Zakres terytorialny i czasowy immunitetów międzynarodowych

Przywileje i immunitety dyplomatyczne (jak i pozostałe immunitety międzynarodowe) przysługują członkom misji na terytorium państwa przyjmującego. Ponadto przyjęło się, że obowiązują one na obszarze państw trzecich, jeżeli dyplomaci do nich podróżują lub przebywają tam urzędowo. Art. 40 ust. 1 konwencji wiedeńskiej stwierdza, iż państwo trzecie musi zapewnić przedstawicielowi dyplomatycznemu nietykalność i wszelkie immunitety w przypadku, gdy przejeżdża on przez terytorium tego państwa lub znajduje się w jego granicach, będąc w podróży celem objęcia swego stanowiska lub powrotu na nie, albo też wracając do własnego kraju. To postanowienie nie dotyczy członków personelu administracyjnego i technicznego. Niekiedy kurtuazyjnie państwa trzecie przyznają immunitety dyplomatom podróżującym na ich obszarze w celach prywatnych⁴¹⁴.

407

State of the Netherlands v. Azeta BV, Rechtbank Rotterdam (District Court, Rotterdam), 14 May 1998 [1998] KG 251, English summary at [2000] NYIL 264, Alcom v. Colombia, supra note 119, at 182 (ILR). The House of Lords clarified, however, that it would decide the case on the basis of the 1978 State Immunity Act.

408

J. Sutor, Nietykalność osobista członków personelu przedstawicielstwa dyplomatycznego, „Nowe Prawo” 1984, nr 2.

409 A. Reinisch, op. cit., s. 805.

410 The Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA) of 1976.

411 Zob. np. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego Condor and Filvem, supra note 29, at 406 (ILR).

412

Diana Gayle Abbott v. República de Sudáfrica, Tribunal Constitucional, 1 July 1992, [1992] Aranzadi, Decision No. 107, 113 ILR 413, gdzie również oparto orzeczenie na zasadach prawa międzynarodowego wskazując, iż zezwolenie MSZ jest sprzeczne z konstytucją.

413 Art. 1(1) of Greek Emergency Law No. 15/1938. Cf. Schreuer, supra note 1, at 136.

414

Również zapisy art. 578 kpk i nast. stanowią, iż ochrona przedstawiciela dyplomatycznego wynikająca z immunitetu międzynarodowego rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez niego granicy polskiej i trwa nieprzerwanie przez cały czas pobytu, aż do momentu przekroczenia granicy w drodze powrotnej lub z upływem rozsądnego terminu, w którym mogło to nastąpić po zakończeniu misji⁴¹⁵. Immunitet dyplomatyczny rozciąga się na całe terytorium Polski, w tym również na polskie statki powietrzne i morskie. Jeżeli przedstawiciel państwa obcego w innym niż Polska kraju przebywa w Polsce prywatnie, immunitet dyplomatyczny mu nie przysługuje. Często jednak udziela się takiej osobie pewnych ułatwień i specjalnego traktowania na zasadzie kurtuazji międzynarodowej⁴¹⁶.

Podobnie jeżeli chodzi o konsulów i urzędników konsularnych. Ochrona urzędnika konsularnego wynikająca z immunitetu międzynarodowego rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez niego granicy polskiej celem objęcia swego stanowiska i trwa nieprzerwanie przez cały czas pobytu, aż do momentu przekroczenia granicy w drodze powrotnej lub z upływem rozsądnego terminu, w którym mogło to nastąpić. To samo dotyczy również przejazdu przez terytorium Polski jako państwa trzeciego, w wypadku gdy urzędnik konsularny udaje się do innego państwa w celu objęcia swego stanowiska lub z niego powraca (zob. art. 54 konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych). Jeżeli urzędnik konsularny znajduje się już na terytorium Polski, immunitet przysługuje mu z chwilą przystąpienia do wykonywania swych funkcji w urzędzie konsularnym. W praktyce chodzi tu o chwilę otrzymania przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych oficjalnego powiadomienia o przystąpieniu do wykonywania funkcji w urzędzie konsularnym.

Jeśli chodzi o nowego kierownika urzędu konsularnego przybywającego na terytorium państwa przyjmującego, to zgodnie z praktyką państw korzysta on w pełni z przysługujących mu przywilejów i immunitetów dopiero po udzieleniu mu exequatur. Jednakże na zasadzie kurtuazji międzynarodowej korzysta on zazwyczaj z uprzywilejowanego statusu, w szczególności z nietykalności, od chwili przekroczenia granicy⁴¹⁷.

Z immunitetu korzystają kurierzy dyplomatyczni państw obcych. Przesyłanie przez głowę państwa instrukcji swym przedstawicielom wysyłanym z misją dyplomatyczną do władcy innego państwa, jak również przekazywanie przez wysłanników swemu władcy raportów dotyczących stanu prowadzonych rokowań jest praktyką znaną od zarania

415

S. Steinborn, Komentarz LEX/el. 2012 stan prawny: 2012-05-14, Komentarz do art. 578 Kodeksu postępowania karnego, W. Michalski, op. cit., s. 68-70.

416 W. Michalski, ibidem, s. 70-72; J. Sutor, Prawo..., s. 219-221.

417 S. Steinborn, Komentarz LEX/el. 2012 stan prawny: 2012-05-14, Komentarz do art. 579 Kodeksu postępowania karnego.

dyplomacji. W czasach nowożytnych w zasadzie dopiero od XV do XVII wieku, kiedy zaczęły powstawać pierwsze stałe misje dyplomatyczne, ukształtowała się zasada, że kurierzy i przewożona przez nich poczta dyplomatyczna nie będą podlegali kontroli⁴¹⁸. Zasada ta nie budzi wątpliwości a nietykalności poczty i archiwów w konwencji wiedeńskiej z 1961 r. bezpośrednio poświęcono § 3 art. 27. Zgodnie z nim poczta dyplomatyczna nie powinna być otwierana ani zatrzymywana.

Ciekawym zagadnieniem jest też terytorialny zakres immunitetu funkcjonariuszy międzynarodowych. Tu należałoby podzielić funkcjonariuszy na osoby ze stałych misji przy organizacjach międzynarodowych i delegacje państw w ww. organizacjach. Organizacje międzynarodowe stanowią stosunkowo nowy element prawa międzynarodowego publicznego, gdyż ich rozkwit należy datować od końca XIX wieku. Podstawowymi aktami prawnymi w Polsce regulującymi te kwestie są:

 konwencja o misjach specjalnych z 8 grudnia 1969 r.⁴¹⁹,

 konwencja o bezpieczeństwie personelu Organizacji Narodów Zjednoczonych i personelu współdziałającego z 9 grudnia 1994 r.⁴²⁰,

 konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z 21 listopada 1947 r.⁴²¹,

 konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych z 13 lutego 1946 r.,

 protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z 8 kwietnia 1965 r. dołączony do traktatu ustawiającego jedną Radę i jedną Komisje WE⁴²²,

 polska ustawa o służbie zagranicznej z 27 grudnia 2001 r.⁴²³

Zakres przywilejów i immunitetów funkcjonariuszy ograniczony jest jedynie do wykonywanych przez nich funkcji⁴²⁴. Przyznawane są one na podstawie umów międzynarodowych, również tych dwustronnych, jak też na podstawie jednostronnych aktów

418 T. Kamiński, Przywilej nietykalności poczty dyplomatycznej w świetle konwencji wiedeńskiej z 1961 r., „Studia Iuridica” 1998, nr 36, s. 58. 419 Dz. U. z 1985 r. nr 48, poz. 245, zał. 420 Dz. U. z 2003 r. nr 172, poz. 1671. 421 Dz. U. z 1970 r. nr 4, poz. 25, zał. 422 Dz. U. z 2004 r. nr 90, poz. 864/4. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:12012E/PRO/07&from=PL (dostęp: 18.02.2019). 423 Dz. U. z 2001 r. nr 128, poz. 1403 z późn. zm. 424

prawnych⁴²⁵. Od dawna ukształtowanym zwyczajem jest, iż z przywilejów korzystają nie tylko funkcjonariusze organizacji, ale również obserwatorzy, a także przedstawiciele państw nieczłonkowskich. Nie można też w tym miejscu uogólniać zakresu przywilejów i immunitetów przyznanym ww. osobom, gdyż pozostaje to w zakresie regulacji w umowach między państwem siedziby i organizacji oraz prawa wewnętrznego państwa siedziby.

Przywileje reprezentantów państw w Nowym Jorku – przy siedzibie ONZ reguluje porozumienie w sprawie siedziby głównej z 26 czerwca 1947 r. między ONZ a Stanami Zjednoczonymi. W porozumieniu tym unormowano przywileje i immunitety reprezentantów państw przy ONZ426

. Dodatkowo też w USA uchwalono dwie ustawy – International

Organizations Immunities Act (nr 291 z 1945 r. zmienioną ustawą z 1952 r.) oraz United States Public Law (ustawa 357 z 1947 r.), a także wiele aktów wykonawczych⁴²⁷. W porozumieniu z 1947 r. wymieniono osoby, które jako reprezentanci poszczególnych państw korzystają z takich samych przywilejów, jakie USA przyznają dyplomatom.

Odpowiednikiem porozumienia z USA w Europie jest Porozumienie Tymczasowe między Sekretarzem ONZ a Szwajcarską Radą Federalną z dnia 11 czerwca 1946 r. Również tam wymieniono osoby objęte immunitetami. Status stałych misji jest zaś regulowany Decyzją Szwajcarskiej Rady Federalnej z 31 marca 1948 r., gdzie również odesłano immunitetów analogicznych, jakie przyznano dyplomatom (pod warunkiem, że ich tytuły i rangi są takie same jak członków misji dyplomatycznych).

Polskie przedstawicielstwa przy ONZ działają w:

 Nowym Jorku – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Narodach Zjednoczonych w Nowym Jorku,

 Genewie – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie,

 Nairobi – Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Kenii,

 Paryżu – Stałe Przedstawicielstwo RP przy UNESCO,

 Rzymie – Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Włoskiej,

 Wiedniu – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych i Organizacjach Międzynarodowych w Wiedniu⁴²⁸.

425

J. Sutor, Prawo…, s. 350-355.

426 http://untreaty.un.org/cod/legislativeseries.

427 Za: G. Grabowska, op. cit., s. 166.

428 Informacja ze stron MSZ http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/organizacje_miedzynarodowe/ organizacja_narodow_zjednoczonych/polska_w_onz/ (dostęp: 12.01.2017).

W USA przedstawicielem Polski był ambasador Ryszard Sarkowicz, od 2014 r. Bogusław Winid, obecnie jest to Joanna Wroniecka.429

Status ambasadora regulowany jest oczywiście na mocy ww. porozumienia, konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych, jak też konwencji o przywilejach ONZ z 1946 r., gdzie również wyszczególniono osoby upoważnione do korzystania z immunitetów (wykaz tez jest o wiele szerszy od tego w porozumieniu z 1947 r.). Stanowi ona, iż to Sekretarz Generalny ustala kategorie funkcjonariuszy, do których stosują się postanowienia rozdziału VII konwencji. Tę listę przedkłada on Ogólnemu Zgromadzeniu, po czym komunikuje ją Rządom wszystkich Członków. Nazwiska funkcjonariuszy objętych tymi kategoriami będą podawane periodycznie do wiadomości Rządom Członków. Funkcjonariusze ci korzystają z immunitetu niepodlegania sądom za czynności dokonane przez nich w charakterze urzędowym (włączając w to ich wypowiedzi i pisma). Jest to więc immunitet funkcjonalny.

Podobną regulacją są objęci funkcjonariusze państwowi przy NATO, gdzie w art. 12 postanowiono, iż każda osoba wyznaczona przez państwo członkowskie jako jego główny, stały przedstawiciel przy Organizacji na terytorium innego państwa członkowskiego, a także – na mocy uzgodnień między państwem wysyłającym i Organizacją oraz między Organizacją i państwem przyjmującym – członkowie jego oficjalnego personelu przebywający na tym terytorium korzystają z immunitetów i przywilejów przyznanych przedstawicielom dyplomatycznym i ich oficjalnemu personelowi porównywalnej rangi⁴³⁰.

Ciekawym i wartym omówienia zagadnieniem jest również immunitet i jego zakres członków przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce. Zgodnie z art. 343 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i art. 191 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, Unia Europejska i EWEA korzystają na terytoriach państw członkowskich z przywilejów i immunitetów niezbędnych do wykonywania ich zadań. Lokale i budynki Unii są nietykalne. Nie podlegają rewizjom, rekwizycjom, konfiskacie lub wywłaszczeniu. Mienie i aktywa Unii (również archiwa) nie podlegają żadnym środkom przymusu administracyjnego lub sądowego bez upoważnienia Trybunału Sprawiedliwości. Co jest oczywiste: przedstawiciele aństw członkowskich biorący udział w pracach instytucji Unii, ich doradcy i eksperci techniczni, korzystają w czasie wykonywania swoich funkcji i w czasie podróży do i z miejsca obrad, ze zwyczajowych przywilejów, immunitetów i udogodnień. Chodzi więc o immunitet dyplomatyczny, gdy pracownikiem jest dyplomata, czy

429 Od listopada 2017r. (informacja na 24.02.2019 r.).

430 Tak stanowi umowa dotycząca statusu Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego z dnia 20 września 1951 r., Dz. U. z 2000 r. nr 64, poz. 736.

też inny immunitet przyznany na podstawie umowy międzynarodowej. Na terytorium każdego państwa członkowskiego i bez względu na ich przynależność państwową, urzędnicy i inni pracownicy Unii z zastrzeżeniem postanowień traktatów dotyczących z jednej strony reguł odpowiedzialności urzędników i innych pracowników w stosunku do Unii oraz, z drugiej strony, właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sporach między Unią

a jej urzędnikami i innymi pracownikami, korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego, co do dokonanych przez nich czynności służbowych, a obejmującego również słowa wypowiedziane lub napisane. Korzystają oni z tego immunitetu również po zakończeniu pełnienia funkcji.

Reasumując, zakres terytorialny immunitetów jest równie zróżnicowany jak same ich rodzaje i zależy nie tylko zapisów konwencji międzynarodowych, ale również umów dwustronnych, czy też aktów prawa wewnętrznego.

Również w sprawie zakresu czasowego immunitetu doktryna nie była i wciąż nie jest zgodna⁴³¹. W ocenie autora zakres czasowy immunitetu należy rozumieć jak najszerzej. Immunitety powstają bowiem z momentem wjazdu na terytorium państwa przyjmującego a wygasają z chwilą jego opuszczenia⁴³². Za takim ujęciem tej kwestii stanowi np. uzasadnienie immunitetu podczas konfliktu zbrojnego⁴³³. Konwencja o stosunkach konsularnych stanowi w art. 53 ust. 3, iż:„gdy funkcje członka urzędu konsularnego ulegają zakończeniu, przywileje i immunitety jego samego oraz członków jego rodziny, pozostających z nim we wspólnocie domowej, jak również członków jego personelu prywatnego, wygasają zazwyczaj albo z chwilą, gdy dana osoba opuszcza terytorium państwa przyjmującego, albo z upływem rozsądnego okresu, w którym mogła to uczynić – zależnie od tego, która z tych dat jest wcześniejsza; do tej daty natomiast trwają nawet w razie konfliktu zbrojnego. Przywileje i immunitety osób wymienionych w ustępie 2 niniejszego artykułu (chodzi o członków rodzin) wygasają wtedy, gdy osoby te przestają należeć do wspólnoty domowej członka urzędu konsularnego lub kończą służbę u niego, z zastrzeżeniem jednak, że jeżeli osoby te zamierzają opuścić terytorium państwa przyjmującego w rozsądnym okresie, ich przywileje i immunitety trwają aż do chwili ich wyjazdu”.

Konwencja o stosunkach dyplomatycznych już w sposób bardziej lakoniczny stwierdza zaś w art. 44, iż: „państwo przyjmujące powinno, nawet w wypadku konfliktu

431 W. Michalski, op cit., s. 66-70.

432 J. Pieńkos, op. cit., s. 426-427, inaczej np. C. Berezowski, W. Góralczyk, K. Libera, op. cit., s. 308.

433 Zob. A. Żebrowski, Przywileje i immunitety dyplomatyczne i konsularne podczas konfliktu zbrojnego, Kraków 1999, s. 35-55.

zbrojnego, przyznać ułatwienia w celu umożliwienia wyjazdu ze swego terytorium w możliwie najkrótszym terminie osobom korzystającym z przywilejów i immunitetów, oprócz tych, które są obywatelami państwa przyjmującego, jak również członkom rodzin takich osób niezależnie od ich obywatelstwa. Powinno ono w szczególności w razie potrzeby oddać do ich dyspozycji konieczne środki transportu dla nich samych i dla ich mienia”.

Jak z powyższego wynika w sposób jasny określono, iż immunitety obowiązują od momentu wjazdu do momentu wyjazdu z państwa przyjmującego. Dotyczy to nadto nawet czynów popełnionych przed objęciem przez daną osobę funkcji, a to z uwagi na zapewnienie swobody wykonywania funkcji. W tej kwestii art. 578 i 579 kpk nie przewidują bowiem wyjątków, a ściganie takiej osoby możliwie jest dopiero po uchyleniu tego immunitetu.

Jeżeli chodzi o funkcjonariuszy międzynarodowych, to immunitet rozpoczyna się z chwilą notyfikowania rządowi państwa misji, którą funkcjonariusz ma pełnić. Immunitet trwa więc w trakcie urzędowania lub podczas pełnienia konkretnych funkcji. Koniec pełnienia urzędu, na skutek ustania stosunku służbowego, oznacza też koniec ochrony immunitetowej. Niektóre umowy państw z organizacjami stanowią, iż nietykalność osobista przysługuje funkcjonariuszowi również po ustaniu stosunku służbowego, co także ma za zadanie zapewnić swobodę wykonywania przez niego funkcji434

. Przykładowo Memorandum o porozumieniu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Radą Europy w sprawie Biura Rady Europy w Warszawie i jego statusu prawnego, podpisane w Strasburgu dnia 14 czerwca 2011 r. w art. 6 ust. 1 a stanowi, iż: „funkcjonariusze Biura, z wyjątkiem funkcjonariuszy rekrutowanych lokalnie korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego w odniesieniu do wypowiedzi ustnych lub pisemnych oraz wszelkich czynności dokonanych przez nich w charakterze urzędowym w granicach ich kompetencji. Dyrektor biura już będzie korzystać z przywilejów i immunitetów przyznawanych członkom personelu dyplomatycznego, zgodnie z konwencją wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych (art. 6 ust. 5 Memorandum). I tu również okres trwania immunitetów należy datować od odpowiedniej notyfikacji Ministrowi Spraw Zagranicznych RP”⁴³⁵.

Zakres czasowy trwania immunitetów głów państw, szefów rządów regulowany jest jedynie prawem zwyczajowym⁴³⁶. Podobnie jak prawem zwyczajowym uregulowano przywileje i immunitety misji dyplomatycznych ad hoc oraz członków konferencji czy różnego rodzaju spotkań międzynarodowych. Immunitet ten rozciąga się na:

434 J. Makowski, Funkcjonariusze…, s. 221.

435 M.P. z dnia 7 września 2011 r. M.P. z 2011 r. nr 81, poz. 812.

436 Por. J. Karnat, Przywileje i immunitety członków instytucji i organów wspólnot europejskich w świetle przepisów kpk, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 1(84), s. 112.

 wszystkie ich akty,

 niezależnie od ich ciężaru,

 niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane437 .

Z kolei w art. 27 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego wskazano, że: „statut ma równe zastosowanie do wszystkich osób, bez jakichkolwiek różnic wynikających z pełnienia funkcji publicznej. W szczególności pełnienie funkcji głowy państwa czy szefa rządu, członka rządu czy parlamentu, wybieralnego przedstawiciela lub funkcjonariusza państwowego w żadnym razie nie może zwolnić sprawcy od odpowiedzialności karnej przewidzianej niniejszym statutem, ani nie może samo w sobie stanowić podstawy do zmniejszenia wymiaru kary”.

Immunitety i inne przywileje związane z pełnieniem funkcji publicznej danej osoby, przewidziane przez prawo krajowe lub międzynarodowe, nie stanowią przeszkody do wykonywania jurysdykcji Trybunału wobec takiej osoby⁴³⁸. Podobnie zapisano w art. 7 Statutu Międzynarodowego Trybunału do Spraw Ścigania Osób Odpowiedzialnych za Poważne Naruszenia Międzynarodowego Prawa Humanitarnego na Terytorium byłej Jugosławii od 1991 roku, przyjętego dnia 25 maja 1997 roku Rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 827, gdzie w ust. 2 i 3 wskazano, że:

„Oficjalna funkcja sprawowana przez oskarżonego, włączając w to funkcję Głowy Państwa lub Szefa Rządu lub innego właściwego funkcjonariusza państwowego nie zwalnia oskarżonego z odpowiedzialności karnej ani też nie powoduje złagodzenia kary”.

Fakt popełnienia przez podwładnego jednego z czynów określonych w artykułach 2-5 niniejszego Statutu MTK nie zwalnia przełożonego od odpowiedzialności karnej, jeśli wiedział on, lub jeśli istniały powody by wiedział, że podwładny popełni taki czyn lub go faktycznie popełnił, przy czym przełożony nie podjął koniecznych i możliwych środków w celu zapobieżenia takim czynom lub ukarania ich sprawców. Zgodnie ze Statutem,

437 M. Wasiński, Prawo…., s. 124, tam też autor opisuje ciekawą sprawę Yerodii (Demokratyczna Republika Konga v. Belgia, MTS, 2002 rok). Wcześniej zob. Porozumienie w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych osi europejskiej Londyn 8 sierpnia 1945 r. (ZD 1956, nr 4/7 s. 79-83, oraz Karta Międzynarodowego Trybunały Wojskowego Londyn 8 sierpnia 1945 r. (ZD 1946 nr 4/7 s. 83-100, za K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław 1972.

438 Zob. też Verbatim Record of public sitting of 2003/21 - 28/04/2003 - 114 Kb Certain Criminal Proceedings in France (Republic of the Congo v. France), orzecznictwo MTS dostępne na http://www.icj-cij.org/search/index.php?str=custom&pg=10p1=0&p2=2 (dostęp: 17.03.2017).

jurysdykcja czasowa Trybunału Międzynarodowego obejmuje okres począwszy od dnia 1 stycznia 1991 roku⁴³⁹.

Jak z powyższego wynika po drugiej wojnie światowej uregulowano kwestie związane z immunitetem głów państw, szefów rządów i innych osób pełniących funkcje publiczne, wskazując, iż w pewnych okolicznościach immunitet nie obejmuje działań, które nie dają się pogodzić z pełnieniem funkcji publicznych, regulacje te opierały się głównie na prawie zwyczajowym. Rozróżniono tym samym działania de iure imperii i de iure gestionis. Nie zagłębiając się w temat immunitetu państwa, z którego to immunitetu wywodzi się immunitet funkcjonariuszy publicznych, należy zauważyć, iż rozróżniono właśnie akty państwa o charakterze publicznym oraz o charakterze prywatnym. Zakazy ludobójstwa, niewolnictwa stanowią normy, których derogacja jest niedopuszczalna oraz bezterminowa i dopuszczenie się funkcjonariusza państwowego takich zbrodni stanowi domyślne zrzeczenie się immunitetu⁴⁴⁰.

Warto tu odnotować pierwsze orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego, który po dziesięciu latach od jego powołania wydał swój pierwszy wyrok w sprawie Prokurator przeciwko Thomasowi Lubandze Dyilo. Thomas Lubanga był przywódcą Unii Kongijskich Patriotów zrzeszającej członków ludu Hema. W 2002 r. udało mu się przejąć kontrolę nad prowincją Ituri i zażądał wówczas jej autonomii. Thomas Lubanga Dyilo był pierwszym oskarżonym przekazanym przez władze państwa strony w związku z konfliktem zbrojnym w Demokratycznej Republice Konga (wówczas Zairze). Wojna domowa w tym państwie przerodziła się w największy konflikt zbrojny współczesnej Afryki. W 2008 r. szacowano, że pochłonęła 5,4 mln ofiar. Tym samym stała się najkrwawszym konfliktem od zakończenia drugiej wojny światowej. W trakcie walk dochodziło do masowych naruszeń prawa humanitarnego⁴⁴¹. Wyrok ten jest pierwszym wyrokiem skazującym funkcjonariusza państwowego, sam jednak fakt, iż postępowanie trwało 6 lat oraz ze względu na to, że część państw, które podpisały Statut Rzymski, nie ratyfikowało go (USA, Izrael), lub też go

439

Rada Bezpieczeństwa ONZ zaleciła zakończenie pracy Trybunału do 31 grudnia 2014 r. Po tej dacie jego obowiązki ma przejąć ustanowiony przez RB w 2010 r. Mechanizm ds. Międzynarodowych Trybunałów Karnych.

440 Zob. artykuł E. Olas, Immunitet jurysdykcyjny państwa w wybranych orzeczeniach sądów krajowych, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2012, t. 10, s. 48-62, gdzie autorka omawia szereg orzeczeń MTS dotyczących immunitetów państwa.

441 R. Tarnogórski, Pierwszy wyrok Międzynarodowego Trybunału Karnego, „Biuletyn PISM” 2012, nr 45 (910), s. 2666, już po publikacji orzeczono wobec T. Lubangi karę 14 lat pozbawienia wolności. Podobnie sprawa Omara Al Bashira, gdzie MTK stwierdził: Omar Al Bashir’s official capacity as a sitting Head of State does not exclude his criminal responsibility, nor does it grant him immunity against prosecution before the ICC.

w ogóle nie podpisało (Chiny, Rosja), istnieje spore zagrożenie, że istnienie Międzynarodowego Trybunału Karnego straci sens.

Omawiając czasowy zakres immunitetów należy też zwrócić uwagę na problem podróży danej osoby przez państwo trzecie. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych w art. 40 ust. 1 i 2 stanowi, iż: „jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny przejeżdża przez terytorium lub znajduje się na terytorium państwa trzeciego będąc w podróży celem objęcia swego stanowiska lub powrotu na nie albo też wracając do swego własnego kraju, państwo trzecie, które udzieliło mu wizy w wypadku, gdy wiza taka była wymagana, przyzna mu nietykalność oraz wszelkie inne immunitety, niezbędne dla