działań.
Na poziom wzajemnych zależności wpływają: ro-dzaj operacji, charakterystyka podmiotu cywilnego, a także dotychczasowe jego doświadczenia we współ-pracy z przedstawicielami wojska.
Dowódcy w procesie dowodzenia, szczególnie pod-czas ustalania położenia i planowania działań, powinni brać pod uwagę rolę i sytuację środowiska cywilnego.
Zakres i wymiar, w jakim współpraca cywilno-wojsko-wa będzie realizocywilno-wojsko-wana, zależą od rodzaju działań, cha-rakterystyki tego środowiska oraz stosunków łączą-cych siły zbrojne i podmioty niewojskowe.
Wyróżnia się trzy główne funkcje CIMIC, czyli8: – działalność łącznikową z podmiotami cywilnymi, – wsparcie wojsk własnych,
– wsparcie podmiotów niewojskowych i środowiska cywilnego.
Działalność łącznikowa między dowódcą i pod-miotami środowiska cywilnego umożliwia harmoni-zację wysiłków, wymianę informacji oraz wspólne planowanie i koordynowanie działań w ramach pro-wadzonej operacji. W odniesieniu do wsparcia sił własnych CIMIC przyczynia się do zmniejszenia
5 Współpraca cywilno-wojskowa DD-3.19(A), CDiSzSZ, Bydgoszcz 2020, s. 27.
6 Oficerowie sekcji S-5 brygady i wydziału G-5 dywizji oraz polskich kontyngentów wojskowych.
7 Współpraca…, op.cit., s. 37.
8 Żołnierze Wydziału CIMIC z Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach, wykonujący zadania w ramach zespołów wsparcia afilio-wanych do poszczególnych dywizji i brygad (grupa dywizyjnych zespołów CIMIC i grupa brygadowych zespołów CIMIC).
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021
166
negatywnego wpływu środowiska cywilnego, jak również koordynuje proces wykorzystania zasobów cywilnych do realizacji założonego celu operacji.
Zgodnie z założeniami dokumentu doktrynalnego AJP-3.19 Allied Joint Doctrine for Civil-Military Cooperation CIMIC wspiera cele operacji dzięki na-wiązywaniu i utrzymywaniu współpracy ze środowi-skiem cywilnym w jej obszarze. W sytuacji wzorcowej wszystkie elementy będą prowadzić działania ukierun-kowane na osiągnięcie wspólnego celu. Tam, gdzie nie będzie możliwe uzyskanie takiego stopnia współpracy, należy dążyć do minimalizowania negatywnych efek-tów oddziaływania wojsk na elementy środowiska cy-wilnego oraz dążyć do unikania generowania proble-mów związanych z obecnością żołnierzy wśród lokal-nej społeczności. Zrozumienie środowiska cywilnego ma kluczowe znaczenie dla powodzenia operacji i roz-wiązywania rodzących się konfliktów. Kompleksowe podejście (Comprehensive Approach – CA) jest mode-lem działania, który wykorzystuje w procesie dowo-dzenia, oprócz konwencjonalnych, typowo militarnych czynników (wojska własne, przeciwnik, teren), także zmienne kontekstowe: religię, sytuację etniczną oraz charakterystykę i motywacje podmiotów zaangażowa-nych w konflikt. Jest sposobem na „trójwymiarowe”
spojrzenie na konflikt. W porównaniu z „dwuwymia-rowym” obrazem, w którym obserwuje się jedynie dwie walczące ze sobą strony, daje także pogląd na kluczową rolę zaangażowania środowiska cywilnego, które nie jest tylko tłem, lecz stanowi trzecią siłę goto-wą przyczynić się do zwycięstwa jednej ze stron. Nale-ży pamiętać, że nawet niezamierzone naruszenie tra-dycji i lokalnych zwyczajów może prowadzić do utraty poparcia ludności i zaufania podmiotów cywilnych.
Sposobem na rozwijanie zdolności defensywnych państwa ma być koncepcja gotowości cywilnej, która uznaje za najważniejszy element możliwość przewidy-wania zachowań społeczeństwa oraz rozwiązyprzewidy-wania problemów mogących zaburzać funkcjonowanie kraju.
Ponadto uzupełnieniem tej myśli jest organiczna umie-jętność pokonywania przeciwnika w sytuacji bezpo-średniego starcia lub zdolność do odbudowania poten-cjału i ponownego uruchomienia kluczowych usług po ustąpieniu kryzysu. Gotowość cywilna stanowi klu-czowy element w budowaniu odporności, ponieważ współczesne konflikty będą uderzać przede wszystkim w cywilne elementy funkcjonowania państwa, takie jak: sektor bankowy, środki masowego przekazu, służ-ba zdrowia czy przemysł9.
Budowanie odporności opiera się na współpracy czterech elementów, którymi są: kraje członkowskie Sojuszu Północnoatlantyckiego, jednostki organizacyj-ne NATO, ludność cywilna oraz sektor prywatny. Nale-ży pamiętać, że proces jej osiągania zaczyna się na gruncie każdego z państw członkowskich z
zastosowa-niem ich własnych zasobów oraz wewnętrznej interak-cji między poszczególnymi podmiotami i służbami.
Państwa NATO są zobowiązane do budowania odpor-ności, wykorzystując współpracę sektora prywatnego z władzami narodowymi oraz konsekwentnie prze-strzegając przyjętych wytycznych, zaczynając od władz krajowych przez poziom województw, powiatów, miast i gmin. Mając na uwadze współdziałanie sektora rządo-wego i prywatnych przedsiębiorców, konieczne jest dą-żenie do zacieśniania ich współpracy. Dzięki temu będzie można zdefiniować sektory państwa najbardziej narażone na zagrożenia, tym samym wymagające naj-większego wsparcia. Firmy prywatne, dzięki podejściu zadaniowemu oraz dużej innowacyjności technologicz-nej, są w stanie w sposób wymierny współpracować z organizacjami rządowymi i służbami państwowymi w dziedzinie budowania odporności10.
Ludność cywilna jest pierwszym ogniwem, które musi poradzić sobie w obliczu kryzysu. To właśnie kształtowanie prawidłowych postaw i umiejętności obywateli zaważy na właściwym podejściu do zaist-niałej sytuacji kryzysowej lub zbrojnej napaści. Każdy przedstawiciel społeczeństwa powinien być pierw-szym elementem odpornym na kryzys. Budowanie od-porności na najniższym szczeblu przyczynia się do wzmocnienia państwa, a tym samym zwiększenia bez-pieczeństwa Sojuszu jako całości11.
BUDOWANIE ODPORNOŚCI
Pododdziały współpracy cywilno-wojskowej są w stanie realizować wiele zadań dzięki specjalistycz-nym kompetencjom. Kluczowe znaczenie ma ocena środowiska cywilnego (Theatre Civil Assessment – TCA). Żołnierze CIMIC oceniają środowisko w rejo-nie działań, by zapewnić dowódcom wszystkich szcze-bli pełną wiedzę dotyczącą aktualnej sytuacji w aspek-cie ich prowadzenia. Wspierając proces planowania, umożliwiają zachowanie spójności i adekwatności po-dejmowanych działań. Istnieje pięć podstawowych czynników, na podstawie których dokonuje się oceny TCA. Są to:
– dostęp do wody,
– poziom warunków sanitarnych,
– możliwość korzystania z energii elektrycznej, – dostęp do opieki zdrowotnej i zakres realizacji zadań;
– dostępność żywności.
Określenie zawczasu czynników środowiska ze-wnętrznego mogących mieć istotne znaczenie dla po-wodzenia działań pozostaje jednym z najważniejszych zadań personelu CIMIC. Dotyczy to również obszaru kraju podczas sytuacji kryzysowej. Ustalenie, w jakim stopniu służby krajowe są w stanie zapewnić obywate-lom podstawowe usługi, pozwala na zidentyfikowanie stopnia odporności i samowystarczalności państwa.
9 AJP…, op.cit., s. 35.
10 Resilience through Civil Preparedness, A CCOE Info Sheet, Civil-Military Centre of Excellence, Haga 2019, s. 6.
11 Ibidem.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021 CIMIC W RAMACH WZMACNIANIA ODPORNOŚCI KRAJU JEST OCENA OBECNEGO
Rolą żołnierzy CIMIC podczas realizacji zadań w sytuacji, gdy nasz kraj byłby państwem gospoda-rzem dla międzynarodowego kontyngentu, powinno być dostarczanie sojuszniczym wojskom informacji dotyczących środowiska cywilnego w rejonie zainte-resowania, a także prowadzenie działań informacyj-nych wśród lokalnej społeczności w celu uzyskania społecznego poparcia dla działań tych wojsk na tery-torium RP. Ponadto żołnierze współpracy cywilno--wojskowej mogliby brać udział w mediacjach między przedstawicielami władz lokalnych oraz dowódcami wojskowymi, doskonale znając lokalne realia dzięki przynależności narodowej, a także jako żołnierze kra-ju członkowskiego NATO byliby w stanie zrozumieć istotę i cel działań państw koalicji prowadzonych na terytorium Polski12. Można wyróżnić kilka obszarów, w których żołnierze CIMIC dzięki swoim specjali-stycznym kompetencjom mogliby wspierać realizację zadań także w ramach zarządzania kryzysowego.
Przede wszystkim są w stanie pełnić funkcję łączniko-wą między kierownictwem organów zarządzania kry-zysowego a współpracującymi służbami (policja, straż pożarna etc.) oraz przedstawicielami władz lokalnych i innych podmiotów zaangażowanych w działalność związaną ze zwalczaniem sytuacji kryzysowej. Po-nadto bardzo ważną ich rolą byłaby ocena potencjal-nych zniszczeń oraz definiowanie potrzeb wynikają-cych z wystąpienia kryzysu13.
Mogą również sugerować, jak wykorzystać dostęp-ne zasoby cywildostęp-ne. Jest to możliwe dzięki realizacji świadczeń rzeczowych na cele przygotowania obrony państwa zgodnie z art. 208 Ustawy z dnia 21 listopa-da 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczy-pospolitej Polskiej. Decyzję o nałożeniu takiego ro-dzaju świadczenia wydaje wójt lub burmistrz (prezy-dent miasta) na wniosek wojskowego komendanta uzupełnień, kierownika jednostki organizacyjnej sta-nowiącej bazę do formowania specjalnie tworzonej jednostki zmilitaryzowanej, kierownika jednostki or-ganizacyjnej wykonującej zadania na potrzeby obrony państwa albo właściwego organu obrony cywilnej14. Żołnierze CIMIC są w stanie właściwie zdefiniować wstępne możliwości wykorzystania środków pocho-dzących ze środowiska cywilnego. Ponadto, organizu-jąc spotkania z przedstawicielami władz lokalnych, mogą przekazać w sposób właściwy intencje przeło-żonego, tak by strona cywilna mogła w odpowiedni sposób ustosunkować się do wymagań sił zbrojnych.
Ważnym zadaniem realizowanym przez personel CIMIC w ramach wzmacniania odporności kraju jest określenie obecnego poziomu bezpieczeństwa oraz sta-nu gotowości cywilnej. Proces ten obejmuje ocenę wy-dolności służb bezpieczeństwa publicznego (policja,
straż pożarna) oraz kluczowych zakładów produkcyj-nych (huty, fabryki). Ponadto ewaluację takich właści-wości, jak: stopień przygotowania na wypadek klęsk żywiołowych, poziom zabezpieczenia ważnych obiek-tów, cechy infrastruktury drogowej (przepustowość, wysokość mostów i estakad), nastroje społeczne, domi-nacja grup etnicznych i religijnych oraz poziom zaufa-nia do władz na poziomie lokalnym i centralnym. Istot-ną kwestią jest identyfikacja możliwości kraju świad-czenia pomocy uchodźcom i osobom przesiedlonym.
Żołnierze CIMIC w ramach zadań realizowanych w czasie operacji poza granicami kraju wspierają proces osiągania odporności przez państwo gospoda-rza. Służą temu szkolenia na temat współpracy służb porządku publicznego z organami lokalnej admini-stracji. Mogą pełnić rolę mediatorów między wrogo nastawionymi do siebie grupami etnicznymi. Dzięki znalezieniu wspólnego celu oraz tonowaniu wzajem-nych animozji ludność lokalna szybciej zacznie po-dejmować działania na rzecz poprawy atmosfery w kraju pogrążonym w kryzysie. Dla osiągnięcia tego celu mogą prowadzić szkolenia przeznaczone dla pracowników urzędów i instytucji, organizując kam-panie dotyczące na przykład przeciwdziałania korup-cji. Jeżeli chodzi o zapewnienie podstawowych usług w społeczeństwie dotkniętym kryzysem, to ich rolą jest identyfikacja potrzeb lokalnej ludności, tak by pomoc dostarczana przez organizacje rządowe lub pozarządowe była odpowiednio zaadresowana15. UMIEĆ WYKORZYSTAĆ
Charakter współczesnych zagrożeń wymusza na kra-jach Sojuszu bycie w stanie ciągłej gotowości. Budowa-nie odporności kraju na zagrożenia oraz proces szyb-kiego odtwarzania potencjału kraju warunkuje bezpie-czeństwo zarówno w wymiarze narodowym, jak i globalnym. Ze względu na znaczny udział ośrodków cywilnych w procesie osiągania odporności niezbędne jest zaangażowanie ze strony sił zbrojnych specjalistów zdolnych do nawiązania właściwych relacji z przedsta-wicielami strony cywilnej. Szeroko pojęta działalność łącznikowa między elementami środowiska cywilnego i dowódcami to esencja pracy żołnierzy CIMIC. Dzi-siejsze środowisko bezpieczeństwa pokazuje, że szyb-kość reakcji i utrzymywanie gotowości do działania są czynnikami umożliwiającymi zachowanie bezpieczeń-stwa w wymiarze narodowym i ponadnarodowym.
Współpraca cywilno-wojskowa jest coraz bardziej do-strzegana przez współczesną naukę o obronności, po-nieważ w dzisiejszym świecie coraz więcej operacji, w których biorą udział kraje NATO, wymaga koordy-nacji i kooperacji między siłami zbrojnymi oraz
pod-miotami niewojskowymi. n
12 Resilience…, op.cit., s. 2–3.
13 D. Smaga, System Zarządzania Kryzysowego w Resorcie Obrony Narodowej – rola Sił Zbrojnych RP w operacjach reagowania kryzysowego jako przykład współpracy z NATO, Obronność, „Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Sztuki Wojennej” 2018 nr 1, s. 2–3.
14 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1967 nr 44 poz. 220.
15 Współpraca…, op.cit., s. 25–30.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2021