Immunitety międzynarodowe w prawie wybranych państw
3.1 Stany Zjednoczone Ameryki Północnej wobec immunitetów międzynarodowych
W 1708 roku brytyjski parlament formalnie uznał immunitet dyplomatyczny i zakazał aresztowania posłów zagranicznych. W 1790 r. w Stanach Zjednoczonych ustanowiono podobne przepisy, które zapewniały absolutny immunitet dyplomatów, ich rodzin i pracowników, jak również dla niższego rangą personelu misji dyplomatycznych. Ustawa z 1790 obowiązywała do 1978 r., kiedy to uchwalono ustawę o stosunkach dyplomatycznych (Diplomatic relations act – 22 USC 254). Głównym celem ustawy z 1978 r. było dostosowanie prawa do wymogów konwencji wiedeńskiej z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych (która weszła w życie w stosunku do Stanów Zjednoczonych w 1972 roku). Ustawa z 1978 r. w sposób bardziej precyzyjny reguluje kwestie immunitetów osób, którym przysługują447
.
Według amerykańskiego Departamentu Stanu, w USA przebywa ponad 100 000 przedstawicieli obcych rządów (stan na sierpień 2018 r.). Wiele z tych osób jest uprawnionych w różnym zakresie do immunitetu od jurysdykcji karnej. W związku z tym w USA dużą wagę przywiązuje się do szkolenia funkcjonariuszy różnych służb właśnie w zakresie immunitetów448. Ogólnie rzecz biorąc, przestrzegają zapisy konwencji wiedeńskiej (lub konwencji nowojorskiej dla urzędników ONZ) i mają też zastosowanie w innych krajach (z wyjątkami immunitetów urzędników ONZ, które mogą się znacznie różnić w poszczególnych krajach na podstawie „umowy z krajem siedziby” podpisanej między ONZ i państwem przyjmującym, przy czym mogą być ustanowione dodatkowe immunitety poza te przyznane przez konwencję nowojorską).
Co do zasady, osoby z immunitetem bezwzględnym (jak głowy państwa) nie podlegają jurysdykcji karnej w Stanach Zjednoczonych, a zatem nie mogą być aresztowane lub zatrzymane. Ich rezydencje, nieruchomości, dokumenty i pojazdy nie mogą być skonfiskowane czy przeszukiwane. Ponadto nie mogą być oni zmuszeni do złożenia zeznań
447 U.S. Department of State, Diplomatic and Consular Immunity: Guidance for Law Enforcement and Judicial Authorities, (zmieniony w maju 1998), s. 10, https://www.state.gov/documents/organization/150546.pdf (dostęp: 10.08.2017).
448
lub w inny sposób przedstawiać jakiekolwiek dowody w postępowaniu karnym oraz są wolni od jakiegokolwiek oskarżenia (prosecution). Mimo że immunitet ten jawi się jako absolutny są od niego wyjątki. Na przykład zatrzymanie takiej osoby jest możliwe w razie popełnienia przestępstwa drogowego449
. Dodatkowo istnienie pełnego immunitetu nie zakazuje policji próby rozmowy lub podjęcia próby uzyskania zgody na np. przeszukanie. Szczególnie ważne jest ugruntowane w USA przekonanie, że w konfrontacji z prawem danej osoby do pełnego immunitetu, policja oficjalnie nie traci prawa do obrony bezpieczeństwa i dobrobytu ludzi, którym jest zobowiązana służyć. W okolicznościach, w których bezpieczeństwo publiczne jest w bezpośrednim niebezpieczeństwie lub istnieje zagrożenie popełnienia ciężkiego przestępstwa (grave crime) policja może interweniować w sposób, który uzna za odpowiedni. Drugi i bardziej restrykcyjny poziom ochrony immunitetowej jest znany jako immunitet funkcjonalny (tzw. officials acts immunity). Osoby chronione tym immunitetem są zazwyczaj poddane obcej jurysdykcji, aczkolwiek często wymagana jest zgoda odpowiedniej władzy sądowej450
. Ich rezydencje, nieruchomości, dokumenty i pojazdy mogą być skonfiskowane i przeszukane451. Jednak nie są oni zobowiązani, tylko w sprawach związanych z ich oficjalnym urzędowaniem, do składania zeznań lub w inny sposób świadczenia czy dowodzenia w postępowaniu karnym, . Ponadto nie mogą być ścigani za przestępstwa wynikające z wykonywania oficjalnych obowiązków. Czy dana osoba jest uważana za działającą oficjalnie uznaje się tylko po przeprowadzeniu dowodu przeciwnego przez badający sprawę sąd, który stosuje system case law.
Trzecią grupą osób, którym nie przysługuje immunitet, aczkolwiek mogą być uprawnieni do innych przywilejów są w szczególności urzędnicy i ich rodziny, którzy są obywatelami USA lub stałymi rezydentami452.
Poziom ochrony immunitetowej, jeśli w ogóle, opiera się na miejscu pracy danej osoby i charakteru pozycji, funkcji. Trzy typy urzędników zagranicznych mają prawo do specjalnych przywilejów i immunitetów w Stanach Zjednoczonych – dyplomaci, urzędnicy konsularni i organizacji międzynarodowych. Poziom ochrony w każdej z tych grup zależy od
449 Kopia np. pozwu i innej dokumentacji dotyczącej incydentu drogowego powinny być przekazane do Departamentu Stanu US, tak szybko jak to możliwe. Chociaż osoba ta nie może podlegać karze, Departament Stanu prowadzi rejestr praw jazdy (również dyplomatów) jak też posiada ich historię i może nawet wnosić o wydalenie takiej osoby. Osobom takim również Departament Stanu może zawiesić prawo jazdy, jednak może to nastąpić tylko wtedy, gdy policja oficjalnie zawiadomi Departament Stanu za pomocą telefonu znajdującego się na tylnej części prawa jazdy – Diplomatic and Consular Immunity, at 17.
450
Zawodowi urzędnicy konsularni mogą być aresztowani tylko za poważne przestępstwa (felony offences) jeśli aresztowanie opiera się na nakazie wydanym przez urzędnika sądowego lub podobny nakaz sądowy.
451 Chyba, że pozostają na obszarze ambasady.
452 Stróże prawa, funkcjonariusze Departamentu Stanu lub misji dyplomatycznej lub konsulatu oficjalnie ogólnie nie są upoważnieni do określenia, jakie czynności stanowią czynności oficjalne.
wielu czynników, w tym relacji między danym państwem a Stanami Zjednoczonymi, stanowiska i funkcji danej osoby i końcowo przepisów ustawowych453.
Misje dyplomatyczne są również w USA tradycyjnie głównym węzłem komunikacyjnym między krajem wysyłającym a państwem przyjmującym. W związku z tym sztaby misji dyplomatycznych (ambasad) zyskują najwyższy poziom przywilejów i immunitetów. Członkowie misji dyplomatycznych, którzy „wykonują zadania krytyczne z uwagi na wewnętrzne funkcjonowanie ambasady” cieszą się pełnym immunitetem. Obejmuje to dyplomatów i członków ich rodzin, jak również członków personelu administracyjnego i technicznego oraz członków ich rodzin454. Członkowie personelu służby, którzy wykonują mniej ważne zadania (np. ochrona, kierowcy, kurierzy) chronieni są jedynie immunitetem jurysdykcyjnym od postępowania karnego, członkowie ich rodziny nie są objęci żadną ochroną. Również, chyba że zostanie to specjalnie uzgodnione przez Stany Zjednoczone, prywatna służba urzędników ambasady (np. nianie, kucharze, pokojówki) nie są chronieni immunitetem.
Pracownicy konsulatów wykonują różne funkcje. Kraje całego świata już dawno uznały znaczenie funkcji konsularnych dla ich ogólnych stosunków, ale pracownicy konsularni zazwyczaj nie spełniają zasadniczej roli w zapewnianiu łączności między dwoma krajami, funkcje te wykonywane są przez przedstawicieli dyplomatycznych. W związku z tym urzędnicy konsularni (zawodowi, honorowi czy też pracownicy konsulatów) są zazwyczaj chronieni jedynie immunitetem funkcjonalnym. Ponadto członkowie rodzin ww. urzędników nie są w ogóle chronieni immunitetem (chyba że umowa dwustronna stanowi inaczej).
Większość członków organizacji międzynarodowych, które w Stanach Zjednoczonych posiadają swoje siedziby mają bardziej ograniczony immunitet funkcyjny. W niektórych przypadkach jednak, przeważająca część kadry kierowniczej takich organizacji ma przyznane przywileje i immunitety równe tym, jakie daje się przedstawicielom dyplomatycznych455.
453
Członkowie misji dyplomatycznych i ich filii są uprawnieni w różnym stopniu do przywilejów i immunitetów wynikających z konwencji wiedeńskiej i ustawy o stosunkach dyplomatycznych (22 USC § 254); członkowie urzędów konsularnych uprawnieni są do immunitetów wskazanych w konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych; oraz członkowie organizacji międzynarodowych otrzymują przywileje i immunitety, konstytuowane w ustawie o immunitetach organizacji międzynarodowych. Oprócz tych ustaw i traktatów, Stany Zjednoczone zawarły umowy dwustronne z niektórymi krajami, które zapewniają różne poziomy ochrony immunitetem (np. USA-Polska konwencja konsularna. Warszawa.1972.05.31., Dz. U. z 1973 r. nr 30, poz. 173 – immunitet funkcyjny).
454
Stany Zjednoczone definiują domowników jako: małżonków, dzieci do 21 roku życia (do 23 roku życia, jeśli są to studenci szkolnictwa wyższego i w tzw. pełnym wymiarze) oraz wszelkie inne osoby wyraźnie uzgodnione z Departamentem Stanu w nadzwyczajnych okolicznościach.
455 Tak jak w sprawie Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych i dla wszystkich zastępców sekretarza generalnego ONZ, głównych przedstawicieli Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku
Członkowie rodzin urzędników organizacji międzynarodowych nie są objęci immunitetem, chyba że takiemu urzędnikowi został przyznany pełny immunitet wtedy rozciąga się on jakby również na jego rodzinę.
Jako że przywileje i immunitety są pochodną immunitetu państwa, to państwo może się tego immunitetu zrzec. Szczególne znaczenie dla organów ścigania, ma informacja Departamentu Stanu, który poinformował, że „policja nie powinna podejmować żadnych czynności wobec osoby chronionej immunitetem, dopóki nie ma absolutnej pewności co do zakończenia postępowania oskarżeniem”. Departament Stanu USA żąda rezygnacji z immunitetu na wyraźne żądanie prokuratora. W poważniejszych przypadkach, jeśli dane państwo nie zrzeknie się immunitetu, sprawca zostanie wydalony ze Stanów Zjednoczonych i Departamentu Stanu będzie wnioskować o nakaz i odpowiedni wpis do Krajowego Centrum Informacji o Przestępczości (NCIC)”. Ponadto Departament Stanu podkreślił, że „skuteczna i świadoma praca policji staje się podstawą decyzji prokuratora oraz fundamentem wniosku Departamentu Stanu w przedmiocie wystąpienia o zrzeczenie się immunitetu, ewentualnie późniejszego oskarżenia, czy też wniosku o wydalenie.
Każdy funkcjonariusz, który dokonuje jakichkolwiek czynności z udziałem osoby, której przysługuje immunitet, powinien najpierw ustalić status tej osoby. Przedstawiciele zagranicznych ambasad, członkowie ich rodzin oraz pracownicy posiadają różne dokumenty, które mogą zidentyfikować ich jako zagranicznych urzędników. Jednak tylko jeden dokument decyduje o immunitecie i jego zakresie – karta identyfikacyjna wydawana przez Departament Stanu lub, gdy ma się do czynienia z członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych, przez misję USA w ONZ. Karty te mają niebieskie (dyplomatyczny), zielone (urzędniczy) lub czerwone (konsularny) obramowanie. Przód karty to pieczęć Departamentu Stanu lub ONZ, wraz z fotografią i informacjami do identyfikacji. Na jej odwrocie jest oświadczenie w przedmiocie immunitetu i podpis okaziciela.
Zagraniczne paszporty dyplomatyczne, amerykańskie wizy dyplomatyczne i karty zwolnienia podatkowego, jak również wydane przez Departament Stanu rejestracje pojazdów, dowody rejestracyjne i prawa jazdy, mogą być wskazówką, że ich posiadacz ma prawo do jakiejś formy przywilejów i immunitetów. Jednak nie są one przekonującym dowodem i nie powinny być używane w celu weryfikacji tego, czy dana osoba jest chroniona immunitetem. Co więcej nawet jeśli twierdzi, że nie ma karty identyfikacyjnej, niekoniecznie oznacza to, że nie jest osobą objętą ochroną immunitetową. Istnieje duża liczba personelu tzw.
Światowego, jak również niektórych urzędników wyższego szczebla sekretariatu Organizacji Państw Amerykańskich.
tymczasowego, który korzysta z różnej ochrony i mógł po prostu nie otrzymać karty identyfikacyjnej. Fakt ten powoduje potrzebę skontaktowania się z Departamentem Stanu, który potwierdzi status danej osoby.
Wydawane przez Departament Stanu rejestracje pojazdów i prawa jazdy dostępne są do wglądu za pośrednictwem Krajowego Systemu Telekomunikacji (NLETS). Zagraniczni urzędnicy powinni też mieć specjalne tablice rejestracyjne. Począwszy od sierpnia 2007 r. Departament Stanu rozpoczął wydawanie nowo zaprojektowanych dyplomatycznych tablic rejestracyjnych. Stare tablice pozostawały w użyciu do 31 grudnia 2008 roku. Nowe tablice dyplomatyczne, tak jak i stare, rozpoczynają się od litery D (dyplomata), C (urzędnik konsularny) lub S (personel techniczny i administracyjny) następnie dwuliterowy kod kraju pochodzenia osoby. Tablice ONZ nadal mają stary format, kończąc się na D lub S, poprzedzonymi dwuliterowym kodem kraju456.
W praktyce urzędnicy zagraniczni, członkowie ich rodzin oraz pracownicy raczej rzadko uczestniczą w działalności przestępczej. Większość naruszeń prawa w USA dokonywana przez zagranicznych urzędników to wykroczenia drogowe (nielegalne parkowanie, nadmierna prędkość, brawurowa jazda itp.), kradzieże sklepowe i naruszenia nietykalności innych osób. Gdy napotyka się podejrzanych, którzy twierdzą, że mają immunitet w sprawach karnych, policja ma określoną procedurę postępowania:
1. Postępować jak zwykle, zgodnie ze standardowymi procedurami operacyjnymi i prawem (obowiązkiem) do zapewnienia bezpieczeństwa wszystkich osób zaangażowanych,
2. Tak szybko, jak to możliwe w danych okolicznościach, sprawdzić status danej osoby i zasięg ochrony immunitetowej. Czy podejrzany jest w stanie okazać kartę identyfikacyjną wydaną przez Departament Stanu, policja powinna sprawdzić status jednostki, kontaktując się z Departamentem Stanu lub misją USA przy ONZ, w zależności od okoliczności przedstawiciele dyplomatyczni i inne osoby mają dostępne 24 godziny na dobę, centrum telefoniczne, które pomaga w sytuacjach nadzwyczajnych i które też może potwierdzić status danej osoby457
.
3. Jeśli zatrzymana osoba ma pełny immunitet, nie można jej zakładać kajdanek, chyba że osoba ta stwarza bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa swego lub innych. Dodatkowo jednostka ta nie może być aresztowana jak też w inny sposób zatrzymana. W związku z powyższym, gdy wszystkie istotne informacje policja uzyska, osoba ta musi być
456 http://www.state.gov/documents/organization/150546.pdf (dostęp: 17.07.2014).
457 Diplomatic immunity - International law update v.16, May 2010 I sprawa Stanu Maryland vs. Abdel Khader Diallo.
zwolniona. Jeżeli jednak osoba ta nie będzie w stanie np. kontynuować jazdy, nie można jej do tego dopuścić458.
4. Ostatnim krokiem jest sporządzenie raportu ze zdarzenia i przesłanie go natychmiast, nawet faxem do Departamentu Stanu w Waszyngtonie lub misji USA przy ONZ w Nowym Jorku.
Tabela 2459 przedstawia immunitety udzielane zagranicznym personelom dyplomatycznym mieszkającym w Stanach Zjednoczonych. Więcej szczegółowych informacji znajduje się w publikacji nt. dyplomatycznych i konsularnych immunitetów tzw. Wytycznych dla organów ścigania i organów sądowych460.
Tabela 2 Immunitety udzielane zagranicznym personelom dyplomatycznym mieszkającym w Stanach Zjednoczonych
Aktualny ( według baz Departamentu Stanu) status praw jazdy dla kierowców, tablic dyplomatycznych
rejestracyjnych, rejestracji lub innych znaków dyplomatycznych informacji o pojazdach
202-895-3521 Fax: 202-895-3646
Zgłaszanie incydentów lub wypadków drogowych z
udziałem zagranicznych pracowników misji: 202-895-3521
Wysłąnie wszystkich wezwań i raportów: Fax: 202-895-3646
Żeby zweryfikować status osoby: 202-647-1985 or
202-647-1727 Wezwania i raporty na temat zdarzeń prosimy wysłać:
Biuro Szefa Protokołu” Fax: 202-647-1198
Dyplomatyczny Wydział Łączności: Fax: 202-895-3613
Po godzinach urzędowania:
Po godzinach pracy należy kierować zapytania do Departamentu Stanu, Departamentu Bezpieczeństwa Dyplomatycznego USA (działa 24 godziny na dobę):
571-345-3146 or toll free 1-866-217-2089
458 Standardowe testy trzeźwości mogą być oferowane osobom z immunitetem, jednak nie można ich do tego zmusić.
459
Ciekawe opracowanie - Claims Against Persons Entitled to Diplomatic Immunity: Hearing Before the Subcommittee on Administrative Law and Governmental Relations of the Committee on the Judiciary, House of Representatives, Ninety-fifth Congress, First Session, on H.R. 7679... August 1, 1977.
460 “Legal Aspects of Diplomatic Immunity and Privileges”, United States Department of State. Archived from the original - https://www.state.gov/m/ds/c9127.htm, on 15 March 2007 (dostęp: 10.07.2014).
Żeby zweryfikować status personelu ONZ: W czasie godzin pracy (8 a.m. – 5 p.m. EST)
Agenci dyplomatyczni, członkiwie ich rodzin, członkiwie misji ONZ I członkowie ich rodzin, pracownicy sekretariatu ONZ:
212-415-4168 or 212-415-4407 or 212-415-4131 Znaki rejestracyjne Departamentu Stanu USA,
rejestracja lub inne informacje dotyczące pojazdu:
646-282-2825 or 646-282-2812 Po godzinach pracy
Informacje są dostępne w sekcji komunikacji misji USA przy Organizacji Narodów Zjednoczonych (USUN - działa 24 godziny na dobę)
212-415-4444
Źródło: opracowanie własne.
Reasumując, w ocenie Departamentu Stanu dyplomaci zagraniczni, którzy łamią przepisy ruchu drogowego powinni być upominani. Zarzuty zaś o poważne przestępstwa powinny być w pełni zbadane, niezwłocznie zgłaszane do Departamentu Stanu USA i proceduralnie opracowane w maksymalnie dopuszczalnym stopniu. Lokalne organy ścigania nie powinny być hamowane w ich wysiłkach na rzecz ochrony dobra publicznego w sytuacjach ekstremalnych. Departament Stanu USA powinien być poinformowany o jakichkolwiek poważnych trudnościach w przypadku współpracy z pracownikami placówek dyplomatycznych lub konsularnych. Organy ścigania i organy sądowe powinny mieć zawsze możliwość kontaktu z Departamentem Stanu USA, który jest zobowiązany udzielić ogólnych porad w każdej sprawie dotyczącej pracowników dyplomatycznych lub konsularnych.