Praktyka państw azjatyckich wobec immunitetów międzynarodowych

Kwestia immunitetów jak i ogólnie prawa dyplomatycznego została rozróżniona w doktrynie na system krajów europejskich i nieeuropejskich⁵³⁵. W sposób oczywisty na powyższe duży wpływ miała kultura chrześcijańska, która kształtowała społeczeństwo w Europie, jak też była zaporą przed islamem. ⁵³⁶. Rozdział ten ogranicza się do trzech obszarów immunitetów jurysdykcyjnych w praktyce państw w ramach współczesnego prawa międzynarodowego. Pierwsza część dotyczy Azji i praktyki innych krajów mających wpływ na społeczność azjatycką w odniesieniu do immunitetów państw i ich własności od jurysdykcji podmiotów krajowych. Druga część dotyczy obecnej praktyki w sprawie immunitetów dyplomatycznych i konsularnych, przyznanych również ad hoc lub misji

535 I.B. Neumann, Euro-centric diplomacy: challenging but manageable, “European journal of international relations” 2011, nr 18(2), s. 300, ciekawe opracowanie tematyki immunitetów również: R.W. Zweig , Jewish Issues in Israeli Foreign Policy: Israeli – Austrian Relations in the 1950s, “Israel Studies” 2010, t. 15, nr. 3, wydanie specjalne s. 47-60.

536 Szerokie opracowanie S. Sucharitklu, Jurisdictional immunities in contemporary international law from asian perspectives, “Chinese Journal of International Law” 2005, t. 4, nr 1.

specjalnych. Trzecia część dotyczy immunitetów przyznawanych przez państwa organizacjom międzynarodowym lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych.

Mimo że bezsporne jest dziś, że prawo międzynarodowe jest uniwersalne i odnosi się do wszystkich państw, niezależnie od ich wielkości, barwy politycznej lub położenia geograficznego, to zostało potwierdzone, że obecne prawo międzynarodowe jest wytworem rozwoju organów prawa międzynarodowego, które pochodzi z Europy i powstałych w wyniku zakończenia wojny trzydziestoletniej, gdzie traktat westfalski, zawarty w 1648 roku, ustanowił zasadę równości państw europejskich, które stały się równe i niezależne od Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Do tego czasu, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, która była ex-komunikowana, europejscy szefowie państw byli zawsze poddanymi Jego Świątobliwości Papieża. To traumatyczne wydarzenie i podział Cesarstwa Rzymskiego na kilka równych, suwerennych i niezależnych państw – spowodowało konieczność nadejścia nowego prawa międzynarodowego bez hegemonii i bez przewagi pojedynczego narodu lub zgromadzenia. Teoria ta nie kwestionuje jednak istnienia lub współistnienia innych państw narodowych w Azji, czy gdzie indziej. Rzeczywiście jednak kraje pozaeuropejskie w tym Azji pragnęły być traktowane przez państwa europejskie, tak jak kraje Europy, co stopniowo miało miejsce. Gdy prawo międzynarodowe konstytuowało się w połowie XVII wieku, żadne państwo na nowych kontynentach amerykańskich, na północy lub południu, nie zostało uznane za niepodległe, automatycznie uprawnione do stosowania prawa międzynarodowego. Dopiero gdy Stany Zjednoczone wygrały wojnę o niepodległość w 1776 roku, Europa zaczęła zwracać uwagę na Nowy Świat, jako podmiot prawa międzynarodowego, podmiot praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego. Stopnie dyplomatyczne i dokumenty, którymi państwa europejskie tradycyjnie wymieniały się między sobą były w zasadzie w randze ambasadorskiej, a z nowo powstałymi małymi narodami, takimi jak Stany Zjednoczone, wymiana dyplomatyczna były zawsze w rankingu poniżej ambasadorów, czyli np. ministrów.

Należy zauważyć, że dzisiejsi socjolodzy i historycy w Stanach Zjednoczonych zaczęli wątpić w istnienie prawa międzynarodowego, które jak się uważa zostało ustanowione przez państwa europejskie w traktacie westfalskim (1648). Nie jest też zaskoczeniem, że bardzo wielu politologów z USA, nie wierzy w europejskie pochodzenie prawa narodów, lub charakter wiążącego prawa międzynarodowego w tym zakresie. Już w 1812 roku, Prezes Sądu Najwyższego USA John Marshall sformułował tezę immunitetu państwa537

. W tej samej sprawie z udziałem The Schooner Exchange – podczas wojen napoleońskich, na mocy dekretu

537

Napoleona rozdzielono trzy klasy przypadków immunitetów jurysdykcyjnych, a mianowicie (1) immunitety obcego suwerennego państwa; (2) immunitety obcych sił zbrojnych i (3) immunitety szefów misji dyplomatycznych (używając wyrażenia „minister”, w odróżnieniu od wyższego poziomu przedstawicielstwa dyplomatycznego, czyli ambasadora, jako szefa kancelarii ambasady).

Chociaż administracja USA z powodzeniem utrzymywała politykę izolacji opierając się na nieinterwencji w sprawy wewnętrzne innych państw, sądy Stanów Zjednoczonych ściśle przestrzegały zasady prawa międzynarodowego z okresu Chief Justice Marshall z 1812 roku aż do ustawy Justice Gray⁵³⁸. W XIX wieku, jednak Europejczycy niewiele lub w ogóle nie wiedzieli o istnieniu Stanów Zjednoczonych Ameryki. Kongres wiedeński 1815 roku był ściśle kwestią spraw europejskich. Nawet pierwsza konferencja haska w 1899 roku nie dotyczyła Stanów Zjednoczonych. Niemniej jednak kongres w Berlinie w 1885 roku, w którym to dzielono się wpływami w Afryce, USA traktował już jako stronę i partnera. A było to zgodne z teoriami prawników amerykańskich, którzy odmawiali prawa do ziemi Indianom. Stany Zjednoczone w końcu dołączyły do narodów europejskich, azjatyckich i Ameryki Łacińskiej w haskiej konferencji pokojowej w 1870 r.⁵³⁹ Od tej chwili też, Stany Zjednoczone zostały całkowicie wchłonięte przez zintegrowany system europejskiego prawa międzynarodowego, biorą od tej chwili również udział w jego tworzeniu.

Chiny, Japonia i Tajlandia – każde z kolei poddały się europejskiemu systemowi eksterytorialności: Chiny w wyniku traktatu z Tientsin (1839)540

i traktatu z Nanjing (1842),⁵⁴¹ Japonia w wyniku usunięcia komandora Perry’ego ze Stanów Zjednoczonych w 1850 roku⁵⁴² i dyplomacji kanonierek i Tajlandia lub Siam, Królestwo ogólnie znane w Europie w tym czasie po serii traktatów począwszy od traktatu Bowring z Wielkią Brytanią, w 1855 r.⁵⁴³ podpisanych z inicjatywy króla Mongkut (Rama IV) i traktatów z innymi

538 Ustawa Justice Gray w Paquete Habana (1900). 175 US 679, 20 S.Ct 290, 44 L.Ed. 320, powołując się na postanowienie z 1406 r. Henryka IV w Anglii, która wprowadzała dla wszystkich rybaków z Francji, Flandrii i Bretanii szczególną opiekę króla, i wiele innych praktyk, w tym króla Francji Ludwika XVI z 1779 r.

539

Zob. M. O. Hudson, International Legislation, t. 1 I 2, and the Hague Peace Conferences (1899–1907).

540Traktat Tientsin (1839) oznaczał koniec wojny opiumowej, był to klasyczny przykład działania zbiorowości europejskiej wobec sprzeciwu Chin ws. importu opium z Indii Brytyjskich.

541

Traktat z Nanjing (1842). Zob. Gerrit Gong, standardy "cywilizacja" w International Society (1986), Oxford, 136-138, Traktat z Nanjing, następnie Traktat Bogue (1843), Traktat z Whanghai (1884) i Traktat Whampao (1884), które stały się podstawą dla zunifikowanych zachodnich stosunków z Chinami. Zobacz także Sompong Sucharitkul, Odrodzenie chińskie - Stypendium prawa, 3 (1) Leiden JIL (1990).

542 Japonia została zmuszona do otwarcia portów dla handlu w USA, a następnie została poddana reżimowi eksterytorialności, który przetrwał aż do 1911 roku, po klęsce Japonii i rosyjskiej floty w wojnie rosyjsko-japońskiej z 1904 roku.

543 Był to pierwszy z serii traktatów Przyjaźni i Handlu zawartych przez Siam z Wielkią Brytanią na pierwszym miejscu w Bangkoku w dniu 18 kwietnia 1855 roku, a następnie z innymi mocarstwami zachodnimi, wynegocjowane przez byłego ambasadora brytyjskiego w Królestwie Siam, Sir John Bowling.

europejskimi mocarstwami negocjowanymi przez Sir Johna Bowring, emerytowanego byłego ambasadora Zjednoczonego Królestwa Syjamu.

Te serie traktatów zostały uznane przez Chiny, Japonię, a także Siam jako „nierówne”. W przypadku Chin, zajęło około 100 lat, aż do Pearl Harbor (1941), a na pewno, przez 1945, kiedy Chiny stały się stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, by obalić wszelkie domniemania braku tzw. ucywilizowania. Japonia była pierwszym z trzech krajów Azji, która przekroczyła tą linię, aby dołączyć do rangi cywilizowanych narodów europejskich w 1898 r., kiedy to Japonia zdecydowała się przyjąć ostateczny projekt niemieckiego kodeksu cywilnego, nawet przed jego formalnym przyjęciem przez Rzeszę Niemiecką.

Dziś nie można już powiedzieć, że prawo międzynarodowe ma zastosowanie jedynie do państw europejskich, a nie do reszty świata. Organizacje międzynarodowe o charakterze uniwersalnym, takie jak ONZ, są otwarte dla wszystkich państw, europejskich i pozaeuropejskich, poszerzając wciąż znajomość i stosowanie uniwersalnego systemu prawa międzynarodowego.

Azjatycki wkład w tworzenie przepisów prawa międzynarodowego

Przez względy praktyczne, zasada immunitetu państwa w Azji przez okres do XX wieku i po pierwszej wojnie światowej, nie powstała, gdyż niepodległe państwa azjatyckie były stopniowo uznawane dopiero przez świat zachodni i mocarstwa europejskie jako członkowie międzynarodowej wspólnoty narodów, na równi z innymi europejskimi i pozaeuropejskimi państwami.

Należy przypomnieć, że od 1859 roku, kiedy zasada immunitetu państwowego była już dostrzegana w orzecznictwie zachodniego świata, było bardzo mało narodów w Azji, które mogły w ogóle utrzymywać swoją niezależność polityczną i żadne nie było wolne od zachodniej dominacji kolonialnej i ekspansji. Rzeczywiście, największym i jednym z najstarszych narodów Azji Wschodniej – Imperium Celestial (Chiny), uległo reżimowi eksterytorialności narzuconemu przez świat zachodni, z wykorzystaniem dyplomacji kanonierek i od 1840 roku. Imperium Wschodzącego Słońca, przed podjęciem drastycznych reform w ramach Restauracji Meiji, podobnie – dostało się pod wpływy USA i państw zachodnich.⁵⁴⁴

544

Postępowe zmiany w praktyce państw, ograniczone głównie do państw europejskich i Stanów Zjednoczonych w XIX wieku, wskazują na różne teorie pochodzenia immunitetów państwowych, nierzadko oparte na analogii z immunitetami lokalnych władców terytorialnych zgodnie z doktryną, z którą „król nie może czynić źle” lub, bardziej technicznie, „Król nie może być pozwany w swoich sądach”. Jako takie, nie może być pozwany zagraniczny monarcha w przed sądami obcymi, czyniąc zadość zasadom uprzejmości, wzajemnego poszanowania, wzajemności, celowości lub obowiązku prawnego.

Angielskie orzecznictwo uznawało immunitet suwerennego państwa czy jego suwerena jak w sprawie sułtana Johore w Mighell V. Sułtan Johore (1894). Mimo że sułtan przyjechał do Anglii incognito nazywając się Mr Baker Whell545

. Johore był tylko częścią ugody Straitspod i władzą suwerenną Zjednoczonego Królestwa⁵⁴⁶. Sułtan był jednak opisywany jako pół-suwerenny książę, w pełni suwerenny i niezależny od panowania brytyjskiego. Sądy brytyjskie były zgodne w ochronie immunitetów państw członkowskich wewnątrz Wspólnoty i pół-suwerennych państw zależnych od Wielkiej Brytanii547

.

Praktyka państw, w tym w szczególności Azji, w kolejnych dekadach od końca drugiej wojny światowej, a nawet wcześniej, dla niektórych starszych narodów azjatyckich, jest godna bacznej uwagi. Tworzenie prawa międzynarodowego nie jest już monopolem Europy. Państwa Azji nie są wykluczone z gry o aktywną rolę w stopniowym rozwoju prawa międzynarodowego, czy podczas procesu inicjacji Komisji Prawa Międzynarodowego, albo na etapie podejmowania decyzji w każdym z głównych organów ONZ, zwłaszcza Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości (MTS), Radzie Bezpieczeństwa lub Szóstym (prawnym) Komitecie Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Metoda niniejszego badania jest bardziej indukcyjna niż dedukcyjna, warto więc zacząć od praktyki sądowej, a potem przejść do zbadania procesu legislacyjnego i wreszcie omówienia traktatów rządowych i praktyki państw Azji.

Na uwagę zasługuje fakt, że przedstawione orzecznictwo jest stosunkowo młode, sięgające drugiej wojny światowej.

545 QB [1894], 149; patrz także immunitety innego sułtana Johore w Johore v Abubakar (Tunku), AC [1952], 318.; Admin przeciwko Bahawalpur (Amiir), 2 All ER [1952], 64.; i Gaekwar z Kolei Państwowych Baroda przeciwko Hafiz Habib-Ul-Haq, 65 Ind. App. (1937/38), 182.

546 Grupa brytyjskich terytoriów położonych w południowo-wschodniej Azji. Założona w 1826 roku jako część terytoriów kontrolowanych przez British East India Company.

547 AC [1924], 797, 809-810. Zobacz Philip J. Sąd Najwyższy w Queensland, w Australii, w USA przeciwko Republice Chin QWN [1950], 5.; ILR 150 nr 43.

1. Birma (Myanmar). Zatem U. Kyaw DIN V Rząd Jego Królewskiej Mości w Wielkiej Brytanii i Unia Birmy (1948), rząd centralny Zjednoczonego Królestwa został wyraźnie uznany za wolny od jurysdykcji Sądów Birmy548

.

2. Cejlon (Sri Lanka). W sprawie należącej do rządu Soap Factory Bangalore przeciwko Commissioners of Income Tax (1943)⁵⁴⁹, sądy w Cejlonie zaakceptowały świadectwo rządu, uznając pozwanego za obcy suwerenny podmiot, z immunitetem jurysdykcyjnym.

3. Hong Kong: W sprawie Alexander, już w 1906 r. Sądy Hongkongu akceptowały tę samą linię sztywnego przestrzegania angielskich precedensów, w tym przestrzegania immunitetów statków państwowych zaangażowanych w działalność komercyjną550

. Jednak wydaje się, zmiana miała miejsce w sprawie Hong Kong vs. Aircraft (1950), gdzie Sir Leslie Gibson, CJ, Sędzia Sądu Najwyższego Hongkongu wskazał: „Samo roszczenie do własności nie jest wystarczające. Należy ustalić, w zwykły sposób.... czy dany statek był własnością, czy jedynie w posiadaniu, co wymaga innego dowodzenia i co utrudnia korzystanie z immunitetu”⁵⁵¹.

4. Pakistan:. W sprawie Qureshi przeciwko ZSRR (1980), zezwolono na postępowanie w pakistańskich sądach przeciwko Rządowi Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w zakresie działań komercyjnych prowadzonych przez lub w imieniu miejscowej Delegacji Handlu⁵⁵². Procedura ta została zatwierdzona na podstawie odpowiedniego rozporządzenia w prawie wewnętrznym (1981), w którym wskazano wyjątek od immunitetów jurysdykcyjnych⁵⁵³. Związek Radziecki nie protestował przeciwko jurysdykcji obcego państwa w przypadkach dotyczących działań handlowych prowadzonych na terenie ww.. państwa, ale tylko dlatego, że państwo zrzekło się immunitetu, pozwalając swojej delegacji handlowej na pozwanie w Pakistanie. To odzwierciedlało fundamentalne niezrozumienie instytucji państwowych biur handlowych, które miały odrębną osobowość prawną.

5. Japonia: w 1921 r. Sąd Najwyższy Japonii potwierdził oskarżenie byłych pracowników chińskiego poselstwa w odniesieniu do przestępstw popełnionych podczas

548 Burma Law Reports (1948), 524; 42 Annual Digest and Reports of Public International Law Cases (1948).

549 See 43 New Law Repports (1943), 439; 10 Annual Digest and Reports of Public International Law Cases (1941–42). See also A. B. Lyons, BYIL XXIII (1946), 240; ibid., XXV (1948), 209; and ibid., XXIX (1952), 227–264.

550

1 Hong Kong Law Reports (1906), 122, 129–130 following the Parliament Belge (1880), 30.

551 Civil Air Transport Inc. v. Central Air Transport Corp. AC [1953], 70; 2 All ER [1952], 733; 35 HKLR (1951), 215; 20 ILR (1952), 85–115; 45 Cf.ILR (1950), 173–188; 34 HKLR (1950), 386.

552 Qureshi v. The USSR, Pakistani Law Reports (1980).

553

pracy w poselstwie, ale bez związku z ich obowiązkami służbowymi i nie w ramach tzw. acta

iure imperii⁵⁵⁴. Sąd stwierdził: „przestępstwo takich osób nie może być ścigane podczas ich pracy w poselstwie – jednak tyko do momentu zakończenia tej pracy”.

6. W jeszcze w innej sprawie, znanej jako przypadek Matsuyama i Sano v. Chińska Republika Ludowa (1928), Sąd Najwyższy Cesarstwa Japonii stwierdził, że: nie ulega wątpliwości, że zgodnie z prawem międzynarodowym, dopóki dane państwo nie uzna władz innego państwa, za wyjątkiem aktu dobrowolnego poddania się, obcego państwa, co do zasady, nie podlega naszej jurysdykcji pod pewnymi szczególnymi względami, takimi jak fakt postępowania w fazie in rem555

.

Oprócz okazjonalnego orzecznictwa lub praktyki sądowej w państwach Azji, praktyka obejmowała także ustawodawstwo krajowe lub akty prawne, które wyznaczają nowe zasady, lub zmieniają istniejące. W tym celu, warto zwrócić uwagę, że kraje, które przyjęły ustawodawstwo krajowe w sprawie immunitetów państwowych należą prawie wyłącznie do wspólnego systemu prawa, podczas gdy inne kraje należą do systemów opartych na innym systemie politycznym jak komunistyczny, czy też są oparte na systemie prawa religijnego.

Systemy prawne w Azji zawierają szeroką gamę głównych systemów prawnych świata, takich jak common law, system prawa cywilnego i systemów prawnych opartych na zasadach religijnych, w tym hinduizmu, buddystów, muzułmanów i islamu, judaizmu, religii żydowskiej i innych. W różnych systemach prawnych, które istnieją w Azji, tylko członkowie Wspólnoty lub byłych azjatyckich terytoriów kolonialnych Wielkiej Brytanii uznali za konieczne lub celowe wprowadzenie w życie przepisów wprowadzających stosowanie zasad immunitetów państwowych.

Tak więc po Stanach Zjednoczonych w 1976 r.⁵⁵⁶ i Wielkiej Brytanii w 1978 r.⁵⁵⁷ i 1980 r.⁵⁵⁸ należy wymienić też dwa azjatyckie kraje-Singapur w 1979 r.⁵⁵⁹ i Pakistan w 1981 r.⁵⁶⁰, ale także Kanada 1982 r.⁵⁶¹ Unia Południowej Afryki w 1981 r.⁵⁶² i Australia w 1985

554

The Empire v. Chang and Others, S.Ct (1921); 27 Criminal Cases (1921), 187; 205 Annual Digest and Reports of Public International Law Cases (1912–22), 288.

555 Judgment of December 1928, Great Court of Judicature, 7 Daihan Minshu, 1128; 4 Annual Digest of Public International Cases, 168.

556 28 USCA 5160, UN Legislative Series, St Leg. Ser. B 120 (1982), 88; the United States Foreign Sovereign Immunities Act 1976, Public Law 94–583, 90 Stat. 2891.

557 The United Kingdom State Immunity Act 1978.

558 The UK ratification of the Brussels Convention of 1926 in 1980. See also the State Immunities Merchant Shipping (USSR) Order of 1978; ibid., 51; 24 October 1978.

559 26 October 1979, State Immunity Act 1979, revised version (1985).

560 State Immunity Ordinance 1981.

561 Canadian Bill on State Immunity 1982 and the Revised Statute of Canada (1985), Vol.8, Ch. 5, 18.

562

r.⁵⁶³ Ani Francja, ani Niemcy, ani Rosja w tej sprawie, nie uznały za przydatne lub niezbędne by pójść za przykładem Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii w powyższym zakresie.

Początek azjatyckiej świadomości dalekosiężnych skutków immunitetów państwowych miał miejsce w Indiach podczas pierwszej sesji i konkluzji Prawnego Komitetu Konsultacyjnego Azji i Afryki⁵⁶⁴ w 1957 r. potem przepisanej przez Komisję Prawa Międzynarodowego w specjalnym raporcie sporządzonym przez członka delegacji z Tajlandii⁵⁶⁵. To nie był też przypadek, że specjalnym sprawozdawcą do drugiego czytania na ten temat był również inny członek z Azji – Ambasador Japonii akredytowany w Tajlandii⁵⁶⁶.

W 1957 roku, w Azjatycko-Afrykańskim Komitecie Konsultacyjnym również uświadomiono sobie zasadniczą zmianę okoliczności zmieniających lub poszerzających pojęcie funkcji nowoczesnego państwa w zakresie „działalności handlowej” w jak najszerszym tego słowa znaczeniu⁵⁶⁷. Do 1960 r., z wyjątkiem Indonezji, większość azjatyckich członków Komisji, uznawało ograniczoną wersję immunitetu państwa.

Proces stanowienia prawa, jego kodyfikacja i postępowy rozwój musi być również wspólny dla wszystkich państw w równym stopniu, w tym azjatyckich. Wspólne minimalne standardy immunitetów muszą być określone, co będzie służyć do promowania lepszych i bardziej uporządkowanych międzynarodowych stosunków handlowych na całym świecie⁵⁶⁸. Trudno przyjąć jakieś wspólne rozwiązanie problematyki immunitetu państwa, dla Azji w ogóle.

563 Zob. Australian Foreign States Immunities Act 1985, No. 295 or 1985, Acts of Parliament of the Commonwealth of Australia in 1985, Vol.2, 2696. też Immunity of Foreign States from the Jurisdiction of Argentinean Courts, Law No. 24,488, approved 31 May 1995, partially enacted 22 June 1955.

564 Azjatycko-Afrykańska Organizacja Konsultacyjna (Aalco) to międzynarodowa organizacja pozarządowa utworzona w 1956 roku, początkowo służyła jako organ doradczy państw członkowskich w sprawach z zakresu prawa międzynarodowego. To było następstwem konferencji, która odbyła się w Bandung w Indonezji w kwietniu 1955 roku, co doprowadziło do utworzenia Komitetu Konsultacyjnego Azji (ALCC). W kwietniu 1958 roku zmieniło nazwę na Azjatycko-Afrykański Komitet Konsultacyjny (AALCC), aby odzwierciedlić wzrost wagi członkostwa Zjednoczonej Republiki Arabskiej; Obecnie organizacja międzyrządowa, która otrzymała stałe zaproszenie ONZ do udziału w charakterze obserwatora w posiedzeniach i pracach Zgromadzenia Ogólnego i utrzymania stałego biura w centrali.

565 Był pierwszym w historii Azji mianowanym specjalnym sprawozdawcą Komisji Prawa Międzynarodowego.

566 Ambasador Motoo Ogiso został Specjalnym Sprawozdawcą do drugiego czytania w 1987 roku, po przyjęciu pierwszego czytania w 1986 roku, i przystąpił do pracy z przedłożeniem wstępnego raportu i dwóch raportów opierając się na merytorycznych uwagach rządów, zakończył drugie czytanie projektu w 1991 r.

567 Wyrażenie „działalność handlowa” w tym kontekście jest stosowana do objęcia działaności gospodarczej, przemysłowej, finansowej, produkcji, dystrybucji i innych aspektów międzynarodowych transakcji handlowych.

568 Co nie jest łatwe – zob. prace Komisji Prawa Międzynarodowego - UN Doc A/47/327 and Add. 1–5 (1992) A/48/313, A./48/464 (Japan) and A/C.6/48/3 (1993), zob. też International Law in Japanese Perspective, Japan and International Law, Past, Present and Future, N. Ando (red.), HAga-Londyn-Boston 1999, n.56, 142; cf. YB of ILC (1988), 45, UN Doc A/CN.4 Ser. A/1988, Louis Henkin, etc., International Law, Cases and Materials, 3rd Edition, 1993, above n.4, 1140; Materials in Jurisdictional Immunities of States and Their Property, UN Doc No E/F.81 V.10; 30 ILM (1991), 1554.

Odpowiedzi na kwestionariusz przygotowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego i rozpowszechnienie go wśród państw członkowskich do realizacji były niezdecydowane. Spośród 28⁵⁶⁹ lub 29⁵⁷⁰ odpowiedzi otrzymanych od wszystkich państw, po pierwszym czytaniu, tylko 14, czyli około połowa, wskazuje, że istniejąca praktyka sądów krajowych wydaje się nie być zdecydowana co do przyznania immunitetu danemu państwu. Druga połowa wymaga dalszych dowodów przedstawionych przez dany rząd i dotyczące działalności państwa. Tylko 22 państwa członkowskie przedstawiły swoje uwagi w sprawie drugiego czytania ostatecznego projektu, pierwotnie przygotowanego przez pierwszego specjalnego sprawozdawcę.

W sprawozdaniu z III sesji Azjatycko-Afrykańskiego Komitetu Konsultacyjnego, Kolombo, Cejlon w 1960 r. za wyjątkiem Indonezji, reszta azjatyckich członków Komitetu Konsultacyjnego zgodziło się na ograniczoną, a na pewno mniej absolutną i mniej restrykcyjną zasadę immunitetów państwowych. Podane powody takich preferencji związane były z praktycznością handlu międzynarodowego, zasadami sprawiedliwości i równości traktowania podmiotów gospodarczych w międzynarodowym handlu. Zasada niedyskryminacji w traktowaniu handlowców lokalnych i zagranicznych, podmiotów zarówno prywatnych, jak i publicznych, wydawała się pozwalać na ogólną odmowę lub odrzucenie zasady immunitetów państwowych w tak rozległym zakresie, który obejmuje działania państwa tzw. iure gestionis.

Azja jako całość jest niejednorodna. O ile prawo międzynarodowe odzwierciedla zgodę wszystkich państw, z definicji, wszystkie narody azjatyckie muszą być zdolne do wyrażenia odpowiedniej zgody. Gdy praktyka państw w ogóle wskazuje na brak jednolitości w kilku aspektach, jest mało prawdopodobne, aby znaleźć jednolitość lub jednomyślność wśród krajów azjatyckich we wszystkich aspektach i przejawach immunitetów państwowych. Od 1960 r. i Komitetu Konsultacyjnego wydaje się, że osiągnięto prawie quasi-jednomyślność.

Niemniej jednak należy zauważyć, ale z ostrożnym optymizmem, że w całej Azji sądy coraz częściej są gotowe do udzielenia immunitetu państwu w zakresie jego działań iure

gestionis, w odróżnieniu od prywatnej działalności handlowej lub działań tzw. acta iure