Art. 90 Konstytucji RP jest klauzulą integracyjną, będącą zarówno podstawą do przy-stąpienia Polski do UE, jak i wyrażenia zgody na zmiany w traktatowych podstawach UE – np. ratyfikację Traktatu z Lizbony360. Powyższy przepis musi być jednak wykładany w kontekście innych postanowień Konstytucji RP odnoszących się do uczestnictwa Polski we współpracy międzynarodowej. Jak już wspomniano, w Konstytucji RP z 1997 r. dokonano otwarcia polskiego porządku prawnego na prawo międzynarodowe i procesy integracyj-ne361, wprowadzając różne przepisy dotyczące przedmiotowego zagadnienia. W preambule, a także w art. 9, 87, 89, 90 i 91 Konstytucji RP zostały zawarte istotne rozwiązania prawne dla przestrzegania prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym i dla rozwoju współpracy międzynarodowej362. Należy nadmienić, iż wszystkie powyżej wymienione przepisy, choć w różnym stopniu, współkształtują warunki członkostwa Polski w UE oraz są powoływane przez TK w sprawach dotyczących integracji europejskiej.
Uczestnictwo Polski w procesie integracji europejskiej niewątpliwie osadzone jest w war-stwie aksjologicznej wyrażonej w preambule do Konstytucji, w szczególności w następującym jej stwierdzeniu: „świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej […]”363, które podobnie jak pozostałe postanowienia preambuły znajduje powtó-rzenie lub rozwinięcie w przepisach Konstytucji364,w szczególności w jej art. 9. M. Granat stwierdza np., iż analizowane postanowienie preambuły powinno wpływać na rozumienie
358 M. Mayer, op. cit., s. 289 i n. 359 Ibidem, s. 307.
360 M. Bainczyk, Das Ratifizierungsverfahren des Vertrages von Lissabon in Polen, EuR 2009, nr 1, s. 145 i n.; eadem, Wybrane aspekty prawno-konstytucyjne procedury ratyfikacji Traktatu z Lizbony, „Kra-kowskie Studia Międzynarodowe” 2009, nr 2, s. 15 i n.
361 Por. red. K. Wójtowicz, Otwarcie Konstytucji RP...
362 A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej a konstytucyjny system źródeł
prawa, [w:] red. K. Wójtowicz, Otwarcie Konstytucji RP..., s. 31 i n.
363 K. Wójtowicz, „…świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny
Ludz-kiej…”, [w:] Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, s. 83 i n.
zasady suwerenności Narodu z art. 4, czy zasady suwerenności państwa z art. 5 Konstytucji365. L. Garlicki przyjmuje szeroką interpretację przedmiotowego postanowienia i stwierdza, iż w przytoczonym wyżej fragmencie preambuły zarysowano podstawowy kierunek polskiej polityki zagranicznej, a wraz z innymi zasadami wymienionymi ze wstępu do Konstytucji tworzy ono odesłanie do wspólnej tradycji konstytucyjnej państw europejskich366.
Fundamentalne znaczenie ustrojowe posiada art. 9 Konstytucji. A. Wasilewski określa przedmiotowy przepis jako rozwiązanie jurydyczne, nowatorskie, kompletne i odpowiadające współczesnym wyobrażeniom o pozycji i roli państwa w stosunkach międzynarodowych, którego wiarygodność zależy właśnie od przestrzegania prawa międzynarodowego. Prócz wspomnianej funkcji w stosunkach zewnętrznych, art. 9 Konstytucji pełni istotne funkcje w stosunkach wewnętrznych: umacnia pozycje prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym, stanowi podstawę dla obowiązku interpretacji przepisów prawa kra-jowego w sposób przyjazny dla prawa międzynarodowego, a także dla konstytucyjnego obowiązku przestrzegania tych norm prawa międzynarodowego, których status nie został odrębnie uregulowany w Konstytucji367. W kontekście stosowania prawa międzynarodowego w systemie prawa krajowego R. Kwiecień zauważa, iż art. 9 Konstytucji stwarza barierę dla zbyt wąskiej interpretacji art. 178 ust. 1 Konstytucji, w świetle którego sądy podlegają konstytucji i ustawom368.
Jak trafnie zauważa K. Działocha, przedmiotowy przepis stał się podstawą do otwarcia polskiego porządku prawnego i umożliwił przyjęcie przez TK w wyroku w sprawie K 18/04 tezy, iż „na terytorium RP, obok norm (przepisów) stanowionych przez legislatora krajo-wego, obowiązują unormowania (przepisy) kreowane poza systemem krajowym (polskim) organów prawodawczych. Ustrojodawca konstytucyjny świadomie więc przyjął, iż system prawa obowiązującego w Polsce będzie miał charakter wieloskładnikowy”369. Przy tym, jak wskazuje wspomniany autor, art. 9 Konstytucji znajduje istotne rozwinięcie w rozdz. III Konstytucji, w szczególności art. 91 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji. Powyższe przepisy implikują, iż nie tylko wszystkie organy powołane do stosowania prawa, ale i do stanowienia prawa powinny w swych decyzjach uwzględniać normy prawa międzynarodowego, rozumianego uniwersalnie i obejmującego zarówno umowy międzynarodowe, jak i akty organizacji mię-dzynarodowych370. Wymienione powyżej źródła mają szczególne znaczenie w kontekście prawa UE: pierwotnego, opartego na prawie traktatowym, i pochodnego, stanowiącego efekt prawotwórczych działań instytucji unijnych371.
365 M. Granat, Pojmowanie konstytucyjnych zasad…, s. 154. 366 L. Garlicki, Wstęp…, s. 15.
367 A. Wasilewski, Przestrzeganie prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP), [w:] red. K. Wójto-wicz, Otwarcie Konstytucji RP…, s. 10 i n.
368 R. Kwiecień, op. cit., s. 117.
369 Wyrok TK w sprawie K 18/04, teza III.2.2.
370 K. Działocha, Rozdział I „Rzeczpospolita”, artykuł 9 Konstytucji RP, [w:] red. L. Garlicki,
Konstytu-cja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, tom V…, s. 1 i n.
371 A. Wróbel, Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego, [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie
Powyżej wymienione przepisy, w tym art. 90 Konstytucji, były przedmiotem szczegółowej analizy nauki prawa polskiego372, dlatego też poniżej zostaną przypomniane jedynie zasadnicze elementy klauzuli integracyjnej, poddane obszernej interpretacji w orzecznictwie TK.
Geneza art. 90 Konstytucji RP 2.1.
W literaturze zostały omówione prace parlamentarne nad przedmiotowym przepisem373. W związku z przedstawioną poniżej analizą warunków członkostwa państwa w UE nale-ży podkreślić następujące aspekty prac konstytucyjnych nad przepisem umożliwiającym członkostwo Polski w UE:
Klauzula integracyjna opierała się od początku na modelu przekazania kompetencji 1.
organów władzy państwowej. Już na bardzo wczesnym etapie prac nad tekstem nowej konstytucji projekt prezydenta L. Wałęsy zawierał następujący przepis – art. 16 ust. 3:
Ustawa może wyrazić zgodę na podpisanie umowy międzynarodowej, która upo-ważnia organizację międzynarodową lub instytucję międzynarodową (ponadna-rodową) do wykonywania określonych uprawnień zastrzeżonych z mocy Konsty-tucji dla organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Ustawa ratyfikująca taką umowę wymaga przyjęcia jej większością 3/5 głosów374.
Klauzula integracyjna miała zostać umieszczona w rozdz. I Konstytucji. W jednolitym 2.
projekcie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego została ona umieszczona w art. 10 ust. 2 Konstytucji, jednakże wskutek sporów o charakterze politycznym i ideowym przepis został przesunięty do rozdz. III Konstytucji375.
Kolejne propozycje tekstu klauzuli integracyjnej nie zawierały rozbudowanych 3.
warunków materialnych członkostwa Polski we WE i UE.
W trakcie prac komparatystyka prawnicza odnosząca się do klauzul integracyjnych 4.
bądź limitacyjnych nie odgrywała istotnej roli.
M. Kruk stwierdza, iż zakres przedmiotowego przepisu można uznać za zbyt oszczędny 5.
i niewystarczający, ale wynikał on z okoliczności przyjęcia przepisu: Konstytucja RP miała stanowić przede wszystkim podstawę szeroko rozumianego procesu transfor-macji państwa, w tym kontekście przystąpienie do WE i UE nie było zagadnieniem najważniejszym, a akcesja w 1997 r. wydawała się sprawą odległą. Ponadto
poja-372 Wyczerpująco: K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym, Kraków 2007, s. 99 i n.; także A. Wasilewski, Uczestnictwo w strukturach europejskich a suwerenność
pań-stwowa, PiP 1996, nr 4–5, s. 21 i n.; M. Kruk, Tryb przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i konsekwencje
członkostwa dla funkcjonowania organów władzy państwowej, [w:] red. K. Wójtowicz, Otwarcie Konstytu-cji RP…, s. 140 i n.; S. Biernat, Miejsce prawa pochodnego Wspólnoty Europejskiej w systemie
konstytucyj-nym RP, [w:] red. E. Popławska, Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, Warszawa 2000, s. 171 i n.; J. Barcz, Członkostwo Polski w Unii Europejskiej a Konstytucja z 1997 r., [w:] red. J. Barcz, Czy zmieniać
Konstytucję? Ustrojowo-konstytucyjne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2002,
s. 13 i n.; S. Biernat, Czy konieczne są zmiany w Konstytucji przed przystąpieniem Polski do Unii
Europej-skiej, [w:] red. J. Barcz, Czy zmieniać Konstytucję?..., s. 41 i n.
373 K. Działocha, Podstawy prawne integracji Polski z Unią Europejską, PiP 1996, z. 4–5, s. 4 i n.; K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym., s. 15 i n.
374 Projekty Konstytucji 1993–1997, cz. I, Warszawa 1997.
375 K. Działocha, Rozdział III „Źródła prawa”, artykuł 90 Konstytucji RP, [w:] red. L. Garlicki,
wiały się obawy co do zachowania niedawno odzyskanej niepodległości, a doktryna prawa przejawiała „pewną niegotowość” do rozstrzygania problemów związanych z procesem integracji376.
Znaczenie przepisu 2.2.
Art. 90 Konstytucji nie stanowi wprost o członkostwie w UE lub wzorem UZ o współ-uczestniczeniu w rozwoju UE, ale jest oparty na często stosowanym w konstytucjach państw europejskich modelu przekazywania kompetencji lub praw władczych na rzecz organizacji międzynarodowej377. Powyższe rozwiązane stosowane było w RFN do 1993 r., przy czym w nowym art. 23 ust. 1 UZ zachowano model przeniesienia praw władczych, ale przedmiotowa norma została uzupełniona o rozbudowane warunki materialne członkostwa RFN w UE.
W Konstytucji RP z 1997 r. klauzula integracyjna ma natomiast charakter ograniczony, dotyczy bowiem wyłącznie przekazania kompetencji. Przedmiotowy przepis jest rozbudo-wany, ale nie zawiera warunków materialnych przekazania kompetencji, gdyż większość norm w nim zawartych dotyczy warunków formalnych wyrażenia zgody na przekazanie kompetencji. Dlatego też w doktrynie art. 90 Konstytucji RP jest kwalifikowany jako przepis upoważniający do członkostwa państwa w UE o charakterze dynamicznym, tj. w ujęciu materialnym otwarty na rozwój integracji, a w ujęciu formalnym umożliwiający dokonanie zmiany w krajowym porządku prawnym378. Ze względu na brak w przepisie warunków materialnych do przeniesienia kompetencji przedmiotowy przepis można określić jako klauzulę integracyjną.
Mimo ograniczonej treści art. 90 Konstytucji posiada istotne znaczenie ustrojowe: zawiera upoważnienie konstytucyjne do podjęcia decyzji politycznej o przekazaniu kom-petencji przez określone organy w kwalifikowanym trybie, unormowanym w art. 90 ust. 2–4 Konstytucji oraz oznacza rezygnację z wyłączności wykonywania władzy przez RP na swoim terytorium w oznaczonym zakresie i dopuszczenie obowiązywania i bezpośredniego stosowania prawa organizacji międzynarodowej379.
Przekazanie kompetencji 2.3.
Zastosowanie zarówno pojęcia kompetencji, jak i ich przekazania nie odbiega od roz-wiązań wielu państw członkowskich380, w tym RFN. J. Barcz trafnie wskazuje, iż przeka-zanie jest procesem przebiegającym dwupłaszczyznowo: na poziomie międzynarodowym i na poziomie państwa opartym na przepisach Konstytucji. Proces ten może prowadzić do powstania organizacji międzynarodowej o charakterze ponadnarodowym, która oddziału-je na prawo krajowe państw członkowskich, przy czym zakres uzyskanych kompetencji przez tę organizację przekracza sumę kompetencji przekazanych przez państwa. Co istotne,
376 M. Kruk, Tryb przystąpienia Polski do Unii Europejskiej…, s. 138 i n. 377 A. Weber, op. cit., s. 397 i n.
378 F.C. Mayer, M. Wendel, op. cit., nb. 17 i n.
379 K. Działocha, Rozdział III „Źródła prawa”, artykuł 91 Konstytucji, [w:] red. L. Garlicki, Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, tom I…, s. 2 i n.
380 M.in. art. 92 Konstytucji Holandii, § 20 ust. 1 Konstytucji Danii, art. 34 Konstytucji Belgii, art. 93 Konstytucji Hiszpanii, art. 10 a ust. 1 Konstytucji Czech, art. 143 ust. 2 Konstytucji Chorwacji.
przekazanie nie ma charakteru bezwzględnego, a państwo rezygnuje jedynie z wyłączności wykonywania tych kompetencji381.
W doktrynie prawa polskiego omówione zostało w sposób syntetyczny zagadnienie transformacji kompetencji poprzez ich przekazanie na rzecz organu lub organizacji mię-dzynarodowej. K. Wojtyczek trafnie stwierdza, iż przekazanie kompetencji na rzecz tych podmiotów ma zupełnie inne znaczenie niż przekazanie ich między dwoma podmiotami w państwie, ponieważ zakres przedmiotowy jest zupełnie inny, nie wszystkie kompetencje władcze tych podmiotów mają swój odpowiednik w prawie krajowym, tryb wykonywania oraz formy aktów prawnych są inne niż w państwie, a sama kompetencja może być wyko-nywana nawet wbrew woli państwa przekazującego382.
Adresatem przekazywanych kompetencji w świetle art. 90 ust. 1 Konstytucji jest orga-nizacja międzynarodowa lub organ międzynarodowy. W zakresie definiowania tej pierwszej K. Wojtyczek odwołuje się do doktryny prawa międzynarodowego, zauważając słusznie, iż podstawą funkcjonowania takiej organizacji jest umowa międzynarodowa. Jest to więc klasycznie definiowana organizacja międzynarodowa o charakterze międzyrządowym, której członkiem jest zasadniczo RP383.
Pojęcie organu międzynarodowego zostało użyte przez ustrojodawcę, zdaniem K. Woj-tyczka, by umożliwić przekazywanie kompetencji na rzecz podmiotów, których zakwalifi-kowanie jako organizacji międzynarodowej może być wątpliwie. Jest to podmiot utworzony na podstawie umowy międzynarodowej przez grupę państw, który posiada kompetencje i cele działania określone w umowie konstytuującej384. Jak trafnie zauważa K. Działocha, są to organizacje lub organy o tyle specyficzne, iż mają charakter integrujący i na mocy umów konstytuujących wkraczają w sferę kompetencji organów krajowych385.
Należy zaznaczyć, iż w doktrynie stosowanie art. 90 ust. 1 Konstytucji do przekazy-wania kompetencji na rzecz organy międzynarodowego budzi wiele kontrowersji w nauce prawa386, gdyż część jej przedstawicieli opowiada się za wąskim zastosowaniem tego przy-pisu, tylko w przypadku przeniesienia kompetencji władczych na rzecz UE, a przepis ten nie powinien mieć zastosowania w analogicznych przypadkach do przystąpienia Polski do
381 J. Barcz, Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej w Polsce w świetle
dotychczasowych doświadczeń państw członkowskich, [w:] red. M. Kruk, Prawo międzynarodowe i wspól-notowe w wewnętrznym porządku prawnym, Warszawa 1997, s. 206.
382 K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym.., s. 189 i n. 383 Ibidem, s. 157 i n.; podobnie J. Barcz, W sprawie niektórych przesłanek stosowania art. 90
Konstytu-cji w świetle procedury ratyfikaKonstytu-cji Traktatu o Unii Fiskalnej, [w:] red. M. Grzybowski, P. Tuleja, Państwo demokratyczne, prawne i socjalne. Studia konstytucyjne, tom 1, Kraków 2014, s. 432.
384 K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym.., s. 167; po-dobnie K. Działocha, Rozdział III, „Źródła prawa”, artykuł 91 Konstytucji…, s. 4 i n.
385 K. Działocha, Rozdział III, „Źródła prawa”, artykuł 91 Konstytucji…, s. 5.
386 A. Wyrozumska, J. Kranz, Kilka uwag o umowie polsko-amerykańskiej w sprawie tarczy
antyrakieto-wej, PiP 2009 nr 7, s. 37 i n.; A. Wyrozumska, J. Kranz, Ratyfikacja Rzymskiego Statutu Międzynarodowego
Trybunału Karnego a interpretacja Konstytucji z 1997 r.: art. 90 – czy tylko klauzula europejska? „Studia
Prawno-Europejskie” 2001, tom V, s. 15 i n.; A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe i prawo Unii
Euro-pejskiej.., s. 78; K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji organów władzy sądowniczej podmiotom mię-dzynarodowym, [w:] red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie
EKPCz, czy ratyfikacji statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego387. Opcja szeroka to opcja, w świetle której przystąpienie do umów międzynarodowych, stanowiących podstawę funkcjonowania międzynarodowych organów sądowych, również powinno się odbywać na gruncie art. 90 Konstytucji388.
W doktrynie prawa pojawiała się idea podobna do niemieckiej idei gwarancji ustrojowych w zakresie standardów funkcjonowania organizacji integracyjnej. Już w 1997 r. K. Działocha stwierdził, iż daną organizację lub organ „musi łączyć z Polską wspólny system wartości uniwersalnych, takich jak demokratyczny ustrój, przestrzeganie praw człowieka i inne fundamentalne zasady ustroju RP. W związku z tym zachowanie tych zasad w procesach integracyjnych może być podstawą kontroli umowy międzynarodowej w rozumieniu art. 90 ust. 1 Konstytucji”389.
Biorąc pod uwagę rozwiązania innych państw członkowskich, można stwierdzić, iż istnieje tendencja do specjalizacji przepisów upoważniających do przekazywania kom-petencji i wskazywania na UE jako adresata przekazywanych komkom-petencji. Uzasadnione jest to specyficznym charakterem tego procesu w ramach UE: bardzo szerokim zakresem przedmiotowym przekazywanych kompetencji i szczególnymi skutkami przekazania dla funkcjonowania państwa w ogóle390. Wobec powyższego, przy okazji nowelizacji Konstytucji RP w przedmiotowym zakresie należałoby taką specjalizację rozważyć391.
Warunki formalne przekazania kompetencji 2.3.1.
Art. 90 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż przekazanie kompetencji następuje na podstawie umowy międzynarodowej. Rozwiązanie to przyjęte jest w większości państw członkow-skich, przy czym stosują one wyrażenie „przez umowę międzynarodową” lub „mocą umowy międzynarodowej”392. Powyższy przepis nawiązuje do płaszczyzny prawnomiędzynarodo-wej przekazania kompetencji, bez której proces ten nie może zaistnieć, gdyż wymaga on współdziałania z innymi państwami, ewentualnie z samą organizacją międzynarodową. Jednocześnie przepis wiąże tę płaszczyznę z drugą, konieczną do przeprowadzenia tego procesu płaszczyzną konstytucyjną393, przy czym to od ustrojodawcy zależy, która z płasz-czyzn zostanie uwypuklona w klauzuli konstytucyjnej.
K. Wojtyczek stwierdza, co prawda, iż powyższe sformułowanie nie wyklucza zania na podstawie dwóch aktów: 1) umowy międzynarodowej, 2) odrębnego aktu przeka-zującego kompetencje, wydanego na podstawie ratyfikowanej umowy i niewymagającego zastosowania procedury przewidzianej w art. 90 Konstytucji, ale sposób przekazania kom-petencji w drodze jednego aktu mającego formę umowy międzynarodowej „wydaje się [...] najbardziej naturalny i zapewne będzie najczęściej stosowany w praktyce”394.
387 A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej.., s. 78. 388 K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji organów władzy sądowniczej…, s. 430. 389 K. Działocha, Rozdział III, „Źródła prawa”, artykuł 91 Konstytucji…, s. 5. 390 F.C. Mayer, M. Wendel, op. cit., nb. 63 i n.
391 Por. M. Kruk, Tryb przystąpienia Polski do Unii Europejskiej…, s. 143.
392 Np. art. 92 Konstytucji Holandii „przez lub mocą umowy”, art. 28 ust. 2 Konstytucji Grecji „przez umowę lub porozumienie”, art. 10 Konstytucji Czech „przez umowę”.
393 K. Działocha, Rozdział III, „Źródła prawa”, artykuł 90 Konstytucji…, s. 2 i n.
Od zagadnienia, w jakim akcie następuje przekazanie, należy odróżnić zagadnienie, aktów koniecznych, by dokonać takiego przekazania. W większości konstytucji państw człon-kowskich zostały zawarte przepisy szczególne dotyczące wyrażenia zgody na przekazanie kompetencji, przyjmującej zasadniczo formę zgody wyrażanej przez parlament kwalifikowaną większością głosów na ratyfikację przedmiotowej umowy międzynarodowej395.
Warunek taki został zawarty również w art. 90 ust. 3 Konstytucji RP, który zawiera przesłankę uzyskania w Sejmie większości 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz w Senacie większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Na tle rozwiązań innych państw członkowskich po-wyższy warunek nie jest szczególnie restryktywny. Tytułem przykładu można wspomnieć o art. 84 ust. 4 w zw. z art. 7 ust. 2 Konstytucji Słowacji, która przewiduje większość 3/5 wszystkich posłów, o Konstytucji Luxemburga, Słowenii, Węgier, Bułgarii i Chorwacji, RFN, które przewidują konieczność uzyskania większości 2/3 głosów członków parlamentu. Najwyższy próg wymaganej większości został zawarty w Konstytucji Danii, § 20 ust. 2 Konstytucji Danii przewiduje konieczność uzyskania większości 5/6 członków parlamentu. Jednocześnie jednak tylko w Polsce wymagana jest większa liczba głosów niż konieczna do zmiany Konstytucji RP. W RFN do przekazania praw władczych lub porównywalnych zmian, które powodują lub nawet jedynie umożliwiają zmianę UZ, konieczna jest taka sama większość jak przy zmianie UZ.
Alternatywnym trybem wyrażenia zgody na przeniesienie kompetencji władczych jest tryb referendalny z art. 125 Konstytucji, a więc wyrażenie zgody bezpośrednio przez suwerena. Również w tym trybie warunki formalne uzyskania zgody są restryktywne, gdyż wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięła w nim udział co najmniej połowa uprawnio-nych do głosowania. Tryb referendalny został wymieniony jako drugi i choć Sejm posiada swobodę wyboru co do trybu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której następuje przekazanie kompetencji, to podstawowym trybem jest tryb ustawowy396, co zostało zresztą potwierdzone w wyroku TK dotyczącym ustawy o refe-rendum akcesyjnym.
Powyżej przedstawione warunki formalne pozwalają na uzyskanie szerokiej legityma-cji demokratycznej dla decyzji posiadających dalekosiężne skutki we wszystkich sferach funkcjonowania państwa, a także bezpośrednio dla jego obywateli397.
Warunki materialne przekazania kompetencji 2.3.2.
Art. 90 Konstytucji nie zawiera ani ogólnych warunków członkostwa w organizacji lub organie międzynarodowym, ani warunków materialnych przekazania kompetencji na rzecz tych podmiotów. Jedyną przesłanką materialną przekazania, wyrażoną expressis
verbis w przedmiotowym przepisie, jest przekazanie kompetencji w niektórych sprawach. Podobna przesłanka występuje również w konstytucjach innych państw członkowskich398.
395 F.C. Mayer, M. Wendel, op. cit., nb. 38 i n.
396 K. Działocha, Rozdział III „Źródła prawa”, artykuł 90 Konstytucji…, s. 7.
397 J. Barcz, Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej…, s. 204.
398 Art. 34 Konstytucji Belgii stanowi o „określonych władzach”, art. 10a Konstytucji Czech – o „okre-ślonych kompetencjach”, art. 148 ust. 1 Konstytucji Rumunii – o „okre„okre-ślonych właściwościach”, a § 20
K. Działocha zauważa, iż należy interpretować ją w ten sposób, iż zakazane jest przekazanie kompetencji do sprawowania władzy jako takiej, odpowiednio ustawodawczej, wykonaw-czej, czy sądowniwykonaw-czej, a dopuszczalne jest przekazanie kompetencji w niektórych sprawach z zakresu władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Jednocześnie wspomniany autor trafnie zauważa, iż przepis nie zawiera ograniczeń co do rodzaju przekazywanych kompetencji ani charakteru spraw wchodzących w zakres przekazania. Stwierdza wręcz, iż „wszystkie [...] dziedziny spraw, które są objęte kompetencjami należącymi do trzech podstawowych funkcji (władz) państwa (art. 10 ust. 1), mogą być potencjalnie przedmiotem przekazania zgodnie z art. 90 ust. 1”399. Należy jedynie nadmienić, iż powyższa teza nie znalazła akceptacji ze strony TK, który wyróżnił w wyroku w sprawie Traktatu z Lizbony elementy niepodlegające przekazaniu, będące składowymi tożsamości konstytucyjnej.
Jednocześnie ten sam autor prezentuje stanowisko podobne do niemieckiej doktryny całościowej interpretacji konstytucji. Stwierdza bowiem, iż daną organizację lub organ międzynarodowy musi łączyć z Polską wspólny system wartości uniwersalnych, takich jak demokratyczny ustrój, przestrzeganie praw człowieka i inne fundamentalne zasady ustroju RP. W związku z tym zachowanie tych zasad w procesach integracyjnych może być podstawą kontroli umowy międzynarodowej w rozumieniu art. 90 ust. 1 Konstytucji400. Powyższy kierunek interpretacji został przyjęty przez TK, który mimo braku przesłanek materialnych do przekazania kompetencji, w swoich orzeczeniach wyinterpretował ograniczenia dla pro-cesów integracyjnych właśnie ze wspomnianych fundamentalnych zasad konstytucyjnych,