Jak już wspomniano we wprowadzeniu do rozdz. III, wszystkie dotychczas omówione elementy doktryny orzeczniczej mają w istocie na celu ochronę suwerenności państwa. Jednakże wykładnia zasady suwerenności państwa w procesie integracyjnym w RFN i Polsce przebiegała odmiennie. W Niemczech zasada ta nie była praktycznie obecna
686 M. Granat, Konstytucja RP na tle rozwoju i osiągnięć konstytucjonalizmu polskiego, „Przegląd Sej-mowy” 2007, nr 4, s. 22.
687 Por. wyrok TK w sprawie SK 26/08, teza III.2.4. w odniesieniu do pojęcia „naruszenie wolności i praw człowieka”.
w orzecznictwie FTK do 2009 r., natomiast w Polsce stanowiła od 2005 r., tj. od wydania wyroku TK w sprawie Traktatu akcesyjnego, zasadę kształtującą w sposób fundamentalny konstytucyjnoprawne warunki uczestnictwa państwa w procesie integracji. W przypadku RFN to późne pojawienie się pojęcia suwerenności i państwowości wiąże się niewątpliwe z uwarunkowaniami historycznymi i politycznymi, opisanymi w rozdziale dotyczącym konstytucyjnych podstaw integracji europejskiej tego państwa688. W przypadku Polski to zasada tożsamości konstytucji pojawiała się stosunkowo późno w orzecznictwie TK, bo dopiero w wyroku w sprawie Traktatu z Lizbony, choć w doktrynie postulowano ochronę tożsamości konstytucyjnej jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE, wskazując jedno-cześnie, iż ograniczenia w przekazywaniu kompetencji władczych mogą być wywodzone z fundamentalnych zasad ustroju RP, do których zaliczano zasadę demokratycznego pań-stwa prawa oraz ochronę suwerenności689. Inne podejście prezentował natomiast J. Barcz, stwierdzając, iż proces integracji europejskiej nie zagraża tożsamości, a wręcz przeciwnie – może prowadzić do jej konsolidacji, a także do wzajemnego uzupełniania się tożsamości narodowej, świadomości regionalnej i integracji europejskiej690.
Tabela 6. Ramy czasowe stosowania przez FTK i TK zasady poszanowania tożsamości konstytucyjnej i zasady suwerenności
Tożsamość konstytucyjna Suwerenność
Orzecznictwo FTK 1974 2009
Orzecznictwo TK 2009 2005
Źródło: opracowanie własne.
Zasada suwerenności w wyroku FTK w sprawie Traktatu z Lizbony 3.1.
W wyroku w sprawie Traktatu z Lizbony zasada poszanowania tożsamości konstytu-cyjnej, wielokrotnie stosowana w części wstępnej uzasadnienia do tego wyroku, okazała się chyba niewystarczająca dla FTK po to, by dokonać całościowej oceny rozwiązań zawartych w Traktacie z Lizbony. FTK, dokonując kontroli ustawy wyrażającej zgodę na związanie się przez RFN przedmiotowym Traktatem, zbadał, czy nie została w nim przeniesiona na UE władza ustrojodawcza i czy nie naruszono suwerenności RFN691. D. Thym stwierdza wręcz, iż ochrona suwerenności stała się leitmotiwem uzasadnienia i stanowiła podstawę jego zasadniczych tez692. W literaturze oparcie uzasadnienia na schemacie: prawo wyborcze
688 D.H. Scheuing, Deutsches Verfassungsrechts und europäische Integration, [w:] red. P.-Ch. Müller-Graf, Ch. Ritzer, op. cit., s. 23.
689 R. Mojak, Konstytucyjne podstawy integracji Polski z Unią Europejską (zarys problematyki), [w:] red. T. Bojarski, E. Gdulewicz, J. Szreniawski, Konstytucyjny ustrój państwa. Księga jubileuszowa Prof.
Wiesława Skrzydły, Lublin 2000, s. 174 i n.
690 J. Barcz, Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w świetle postanowień Konstytucji RP
z 1997 r., „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004, nr 2, s. 29.
691 Wyrok FTK w sprawie Traktatu z Lizbony, teza 275.
692 D. Thym, Attack or retreat? Evolving themes and strategies of the judicial dialogue between the
Ger-man Constitutional Court and the European Court of Justice, [w:] red. M. Claes, M. de Visser, P. Popelier, C. Van de Heyning, op. cit., s. 242.
z art. 38 ust. 1 UZ – zasada demokracji – suwerenność, zostało skrytykowane jako nieodpo-wiadające ani tekstowi UZ, ani faktom historycznym towarzyszącym jej uchwaleniu, a także jej obowiązywaniu przez ponad 60 lat. C.O. Lenz zwraca uwagę, iż powyższa relacja nie odpowiadała realiom funkcjonowania RFN do 1990 r., w którym to roku RFN odzyskała pełną suwerenność. Zwłaszcza wybory do Bundestagu 1. i 2. kadencji trudno określić jako wybory do parlamentu państwa suwerennego, a mimo to były one demokratyczne. Co więcej, samo pojęcie suwerenności nie występuje w UZ, gdyż jej twórcy, mając za sobą doświadczenia I i II wojny światowej odeszli od jej tradycyjnego pojmowania, kładąc akcent na współpracę międzynarodową Niemiec w ramach jednoczącej się Europy693.
Przedmiotem kontroli FTK w sprawie Traktatu z Lizbony były trzy ustawy krajowe związane z jego ratyfikacją: 1) ustawa wyrażająca zgodę na związanie się Traktatem z Li-zbony, 2) ustawa o zmianie UZ (art. 23, 45 i 93 UZ), 3) ustawa o rozszerzeniu i umocnieniu praw Bundestagu i Bundesratu w sprawach UE.
Poniżej zostaną przedstawione kryteria oceny konstytucyjności ustawy wyrażającej zgodę na związanie się Traktatem z Lizbony, zastosowane przez FTK.
Schemat 2. Kryteria kontroli zgodności z UZ ustawy wyrażającej zgodę na związanie się Traktatem z Lizbony, zastosowane przez FTK
Kryteria kontroli ustawy wyraĪającej zgodĊ na związanie siĊ przez RFN
Traktatem z Lizbony
a) Czy poziom legitymacji demokratycznej UE odpowiada zakresowi powierzonej jej kompetencji? b) Czy RFN zachowaáa wáadzĊ ustrojodawczą i suwerennoĞü? c) Czy Bundestag zachowaá zadania i kompetencje o zasadniczym znaczeniu?
Źródło: opracowanie własne.
Na powyższe pytania FTK odpowiedział pozytywnie oraz uznał ustawę wyrażającą zgodę na związanie się Traktatem z Lizbony za zgodną z UZ, ale po dokonaniu bardzo szczegółowej analizy rozwiązań traktatowych. Rozważania FTK co do pkt a) i c) zostaną częściowo omówione w rozdziale poświęconym zasadzie demokracji, natomiast poniżej przedstawione zostaną zasadnicze elementy uzasadnienia odnoszące się do zachowania przez RFN suwerenności, również po ratyfikacji Traktatu z Lizbony.
693 C.O. Lenz, Zum Verhältnis des BVerfG zu Europa und seinen Gerichten nach seinem Lissabon-Urteil, [w:] red. I. Pernice, R. Schwarz, Europa in der Welt..., s. 74 i n.
Schemat 3. Kryteria kontroli zgodności z UZ ustawy wyrażającej zgodę na związanie się przez RFN Traktatem z Lizbony pod kątem zachowania przez to państwo suwerenności
b) Kontrola ustawy wyraĪającej zgodĊ na związanie siĊ Traktatem z Lizbony pod kątem zachowania przez RFN
suwerennoĞci
aa) RdzeĔ niemieckiej wáadzy paĔstwowej áącznie z wáadzą ustrojodawczą jest chroniony przez:
bb) Terytorium paĔstwa niemieckiego pozostaje wyáącznie we wáadztwie RFN
cc) Nie ma wątpliwoĞci co do dalszego istnienia niemieckiego narodu paĔstwowego
1) Zasady podziaáu i rozgraniczenia kompetencji
pomiĊdzy paĔstwa czáonkowskie a UE
2) Zasady zmiany pierwotnego prawa traktatowego
3) Prawo do wystąpienia z UE
4) Prawo FTK do ostatniego sáowa w sprawach integracji
europejskiej
Źródło: opracowanie własne.
FTK stwierdził, iż postanowienia traktatowe można wykładać w ten sposób, iż zagwa-rantowana pozostaje zarówno konstytucyjnoprawna, jak i polityczna tożsamość w pełni demokratycznych państw członkowskich oraz ich odpowiedzialność za zasadnicze ukie-runkowanie i ukształtowanie polityki unijnej. RFN pozostaje również po wejściu w życie Traktatu z Lizbony suwerennym państwem, a więc i podmiotem prawa międzynarodowego; aa) rdzeń niemieckiej władzy państwowej łącznie z władzą ustrojodawczą jest chroniony, bb) terytorium państwa niemieckiego pozostaje wyłącznie we władztwie RFN, cc) nie ma wątpliwości co do dalszego istnienia niemieckiego narodu państwowego694.
FTK w swojej analizie najwięcej miejsca poświęcił zagadnieniu zachowania rdzenia niemieckiej władzy państwowej (aa), opierając ją na czterech wyróżnionych w schemacie elementach, takich jak: 1) zasady podziału kompetencji, 2) zasady zmiany pierwotnego prawa traktatowego, 3) prawo RFN do wystąpienia z UE, 4) prawo FTK do ostatniego słowa w sprawach integracji europejskiej. Zdecydowanie mniej uwagi FTK poświęcił za to zagadnieniu terytorium bb) oraz narodu niemieckiego w procesie integracji europejskiej cc). W odniesieniu do terytorium FTK stwierdza, iż co prawda, rozwój prawa UE doprowadził
do pewnej relatywizacji znaczenia terytorium państwa w związku z wprowadzeniem rynku wewnętrznego, a także regulacji w ramach obszaru Schengen, jednak to UE wykonuje władzę zwierzchnią w RFN na podstawie kompetencji przeniesionych w ustawie wyrażającej zgodę na związanie się Traktatem z Lizbony, a władza państwa nad jego terytorium istnieje nadal, także w zmienionych przez mobilność transgraniczną warunkach funkcjonowania państwa. Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony UE nie posiada władzy nad terytorium Republiki niemieckiej, która zastępowałaby władzę RFN. Nie istnieje żadne własne terytorium UE, a zakres terytorialny obowiązywania Traktatów w świetle art. 52 TUE i art. 355 TFUE ma charakter akcesoryjny w stosunku do terytorium państw członkowskich695.
Jeśli chodzi o znaczenie obywatelstwa UE w kontekście zachowania praw narodu niemiec-kiego, FTK stwierdził, iż po ratyfikacji Traktatu z Lizbony RFN nadal zachowa swój naród państwowy, bowiem obywatelstwo unijne opiera się wyłącznie na prawie traktatowym, jest zależne od woli państw członkowskich i nie konstruuje narodu unijnego, który stanowiłby samodzielny podmiot prawa uprawniony do samodecydowania. W związku z rozwojem praw obywatela UE naród niemiecki zachowuje tak długo swoje istnienie, jak długo oby-watelstwo UE nie zastąpi obywatelstwa państwowego. Pochodny charakter obywatelstwa unijnego i zachowanie obywatelstwa krajowego tworzą granice rozwoju statusu obywatela UE na podstawie art. 25 ust. 2 TFUE oraz na podstawie orzecznictwa TS UE696.
Jak już powyżej wspomniano, w sposób najbardziej obszerny FTK zanalizował posta-nowienia Traktatu z Lizbony pod kątem zachowania przez RFN pełni władzy państwowej, w tym władzy ustrojodawczej aa).
Rolę gwarancyjną dla suwerenności państwa w opinii FTK posiadają zasady podziału kompetencji pomiędzy UE a państwa członkowskie – schemat 3 aa) pkt 1 – wprowadzone lub doprecyzowane przez Traktat z Lizbony: 1) zasada kompetencji powierzonych, potwier-dzona przez Traktat z Lizbony, 2) systematyzacja kompetencji UE oparta na podziale na: kompetencje wyłączne, dzielone oraz wspierające i koordynujące UE, 3) zasady wykony-wania kompetencji, do których FTK prócz zasady pomocniczości, wzmocnionej poprzez uprawnienia kontrolne parlamentów krajowych i zasady proporcjonalności, zaliczył również zasadę poszanowania tożsamości narodowej oraz zasadę lojalnej współpracy697.
Następnie FTK dokonał analizy zasad zmiany pierwotnego prawa traktatowego (schemat 3 aa) pkt 2), stwierdzając, iż przepisy Traktatu z Lizbony nie naruszają konstytucyjnych zasad przenoszenia kompetencji na UE. Instytucje UE nie mogą bowiem samodzielnie zmieniać podstaw traktatowych UE oraz jej porządku kompetencyjnego, ani w ramach zwykłej pro-cedury zmiany, ani w ramach uproszczonej propro-cedury zmian traktatów, procedur kładki, czy na podstawie klauzuli elastyczności698.
Z punktu widzenia ochrony suwerenności najbardziej interesujące tezy znalazły się w pkt 4 (schemat 3 aa) zatytułowanym – Prawo FTK do ostatniego słowa w sprawach integracji europejskiej. FTK stwierdził, że w związku z suwerennością narodu oraz zachowaniem
695 Ibidem, tezy 344–345. 696 Ibidem, tezy 346, 350. 697 Ibidem, tezy 300–305.
698 Wyrok FTK w sprawie Traktatu z Lizbony, teza 306; wywody FTK co do przepisów wprowadzają-cych możliwość modyfikacji zostały szerzej omówione w rozdz. III.7.3.
przez państwa członkowskie statusu władców traktatów, przynajmniej do momentu formal-nego utworzenia europejskiego państwa związkowego i związanej z tym zmiany podmiotu legitymacji demokratycznej, państwa członkowskie nie mogą zostać pozbawione kontroli przestrzegania przez UE programu integracyjnego zawartego w traktatach stanowiących podstawę funkcjonowania UE.
W związku z powyższym krajowe organy sądowe nie mogą zostać pozbawione odpo-wiedzialności za zachowanie niezbywalnej tożsamości konstytucyjnej.
Konsekwencją istniejącej nadal suwerenności państwa członkowskiego jest możliwość stwierdzenia przez FTK niestosowania w RFN unijnego aktu prawnego w przypadku, gdy nie został on objęty konstytutywnym nakazem stosowania prawa. Stwierdzenie niestosowania aktu prawnego będzie również miało miejsce w przypadku, gdy akt prawny, niezależnie od tego, czy został wydany w zakresie czy poza zakresem kompetencji przekazanych, narusza niezbywalną tożsamość konstytucyjną zawartą w art. 79 ust. 3 UZ, chronioną również przez prawo UE – art. 4 ust. 2 zd. 1 TUE. FTK zasygnalizował również, iż wyłączenie przez niego wykonywania kontroli aktu unijnego prawa pochodnego pod kątem jego zgodności z prawami podstawowymi nie ma charakteru ostatecznego. Wykonywanie przez FTK tych „rezerwowych” kompetencji kontrolnych nie jest sprzeczne z zasadą przychylności wobec prawa międzynarodowego. Co prawda, celem UZ jest włączenie Niemiec w prawną wspól-notę państw pokojowo nastawionych i wolnych, ale nie oznacza to rezygnacji z suwerenności upostaciowionej w możliwości podjęcia ostatecznej, konstytutywnej decyzji o zasadniczych sprawach własnej tożsamości. Podobne rozwiązanie przyjął sam TS UE w wyroku z 3 września 2008 r. w sprawie Kadi699, w którym ochronę tożsamości wspólnoty prawnej przedłożył nad zobowiązanie prawnomiędzynarodowe, respektowane w innych przypadkach. Stwierdzenie więc w przypadkach wyjątkowych i przy zastosowaniu szczególnych i rygorystycznych przesłanek niestosowania aktu prawa unijnego na terytorium RFN nie jest sprzecznie z zasadą przychylności integracji europejskiej zawartą w preambule i art. 23 ust. 1 zd. 1 UZ700.
Zachowane przez FTK kompetencje kontrolne w procesie integracji europejskiej dotyczące zachowania tożsamości konstytucyjnej, granic przekazania kompetencji – akty prawa unijnego ultra vires oraz zachowania koniecznego standardu poszanowania praw podstawowych określane są w literaturze jako kompetencje rezerwowe, ale także jako ogólne zastrzeżenia na rzecz zachowania suwerenności, które powinny być stosowane tylko w przypadkach wyjątkowych701. A. Proelss wskazuje przy tym, iż rozróżnienie na te trzy przypadki kontroli jest do pewnego stopnia sztuczne, gdyż zarówno wykonywanie kom-petencji ultra vires przez instytucje unijne, jak i ich działania z naruszeniem koniecznego standardu ochrony praw podstawowych można by określić jako naruszenie tożsamości konstytucyjnej w rozumieniu art. 23 ust. 1 zd. 3 UZ w związku z art. 79 ust. 3 UZ702.
699 Wyrok TS UE z dnia 3 września 2008 r. w sprawie C-402/05 P i C-415/05 P, Yassin Abdullah Kadi i Al
Barakaat International Foundation przeciwko Radzie Unii Europejskiej i Komisji Wspólnot Europejskich,
ECLI:EU:C:2008:461.
700 Wyrok FTK w sprawie Traktatu z Lizbony, tezy 334–340.
701 I. Pernice, Das Verhältnis europäischer zu nationalen Gerichten…, s. 36.
702 A. Proelss, Zu verfassungsgerichtlichen Kontrolle der Kompetenzmäßigkeit der Europäischen Union:
Sądy konstytucyjne innych państw członkowskich również posiadają podobne kompetencje rezerwowe. Trybunał Konstytucyjny Hiszpanii w wyroku dotyczącym Traktatu ustanawiają-cego Konstytucję703 rozróżnił pierwszeństwo stosowania prawa unijnego (hiszp. primacia), które zostało expressis verbis ustanowione w art. 93 Konstytucji Hiszpanii, od nadrzęd-ności Konstytucji (hiszp. supremacia) z art. 9, stwierdzając, iż zachowanie suwerennadrzęd-ności narodu hiszpańskiego i wspomnianej powyżej nadrzędności Konstytucji może prowadzić do konieczności rozwiązania tychże problemów w drodze właściwego postępowania przed tymże trybunałem konstytucyjnym. W literaturze zauważa się, iż może w tym przypadku chodzić również o pewnego rodzaju hamulec bezpieczeństwa704. Podobnie czeski Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 marca 2006 r. dotyczącym kwot cukrowych705 zachował prawo do kontroli rozporządzeń w przypadku poważnego naruszenia praw podstawowych. P.M. Huber wskazuje, iż dla RFN nieprzekraczalną granicę w procesie integracji europejskiej stanowi tożsamość konstytucji, w Wielkiej Brytanii jest to suwerenność parlamentu, we Włoszech i Francji republikańska forma ustroju, a Austrii zasady fundamentalne konstytucji związkowej706. Stanowisko krajowych sądów konstytucyjnych w zakresie zachowania kon-troli w odniesieniu do aktów prawa unijnego można postrzegać jako naruszenie zasad prawa unijnego, a w szczególności kompetencji TS UE. Jednakże nawet naukowcy prezentujący stanowisko zdecydowanie prounijne zauważają, iż trudno sobie wyobrazić, by krajowym sądom konstytucyjnym można było zakazać ochrony essentiale własnych konstytucji707.
Zasada suwerenności w orzecznictwie TK 3.2.
Zasada suwerenności w związku z pracami nad nową konstytucją, a następnie akcesją Polski do Unii Europejskiej oraz w ciągu pierwszych 10 lat członkostwa Polski w UE była przedmiotem żywego zainteresowania doktryny prawa. W 1997 r. J. Barcz stwierdził, iż „w początkowej fazie członkostwa Polski w UE Trybunał Konstytucyjny będzie musiał odpowiedzieć na wiele zasadniczych pytań dotyczących kwestii podstawowej – suweren-ności państwa polskiego”708. Powyższe stwierdzenie okazało się trafne, gdyż w świetle orzecznictwa TK najważniejszym warunkiem członkostwa Polski w Unii Europejskiej jest poszanowanie zasady suwerenności państwa. Jednocześnie istotnym zagadnieniem poru-szanym przez przedstawicieli doktryny była konieczność redefinicji zasady suwerenności w warunkach rozwiniętej współpracy międzynarodowej oraz ponadnarodowej709. Wyrazem tychże przemian jest proces przekazywania kompetencji władczych organizacji między-narodowej, która w ten sposób uzyskuje prawo do wykonywania władzy na terytorium
703 Wyrok hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2004 r., DTC 1/2004, tłumacze-nie na jęz. tłumacze-niem. A.C. Becker, Vereinbarkeit..., s. 339 i n.
704 C.B. Schutte, Spain – Tribunal Constitucional on the European Constitution – Declaration of 13
December 2004, „European Constitutional Law Review” 2005, s. 291.
705 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego Republiki Czeskiej z dnia 8 marca 2006 r., PL ÚS 50/4. 706 P.M. Huber, Europäisches und nationales Verfassungsrecht…, s. 216.
707 I. Pernice, Das Verhältnis europäischer zu nationalen Gerichten…, s. 45.
708 J. Barcz, Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej…, s. 205.
709 R. Mojak, op. cit., s. 176 i n.; J. Barcz, Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego.., s. 27 i n.; K. Działocha, Poszukiwanie formuły suwerenności państwa – członka UE w polskiej nauce prawa, [w:] red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Instytucje prawa…, s. 45 i n.
państwa. Przekazywanie kompetencji odbywa się jednak na podstawie suwerennej decyzji państwa, którego celem jest budowanie silnej pozycji państwa na arenie międzynarodowej, co pozwoli na rozwiązanie problemów państwa o charakterze transgranicznym710.
Powyższej zaprezentowane stanowisko znalazło odzwierciedlenie w orzecznictwie TK, który w wyroku dotyczącym Traktatu z Lizbony stwierdził, iż suwerenność, zgodnie z preambułą do Konstytucji RP, oznacza możliwość decydowania o losie Polski711. Jedno-cześnie wyraził on przekonanie o konieczności zredefiniowania suwerenności w kontek-ście integracji europejskiej, co znalazło wyraz również w wyroku dotyczącym Traktatu z Lizbony, w którym została zdefiniowana zasada zachowania suwerenności w procesie integracji europejskiej712.
Poniżej zostanie podjęta próba rekonstrukcji treści zasady suwerenności w orzecznictwie TK oraz warunków uczestnictwa państwa w UE sformułowanych na podstawie tej zasady suwerenności. Z zasadą suwerenności zostało powiązanych wiele zasad oraz instytucji prawnych mających na celu ochronę państwowości w ujęciu tradycyjnym. W dalszych podrozdziałach zostaną omówione m.in. warunki przekazywania kompetencji, doktryna władców traktatów, kontrola aktów ultra vires. Wszystkie wymienione powyżej elementy są ze sobą ściśle powiązane funkcjonalnie i w trakcie analizy trudno je nieraz było rozdzielić, jednakże zgodnie z metodologią przyjętą na potrzeby niniejszej monografii, polegającą na wyodrębnieniu warunków uczestnictwa państwa w UE, podjęta została próba analizy horyzontalnej orzecznictwa TK oraz wyodrębnienia i zdefiniowania wyżej wymienionych warunków w kilkunastu orzeczeniach.
Zasada suwerenności w wyroku w sprawie Traktatu akcesyjnego 3.2.1.
Biorąc pod uwagę rozwój orzecznictwa TK w sprawach związanych z członkostwem Polski w UE, wydawać by się mogło, iż zasada suwerenności powinna była zostać w sposób wyczerpujący omówiona w wyroku dotyczącym Traktatu akcesyjnego. Jednakże w orzeczeniu tym brak rozbudowanych tez dotyczących tej zasady, TK skupił się natomiast na zasadzie nadrzędności Konstytucji, która, co prawda, jest silnie powiązana z zasadą suwerenności, także w omawianym orzeczeniu, m.in. w pkt 8 uzasadnienia, ale jest zasadą mającą własną odrębną treść i znaczenie w procesie integracji europejskiej. To, iż zasada suwerenności nie została szerzej omówiona w wyroku z 2005 r., jest niewątpliwie wynikiem treści wniosków kierowanych do TK, a mianowicie podstawowym zarzutem podniesionym we wnioskach o dokonanie kontroli konstytucyjności była niezgodność Traktatu akcesyjnego, Aktu dotyczącego warunków przystąpienia oraz Aktu końcowego713 z art. 8 ust. 1 Konstytucji.
710 K. Działocha, Podstawy prawne integracji…, s. 8 i n., s. 11; por. J. Barcz, Unia Europejska na
rozsta-jach. Dynamika i główne kierunki rozwoju reformy ustrojowej, Warszawa 2008, s. 70 i n.
711 Wyrok TK w sprawie K 32/09, teza III.2.2. 712 Ibidem.
713 Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Człon-kowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską,
Republi-W związku z tym zasada suwerenności nie została wyeksponowana w wyroku dotyczącym Traktatu akcesyjnego, a jej treść nie została w tym orzeczeniu zredefiniowana w warunkach integracji unijnej, choć nie oznacza to jednocześnie, iż zasada ta nie jest w tym orzeczeniu uwzględniona. Wręcz przeciwnie, cały tok wywodu w uzasadnieniu, obejmujący wspo-mnianą zasadę nadrzędności Konstytucji, ale także doktrynę władców traktatów, zakres kontroli prawa wspólnotowego oraz warunki współuczestniczenia państwa w UE w postaci zachowania zasady suwerenności Narodu czy poszanowania praw człowieka wskazuje, iż suwerenność państwa musi zostać zachowana w procesie integracji.
Punkt 8 uzasadnienia wyroku TK w sprawie Traktatu akcesyjnego został zatytułowany
Przekazanie kompetencji Wspólnotom i Unii Europejskiej a suwerenność Rzeczypospolitej Polskiej i wspólne wartości konstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny już w 2005 r. zidentyfikował
więc źródło napięcia pomiędzy suwerennością a integracją państwa w ramach UE, którym jest przekazanie organizacji międzynarodowej kompetencji władczych wykonywanych przez tę organizację również na terytorium państwa. W tym kontekście TK określił następujące