Zakres przedmiotowy immunitetów międzynarodowych

Osoby objęte immunitetem dyplomatycznym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych. Wyłącza on możliwość prowadzenia postępowania przeciwko osobie nim objętej. Dotyczy to zarówno postępowania przygotowawczego, jak i sądowego. Wyłączona jest zatem dopuszczalność podejmowania jakichkolwiek czynności ukierunkowanych na ściganie takich osób. Możliwe jest podjęcie czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów (art. 17 § 2 kpk), jak również prowadzenie postępowania przygotowawczego w fazie in rem.

Powyższe okoliczności dotyczące zakresu przedmiotowego immunitetu nie były jednakże wcześniej tak bezsporne358

. Przedstawiciele doktryny spierali się czy immunitet dotyczy jedynie postępowania sądowego, czy też również przygotowawczego, czy oznacza niepodleganie prawu miejsca pobytu, czy też w ogóle niepodleganie władzy państwa przyjmującego359

. Jak słusznie jednakże zauważono istotą immunitetu jest swoboda wykonywania funkcji, co jest szeroką definicją i co jednocześnie pociąga szerokie rozumienie jego zakresu przedmiotowego.

358 T. Grzegorczyk, Komentarz, Zakamycze 2003 stan prawny: 2004-01-01 Komentarz do art. 578 Kodeksu postępowania karnego, S. Steinborn - Komentarz LEX/el. 2012 stan prawny: 2012-05-14, Komentarz aktualizowany do art. 578 Kodeksu postępowania karnego LEX 2010.

359

Tu warto odnieść się do zapisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r.³⁶⁰ w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych, a także dorozwiązań rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury³⁶¹.

W pierwszym akcie prawnym w § 26 wskazano, iż w razie wątpliwości, czy dana osoba korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z immunitetu, sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o stwierdzenie tej okoliczności, przesyłając jednocześnie akta sprawy. W drugim akcie prawnym § 291 stanowi zaś, że:

1. Naczelnik właściwego wydziału zamiejscowego, prokurator regionalny lub prokurator okręgowy bezzwłocznie powiadamia, za pośrednictwem Prokuratury Krajowej, właściwą w sprawach protokołu dyplomatycznego komórkę organizacyjną urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zagranicznych o prowadzeniu postępowania karnego dotyczącego osoby korzystającej z immunitetu dyplomatycznego i konsularnego.

2. Na naczelniku właściwego wydziału zamiejscowego, prokuratorze regionalnym lub prokuratorze okręgowym spoczywa obowiązek powiadamiania Prokuratury Krajowej o decyzjach procesowych wydawanych w sprawach, o których mowa w ust. 1.

3. Odpis decyzji kończącej postępowanie karne doręcza osobie korzystającej z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego właściwa w sprawach protokołu dyplomatycznego komórka organizacyjna urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zagranicznych na wniosek Prokuratury Krajowej.

Jak z powyższego wynika zakres przedmiotowy immunitetu obejmuje postępowanie sądowe i przygotowawcze, przy czym w postępowaniu przygotowawczym prokurator ma obowiązek powiadamiania o wszystkich decyzjach MSZ.

Zgodnie zaś z art. 51 b ustawy o ustroju sądów powszechnych³⁶² w razie wątpliwości, co do istnienia przywileju lub immunitetu wynikającego z prawa międzynarodowego, sąd może zwrócić się do ministra właściwego do spraw zagranicznych o informację. Nie jest to rozwiązanie nowe, było praktyczne i znane już przecież ustawodawcy przedwojennemu. Informacja taka jest oczywiście niewiążąca i pełni rolę jedynie opinii.

360 Dz. U. z 2002 r. nr 17 poz. 164.

361 Dz. U. z 2016 r. poz. 508.

362 W brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2017 r. o zmianie ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 1452).

Kwestią sporną jest, co powoduje sytuacja, w której prokurator prowadzi postępowanie nie mając wiedzy co do statusu osoby podejrzanej lub jej jedynie dotyczącego (postępowania), co wydaje się być formułą trafną i dającą się szeroko interpretować. Zdaje się, że w razie podjęcia takiej wiedzy prokurator winien przesłać do MSZ informację o wszystkich swoich decyzjach w sprawie. Gdy okoliczność ta zostanie ustalona przed sądem, ten już może jedynie umorzyć postępowanie i tak następnie przesyłając MSZ akta sprawy celem podjęcia dalszych decyzji jak zażądanie odwołania, uznanie za persona non grata itd.

Zakresem przedmiotowym objęto więc orzecznictwo sądów polskich, a powinno być to również niepodleganie jurysdykcji karnej i innym postępowaniom mogącym naruszyć nietykalność, czy też eksterytorialność danej osoby363

. Należy w tym miejscu zauważyć, że zapisy polskiej procedury karnej prawie się nie zmieniły i są takie same zarówno w kodeksie z 1969 r., jak i w obowiązującej ustawie z 1997 r., co znaczy, że ustawodawca toleruje fakt, iż w interpretacji przepisów pierwszeństwo ma ratyfikowana umowa międzynarodowa. Dotychczasowe przepisy prawne nie regulowały jednoznacznie stosunku wzajemnego ustawa – umowa międzynarodowa ratyfikowana przez głowę państwa. Kwestię tę rozstrzyga Konstytucja w art. 91 stanowiąc, iż ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli tej ustawy nie da się pogodzić z umową. W ten sposób jednoznacznie została rozstrzygnięta zasada pierwszeństwa umów międzynarodowych, ratyfikowanych za zgodą parlamentu, wobec ustawy364

.

Skoro mowa o naruszeniu nietykalności należy również zakresem przedmiotowym immunitetu objąć zakaz zatrzymania na gorącym uczynku, czy też w ogóle zakaz jakiegokolwiek zatrzymywania³⁶⁵. O tym jednakże fakcie nie ma mowy w polskim ustawodawstwie, a mogłaby to określać chociażby ustawa o Policji, która uściśliłaby zapisy kpk, iż policja nie może w żadnym przypadku zatrzymać dyplomaty (o czym nie ma mowy w art. 578 kpk), zaś w określonych sytuacjach można jedynie zatrzymać konsula i inne osoby opisane w art. 579 kpk, co i tak nie jest wyartykułowane wprost³⁶⁶.

Z uwagi na szeroki zakres podmiotowy immunitetów omawianych w pracy pisząc o pomieszczeniach misji autor odniesie się również do pomieszczeń konsularnych i innych, którym odpowiednie przepisy przyznają określone uprawnienia. Tematyka statusu pomieszczeń mieści się zarazem w pojęciu aspektu przedmiotowego treści immunitetu.

363 Tak traktuje np. konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych w jej art. 31.

364 W. Skrzydło, Komentarz do art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wyd. 4, Kraków 2002.

365 Wbrew niektórym autorom jak np. W. Michalski, op. cit., s. 63.

366

Kwestia ich statusu (również prywatnych) w sposób nierozerwalny wiąże się też z omawianą wyżej nietykalnością, która przysługuje wskazanym pomieszczeniom, mieniu, rezydencjom czy archiwom itd.

W doktrynie rozróżnia się przywileje osób oraz przywileje przysługujące rzeczom (w szerokim tego słowa rozumieniu, są tzw. immunitety rzeczowe). Te drugie mogą być objęte przywilejem nietykalności. Powstał on z teorii eksterytorialności367

, która jak wiadomo z powodów praktycznych (np. zawarcie umowy cywilnej na terytorium obcym) została zastąpiona teorią funkcjonalności368

. Nietykalność obejmuje pomieszczenia misji. Wyrażenie to, zgodnie z konwencją wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych (art. 1), oznacza budynki lub części budynków i tereny przyległe do nich, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem, użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji. Konwencja o misjach specjalnych również przewiduje (art. 25), że pomieszczenia, w których zgodnie z konwencją misja specjalna ma siedzibę, są nietykalne. Funkcjonariuszom państwa przyjmującego nie wolno wkraczać do nich, chyba że wyrazi na to zgodę szef misji specjalnej albo, stosownie do okoliczności, szef stałej misji dyplomatycznej państwa wysyłającego akredytowanej w państwie przyjmującym. Zgody tej można się domniemywać w razie pożaru albo innej klęski żywiołowej poważnie zagrażającej bezpieczeństwu publicznemu i tylko w wypadku, gdy nie jest możliwe uzyskanie zgody szefa misji specjalnej albo, stosownie do okoliczności, szefa misji stałej. Zgodnie zaś z art. 1 konwencji o stosunkach konsularnych pomieszczenia konsularne oznaczają budynki lub części budynków i tereny przyległe do nich, niezależnie od tego, czyją są własnością, używane wyłącznie do celów urzędu konsularnego.

Również w umowach o stosunkach konsularnych zawartych przez Polskę są zapisane analogiczne definicje, jak też przewidują one nietykalność pomieszczeń czy archiwów³⁶⁹. We wszystkich podpisanych umowach nietykalność pomieszczeń i archiwów jak również ich

367 L. Oppenheim, R. Roxburgh, op. cit., s. 564, gdzie autor nazywa nietykalność pomieszczeń franchise de l’hotel, wskazując, że jest to franchise de l’hotel a diplomatic mission’s czyli nietykalność traktując szerzej pisząc iż „jest to przywilej używania tych pomieszczeń w jakikolwiek sposób zgodny z celem misji”.

368 Zob. np. S.E. Nahlik, op. cit., s. 273.

369 Np. art. 14 Konwencji konsularnej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Austrii z dnia 2 października 1974 r. (Dz. U. z 1975 r. nr 24, poz. 131), analogicznie art. 11 Konwencji między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Królestwem Belgii z dnia 11 lutego 1972 r. (Dz. U. z 1974 r. nr 3, poz. 18), art. 15 Konwencji o stosunkach konsularnych podpisaną między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii z dnia 11 kwietnia 1994 r. (Dz. U. z 1999 r. nr 63, poz. 711), art. 34 Konwencji konsularnej podpisanej między między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej z dnia 14 lipca 1984 r. (Dz. U. z 1985 r. nr 8, poz. 24).

definicja jest podobna do tych zawartych w obu konwencjach wiedeńskich (o stosunkach konsularnych i dyplomatycznych)³⁷⁰.

Definicję archiwów zawarto w art. 1 konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych. Wyrażenie archiwa konsularne oznacza wszystkie pisma, dokumenty, korespondencję, książki, filmy, taśmy magnetofonowe i rejestry urzędu konsularnego, jak również materiały szyfrowe, kartoteki oraz meble przeznaczone do ich zabezpieczenia i przechowywania. Archiwa te i dokumenty konsularne są nietykalne, niezależnie od czasu i miejsca, w którym się znajdują. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych również w art. 24 wskazuje, że archiwa i dokumenty misji są nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca, gdzie się znajdują. Jednakże nie zawiera definicji archiwów.

Wydaje się, że definicja archiwów powinna zawierać również w sobie zapis o wszystkich innych nośnikach informacji, takich jak twarde dyski, pendrive’y itp. Dopiero w latach 90. do definicji archiwów w umowach zawieranych przez Polskę dodano zwrot: techniczne zasoby gromadzenia i wykorzystania informacji³⁷¹, co jest już szerszą definicją, aczkolwiek w ocenie autora bardziej precyzyjnym pojęciem byłoby „wszelkie inne nośniki danych”.

Nietykalność pomieszczeń misji, konsulatów, archiwów i mienia rozwiązano w analogiczny sposób, stosując również powielane w obu konwencjach rozwiązania. Konwencja o stosunkach dyplomatycznych stanowi w art. 22, iż pomieszczenia misji są nietykalne. Funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą do nich wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę szefa misji. Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej godności. Pomieszczenia misji, ich urządzenia i inne przedmioty, które się w nich znajdują, oraz środki transportu misji nie podlegają rewizji, rekwizycji, zajęciu lub egzekucji.

370

Np. art. 17 Konwencji konsularnej zawartej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Francuską z dnia 20 lutego 1976 r. (Dz. U. z 1977 r. nr 19, poz. 76), art. 17 Konwencji konsularnej zawartej między między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Grecką z dnia 30 sierpnia 1977 r., (Dz. U. z 1979 r. nr 12, poz. 82), art. 17 Konwencji konsularnej zawartej międzymiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Ludową Republiką Kampuczy z dnia 23 lipca 1987 r., (Dz. U. z 1989 r. nr 62, poz. 372).

371

Np. art. 1 Konwencji konsularnej zawartej między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską, z dnia 22 maja 1992 r., (Dz. U. z 1995 r. nr 140, poz. 687), Konwencji konsularnej zawartej między Rzecząpospolitą Polską a Rumunią w dniu 25 stycznia 1993 r., (Dz. U. z 1994 r. nr 29, poz. 104), Konwencji konsularnej zawartej między między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą z dnia 8 września 1991 r., (Dz. U. z 1994 r. nr 60, poz. 248).

Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych już w inny sposób reguluje nietykalność pomieszczeń konsularnych. W art. 31 stanowi, iż:

1. pomieszczenia konsularne są nietykalne w zakresie przewidzianym w niniejszym artykule.

2. Władze państwa przyjmującego nie mogą wkraczać do tej części pomieszczeń konsularnych, które urząd konsularny używa wyłącznie na potrzeby swojej pracy, chyba że wyrazi na to zgodę kierownik urzędu konsularnego, osoba przez niego wyznaczona lub kierownik przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa wysyłającego. Zgody kierownika urzędu konsularnego można się jednak domniemywać w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego niezwłocznych czynności ochronnych.

3. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 2 niniejszego artykułu państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych środków dla ochrony pomieszczeń konsularnych przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz dla zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju urzędu konsularnego lub uchybieniu jego godności.

4. Pomieszczenia konsularne, ich urządzenia, mienie urzędu konsularnego, jak również jego środki transportu nie podlegają żadnej postaci rekwizycji na cele obrony narodowej lub użyteczności publicznej. Jeżeli na te cele niezbędne jest wywłaszczenie, powinny być przedsięwzięte wszelkie odpowiednie środki dla uniknięcia utrudnienia wykonywania funkcji konsularnych i powinno być niezwłocznie wypłacone państwu wysyłającemu odpowiednie i efektywne odszkodowanie.

Należy zauważyć, iż te dwa rozwiązania są powielane w pozostałych traktatach międzynarodowych przewidujących nietykalność pomieszczeń, jak też w umowach dwustronnych³⁷², z przewagą rozwiązania przyjętego przez konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych.

372 Konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych (Dz. U. z 1948 r. nr 39, poz. 286) stanowi w § 3-5, że lokale Organizacji są nietykalne. Jej majątek i aktywa, gdziekolwiek i w czyichkolwiek rękach by się znajdowały, są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, konfiskaty, wywłaszczenia i innych form przymusu egzekucyjnego w postępowaniu administracyjnym, sądowym lub ustawodawczym. Archiwa Organizacji i w ogóle wszelkie dokumenty, należące do niej lub będące w jej posiadaniu, są nietykalne bez względu na miejsce, gdzie się znajdują. Nie podlegając żadnej przymusowej kontroli, reglamentacji albo moratorium finansowemu. Podobnie art. 6 umowy dotyczącej statusu Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego z dnia 20 września 1951 r., (Dz. U. z 2000 r. nr 64, poz. 736), art. 4-6 Porozumienia ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy, sporządzonego w Paryżu dnia 2 września 1949 r. (Dz. U. z 2001 r. nr 23, poz. 270), taki też § 5-7 konwencji o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych z dnia 12 marca 1970 r., (Dz. U. z 1970 r. nr 4, poz. 25, zał.), niebezpośrednio, a przez odesłanie w uchwale RM nr 50 z dnia 12 kwietnia 2011 r., w sprawie Stałego Sekretariatu Wspólnoty Demokracji z siedzibą w Warszawie (M.P. z 2011 r. nr 33, poz. 389), co dziwi takie same rozwiązanie tj. bezwzględnej nietykalności przyjęto w umowach międzynarodowych

Co także trzeba w tym miejscu zaznaczyć to to, że obie konwencje przewidują też zakaz rewizji, rekwizycji, zajęcia lub egzekucji rzeczy ruchomych misji dyplomatycznych (zakaz bezwzględny) i pomieszczeń konsularnych (zakaz względny, przewidujący już nawet wywłaszczenie). Projekt Komisji Prawa Międzynarodowego pierwotnie nie przewidywał możliwości wejścia na teren konsulatu, co było powodem, dla którego Polska nie ratyfikowała konwencji373

.

Zakres nietykalności podobnie jak innych przywilejów i immunitetów może również zależeć od umowy między zainteresowanymi stronami, jak jest np. w art. 15 konwencji o Międzynarodowej Radzie Badań Morza, gdzie pozostawiono to umowie dwustronnej. Sporne w doktrynie, zresztą jak widać, w różny sposób rozwiązywane również w legislacji, było pojęcie zgody na naruszenie nietykalności pomieszczeń w sytuacjach wyjątkowych374

. W ocenie autora mimo różnych zapisów w umowach i traktatach o zgodzie np. szefa misji na wejście na teren placówki, nadrzędną wartością i obowiązkiem państwa przyjmującego jest szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej godności. W ocenie autora właśnie w tym obowiązku znajduje się również obowiązek interwencji w sytuacjach zagrażających takim wartościom jak życie, czy zdrowie członków np. misji, nawet wobec ich wyraźnego sprzeciwu.

Do początków XX wieku nie rozróżniano pojęcia pomieszczenia misji od pojęcia rezydencji ambasadora³⁷⁵. Wraz z rozrastaniem się personelu misji, coraz częściej dzielono pomieszczenia misji na kancelarię, która była oficjalną siedzibą ambasadora oraz na rezydencję ambasadora, w której mieszkał on z rodziną376

. Kwestia nietykalności takich pomieszczeń była przedmiotem wielu sporów dyplomatycznych377

, do momentu uchwalenia konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych. W art. 30 wskazano tam, że

dwustronnych o stosunkach konsularnych, których Polska jest stroną, inaczej już tak jak w konwencji o stosunkach konsularnych w np. art. 3 Protokołu z dnia 18 marca 2004 r., o przywilejach i immunitetach Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (Dz. U. z 2008 r. nr 32, poz. 193) czy art. 25 konwencji o misjach specjalnych z dnia 16 grudnia 1969 r. (Dz. U. z 1985 r. nr 48, poz. 245, zał.).

373 J. Sutor, Zagadnienie nietykalności pomieszczeń konsularnych, „Nowe Prawo” 1975, nr 12, s. 606.

374

Zob. S.E. Nahlik, op. cit., s. 275, gdzie autor nie daje bezpośredniej odpowiedzi, co zrobić, gdy takiej zgody brak, jak w przypadku, cytowanym przez ww. Autora, pożaru radzieckiej ambasady w Kanadzie, gdy to odmówiono strażakom wstępu na teren placówki.

375 I. Roberts (red.), op. cit., s. 126-127.

376 K. Szwarcenberg-Czerny, Immunitety Dypolmatyczne, Zbiór norm prawnych z zakresu prawa międzynarodowego obowiązujących na obszarze Polski I Wolnego Miasta Gdańska, Warszawa 1935, s. 377-411, z czego wynika, iż kwestia nietykalności korespondencji przed drugą wojną światową była przedmiotem regulacji przez zarządzenia ministra, okólników Prezydium Rady Ministrów czy Prezesa Rady Ministrów.

377 S.E. Nahlik, op. cit., s. 274, gdzie autor przytacza szereg spraw oraz zdarzeń, związanych z naruszeniem nietykalności rezydencji szefa misji.

rezydencja prywatna przedstawiciela dyplomatycznego korzysta z takiej samej nietykalności i ochrony jak pomieszczenia misji. Korzystają z niej również jego dokumenty i korespondencja oraz, z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 artykułu 31³⁷⁸, jego mienie.

Inaczej jest w konwencji o stosunkach konsularnych, która w sposób wyraźny wyróżnia rezydencję urzędnika konsularnego od pomieszczeń konsularnych, wskazano tam w art. 31 ust. 1, że władze państwa przyjmującego nie mogą wkraczać do tej części pomieszczeń konsularnych, które urząd konsularny używa wyłącznie na potrzeby swojej pracy.

W umowach dwustronnych o stosunkach konsularnych zawieranych przez Polskę jest jeszcze inne podejście. Zgodnie z ich postanowienia najczęściej pomieszczenia konsularne oznaczają budynki lub części budynków i tereny przyległe do nich, niezależnie od tego, czyją są własnością, używane wyłącznie dla celów urzędu konsularnego, włącznie z rezydencją kierownika urzędu konsularnego³⁷⁹. Oznacza to więc przyznanie podobnego przywileju nietykalności jak w przypadku misji dyplomatycznych. Co jednakże w sytuacji, gdy dany dyplomata np. kupił mieszkanie, by w nim zamieszkać, ale nie wprowadził się do niego. Powstaje tu pytanie czy takie pomieszczenia również są nietykalne. Wydaje się, że nie. W sprawie Agbor vs. Metropolita Police Comminssjoner Sąd Apelacyjny stwierdził, że gdy dyplomata wyprowadził się nie mając „intencji” na powrót, jego rezydencja nie korzysta ze specjalnej ochrony. Zdarza się też, że rezydencję dyplomaty zajmą tzw. squatters czy też demonstranci, wtedy policja może interweniować, tylko za zgodą szefa misji³⁸⁰. Nietykalność mieszkania dyplomaty nie jest też bezwzględna. W sprawie MR. Yigal Eyal attaché Ambasady Izraela w Oslo Sąd Najwyższy stwierdził, że dyplomata przez chowanie w swoim mieszkaniu poszukiwanej osoby w sposób dorozumiany i „rażący” (grossly misused) zrzeka się nietykalności tego mieszkania, do którego może wkroczyć np. policja381

. Również

378 a) powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji; b) powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego;

c) powództw dotyczących wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi.

379 Np. art. 1 ust. 10 Konwencji konsularnej zawartej między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii z 11 kwietnia 1994 r., (Dz. U. z 1999 r. nr 63, poz. 711), art. 12 Konwencji konsularnej podpisanej w dniu 9 czerwca 1972 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną (Dz. U. z 1973 r. nr 19, poz. 108), w której inaczej niż w poprzedniej konwencji podpisanej z Bułgarią, rezydencja nie została zdefiniowana w tzw. słowniku, a zdefiniowano ją bezpośrednio w artykule dotyczącym nietykalności urzędu konsularnego.

380 I. Roberts (red.), op. cit., s. 127.

381

dopuszczalne jest stosowanie tzw. środków przymusu pośredniego np. otoczenie misji kordonem policji³⁸².

Również nietykalna jest poczta dyplomatyczna, co zawiera się w pojęciu archiwa i dokumenty. Należy tu wspomnieć o możliwości naruszenia tej nietykalności w stanach wyższej konieczności, jak w przypadku zamachu bombowego w ambasadzie w Londynie na dyplomatę izraelskiego w 1972 r., gdzie taka zgoda była jakby dorozumiana383

.

Nietykalność również przysługuje mieniu dyplomaty, nawet gdy jego własność jest dyskusyjna³⁸⁴. Wyjątki od tej reguły wskazane są w art. 31 i 36 konwencji o stosunkach dyplomatycznych. Nietykalność przysługuje też np. pojazdom dyplomaty (art. 30 ust. 2 konwencji o stosunkach dyplomatycznych). Oznaką zewnętrzną przynależności do korpusu dyplomatycznego w danym państwie przyjmującym jest zwyczajowe prawo umieszczania na pojazdach należących do członków korpusu dyplomatycznego tabliczki z literami „CD”.³⁸⁵ Można się zastanawiać, co się dzieje w sytuacji, kiedy taki pojazd parkuje w miejscu niedozwolonym. Nie ma tu już wątpliwości, że jest to łamanie prawa przez dyplomatę, które może w ostateczności skończyć się nawet jego wydaleniem386

. Stanowią o tym chociażby art. 41 konwencji o stosunkach dyplomatycznych, art. 47 konwencji o misjach specjalnych, art. 55 konwencji o stosunkach konsularnych, czy też np. art. 27 Konwencji o stosunkach konsularnych podpisanej przez RP a Republiką Litewską w dniu 13 stycznia 1992 r.³⁸⁷, jak i inne konwencje dwustronne. Zapisy te są oczywiste, zgodnie z paremią rzymską iura

observari debent, czy pacta sunt servanda, ich obecność jednakże pełni funkcję porządkującą.

Kwestią osobną jest wynikająca z zasady nietykalności, problematyka przeszukania