Monografia poświęcona jest analizie roli Trybunałów Konstytucyjnych w kształtowa-niu warunków członkostwa państwa we WE i UE, jednakże kolejne jej rozdziały zostały zatytułowane jako zasady w orzecznictwie odpowiednio FTK i TK w sprawach związanych z integracją europejską. Jak zauważa L. Garlicki, wzorcem kontroli dla polskiego TK jest
Konstytucja RP, ale pojęcia konstytucji nie można zawęzić do jej tekstu pisanego; „Z tekstu tego wynikają nie tylko konkretnie wyrażone normy, lecz także zasady i wartości o znacznie mniej sprecyzowanym, wymagającym sądowej konkretyzacji charakterze. Niektóre z tych zasad, czy wartości dokonują swojego rodzaju otwarcia Konstytucji ku prawu naturalnemu, czy innym, zewnętrznym systemom normatywnym. Podstawową rolę w wydobyciu i kon-kretyzacji tych treści odgrywa doktryna i orzecznictwo sądowe, zwłaszcza orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego”108. J. Helios i W. Jedlecka stwierdzają, iż konstytucja, z per-spektywy całego porządku prawa, stanowi wręcz źródło zasad dla wszelkich pozostałych norm systemu109. Ze względu na wspomnianą powyżej specyfikę tekstu normatywnego warunki członkostwa państwa w UE, stanowiące przedmiot niniejszej monografii, to przede wszystkim zasady zawarte w konstytucji lub z niej wyinterpretowane, rozumiane w świetle teorii R. Alexy’ego jako nakazy optymalizacyjne o charakterze podstawowym dla całego systemu prawnego, których spełnienie jest możliwe w różnym stopniu110. M. Granat stosuje pojęcie konstytucyjnych zasada prawa, które nie tylko oznacza rodowód tych norm, ale także i miejsce w systemie prawa, gdyż stawiane są „na czele norm konstytucyjnych”111 i w ten sposób będą one rozumiane w niniejszej monografii. Jednocześnie ten sam autor trafnie wskazuje, iż zasady naczelne konstytucji „w stopniu większym niż zasady prawa w innych ustawach, mogą pozostawać ze sobą w kolizji”112. Kolizja taka, występująca przede wszyst-kim pomiędzy zasadą suwerenności, zasadą poszanowania tożsamości konstytucyjnej czy zasadą nadrzędności Konstytucji RP a zasadą przychylności wobec integracji europejskiej w orzecznictwie TK, będzie przedmiotem niniejszej monografii.
Analiza prowadzona w monografii obejmuje dwa zasadnicze elementy: akty normatywne i orzecznictwo Trybunałów Konstytucyjnych. Ze względu na jej charakter prawnoporów-nawczy, konieczne jest uwzględnienie terminologii obcej – niemieckiego języka prawnego i prawniczego. W monografii podjęta zostanie próba zachowania specyfiki tego języka, dysponującego bardzo rozwiniętą terminologią prawniczą, a także próba przedstawienia specyfiki języka orzecznictwa FTK. Dlatego też w monografii podjęto próbę jak najdo-kładniejszego tłumaczenia najbardziej istotnych pojęć i instytucji prawa niemieckiego, np. pojęcie Staatenverbund jako połączenie państw, a nie związku państw, konsekwentnie stosuje się pojęcie praw władczych (niem. Hoheitsrechte). Co prawda, w literaturze przedmiotu stosowane jest pojęcie praw zwierzchnich113, jednakże w monografii przyjęto pojęcie praw władczych w związku z funkcją zarówno art. 24 ust. 1 UZ, a następnie art. 23 ust. 1 UZ, a także art. 90 ust. 1 Konstytucji RP. Na podstawie tych przepisów dochodzi do przenie-sienia na organizację międzynarodową praw organów władzy państwowej, które jednakże
108 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2014, s. 347.
109 W. Jedlecka, Teoretyczne ujęcie zasad prawa, [w:] J. Helios, W. Jedlecka, Zasady stosowania…, s. 21 i n.; por. T.T. Koncewicz, Forum Europeum…, s. 25 i n.
110 P. Tuleja, Normatywna treść praw jednostki w ustawach konstytucyjnych RP, Warszawa 1997, s. 68 i n. 111 M. Granat, Pojmowanie konstytucyjnych zasad prawa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] red. A. Bałaban, P. Mijal, Zasady naczelne Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., Szczecin 2011, s. 139.
112 Ibidem, s. 154.
113 Por. J. Barcz, System prawny RFN wobec norm prawa międzynarodowego, Warszawa 1986, s. 157; W.M. Góralski, Wpływ Federalnego Trybunału Konstytucyjnego na wykonywanie międzynarodowych
odnoszą się zasadniczo do wewnętrznej, krajowej sfery działań tychże organów. Również w „Słowniku języka prawniczego i ekonomicznego” opracowanym przez A. Kilian, pojęcie
Hoheitsakt tłumaczone jest jako akt władczy114.
Jednocześnie nie dokonuje się ujednolicenia terminologii stosowanej w prawie niemieckim i prawie polskim, gdyż takie ujednolicenie często nie jest uprawnione z merytorycznego punktu widzenia i może prowadzić do mylnych wniosków, iż mamy do czynienia z takimi samymi rozwiązaniami prawnymi. Z powyższych względów w monografii stosowane jest np. pojęcie przeniesienia praw władczych (art. 23 ust. 1 zd. 2 UZ, niem. Der Bund kann hierzu durch Gesetz
mit Zustimmung des Bundesrates Hoheitsrechte übertragen) oraz przekazania kompetencji (art. 90 Konstytucji), czy zasada poszanowania praw podstawowych w prawie niemieckim (Rozdz. I Ustawy Zasadniczej Grundrechte) i zasada poszanowania wolności i praw człowieka w polskim prawie konstytucyjnym (por. tytuł Rozdz. II Konstytucji RP). Tłumaczenia wszystkich przepisów oraz orzeczeń z języka niemieckiego na język polski dokonała autorka.
Jak już wspomniano, przedmiotem analizy w monografii są wybrane orzeczenia FTK i TK w sprawach związanych z integracją europejską, wydane w zamkniętym przedziale czasowym; jeśli chodzi o RFN z lat 1967–2014, a jeśli chodzi o Polskę z lat 2003–2015. W przypadku orzeczeń FTK są to orzeczenia wydawane na przestrzeni prawie 50 lat. W tak długim okresie czasu formy integracji ulegały istotnym przemianom, czego wyrazem były zmiany w przepisach stanowiących podstawę funkcjonowania organizacji integracyjnych. W monografii stosowane są numery przepisów, tytuły traktatów, pojęcia i nazwy obowiązujące w okresie, w którym zostało wydane dane orzeczenie, gdyż powiązane są one z konkretnym etapem rozwoju systemu prawa wspólnotowego bądź unijnego. Tytułem przykładu w omó-wieniach spraw rozstrzyganych przez FTK do momentu wejścia w życie Traktatu z Maastricht stosowane jest pojęcie prawa wspólnotowego, dalej w sprawach rozstrzyganych w latach 1993–2009 pojęcie prawa wspólnotowego oraz prawa unijnego, a w sprawach odnoszących się do stanu prawnego po 1 grudnia 2009 r. pojęcie prawa unijnego. Jeśli chodzi o traktaty stanowiące podstawę integracji były to: do 1993 r. był to Traktat ustanawiający EWG115, w latach 1993–2009 Traktat ustanawiający Wspólnotę oraz Traktat o Unii Europejskiej116, a od 1 grudnia 2009 r. Traktat o Unii Europejskiej117 i Traktat o funkcjonowaniu Unii Euro-pejskiej118 po zmianach wprowadzonych przez Traktat z Lizbony119. Od momentu wejścia w życie 1 grudnia 2009 r. Traktatu z Lizbony, w związku z istotnymi zmianami w funk-cjonowaniu UE, polegającymi m.in. na likwidacji jej struktury filarowej oraz Wspólnoty Europejskiej, stosuje się wyłącznie pojęcie prawa unijnego. W pracy pojawia się również bardzo często nazwa Traktat z Maastricht w kontekście zarówno jego procesu ratyfikacyjnego
114 A. Kilian (oprac.), Słownik języka prawniczego i ekonomicznego, tom II niemiecko-polski, Warszawa 1996; por. Wielki Słownik Niemiecko-Polski PWN, Warszawa 2012, przymiotnik hoheitlich tłumaczony jest jako państwowy i odnoszony jest do działania lub władzy.
115 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 25 marca 1957 r., https://eures.praca. gov.pl/zal/podstawy_prawne/Traktat_rzymski.pdf [dostęp 23.04.2017].
116 Dz. Urz. WE C 224 z 31.08.1992 r., s. 1 z poźn. zmianami wprowadzanymi na podstawie kolejnych traktatów rewizyjnych: Traktatu z Amsterdamu oraz Traktatu z Nicei.
117 Dz. Urz. UE C 202 z 7.06.2016 r., s. 13 i n. 118 Dz. Urz. UE C 202 z 7.06.2016 r., s. 47 i n. 119 Dz. Urz. UE C 306 z 17.12.2009 r., s. 1 i n.
w RFN i zmiany Ustawy Zasadniczej, jak i kontroli konstytucyjności sprawowanej przez FTK. Należy w tym miejscu przypomnieć, iż traktat ten miał charakter hybrydowy i był, co prawda, zatytułowany jako Traktat o UE120, ale w art. G zawierał również bardzo istotne zmiany w dotychczas obowiązującym Traktacie o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. W monografii, w związku zakresem orzecznictwa FTK, które nie dotyczyło wyłącznie zagadnienia utworzenia UE, ale dotyczyło również reformy EWG, a także terminologią utrwaloną w literaturze niemieckiej, stosowana jest nazwa Traktat z Maastricht.
Jeszcze inaczej kształtuje się nazwa najwyższego organu sądowniczego UE, do 1 grudnia 2009 r. obowiązywała nazwa Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, a od 1 grud-nia 2009 r. stosuje się nazwę Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W monografii sporadycznie stosowane jest pojęcie prawa europejskiego i Trybunału Europejskiego, ale tylko kiedy in extenso przytaczane są tezy orzeczeń Trybunałów Konstytucyjnych.
Jeśli chodzi o przepisy traktatowe, np. odnoszące się do wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego, również zostaje zachowana numeracja historyczna, przy czym w nawiasie podawany jest odpowiedni przepis w obowiązującym obecnie traktacie – art. 177 TEWG (art. 267 TFUE).
Przywołane i wykorzystane w monografii orzeczenia FTK i TK zostały zestawione w dwóch odrębnych tabelach – tabela 4. Zestawienie orzeczeń FTK w sprawach związanych
z integracją europejską, omówionych w monografii oraz tabela 5. Zestawienie orzeczeń TK w sprawach związanych z integracją europejską, omówionych w monografii, zawierających
szczegółowe dane bibliograficzne. Ze względu na bardzo obszerny zakres merytoryczny omawianych orzeczeń wydawanych na przestrzeni blisko 50 lat, a także rozmiary samej monografii, w bibliografii nie umieszczono odrębnego spisu przywoływanych aktów nor-matywnych, orzeczeń TS UE, ETPCz oraz sądów państw członkowskich.