Poniżej omówione zostaną przepisy zawarte w UZ, stanowiące podstawę uczestnictwa RFN w europejskich procesach integracyjnych. Należy przy tym pamiętać, iż RFN należy do państw założycielskich Wspólnot, a więc niektóre przepisy UZ są stosowane od ponad 50 lat. A. v. Bogdandy stwierdza, iż nauka konstytucyjnego prawa porównawczego nie jest możliwa bez uwzględnienia historii rozwiązań prawnych i posługuje się w tym kontekście pojęciem „ścieżki ewolutywnej”126. Z tego m.in. względu wydaje się konieczne, by omówić nie tylko obowiązującą obecnie w prawie niemieckim klauzulę limitacyjną z art. 23 ust. 1 UZ, ale także art. 24 ust. 1 UZ stanowiący podstawę członkostwa RFN we WE do momentu utworzenia UE. Doktryna dotycząca tego przepisu jest uwzględniana również w zakresie wykładni art. 23 ust. 1 UZ. Ponadto przepis ten ma zbliżoną treść do art. 90 Konstytucji RP. W poniższym rozdziale nie zostaną natomiast przedstawione postanowienia pream-buły UZ, które zostały uwzględnione w związku z zasadą przychylności wobec integracji
123 F.C. Mayer, M. Wendel, op. cit., nb. 15.
124 A. Kustra, Przepisy i normy integracyjne…, s. 42.
125 Por. J. Barcz, Traktat z Lizbony. Wybrane aspekty prawne działań implementacyjnych, Warszawa 2012, s. 436, 438.
126 A. v. Bogdandy, Comparative constitutional law…, s. 27 i n.; podobnie P. Czarny, Bonner
europejskiej (rozdz. IV), ani art. 79 ust. 3 UZ, który został omówiony w związku z zasadą ochrony tożsamości konstytucyjnej (rozdz. III).
Zaprezentowane poniżej rozwiązania prawne mają charakter oryginalny, a nawet do pew-nego stopnia pionierski. W.M. Góralski zauważał, iż powołanie ponadnarodowych organizacji integracyjnych stworzyło wiele problemów w sferze prawnoustrojowej jej członków, w tym RFN, „ponieważ niemiecka tradycja państwowa oparta na restryktywnej wykładni suweren-ności państwowej, nie legitymowała się żadnymi doświadczeniami z tego zakresu”127.
Art. 24 ust. 1 UZ – pierwotna klauzula integracyjna 1.1.
Zasadnicze znaczenie dla analizy klauzul integracyjnych ma w europejskim prawie konstytucyjnym norma zezwalająca na przenoszenie lub przekazywanie kompetencji lub praw władczych na rzecz organizacji międzynarodowej128. Zarówno w art. 24 ust. 1 UZ, a następnie art. 23 UZ występuje zwrot: „Der Bund kann [...] Hoheitsrechte übertragen”, który można przetłumaczyć następująco: „Federacja może przenieść prawa władcze”, art. 90 ust. 1 Konstytucji RP stanowi natomiast, iż RP może na podstawie umowy między-narodowej przekazać organizacji międzymiędzy-narodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Warunki członkostwa państwa we WE i UE były i są kształtowane właśnie jako ograniczenia w przenoszeniu praw władczych lub kompetencji na organizację międzynarodową.
Geneza przepisu 1.1.1.
Zagadnienie przeniesienia praw władczych dyskutowane było już na Konwencie z Her-renchiemsee129, zarówno w podkomisji nr I ds. zagadnień podstawowych, w ramach której za opracowanie tematu „Prawo międzynarodowe i prawo federalne” odpowiedzialny był C. Schmid, jak i na obradach plenarnych. Już na drugim posiedzeniu podkomisja zgodziła się na wprowadzenie przepisu, na podstawie którego Federacja mogłaby przenosić prawa władcze na instytucję międzyrządową. Zagadnieniem problematycznym okazała się jedynie kwestia wymaganej większości do uchwalenia ustawy, w której miałoby dojść do prze-niesienia praw władczych. Rzecznikiem większości kwalifikowanej był m.in. J. Beyerle, który, wobec niejasnej sytuacji prawnej regionu Ruhry, optował za przyjęciem większości kwalifikowanej. Podkomisja przyjęła jednak przepis w następującym brzmieniu:
127 W.M. Góralski, Wpływ Federalnego Trybunału Konstytucyjnego…, [w:] W.M. Góralski,
Polska–Niem-cy 1945–2009..., s. 254.
128 A. Kustra, Przepisy i normy integracyjne…, s. 58 i n.
129 1 lipca 1948 r. gubernatorzy trzech państw okupacyjnych (Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjed-noczonych Ameryki Północnej) na posiedzeniu we Frankfurcie nad Menem z udziałem premierów 11 nie-mieckich krajów związkowych udzielili zgody na powołanie zgromadzenia konstytucyjnego – Dokument Frankfurcki nr I. W związku z tym w sierpniu 1948 r. w parlamentach krajowych odbyły się wybory przed-stawicieli krajów do Rady Parlamentarnej, która rozpoczęła swoją działalność 1 września 1948 r. W między-czasie na podstawie uchwały premierów krajów związkowych obradował konwent ekspertów tzw. Konwent z Herrenchiemsee, który miał opracować dyrektywy dla tekstu ustawy zasadniczej, zgodnie z Dokumentem Frankfurckim nr I, na podstawie których pracę nad tekstem będzie mogła podjąć Rada Parlamentarna. Kon-went przedstawił pod koniec sierpnia 1948 r. projekt tekstu UZ; H. v. Mangoldt, Das Bonner Grundgesetz, Berlin, Frankfurt 1953, s. 8.
„Federacja może w ustawie przenieść prawa władcze na instytucję międzyrządową. [...] Ustawa taka wymaga ustawowej większości członków Bundesratu i Bundestagu”130.
Członkowie Konwentu, już w ramach dyskusji plenarnej nie mieli żadnych wątpliwości, co do rozwiązania zaproponowanego przez podkomisję, a przepis przejęty do projektu UZ nie różni się od wersji zaproponowanej przez podkomisję nr I131. W raporcie przedstawionym przez Konwent znalazło się następujące wyjaśnienie: „Ponadto UZ powinna przewidywać możliwość przeniesienia praw władczych przez Federację na instytucję międzyrządową w ustawie uchwalonej większością kwalifikowaną. W ten sposób ułatwione zostanie two-rzenie podmiotów międzynarodowych, które mogłyby podejmować działania w sprawach, dotychczas objętych zakresem suwerenności, wywołujące skutek na terytoriach państw tworzących tenże podmiot. Naród niemiecki wyraża wolę zrezygnowania z prowadzenia w przyszłości wojen i wyciągnięcia z tego określonych skutków. Jednakże by nie zostać bezbronnym wobec obcej władzy, koniecznym jest, by Republika weszła w system bezpie-czeństwa zbiorowego, który zagwarantuje jej pokój”132.
W trakcie obrad w ramach Rady Parlamentarnej zagadnieniami integracji, a tym samym przeniesieniem praw władczych zajęła się komisja ds. zagadnień podstawowych pod przewodnictwem H. von Mangoldta (CSU). W czasie obrad do kwestii spornych należała kwestia wzajemności w rozumieniu pkt 15 preambuły do Konstytucji Republiki Francuskiej z 1946 r. oraz większość potrzebna do uchwalenia ustawy wyrażającej zgo-dę na przeniesienie praw władczych. Z tego ostatniego wymogu komisja zrezygnowała właściwie bez większych dyskusji, a w wyniku propozycji posłanki H. Weber z CDU już w pierwszym czytaniu w komisji przedmiotowy przepis przyjął treść aktualną do dziś. Posłowie wymieniali konkretne organizacje, do których na podstawie art. 24 ust. 1 UZ mogłaby przystąpić RFN: C. Schmid mówił o umowie, na podstawie której zostałby stworzony międzynarodowy organ zajmujący się wydobyciem węgla w regionie Ruhry oraz o „International Power Agency”, zajmującej się przesyłem prądu, F. Eberhard wska-zywał natomiast na organizację zajmującą się lotnictwem cywilnym133. W trakcie prac nad przedmiotowymi przepisami odwoływano się również do rozwiązań w konstytucjach innych państw europejskich, wspomnianej już konstytucji francuskiej oraz konstytucji włoskiej134. Jak się okazało, tylko przepis niemiecki był wyrazem pełnej otwartości na proces integracji europejskiej, gdyż pozostałe regulacje implikowały dla niego pewne ograniczenia135.
130 Za: M. Bermanseder, Die europäische Idee im Parlamentarischen Rat, Berlin 1998, s. 70.
131 Art. 24 ust. 1 UZ: Federacja na podstawie ustawy może przenieść prawa władcze na instytucję między-rządową. 3. Ustawa taka wymaga w Bundestagu i Bundesracie (Senacie) większości ustawowej liczby człon-ków; H. Wilms, Dokumente zur neuesten deutschen Verfassungsgeschichte, tom III/2, Stuttgart 2000, s. 58.
132 Za: M. Bermanseder, op. cit., s. 72. 133 Za: M. Bermanseder, op. cit., s. 132 i n.
134 I. Pernice, Art. 24 GG, Entstehung und Veränderung der Norm, [w:] red. H. Dreier, Grundgesetz.
Kommentar, s. 505; T. Rensmann, Die Genese des „offenen Verfassungsstaates” 1948/49, [w:] T. Giegerich, Der „offene Verfassungsstaat” des Grundgesetzes nach 60 Jahren, Berlin 2010, s. 41 i n.
135 B. de Witte, The European Union as an international legal experiment, [w:] G. de Búrca, J.H.H. We-iler, Worlds of European Constitutionalism, Cambridge 2012, s. 26 i n.
Art. 24 UZ stanowi na tle rozwiązań Rzeszy Bismarcka oraz konstytucji weimarskiej istotne novum, zwłaszcza w odniesieniu do możliwości przenoszenia praw władczych136. Norma zawarta w art. 24 UZ może z jednej strony stanowić realizację Kantowskiej idei wiecznego pokoju i wizji „Stanów Zjednoczonych Europy” W. Churchilla137. Z drugiej strony wypływa ona z doświadczeń II wojny światowej i bezpośrednio z nią związanej idei stworzenia wspólnego porządku europejskiego opartego na działaniu silnych instytucji euro-pejskich, wyposażonych we własne kompetencje. Art. 24 UZ jest także wyrazem zerwania z tradycyjnie pojmowaną, niczym nieograniczoną suwerennością138. Otwarcie niemieckiej Konstytucji w ówczesnej sytuacji politycznej Niemiec, poddanych władzy czterech państw okupacyjnych, było wyrazem nie tylko pewnych założeń aksjologicznych: przejścia od fazy państwa narodowego do fazy współdziałania ponadnarodowego, ale miało również bardzo praktyczny wymiar: RFN chciała w ten sposób otworzyć sobie na oścież bramę do uporząd-kowanej na nowo międzynarodowej społeczności politycznej139. C. Schmid, który w Radzie Parlamentarnej występował jako rzecznik „państwowości otwartej”, stwierdził: „Jedyną skuteczną bronią całkiem bezsilnego jest prawo, prawo międzynarodowe [...] Dlatego też my Niemcy, właśnie wobec faktu, że dzisiaj jesteśmy całkiem bezsilni, z całym dostępnym nam patosem, powinniśmy podkreślić nadrzędność prawa międzynarodowego”. F. Eberhard użył określenia, iż omawiany przepis ma być „wizytówką na zewnątrz” oraz biletem wstępu do wspólnoty międzynarodowej140. Wspomniane prawo międzynarodowe zawiera bowiem prawo do samostanowienia narodów oraz zasadę suwerennej równości państw, zasad tak istotnych wobec podziału państwa niemieckiego i postanowień Dokumentów Frankfurc-kich, w świetle których tworząca się RFN nie miała zdolności do czynności prawnych w sferze stosunków międzynarodowych141. Współpraca międzynarodowa miała ponadto zarówno pozwolić przezwyciężyć kryzys gospodarczy, jak i stanowić jedyną alternatywę dla zagwarantowania bezpieczeństwa RFN142. Fakt, iż w tekście art. 24 ust. 1 UZ zrezygno-wano z wymogu wzajemności, który wpisano wzorem Konstytucji francuskiej i włoskiej
136 K. Stern, Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, tom I, Monachium 1984, s. 517. Szczegóło-wo co do otwarcia wcześniejszych konstytucji na współpracę międzynarodową, oczywiście bez możliSzczegóło-wości przenoszenia praw władczych na podmioty zagraniczne: V. Röben, Die Genese des „offenen
Verfassungssta-ats” – Rückblick aus 1919 und 1871, [w:] T. Giegerich, Der „offene Verfassungsstaat”…, s. 59. W kontekście
otwartej państwowości należy przede wszystkim przypomnieć art. 4 konstytucji weimarskiej, który w opinii A. Verdrossa oznaczał, że „norma prawa międzynarodowego, gdy zgodnie ze swoją treścią adresowana jest do organu władzy państwowej lub jednostki, może bezpośrednio stanowić o ich prawach i obowiązkach, bez po-trzeby wydawania szczególnego państwowego nakazu wykonania”, za: T. Rensmann, op. cit., s. 45.
137 Przemówienie W. Churchilla w dniu 19 września 1946 r. w Zurichu: „[...] We must build a kind of United States of Europe. In this way only will hundreds of millions of toilers be able to regain the simple joys and hopes which make life worth living [...]”, http://www.churchill-society-london.org.uk/astonish. html [dostęp 24.06.2016].
138 I. Pernice, Art. 24 GG, Entstehung…, s. 503.
139 H. v. Mangoldt, Das Bonner Grundgesetz…, s. 163; Z. Maciąg, Funktionen der Verfassung, [w:] red. P. Czarny, P. Tuleja, K. Wojtyczek, Verfassung…, s. 300.
140 Za: T. Rensmann, op. cit., s. 40, 43.
141 Zgodnie z Dokumentem nr III część A lit. a gubernatorzy czasowo przejmują kierownictwo i realizację stosunków zagranicznych Niemiec, w świetle lit. b i c także w odniesieniu do międzynarodowych stosunków gospodarczych, na podstawie tekstu oryginalnego: H. v. Mangoldt, Das Bonner Grundgesetz…, s. 5; J. Kranz,
Suwerenność w dobie przemian, [w:] red. J. Kranz, Suwerenność i ponadnarodowość …, s. 39 i n.
do art. 24 ust. 2 UZ, odnoszącego się do członkostwa RFN w kolektywnych systemach bezpieczeństwa, stanowi najdobitniejszy dowód gotowości do współpracy międzynarodo-wej, która obecnie ujmowania jest jako otwarcie konstytucji. Miało to stanowić swoiste niemieckie „przedświadczenie” (niem. Vorleistung) na rzecz integracji europejskiej oraz, jak to sformułował F. Eberhard, „bardzo piękną odpowiedź na to, co stanowi Konstytucja Republiki Francji w preambule”143.
Zarówno w czasie prac nad omawianym przepisem, jak i zaraz po jego uchwaleniu nie było jasności co do jego rzeczywistego znaczenia dla sytuacji międzynarodowej RFN. W praktyce okazało się, iż art. 24 ust. 1 UZ znalazł zastosowanie jako podstawa dla róż-nego rodzaju form współpracy europejskiej. W literaturze wskazuje się, iż przeniesienie praw władczych miało miejsce np. w odniesieniu do Centralnej Komisji dla Żeglugi Renu w zakresie wydawania orzeczeń w sprawie odwołań od orzeczeń sądów krajowych w sprawie żeglugi na Renie, Europejskiej Agencji Energii Jądrowej w zakresie orzeczeń wydawanych na skutek wniesienia skargi na działania inspektorów Agencji, a także w zakresie orzeczeń wydawanych na skutek skarg państw – stron i przedsiębiorstw na decyzje Agencji o przeprowadzeniu kontroli. Także w odniesieniu do funkcjonowania NATO, w zakresie w którym możliwość stacjonowania pewnych rodzajów broni została powiązana z prawem podejmowania decyzji o ich użyciu, co miało miejsce w przypadku rakiet nuklearnych Pershing 2, należących do Stanów Zjednoczonych, zainstalowanych na terytorium RFN na podstawie decyzji ministrów obrony państw członkowskich NATO z 12 grudnia 1979 r.144
Ze względu na postępującą integrację europejską i jej konsekwencje dla krajowego prawa konstytucyjnego, co znalazło odzwierciedlenie również w orzecznictwie FTK, pod-noszono konieczność przeprowadzenia nowelizacji Ustawy Zasadniczej w zakresie prze-pisów odnoszących się właśnie do współudziału RFN we współpracy międzynarodowej. W 1973 r. została powołana komisja Enquête ds. reformy konstytucyjnej, która zajęła się m.in. treścią przepisów art. 24, 25, 32 i 59 UZ. W raporcie ogłoszonym w 1976 r. znalazło się m.in. zalecenie, by w przyszłości przeniesienie praw władczych było możliwe wyłącznie na podstawie ustawy uchwalonej za zgodą Bundesratu145.
Znaczenie art. 24 ust. 1 UZ 1.1.2.
Art. 24 UZ, także po zmianie UZ polegającej na dodaniu art. 23, odnoszącego do inte-gracji europejskiej, pozostaje przepisem o znaczeniu fundamentalnym (niem. Grundnorm) dla otwarcia państwowości niemieckiej (niem. offene Staatlichkeit)146 na współpracę mię-dzynarodową, tworząc podstawy do współpracy o charakterze międzyrządowym i ponadna-rodowym, a tym samym podstawę do oddziaływania władzy nielegitymowanej wyłącznie
143 Za: K.P. Sommermann, Offene Staatlichkeit. Deutschland, [w:] red. A. v. Bogdandy, P. Cruz Villalón, P.M. Huber, Handbuch Ius Publicum Europeum..., s. 9.
144 S. Uhrig, Die Schranken des Grundgesetzes für die europäische Integration, Berlin 2000, s. 26 i n., s. 41. 145 K.P. Sommermann, Offene Staatlichkeit. Deutschland…, s. 19.
146 Wyrażenie wprowadzone do dyskursu prawniczego stosunkowo późno, bo w latach 60. XX w. przez K. Vogla, Die Verfassungsentscheidung des Grundgesetzes für eine internationale Zusammenarbeit, Tybin-ga 1965, s. 42 i n.
przez naród niemiecki na niemiecki porządek prawny147. Art. 24 ust. 1 UZ, który zawiera rezygnację z absolutyzmu „całowładnego” państwa, stanowi najdobitniejszy, najogólniejszy, a zarazem najbardziej intensywny wyraz „kooperacyjnej państwowości konstytucyjnej” (niem.
kooperativer Verfassungstaat)148. Wspomniane wyżej otwarcie i kooperacyjność państwa winny mu umożliwić, w zmienionych po II wojnie światowej warunkach funkcjonowania, realizację jego podstawowych zadań, mianowicie zapewnienie bezpieczeństwa, pokoju oraz dobrobytu obywatelom, co współcześnie w wielu przypadkach może być jedynie realizowane w ramach współpracy międzynarodowej. Art. 24 UZ stanowi zarówno upoważnienie do działania organów władzy państwowej, jak i określa cel ich działania. Natomiast podjęcie decyzji, czy i na jakich warunkach należy przenieść uprawnienia władcze, należy do polity-ków149. W literaturze charakteryzowany jest on więc nie jako zlecenie konstytucyjnoprawne (niem. Verfassungsauftrag), które winny realizować organy władzy państwowej, ale jako przepis programujący, kreślący cel dla organów państwa150.
Ważnym elementem dyskusji o podstawach integracji RFN we WE było określenie rangi art. 24 ust. 1 UZ. W zależności od podejścia, euroentuzjastycznego bądź euroscep-tycznego, przyjmowano, iż albo art. 24 ust. 1 UZ jest normą podstawową dla państwo-wości niemieckiej, posiada pierwszeństwo przed innymi normami zawartymi w UZ, a ustawodawca działający na podstawie art. 24 ust. 1 UZ nie jest związany ogranicze-niami zawartymi w innych przepisach UZ, w tym art. 79 ust. 3 UZ; albo jest to norma niemająca charakteru fundamentalnego dla państwowości niemieckiej, i w związku z tym nie ma absolutnego pierwszeństwa przed innymi normami Konstytucji niemieckiej. Ten drugi pogląd został przyjęty w orzecznictwie FTK, a także był wyrażany dosyć często w doktrynie. Przyjmowano m.in., iż ustawa wyrażająca zgodę na związanie się trakta-tem, w świetle zasady jedności konstytucji powinna służyć jako instrument osiągania praktycznej zgodności pomiędzy związaniem organów niemieckiej władzy państwowej przez prawa podstawowe (art. 1 i art. 20 UZ) z jednej strony, a z drugiej konstytucyjną decyzją o współpracy międzynarodowej (art. 24 ust. 1 UZ)151.
Przeniesienie praw władczych na podstawie art. 24 ust. 1 UZ 1.1.3.
Jak już wspomniano, klauzule dotyczące integracji europejskiej mają bardzo zróżnico-waną treść, ale stosunkowo często pojawia się w nich pojęcie przeniesienia lub przeniesienia
147 K.P. Sommermann, Offene Staatlichkeit. Deutschland..., s. 9 i n.; K.-P. Schroeder, Carlo Schmid
(1896–1979) – Ein deutscher Europäer, [w:] red. K. Beckmann, J. Dieringer, U. Hufeld, Eine Verfassung für Europa, Tybinga 2005, s. 23.
148 I. Pernice, Art. 24 GG Erläuterungen, [w:] red. H. Dreier, Grundgesetz. Kommentar, s. 508 i n. 149 Ch. Tomuschat, Art. 24 GG, stan prawny kwiecień 1981, s. 11, [w:] red. W. Kahl, Ch. Waldhoff, Ch. Walter, Bonner Kommentar zum Grundgesetz, Heidelberg 2013; K. Stern, Das Staatsrecht der
Bundesrepu-blik Deutschland, tom I, 1984, s. 519.
150 P. Badura, Staatsrecht. Systematische Erläuterung des Grundgesetzes für die Bundesrepublik
Deutsch-land, Monachium 1986, s. 254.
wykonywania kompetencji bądź praw władczych152, np. art. 9 ust. 2 Federalnej Ustawy Konstytucyjnej Republiki Austrii153 stanowi, iż:
Pojedyncze prawa władcze mogą zostać przeniesione na inne państwa albo na instytucję międzyrządową przez ustawę lub przez traktat międzypaństwowy, na zawarcie którego zgoda została wyrażona na podstawie art. 50 ust. 1;
art. 92 Konstytucji holenderskiej154 stanowi, iż:
Z uwzględnieniem, jeśli to konieczne, art. 91 ust. 3, można przekazać na mocy traktatu orga-nizacjom prawa międzynarodowego prawa prawodawcze, administracyjne i sądownicze; art. 93 Konstytucji hiszpańskiej155:
Upoważnienia do zawarcia traktatów, które powierzają organizacji lub instytucji między-narodowej wykonywanie kompetencji wynikających z Konstytucji, można udzielić w dro-dze ustawy organicznej [...].
A. Kustra, analizując przepisy konstytucji państw europejskich, stwierdza, iż chodzi o „tę samą, w zasadniczych kwestiach jednolicie pojmowaną instytucję prawa publicznego. Jej zasadniczymi cechami jest: brak wyzbycia się uprawnień przez państwo, możliwość odwołania aktu przekazania, możliwość kontrolowania przez państwo sposobu wykony-wania przekazanych kompetencji”156.
W doktrynie niemieckiej przeniesienie praw władczych definiowane jest jako rezygnacja państwa z wyłączności w zakresie wykonywania władzy publicznej w przestrzeni krajowej, zarówno ustawodawczej, wykonawczej, jak i sądowniczej, łącznie z tzw. sędziowskim rozwijaniem prawa (niem. Rechtsfortbildung). Wykonywanie władzy publicznej ma w szczególności miejsce wówczas, gdy na terytorium RFN obowiązuje i jest stosowane prawo stanowione przez instytucję, której demokratyczna legitymacja nie jest wywodzona wyłącznie od narodu niemieckiego157. Powszechnie przyjmuje się, iż nie jest to rezygnacja z praw władczych w ogóle, a jedynie rezygnacja z ich wykonywania, po to, by stworzyć przestrzeń do działania władczego organizacji międzynarodowej, dysponującej własnymi prawami władczymi, które nie mogą być jednak postrzegane jedynie jako suma poszcze-gólnych praw przenoszonych przez państwa członkowskie158.
W wielu opracowaniach zwraca się uwagę na swoisty charakter procesu przenoszenia tych praw. Nowy organ władzy ponadnarodowej, utworzony przez państwa członkowskie w wielu
152 A. Weber, op. cit., s. 397; C.D. Classen, Nationales Verfassungsrecht…, nb. 752 i n.; A. Kustra,
Prze-pisy i normy integracyjne…, s. 60 i n.
153 Tłumaczenia przepisu, podobnie jak wszystkich innych przepisów, orzeczeń i tekstów z języka niemiec-kiego dokonała autorka monografii, o ile nie wskazano innego tłumacza. https://www.ris.bka.gv.at/Geltende-Fassung/Bundesnormen/10000138/B-VG%2c%20Fassung%20vom%2007.09.2015.pdf [dostęp 7.09.2015].
154 Konstytucja Królestwa Niderlandów z dnia 28 marca 1814 r., tłum. A. Głowacki, B. Szepietowska, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/holandia2011.html [dostęp 8.09.2015].
155 Konstytucja Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r., tłum. T. Mołdawia, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/ konst/hiszpania2011.html [dostęp 8.07.2015].
156 A. Kustra, Przepisy i normy integracyjne…, s. 66.
157 H.D. Jarass, Art. 24 GG. Übertragung von Hoheitsrechten, [w:] red. H.D. Jarass, B. Pieroth,
Grund-gesetz für die Republik Deutschland. Kommentar, Monachium 1992, s. 413.
158 D.H. Scheuing, Deutsches Verfassungsrecht und europäische Integration, [w:] red. J. Schwarze, op.
przypadkach dysponuje władzą, która nie przysługuje pojedynczemu państwu członkowskiemu, np. w zakresie wydawania regulacji dotyczących zarządzania wspólnym rynkiem. Dlatego w literaturze wskazuje się, iż właściwszym pojęciem byłoby conferre niż transferre159. W tym przypadku nie chodzi bowiem o dosłowne „przekazanie” lub „delegowanie”, a raczej proces swoistego rodzaju, definiowany m.in. przez H.P. Ipsena jako „całościowy akt władzy integra-cyjnej” (niem. Gesamtakt staatlicher Integrationsgewalt), obejmujący procesy o charakterze politycznym i prawnym, zarówno na poziomie prawa krajowego, jak i międzynarodowego, w wyniku którego powstają prawa o charakterze ponadnarodowym160. P. Badura przyjmuje natomiast jeszcze bardziej „europejski” punkt widzenia, stojąc na stanowisku, iż pojęcie przeniesienia nie jest właściwe, ponieważ prawa władcze instytucji międzyrządowej mają charakter oryginalny. Dlatego instytucje te bywają określane jako ponadnarodowe161.
Podmiot – adresat przenoszonych praw władczych 1.1.3.1.
Instytucja międzyrządowa, która jest adresatem przekazania praw władczych, nie została zdefiniowania w UZ, a także nie występuje w żadnym innym jej przepisie. W doktrynie prezentowany jest pogląd, iż jest to każdy podmiot o charakterze wtórym, utworzony na podstawie umowy międzynarodowej, której stronami są państwa. W przepisie nie został