2. sensu stricto
Ustalenie relacji pomiędzy prawem krajowym a prawem unijnym ma zasadnicze znacze-nie dla ochrony tożsamości konstytucyjnej. Przyjęcie bowiem rozwiązania, iż konstytucja krajowa ma charakter nadrzędny w stosunku do prawa unijnego, i to zarówno pierwotnego, jak i pochodnego, sprawia, iż ochrona krajowego porządku konstytucyjnego może mieć charakter praktycznie nieograniczony. Funkcję ograniczającą może pełnić w tym zakresie konstytucyjna zasada przychylności wobec integracji europejskiej oraz zasada poszanowania tożsamości konstytucyjnej, choć geneza tej zasady była zupełnie inna.
Mimo niewątpliwej „kariery” tożsamości konstytucyjnej w ostatnim dziesięcioleciu nie jest to pojęcie jasno zdefiniowane. M. Rosenfeld stwierdza, iż nie ma obecnie w doktrynie konsensu co do jej treści i można wyróżnić trzy sposoby rozumienia tego pojęcia: 1) tożsamość konstytucyjna wynika z faktu posiadania w ogóle przez państwo konstytucji, 2) tożsamość kon-stytucji wynika z jej treści, 3) tożsamość konkon-stytucji wynika z kontekstu jej stosowania596.
Na potrzeby poniższego omówienia, biorąc pod uwagę orzecznictwo zarówno FTK, jak i TK, tożsamość konstytucyjna będzie rozumiana w sposób zdecydowanie węższy, jako tożsamość wynikająca z treści konstytucji i mająca na celu wyróżnienie i ochronę tych istot-nych postanowień konstytucji, którym przyznano szczególną rangę i które ewentualnie nie podlegają zmianie597. Wskazuje się, iż biorąc pod uwagę orzecznictwo europejskich sądów konstytucyjnych – inicjowane w tym zakresie bardzo często właśnie przez proces integracji europejskiej – zasada ochrony tożsamości konstytucyjnej oznacza ochronę państwowości jako takiej, formę tej państwowości oraz formę sprawowania władzy, a także takie zasady konsty-tucyjne, jak: zasada państwa prawnego, demokracji i poszanowania praw człowieka598.
W doktrynie prawa prezentowane jest stanowisko, iż przedmiotowa zasada została zdefiniowana właśnie w kontekście procesów integracyjnych599. Biorąc pod uwagę zarówno doktrynę niemieckiego prawa konstytucyjnego, jak i orzecznictwo francuskiej Rady Stanu600, hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego601, czy polskiego TK, jest to stanowisko trafne. Określenie rdzenia konstytucji, które nie może podlegać zmianie także w procesie integracji europejskiej, ma bowiem fundamentalne znaczenie dla warunków członkostwa państwa w UE. Ów rdzeń został określony w orzecznictwie zarówno FTK, jak i TK właśnie jako tożsamość konstytucyjna, a nakaz jej ochrony został zdefiniowany jako zasada konstytucyjna, która bezpośrednio determinuje zakres udziału państwa w procesach integracyjnych. Jest
595 J.H.H. Weiler, op. cit., s. 14 i n.
596 M. Rosenfeld, Constitutional identity, [w:] M. Rosenfeld, A. Sajó, Comparative constitutional law, Oxford 2012, s. 757.
597 M. Polzin, Irrungen und Wirrungen um den pouvoir constituant, „Der Staat” 2014, nr 53, s. 62. 598 A. v. Bogdandy, S. Schill, Die Achtung…, s. 725.
599 Ibidem, s. 717.
600 Decyzja Rady Stanu z dnia 27 lipca 2006 r., 2006-540 DC.
to więc bardzo wyraźny przykład kształtowania przez trybunały konstytucyjne warunków członkostwa państwa w UE.
Zasada poszanowania tożsamości konstytucyjnej w prawie niemieckim 2.1.
Zarówno Konstytucja Rzeszy z 1871 r., jak i konstytucja weimarska nie zawierały przepisów ograniczających możliwości zmiany konstytucji pod względem materialnym, w związku z tym tożsamość konstytucyjna nie była pojęciem prawnym. Jeden z twórców konstytucji weimarskiej, H. Preuß, stwierdził, iż nie jest to dzieło wieczne, podobnie przedstawiciele doktryny – R. Thoma, G. Anschütz – wskazywali, iż brak jest materialnych ograniczeń, jeśli chodzi o możliwość zmiany konstytucji. Za reprezentatywny w tej kwestii pogląd można uznać stanowisko G. Anschütza, który stwierdził: „W ramach postępowania ustawodawczego na podstawie art. 76 (konstytucji weimarskiej) mogą zostać wprowadzone zmiany konstytucji każdego rodzaju: nie tylko te o mniejszym znaczeniu, u podstaw których leżą raczej przesłanki o charakterze technicznym, a nie politycznym, ale także te istotne, łącznie z tymi, które odnoszą się do prawnej natury całej Rzeszy, podziału kompetencji po-między Rzeszę i państwa związkowe, do reformy państwa i krajów związkowych (republika, demokracja, prawo wyborcze, parlamentaryzm, referendum, inicjatywa ludowa) i innych zasadniczych kwestii (także praw podstawowych!). Władza zmieniająca konstytucję nie jest przedmiotowo ograniczona”602.
Pomimo tego stanu prawnego, pojęcie tożsamości konstytucyjnej zostało wprowadzone przed II wojną światową w rozważaniach teoretyków prawa C. Schmitta
(Verfassungsleh-re, Monachium–Lipsk 1928) oraz C. Bilfingera (Der Reichssparkommissar, Berlin 1928) jako ograniczenia implicite603. C. Schmitt prezentował następujące stanowisko: „Granice kompetencji do zmiany konstytucji wynikają z właściwie zdefiniowanego pojęcia jej zmia-ny. Kompetencja do zmiany konstytucji oznacza bowiem, iż postanowienia o charakterze konstytucyjno-ustawowym mogą zostać zastąpione przez inne takie postanowienia, pod warunkiem, iż zagwarantowana zostanie tożsamość i trwałość konstytucji”604. Do elementów tożsamości konstytucyjnej zaliczył on m.in. pozycję ustrojową prezydenta czy demokratyczny system wyborczy605. M. Polzin wskazuje, iż poglądy C. Schmitta miały istotny wpływ na interpretację art. 79 ust. 3. UZ, jako przepisu gwarantującego właśnie tożsamość i trwałość konstytucji, a opartego na rozróżnieniu pomiędzy pouvoir constituant i pouvoir constitué606. Pojęcie tożsamości konstytucyjnej po II wojnie światowej pojawiło się w doktrynie prawa dopiero na początku lat 80. XX wieku, właśnie w kontekście art. 79 ust. 3 UZ607.
602 Za: Dreier H., Art. 79 III GG, [w:] red. H. Dreier, Grundgesetz. Kommentar, tom II, Tybinga 2006, s. 1798 i n.
603 M. Polzin, op. cit., s. 64 i n.; R. Grawert, op. cit., s. 197. 604 C. Schmitt, Verfassungslehre, Monachium–Lipsk 1928, s. 103. 605 Ibidem, s. 105.
606 M. Polzin, op. cit., s. 84 i n.; J. Kranz Suwerenność w dobie przemian..., s. 22. 607 B-O. Byrdy, Verfassungsentwicklung, 1981.
„Wieczysta” gwarancja ustroju RFN – art. 79 ust. 3 UZ 2.1.1.
Zmiana Ustawy Zasadniczej, poprzez którą zostanie naruszony podział Federacji na kraje związkowe, oraz zasadniczy współudział krajów związkowych we władzy ustawodawczej albo zostaną naruszone zasady zawarte w art. 1 i 20, jest niedopuszczalna.
Geneza przepisu 2.1.1.1.
Jak już wcześniej wspomniano, art. 79 UZ stanowi novum w historii konstytucji niemiec-kich. To właśnie historia doprowadziła do wprowadzenia omawianego przepisu do Ustawy Zasadniczej, a w szczególności zmiany ustrojowe dokonywane za pomocą zwykłych aktów ustawodawczych w okresie III Rzeszy. W świetle komentarza do przedmiotowego przepisu w projekcie Konwentu z Herrenchiemsee „miał (on) przeciwdziałać powtórzeniu praktyki ustaw przełamujących konstytucję (niem. verfassungsdurchbrechende Gesetze)608 bez for-malnej zmiany tekstu ustawy zasadniczej, która to praktyka w niemałym stopniu przyczyniła się do pozbawienia znaczenia konstytucji weimarskiej”. Podobne opinie wyrażane były na temat tego rozwiązania prawnego w Radzie Parlamentarnej. C. Schmid stwierdził: „Zasada musi obowiązywać: żadnego dziurkowania konstytucji, także na podstawie kwalifikowa-nej większości”609. Praktycznie od początku prac nad tekstem Ustawy Zasadniczej istniał konsensus co do tego, iż w jej tekście należy umieścić klauzulę niezmienności obejmującą wolnościowy ustrój demokratyczny. Art. 108 projektu UZ Konwentu z Herrenchiemsee stanowił, że wnioski o zmianę Ustawy Zasadniczej, które mają na celu podważenie wol-nościowego ustroju demokratycznego, są niedopuszczalne610. Na stosunkowo wczesnym etapie prac Rady Parlamentarnej do omawianej klauzuli włączono odesłanie do art. 1 UZ i art. 21 UZ (obecnego art. 20 UZ) jako przepisów niepodlegających zmianie, przy czym prezentowano pogląd, iż klauzula ta nie może oczywiście zapobiec rewolucji, ale może odebrać jej pozory legalności. Przez dłuższy czas członkowie Rady Parlamentarnej mieli natomiast wątpliwości co do wprowadzenia do klauzuli zasady państwa federalnego611.
Ze względu na kontekst historyczny powstania przepisu należy jednak podkreślić, iż art. 79 ust. 3 UZ miał przede wszystkim znaczenie wewnątrzkrajowe, jako zapora przeciwko „legalnej rewolucji”612, która już raz w historii Niemiec została dokonana. W trakcie prac konstytucyjnych T. Dehler, członek Rady Parlamentarnej, podkreślał, iż celem tego przepisu jest wytrącenie rewolucjonistom argumentu, pozwalającego na legitymizację ich działań613. Dopiero w drodze interpretacji UZ przez FTK omawiany przepis zyskał znaczenie jako przepis ograniczający udział RFN w procesie integracji europejskiej. R. Grawert wyraził
608 Rozporządzenie prezydenta Rzeszy o ochronie narodu i państwa z 28 lutego 1933 r., RGBl. I, s. 83; ustawa o uwolnieniu Narodu i Rzeszy od nędzy z 24 marca 1933, RGBl. I, s. 141, ustawa o nowej strukturze Rzeszy z 30 stycznia 1934 r., RGBl. I, s. 75; ustawa o Naczelniku Rzeszy z 2 sierpnia 1934 r., RGBl. I, s. 747; zarządzenie Führera o szczególnych pełnomocnictwach ministra sprawiedliwości Rzeszy z 20 sierp-nia 1942 r., RGBl. I, s. 42; zob. U. Hufeld, Die Verfassungsdurchbrechung…, s. 46 i n.
609 Za H. Dreier, op. cit., s. 1761 i n. 610 H. Wilms, op. cit., s. 80.
611 Za H. Dreier, op. cit., s. 1800; M. Polzin, op. cit., s. 80 i n.
612 D. Murswiek, Die verfassungsgebende Gewalt nach dem Grundgesetz für die Republik Deutschland, Berlin 1978, s. 248.
pogląd, iż doszło wręcz do swoistej mutacji tego ograniczenia z obszaru wewnątrzkrajowego do stosunków zewnętrznych614.
Klauzula rzeczywiście wieczysta? 2.1.1.2.
W doktrynie art. 79 ust. 3 UZ bywa określany jako: klauzula wieczysta, klauzula nie-naruszalna, gwarancja nienaruszalności, gwarancja wieczysta, jednakże stosowane nazwy nie powinny prowadzić do mylnego przekonania o bezwzględnym obowiązywaniu zasad wymienionych w art. 79 ust. 3 UZ. Elementy ustroju RFN wymienione w sposób wyczerpu-jący w art. 79 ust. 3 UZ nie mogą zostać zmienione bądź uchylone, a ustawy naruszające te zasady będą nieważne, ale tylko w ramach obowiązywania UZ. Przedmiotowy przepis opiera się bowiem na rozdziale władzy ustrojodawczej od władzy ustawodawczej, upoważnionej do zmiany konstytucji. W świetle preambuły Ustawa Zasadnicza została nadana przez naród niemiecki, podmiot, który w państwie demokratycznym sprawuje władzę ustrojodawczą. Władzę tę – pouvoir constituant – należy odróżnić od zwykłej władzy ustawodawczej, która sprawowana jest przez organ parlamentarny. Funkcja art. 79 ust. 3 UZ polega na związa-niu zwykłego ustawodawcy, który będzie chciał dokonać zmiany konstytucji, decyzjami o znaczeniu fundamentalnym, które zostały podjęte przez ustrojodawcę w akcie nadania konstytucji. W sensie techniczno-prawnym art. 79 ust. 3 UZ należy zakwalifikować jako klauzulę związania odpowiadającą art. 1 ust. 3 i art. 20 ust. 3 UZ. Taka kwalifikacja art. 79 ust. 3 UZ niesie ze sobą następujące skutki: adresat klauzuli może podejmować decyzje tylko w ramach granic wyznaczonych przez klauzulę, a decyzje podejmowane w zakresie swobody ustawodawczej powinny uwzględniać wykładnię zgodną z art. 79 UZ615.
W związku z rozróżnieniem pomiędzy władzą ustrojodawczą oraz władzą ustawo-dawczą posiadającą moc zmiany konstytucji, należy zwrócić jednak uwagę na fakt, iż w rzeczywistości nie mamy tu do czynienia z klauzulą wieczystą, gdyż nie będzie ona miała zastosowania w przypadku działania władzy ustrojodawczej, a więc w przypadku, gdyby naród niemiecki zdecydował się na zmianę art. 79 ust. 3 lub nadanie nowej konstytucji616. Rada Parlamentarna stała na stanowisku, iż prawo narodu do nadania sobie konstytucji ma charakter niezbywalny. Pogląd ten został uwzględniony w tekście Ustawy Zasadniczej, która w tym zakresie nawiązuje do francuskiej doktryny suwerenności Narodu, w świetle której to właśnie naród nie może wyzbyć się swoich praw lub zakazać ich wykonywania. Związanie władzy ustrojodawczej ograniczeniami z art. 79 ust. 3 UZ stanowiłoby takie wyzbycie się prawa narodu do nadawania sobie konstytucji617. Zadaniem art. 79 ust. 3 UZ jest natomiast wyeliminowanie możliwości dokonania obalenia porządku demokratycznego na drodze zmiany konstytucji za pomocą ustaw i tym samym nadania pozorów legalności jej podważeniu. Jednakże przepis ten ma zastosowanie nie tylko w warunkach rewolucji, ale również w odniesieniu do lojalnego ustawodawcy, wprowadzającego w dobrej wierze
614 R. Grawert, op. cit., s. 197.
615 K.-E. Hain, Grundsätzliche Bedeutung der Revisionsperrklausel, [w:] red. H. v. Mangoldt, F. Klein, Ch. Starck, Kommentar zum Grundgesetz, tom 2, Monachium 2010, s. 2233 i n.; H. Dreier, op. cit., s. 1798.
616 K.-E. Hain, op. cit., s. 2238, 2241. 617 D. Murswiek, op. cit., s. 179 i n.
zmiany konstytucji, niedopuszczalne jednak z punktu widzenia podstawowych zasad ustrojowych RFN618.
Zakres przedmiotowy art. 79 ust. 3 UZ 2.1.1.3.
Zasady wymienione w omawianym w przepisie jako nienaruszalne obejmują „zasadnicze”, „fundamentalne” treści zawarte w konstytucji. Można je podzielić na dwie grupy: pierwsza dotyczy ustroju federalnego RFN – podziału na kraje związkowe, które muszą dysponować realną władzą, w tym władzą ustawodawczą. Druga grupa to zasady uniwersalne dla każdego europejskiego państwa demokratycznego, będące przedmiotem ochrony na podstawie umów międzynarodowych, m.in. EKPCz, należące do „wspólnej tradycji konstytucyjnej państw członkowskich”, a więc zasady: poszanowania godności ludzkiej i praw podstawowych, demokracji opartej na suwerenności Narodu, podziału władzy, a także państwa prawnego. Należy nadmienić, iż nie są chronione przepisy UZ jako takie, a wyłącznie zasady w nich zawarte619. Z tego względu w doktrynie dochodzi do sporu, co do katalogu tych zasad, gdyż z art. 1 i art. 20 UZ można wywieść także inne zasady konstytucyjne. Te powyżej wymie-nione akceptowane są jednak przez większość doktryny.
Art. 79 ust. 3 UZ zabrania zarówno zmiany wymienionych w nim zasad, jak i zmiany przepisów, które nie zostały objęte klauzulą wieczystą, ale których nowelizacja mogłaby prowadzić do naruszenia zasad wymienionych w art. 79 ust. 3 UZ. Ma to miejsce m.in. w przypadku zasady demokracji, której podstawowym sposobem urzeczywistnienia są okresowo przeprowadzane powszechne wybory, umożliwiające zachowanie wpływu na sprawowanie władzy w państwie przez uprawnionych do tego obywateli. Dlatego kluczowe znaczenie dla zachowania zasady demokracji ma realizacja prawa wyborczego z art. 38 ust. 1 UZ, co znalazło wyraz zarówno w uzasadnieniu do wyroku w sprawie Traktatu z Maastricht, jak i Traktatu z Lizbony. Należy natomiast zauważyć, iż zasady chronione przez omawiany przepis zostały wyliczone w sposób wyczerpujący, a ewentualne rozszerzenie katalogu jest możliwe tylko i wyłącznie w przypadku, gdy chodzi o dobra niezbędne do realizacji zasad w nim wymienionych620.
Art. 79 ust. 3 UZ jako gwarancja państwowości RFN 2.1.1.4.
Jedną z istotnych kwestii związanych z członkostwem RFN w zjednoczonej Europie, gorąco dyskutowanych w literaturze, a także rozważanych w orzecznictwie FTK, jest kwestia zachowania przez Republikę własnej państwowości. Kwestia ta występuje w kontekście udziału RFN w połączeniu państw (niem. Staatenverbund)621 – dozwolonego w świetle orzecznictwa FTK – lub europejskim państwie związkowym – zagadnienie otwarte w świetle orzecznictwa FTK622.
W literaturze omawiany przepis bywa interpretowany nie tylko jako gwarancja dla fundamentalnych zasad ustroju RFN, ale jako gwarancja państwowości RFN jako takiej.
618 Za: H. Dreier, op. cit., s. 1806.
619 J. Lücke, Präambel, [w:] M. Sachs, Grundgesetz. Kommentar, Monachium 2003, s. 1651 i n. 620 Ibidem s. 1648.
621 Zob. rozdz. III.4.1.1. 622 Zob. rozdz. III.4.1.2.
Twierdzenie to opiera się na fakcie, iż państwo jest zarówno przesłanką istnienia, jak i przed-miotem władzy ustrojodawczej, a także do państwa jako takiego odnoszą się wymienione w art. 79 ust. 3 zasady. W szczególności z istnieniem państwa związane jest zagadnienie sposobu sprawowania w nim władzy, do którego odnosi się, niezmienialna w świetle art. 79 ust. 3 UZ, zasada demokracji, czy też zasada państwa związkowego623.
H. Dreier wskazuje jednakże, iż powiązanie gwarancji państwowości z art. 79 ust. 3 UZ nie jest do końca właściwe, bowiem zmiana obecnego statusu RFN na status porównywalny do kraju związkowego wymagałaby podjęcia zasadniczej decyzji o konstytucyjnoprawnym statusie RFN, a decyzja taka musiałaby zostać oparta na art. 146 UZ624. Wywody te są tylko do pewnego stopnia trafne, gdyż zmiana statusu może dokonywać się nie tylko na podstawie „zasadniczej decyzji”, jak to określił H. Dreier, ale także w sposób ewolucyjny, poprzez stopniowe przenoszenie coraz większej liczby praw władczych na UE, co może prowa-dzić do istotnych przesunięć w relacjach pomiędzy organami władzy państwowej, a także w relacjach pomiędzy państwem a UE625. Wydaje się, iż w tym kontekście art. 79 ust. 3 UZ również może być interpretowany jako klauzula chroniąca państwowość jako taką.
Zasada poszanowania tożsamości konstytucyjnej w orzecznictwie FTK do 2.1.2.
końca 1992 r.
FTK w swoich pierwszych wypowiedziach dotyczących integracji europejskiej w sposób pośredni odnosił się do materialnych warunków przeniesienia praw władczych, a zagadnie-nie, czy członkostwo w WE podlega ograniczeniom konstytucyjnoprawnym pozostawało otwarte. W postanowieniu dotyczącym prawa EWG FTK uznał niedopuszczalność pytania prawnego sądu krajowego, które miało na celu kontrolę zgodności strukturalnej prawa wspólnotowego z UZ, a w szczególności z zasadą podziału władzy z art. 20 UZ, która zgodnie art. 79 ust. 3 UZ należy do nienaruszalnych zasad konstytucyjnych626. Ówczesna doktryna wskazywała, iż stwierdzenie niedopuszczalności pytania prawnego wskazuje, iż FTK uważa, iż nie jest powołany do oceny zgodności strukturalnej pomiędzy prawem wspólnotowym a UZ627.
FTK z czasem opowiedział się w sposób wyraźny za koncepcją ograniczenia upoważ-nienia zawartego w art. 24 ust. 1 UZ628. W postanowieniu dotyczącym rozporządzeń EWG FTK wyłączył, co prawda, możliwość kontroli rozporządzeń EWG ze względu na to, iż nie są to akty niemieckiej władzy publicznej, nawet w przypadku, gdy istnieje „pilna potrzeba ochrony konstytucyjnoprawnej praw podstawowych”, jednakże kwestię związania insty-tucji EWG zasadą poszanowania tych praw pozostawił otwartą. Stwierdził mianowicie, iż w omawianym postanowieniu nie zostało rozstrzygnięte pytanie, czy i w jakim zakresie RFN przy okazji przenoszenia praw władczych na instytucje wspólnotowe na podstawie
623 H. Dreier, op. cit., s. 1823; zupełnie odmiennie I. Pernice, Art. 23 GG, III. Rechtsvergleichende
Aspek-te…, s. 442.
624 Za H. Dreier, op. cit., s. 1824 i n.
625 U. Hufeld, Die Verfassungsdurchbrechung…, s. 126. 626 Postanowienie FTK w sprawie prawa EWG, tezy 40–42.
627 G. Meier, Entscheidungen – Bundesverfassungsgericht (Anmerkung), NJW 1967, s. 2110. 628 U. Scheuner, Der Grundrechtsschutz…, s. 45.
art. 24 ust. 1 UZ może uchylić stosowanie przepisów UZ odnoszących się do ochrony praw podstawowych629. Powyższa teza wzbudziła duże zainteresowanie przedstawicieli nauki prawa. Część z nich wyraźnie krytycznie odnosiła się do poziomu ochrony praw podsta-wowych w ramach EWG na tym etapie integracji europejskiej630. Inni już na początku lat 70. XX w. akceptowali wspólnotowy standard ochrony praw podstawowych631, a H.P. Ipsen wskazywał, iż krajowe prawo konstytucyjne nie może stanowić wzorca oceny poszanowania praw podstawowych przez instytucje wspólnotowe. Wzorzec taki może być rekonstruowany wyłączne w oparciu o traktaty632.
W postanowieniu Solange I FTK rozwiał wszelkie wątpliwości co do tego, czy prze-noszenie praw władczych podlega ograniczeniom konstytucyjnoprawnym, a także po raz pierwszy zastosował pojęcie tożsamości konstytucyjnej633. Stanął bowiem na stanowisku, iż art. 24 ust. 1 UZ musi być, podobnie jak każdy przepis konstytucji, odczytywany i in-terpretowany w kontekście całego jej tekstu. Oznacza to, iż przepis ten nie otwiera drogi do zmiany podstawowej struktury konstytucji, na której opiera się jej tożsamość (niem.
die Grundstruktur der Verfassung, auf der ihre Identität beruht), bez dokonania w sposób
przewidziany przez UZ zmiany jej treści, a tylko poprzez akt stanowiony przez organ insty-tucji międzyrządowej. Właściwe instytucje wspólnotowe mogą stanowić prawo, które nie mogłoby zostać ustanowione w świetle UZ przez niemieckie organy konstytucyjne, a które jednak obowiązuje i jest stosowane bezpośrednio w RFN. Jednakże art. 24 UZ ogranicza tę możliwość, gdyż niedopuszczalna jest taka zmiana Traktatu o EWG, która podważałaby tożsamość obowiązującej Konstytucji w RFN (niem. Identität der geltenden Verfassung) poprzez naruszenie jej fundamentalnych struktur (niem. die sie konstituierenden Strukturen). To samo odnosi się do przepisów pochodnego prawa wspólnotowego, wydanych na pod-stawie takiej interpretacji Traktatu o EWG, która naruszałaby istotne struktury UZ. W oma-wianym postanowieniu do nienaruszalnych essentiale obowiązującej w RFN Konstytucji zostały zaliczone prawa podstawowe, które nie podlegają nieograniczonej relatywizacji na podstawie art. 24 ust. 1 UZ. Doprowadziło to do przejęcia przez FTK kontroli nad speł-nieniem konstytucyjnego standardu ochrony praw podstawowych w zakresie stosowania aktów prawa wspólnotowego na terytorium RFN634. K.P. Sommermann stwierdza, iż FTK wprowadził wyraźnie ograniczenie procesu integracyjnego realizowanego na podstawie art. 24 ust. 1 UZ, który ma podlegać ograniczeniom z art. 79 ust. 3 UZ, a także określił część UZ odnoszącą się do praw podstawowych jako nienaruszalną635.
W postanowieniu Solange I FTK użył po raz pierwszy pojęć, które były powtarzane wielokrotnie w późniejszych orzeczeniach, również w tych współczesnych, w związku z wa-runkami uczestnictwa RFN w integracji europejskiej: fundamentalna struktura Konstytucji
629 Postanowienie FTK w sprawie rozporządzeń EWG, teza 21; H.P. Ipsen, Rechtsprechung.
Verfas-sungsbeschwerde…, s. 140.
630 H.H. Rupp, Die Grundrechte und das Europäische Gemeinschaftsrecht, NJW 1970, s. 353 i n. 631 H. Spanner, op. cit., s. 512 i n.; H.P. Ipsen, Europäisches Gemeinschaftsrecht, Tybinga 1972, s. 716. 632 H.P. Ipsen, Rechtsprechung. Verfassungsbeschwerde..., s. 140 i n.
633 M. Polzin, op. cit., s. 87; A. v. Bogdandy, S. Schill, Die Achtung…, s. 718; M. Claes, op. cit., s. 222. 634 Postanowienie FTK Solange I, tezy 43–44; J. Barcz, Opcja integracyjna RFN..., s. 201 i n. 635 K.-P. Sommermann, Integrationsgrenzen des Grundgesetzes…, s. 203.
(niem. die Grundstruktur der Verfassung), struktury konstytuujące (niem. die konstituierenden
Strukturen), czy też tożsamość Konstytucji (niem. die Identität der Verfassung).
W literaturze poddano krytyce powiązanie przenoszenia praw władczych z ogranicze-niami wynikającymi ze wspomnianych fundamentalnych struktur Konstytucji i konieczność ochrony jej tożsamości. E. Klein wskazywał, iż w świetle omawianego orzeczenia art. 24 ust. 1 UZ jest normą o charakterze dynamicznym, gdyż ograniczenia związane z przeno-szeniem praw władczych tracą na znaczeniu, w przypadku, gdy instytucja międzyrządowa wprowadza gwarancje konieczne z punktu widzenie niemieckiej Konstytucji dla ochrony podstawowych zasad ustrojowych. W tym sensie standardy prawa wspólnotowego stają się niejako elementem składowym art. 24 ust. 1 UZ. Negatywnym skutkiem przyjęcia takiej interpretacji jest fakt, iż powstaje stan trwałej niepewności co do zakresu stosowania prawa wspólnotowego w RFN636.
J.A. Frowein wskazywał natomiast, iż FTK nie tylko przyjął, iż przenoszenie praw władczych na podstawie art. 24 ust. 1 UZ podlega ograniczeniom, ale także określił skutki