Konsensus bazylejski jako element nowego paradygmatu regulacyjno-nadzorczego (Unii Europejskiej)regulacyjno-nadzorczego (Unii Europejskiej)

Odnosząc się do pierwszego z wymienionych wątków, mając na uwadze postę-pującą integrację poprzez regulację rynków inansowych państw członkowskich, można obecnie mówić już o istnieniu i funkcjonowaniu rynku inansowego Unii Europejskiej, dla którego elementem spajającym jest prawo europejskie, którego tworzenie i stosowanie oparte jest na nowym, trafnie nazwanym, paradygmacie regulacyjno-nadzorczym²⁴⁴. Jego istota wyraża się na odchodzeniu od tzw. pa-radygmatu waszyngtońskiego, który stanowił wytyczną w określaniu globalnych standardów inansowych i zasadzał się na bezwzględnej wierze w racjonalność rynków inansowych. Zakładana efektywność tych rynków, wspomagana gwa-rancją dostępności do informacji rynkowej oraz w ograniczonym zakresie ak-tywnością prawodawcy, miała być osiągnięta przez uczestników rynku. W podej-ściu tym optyka regulacyjna koncentrowała się na wymiarze krajowym rynków inansowych, nie dostrzegając przy tym: wymiaru globalnego działalności, zwią-zanego z tym ryzyka (przede wszystkim systemowego), zagrożeń dla stabilności systemu gospodarczego (a tym samym i społecznego)²⁴⁵. W efekcie przyjęcie tej

243 Special Eurobarometer 373 Retail Financial Services Report, March 2012, opublikowany na:

http://ec.europa.eu/internal_market/ inservices-retail/docs/policy/eb_special_373-report_en.pdf [dostęp: 25 stycznia 2016 roku].

244 J. Monkiewicz, M. Monkiewicz, Ochrona konsumentów w nowym paradygmacie regulacyjno--nadzorczym rynków inansowych, w: J. Monkiewicz, M. Orlicki [red.], Ochrona konsumentów na rynku

ubezpieczeniowym w Polsce. Współczesne wyzwania, Warszawa 2015, s. 13-14.

245 Ibidem, s. 14-15.

10.indd 152

10.indd 152 2016-06-09 12:55:372016-06-09 12:55:37

153 tzw. „trylogii regulacyjnej”²⁴⁶, a więc większej przejrzystości, jawności i lepszego zarządzania ryzykiem, okazało się nieprzystające do zmieniającej się, co należy podkreślić, jakże dynamicznej sytuacji na rynkach inansowych, które mimo tego, iż uważane za krajowe, stały się częścią struktur globalnych, które przyczyniły się do globalnego kryzysu inansowego i wymusiły przyjęcie nowej ilozo ii regula-cyjnej (zob. tabela poniżej), opartej na nowym paradygmacie.

Tabela 1. Stary i nowy konsensus regulacyjno-nadzorczy rynków inansowych Obszary Postrzeganie rynków

Zródło: J. Monkiewicz, M. Monkiewicz, Ochrona konsumentów w nowym paradygmacie regulacyjno-nadzor-czym rynków inansowych, w: J. Monkiewicz, M. Orlicki [red.], Ochrona konsumentów na rynku ubezpiecze-niowym w Polsce. Współczesne wyzwania, Warszawa 2015, s. 16.

Za taki uważa się tzw. konsensus „bazylejski”, którego nazwa nawiązuję do siedziby Banku Rozrachunków Międzynarodowych [ang. Bank for International Settlements), nazywanego niekiedy bankiem centralnym świata i funkcjonujące-go w jefunkcjonujące-go ramach Bazylejskiefunkcjonujące-go Komitetu ds. Nadzoru Bankowefunkcjonujące-go (ang. Basel Committee of Banking Supervision)²⁴⁷. Podmioty te, choć nie mają uprawnień do

246 Ibidem.

247 P. Stanisławiszyn, Zasady Bazylejskie – międzynarodowe standardy bezpieczeństwa i stabil-ności sektora bankowego, w: M. Duczmal, T. Pokusa [red.], Przejawy i instrumenty nowoczesnego

za-10.indd 153

10.indd 153 2016-06-09 12:55:372016-06-09 12:55:37

154

tworzenia przepisów powszechnie obowiązujących, to poprzez swój prestiż i do-świadczenie wywierają znaczący wpływ na współczesną architekturę rynków i-nansowych²⁴⁸. Opracowując między innymi standardy regulacyjne (funkcjonalne źródła prawa²⁴⁹), będące następnie inspiracją dla lokalnych prawodawców, wśród nich i europejskiego.

Standardy te opierają się na nowej ilozo ii regulacyjnej, która dostrzega: nie-stabilność rynku, jego procykliczność i towarzyszące jemu zachowania stadne. Co więcej, systemy inansowe stają się coraz bardziej złożone, wykorzystują kolejne innowacje inansowe (jak niektórzy przekornie mówią, rozumiane jedynie przez ich twórców), a ich nieodłącznym elementem staje się ryzyko²⁵⁰. W rezultacie mamy do czynienia z uruchomieniem omówionego już mechanizmu dialektyki regulacyjnej, w którym akcja (zmiany na rynku) wymusza reakcję, w tym wypad-ku prawodawcy i wyposażonych przez niego w stosowne instrumenty prawne podmiotów (banków centralnych, organów nadzoru itp.). Można w tym miejscu pokusić się o sformułowanie tezy, iż rynek inansowy jako swego rodzaju żywy organizm, sam przyczynił się do obecnych zmian i przyjęcia nowego paradyg-matu regulacyjno-nadzorczego, opartego na przytoczonym konsensusie bazylej-skim, silnie akcentującym tzw. perspektywę makroostrożnościową²⁵¹,

skoncentro-rządzania, Opole 2004, s.137-168; M. Iwanicz-Drozdowska, Zmiany w regulacjach ostrożnościowych a harmonizacja nadzoru bankowego w Unii Europejskiej, w: R. Wierzba, M. Iwanicz-Drozdowska, B. Lepczyński [red.], Nowa Umowa Kapitałowa Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego – kon-sekwencje dla gospodarki i sektora bankowego w Polsce, Gdańsk 2004, s. 145-146; T. Nieborak, Re-alizacja zaleceń Komitetu Bazylejskiego ds. Nadzoru Bankowego dotyczących procesu powstawania i funkcjonowania banku w polskim prawie bankowym, w: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjolo-giczny, nr 1-2 2001, s. 51-66.

248 Więcej na ten temat, w: A.M. Jurkowska, Nowa architektura sieci bezpieczeństwa jednolitego rynku inansowego Unii Europejskiej, w: J. Węcławski [red.], Bankowość, op. cit., s. 121 i nast; Zob. także M. Gałaj, Nowa międzynarodowa architektura inansowa jako element długofalowego, strategicznego procesu zmian w światowym systemie inansowym, w: Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, z. 51 2004, s. 17 i nast.

249 Zob. R. Kaszubski, Funkcjonalne źródła prawa bankowego publicznego, Warszawa 2006.

250 J. Monkiewicz, M. Monkiewicz, Ochrona konsumentów w nowym paradygmacie regulacyjno--nadzorczym rynków inansowych, w: J. Monkiewicz, M. Orlicki [red.], Ochrona konsumentów na rynku

ubezpieczeniowym w Polsce. Współczesne wyzwania, op. cit., s. 15.

251 M. Fedorowicz, Nowy europejski nadzór inansowy ze szczególnym uwzględnieniem nadzo-ru bankowego- pojęcie, istota prawna i funkcje, w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 630 2010, Roczniki Prawnicze nr 22, s. 59-75; M. Fedorowicz, Normatywne aspekty regulacji eu-ropejskiego nadzoru inansowego ze szczególnym uwzględnieniem eueu-ropejskiego nadzoru w prawie bankowym, w: A. Dobaczewska, E. Juchniewicz, T. Sowiński [red.], System inansów publicznych. Pra-wo inansowe Pra-wobec wyzwań XXI wieku, wyd. I, Warszawa 2010, s. 299- 307; M. Fedorowicz, Główne zasady organizacyjne nowego europejskiego nadzoru inansowego, na przykładzie Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego oraz Europejskiego Organu Nadzoru Bankowego, w: Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, nr 7 2011, s. 2-9; M. Fedorowicz, Kompetencje regulacyjne Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego w zakresie przeciwdziałania kryzysowi inansowemu, w: J. Szambelańczyk [red.], Wyzwania regulacyjne wobec doświadczeń globalnego kryzysu inansowego, Warszawa 2011, s. 109- 127; M. Fedorowicz, Prawne ujęcie nadzoru makroostrożnościowego w świetle krajowych projektów

10.indd 154

10.indd 154 2016-06-09 12:55:372016-06-09 12:55:37

155 waną na publicznym zarządzaniu ryzykiem systemowym²⁵². Za J. Monkiewiczem i M. Monkiewiczem wyróżnić można kilka cech charakteryzujących nowy para-dygmat, którymi są²⁵³:

• Silne zaakcentowanie roli dyscypliny regulacyjnej, dopuszczającej możli-wość ingerowania w mechanizmy rynkowe²⁵⁴.

• Tworzenie wielopoziomowych, rozbudowanych, skomplikowanych syste-mów regulacyjnych²⁵⁵.

• Wykorzystanie nowych, „miękkich” instrumentów regulacyjnych (ang. soft law), takich jak wytyczne, rekomendacje, opinie, zalecania, wiążące stan-dardy techniczne²⁵⁶.

• Korzystanie z pozasądowych systemów przymusowej restrukturyza-cji oraz uporządkowanie upadłości instyturestrukturyza-cji inansowych (tzw. systemy rezolucyjne)²⁵⁷.

• Opracowanie i realizacja koncepcji systemów nadzoru inansowego opar-tego na kilku ilarach, z których najczęściej eksponowanymi są makro- i mi-kroostrożnościowy²⁵⁸.

• Tendencja do jeszcze większego wyartykułowania potrzeby ochrony praw konsumentów, którzy, jak dowiodły wydarzenia ostatnich lat, nie zawsze działają racjonalnie, a niejednokrotnie o ich decyzjach decydują aspekty behawioralne. Ich efekty nie są obojętne dla rynku i jego stabilności, stąd pojawiła się potrzeba połączenia polityki ochrony konsumenta na rynku inansowym z ramami stabilności inansowej (ang. the inancial stability model of consumer protection).

ustaw o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem inansowym w ramach przedsejmowego eta-pu legislacyjnego, w: A. Jurowska-Zeidler, M. Olszak [red. nauk.], Prawo rynku inansowego. Doktryna, instytucje, praktyka, Warszawa 2016, s. 113-136.

252 J. Monkiewicz, M. Monkiewicz, Ochrona konsumentów w nowym paradygmacie regulacyjno--nadzorczym rynków inansowych, w: J. Monkiewicz, M. Orlicki [red.], Ochrona konsumentów na rynku

ubezpieczeniowym w Polsce. Współczesne wyzwania, op. cit., s. 16.

253 Ibidem, s. 16-25.

254 Zob. także M. Dyl, Środki nadzoru na rynku kapitałowym, Warszawa 2012, s. 35-71.

255 Obecnie za najambitniejsze tego rodzaju przedsięwzięcie uznać należy realizację koncepcji Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego.

256 Problematyka soft law zostanie omówiona w dalszej części rozdziału. Zob. D. Wojtczak, Soft law i mechanizmy nielegislacyjne jako instrumenty integracji rynku usług bankowych Unii Europejskiej, w: Monitor Prawa Bankowego, nr 1 2012, s. 58-71.

257 Czego przykładem jest budowana i funkcjonująca już w części w Unii Europejskiej – Unia Bankowa.

258 Jako przykład wskazać należy budowę nowych europejskich struktur nadzoru inansowego, opartych na ilarze mikro- i markoostrożnościowym. Na ten temat D. Green, The Relationship between Micro-Macro-Prudential Supervision and Central Banking, w: E. Wymeersch, K.J. Hopt, G. Ferrarini [red.], Financial Regulation and Supervision, Oxford 2012, s. 57-71.

10.indd 155

10.indd 155 2016-06-09 12:55:372016-06-09 12:55:37

156

5.2. Rynek finansowy Unii Europejskiej –