Konwencje dwustronne

Umowy dwustronne, w których Polska jest stroną również można podzielić na te, w których drugą stroną jest państwo i takie, gdzie drugą stroną jest organizacja międzynarodowa. W tym drugim przypadku jako przykład może posłużyć Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

167 Dz. U. z 1982 r. nr 13, poz. 98.

168

o przywilejach i immunitetach Organizacji, sporządzona w Paryżu dnia 16 stycznia 1995 r.¹⁶⁹. Wskazano tam (art. 10 i 11), że przedstawiciele państw członkowskich i obserwatorów w czasie wykonywania swych funkcji oraz w czasie ich podróży do i z miejsca spotkań korzystają z przywilejów, immunitetów i ułatwień, z których zazwyczaj korzystają przedstawiciele dyplomatyczni o porównywalnej randze.

W celu zapewnienia przedstawicielom państw członkowskich i obserwatorów przy organach Organizacji oraz na spotkania zwoływanych przez Organizację pełnej wolności słowa i swobody w wykonywaniu ich obowiązków został im przyznany immunitet niepodlegania postępowaniu sądowemu w odniesieniu do wszelkich wypowiedzi ustnych czy pisemnych oraz wszelkich działań dokonanych przez nich w trakcie pełnienia obowiązków. Immunitet ten trwa nadal bez względu na to, że dane osoby mogą już nie być przedstawicielami państw członkowskich lub obserwatorów.

Każdy przedstawiciel posiadający obywatelstwo polskie korzysta z przywilejów, immunitetów i ułatwień wymienionych powyżej jedynie w odniesieniu do czynności urzędowych przy wykonywaniu swoich obowiązków. Art. 11 stanowi, że funkcjonariusze Organizacji będą: korzystać z immunitetu w zakresie postępowania sądowego w odniesieniu do czynności dokonanych przez nich podczas pełnienia funkcji; immunitet ten będzie nadal obowiązywać po zakończeniu pełnienia obowiązków w charakterze funkcjonariusza Organizacji; Sekretarz Generalny Organizacji, jego/jej małżonka/małżonek i dzieci w wieku do 21 lat będą korzystać z przywilejów, immunitetów i ułatwień takich samych jak szefowie misji dyplomatycznych. Zastępcy Sekretarza Generalnego i Pomocniczy Sekretarze Generalni, ich małżonkowie i ich dzieci w wieku do 21 lat będą korzystać z przywilejów, immunitetów i ułatwień, jakie posiadają przedstawiciele dyplomatyczni akredytowani w Polsce.

Również ekspertom wykonującym zadania na zlecenie Organizacji będą przysługiwać przywileje, immunitety i ułatwienia niezbędne do należytego wykonywania ich funkcji na czas wykonywania zadań, licząc w tym również czas podróży związany z nimi. W szczególności będą oni korzystać z:

– immunitetu od tymczasowego aresztowania lub zatrzymania oraz zajęcia ich bagażu osobistego;

169

– immunitetu w zakresie postępowania sądowego w odniesieniu do wypowiedzi ustnych lub pisemnych oraz działań dokonanych przez nich w trakcie pełnienia zadań; zwolnienie to będzie nadal obowiązywać po wykonaniu zadań.

Po analizie ww. przepisów, można stwierdzić, że immunitet przyznany członkom i funkcjonariuszom Organizacji jest immunitetem funkcjonalnym, przyznanym, jak wskazano dalej wyłącznie w interesie Organizacji, a nie dla osobistej korzyści określonych osób. Państwo członkowskie lub obserwator ma nie tylko prawo, ale i obowiązek, uchylić immunitet przedstawicielowi w każdym przypadku, w którym – zgodnie z jego opinią – immunitet stałby na przeszkodzie wymiarowi sprawiedliwości, a mógłby być uchylony bez szkody dla celów, dla których został on przyznany. Sekretarz Generalny Organizacji ma prawo i obowiązek uchylić immunitet każdego funkcjonariusza lub eksperta, w przypadku gdy uzna, że immunitet funkcjonariusza lub eksperta stałby na przeszkodzie wymiarowi sprawiedliwości, a mógłby być uchylony bez szkody dla interesów Organizacji. W przypadku Sekretarza Generalnego, jego Zastępców i Pomocniczych Sekretarzy Generalnych Organizacji prawo uchylenia immunitetu ma Rada Organizacji.

Polska jest też stroną następujących umów dwustronnych podpisanych z państwami:

 Argentyna-Polska. Porozumienie o wykonywaniu pracy zarobkowej przez członków rodzin, którzy pozostają na utrzymaniu członków personelu misji dyplomatycznej lub urzędu konsularnego, podpisane w Warszawie dnia 22 listopada 2013 roku170

,

 Chile-Polska. Umowa o zatrudnianiu członków rodzin pozostających na utrzymaniu członków personelu misji dyplomatycznej i urzędu konsularnego, podpisane w Warszawie dnia 5 lipca 1997 roku¹⁷¹,

 Nowa Zelandia-Polska. Porozumienie o wykonywaniu pracy przez członków rodzin, którzy pozostają na utrzymaniu członków personelu misji dyplomatycznej lub urzędu konsularnego, podpisane w Warszawie dnia14 czerwca 2007 roku¹⁷²,

 Turcja-Polska. Umowa o wzajemnym zezwoleniu na wykonywanie pracy zarobkowej przez członków rodzin członków personelu misji dyplomatycznej lub urzędu konsularnego państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, podpisana w Ankarze dnia 19 lutego 2003 roku¹⁷³.

W każdej z tych umów wskazano w sposób analogiczny, że: w przypadku kiedy pozostającemu na utrzymaniu członkowi rodziny przysługuje immunitet od jurysdykcji karnej 170 M.P. z 2013 r. nr 997. 171 M.P. z 2008 r. nr 76, poz. 676. 172 M.P. z 2007 r. nr 93, poz. 1020. 173 M.P. z 2004 r. nr 34, poz. 596.

na podstawie konwencji wiedeńskich o stosunkach dyplomatycznych i konsularnych lub innych instrumentów międzynarodowych, a osobie takiej zostaną przedstawione zarzuty karne w związku z wykonywaną pracą, państwo akredytujące poważnie rozważy każdy pisemny wniosek państwa przyjmującego o zrzeczenie się tego immunitetu. Pozostałe umowy dwustronne są to umowy konsularne, jest ich 41. W kolejności alfabetycznej zostały wymienione w Aneksie nr 2 do rozprawy.

Do 1935 r. kwestie immunitetów regulował np. Traktat przyjaźni Handlowy i Osiedleńczy między Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Abisynji z Paryża 26.12.1934 r., Traktat Wersalski między Głownem Mocarstwami Sprzymierzonemi i Stowarzyszonemi a Polską z 29.04.1919 r., czy Traktat Przyjaźni pomiędzy Najjaśniejszą Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Perskim podpisany w Teheranie 19 marca 1927 r. Ery Chrześcijańskiej lub 27 Eshanda 1305 Roku Słonecznego, gdzie w art. II wskazano: wysokie układające się strony wyrażają zgodę na wznowienie stosunków pomiędzy obu Państwami zgodnie z zasadami prawa narodów. Zobowiązują się one, że Ambasadorowie, Ministrowie, Posłowie, Chargés d’affaires i inni Agenci Dyplomatyczni każdej z nich, oraz cały personel poselski będą pod warunkiem wzajemności korzystali na terytorium drugiej strony z przywilejów, zaszczytów, immunitetów i wolności takich, jakie są przyznawane państwu najbardziej uprzywilejowanemu. Takich traktatów oczywiście podpisano więcej, w sumie było ich 12 (łącznie z Wolnym Miastem Gdańsk)174

. W tych aktach prawnych regulację immunitetów można zaszeregować do immunitetu pełnego lub immunitetu funkcjonalnego.

W części umów (np. Litwa-Polska, Polska-Meksyk) wskazano, że: urzędnicy konsularni nie podlegają jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego. Korzystają oni z nietykalności osobistej i w związku z tym nie podlegają zatrzymaniu, aresztowaniu ani ograniczeniu wolności osobistej w jakiejkolwiek innej formie. Z kolei pracownicy konsularni oraz członkowie personelu służby nie podlegają jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności wykonywanych w zakresie ich obowiązków urzędowych.

Jak widać urzędnicy konsularni chronieni są immunitetem materialnym, jak immunitet dyplomatyczny. Jest to przepis sprzeczny z przepisami procedury karnej (art. 579 kpk), zgodnie z Konstytucją, należy jednakże stosować w pierwszej kolejności umowę

174 Ciekawe opracowanie historyczne K. Szwarcenberg-Czerny, Immunitety Dypolmatyczne, Zbiór norm prawnych z zakresu prawa międzynarodowego obowiązujących na obszarze Polski i Wolnego Miasta Gdańska, Warszawa 1935.

międzynarodową175

. Granice stosowania przepisów kodeksowych określa też art. 615 § 2 kpk, stanowiąc, że przepisów kpk nie stosuje się, gdy umowa międzynarodowa stanowi inaczej. Są one więc wystarczające dopiero wówczas, gdy nie wyklucza ich zastosowania obowiązująca w danej dziedzinie współpracy między określonymi państwami umowa międzynarodowa. Unormowany w kpk system współpracy w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, tj. przepisy zawarte w rozdziałach 64 i 65 kpk, pełni w stosunku do umów międzynarodowych rolę subsydiarną. Stosowanie przepisów krajowych nie jest wprawdzie wówczas całkowicie wyłączone, dotyczy jednak wąskiego spektrum spraw, a mianowicie sytuacji, gdy umowa nie reguluje jakiejś kwestii kluczowej dla funkcjonowania współpracy. Jeśli istnieją luki i regulacja zawarta w umowie międzynarodowej nie jest całkowita, sąd polski ma obowiązek stosować te przepisy prawa krajowego, które się do tej kwestii odnoszą. Natomiast z pewnością umowa międzynarodowa może wyłączać zastosowanie przepisów krajowych w całości, jeżeli dana forma współpracy jest w niej uregulowana w sposób kompleksowy. Nie można zignorować brzmienia art. 615 § 2 kpk i orzekać na podstawie kodeksu postępowania karnego mimo istnienia umowy międzynarodowej stanowiącej inaczej176

.

Kolejnym rozwiązaniem jest przyznanie immunitetu funkcyjnego, zgodnego z polską procedurą karną. Na przykład w konwencji podpisanej między PRL a Republiką Afganistanu wskazano, że: urzędnicy konsularni nie podlegają jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego. Korzystają oni z nietykalności osobistej i w związku z tym nie podlegają zatrzymaniu, aresztowaniu ani ograniczeniu wolności osobistej w jakiejkolwiek innej formie.

Pracownicy konsularni, zgodnie z ww. umową, nie podlegają jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej Państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych w zakresie ich obowiązków urzędowych. Nie podlegają oni zatrzymaniu, aresztowaniu lub ograniczeniu wolności osobistej w jakiejkolwiek innej formie, z wyjątkiem popełnienia przestępstwa, które według prawa państwa przyjmującego zagrożone jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech albo karą surowszą oraz wykonania prawomocnego wyroku za tego rodzaju przestępstwo.¹⁷⁷

175 Zob. postanowienie SN z 29.08.2007 r. II KK 134/07 OSNwSK 2007/1/1887, gdzie Sąd zauważa: łączy się to z konstytucyjną zasadą pierwszeństwa umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę nad ustawą, gdy tej ostatniej nie da się pogodzić ze wspomnianą umową.

176 Postanowienie SN z dnia 08.06.2009 r. IV KK 461/08 OSNwSK 2009/1/1264.

177 Konwencja konsularna między PRL a Demokratyczną Republiką Afganistanu z dnia 11 czerwca 1984 r., Dz. U. z 1985r., nr 41, poz. 198, art. 19.

Jak widać przepis ten precyzyjnie i zgodnie z art. 579 § 2 kpk wskazuje nawet możliwość zatrzymania i aresztu osoby chronionej immunitetem. Należy zauważyć, że przyznanie immunitetu funkcyjnego w konwencji jest wyjątkiem, normą jest ochrona immunitetowa, podobnie jak w przypadku dyplomatów, tj. immunitetem materialnym i zupełnym, co wydaje się być rozwiązaniem bardziej praktycznym.