Republika Litewska wobec immunitetów międzynarodowych

administracyjną jak np. gmina). Grzywny powinny być opłacane przez przelanie odpowiedniej kwoty do Centralnej Agencji Grzywien (Centraal Justitieel Incasso Prezydium

CJIB). Grzywny są nakładane w trybie administracyjnym, nie karnym i są należnościami

gmin.

Z kolei w protokole MSZ wskazuje różne sytuacje zatrzymania osoby chronionej immunitetem np. podczas jazdy pod wpływem alkoholu. Policja w Holandii podejmuje decyzję, czy istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczeń, że uprzywilejowana osoba jedzie pod wpływem alkoholu, narkotyków lub niektórych leków. Mogą oni również korzystać z urządzenia do badań takich jak alkomat. Oczekuje się też, że wszystkie osoby uprzywilejowane będą w trakcie tych badań współpracować, gdyż jest to w interesie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Odmowa współpracy w trakcie testu narusza prawo holenderskie i jest zagrożone grzywną⁵¹¹.

Jeśli policja ma uzasadnione podstawy, by zakładać, że dana osoba jedzie lub spróbuje jazdy pod wpływem alkoholu, narkotyków lub niektórych leków, może podjąć odpowiednie kroki w celu zapewnienia tego, by kierowca nie zagrażał sobie lub innym. Na przykład policja ma prawo skonfiskować kluczyki kierowcy. W takich sytuacjach pomoże ona zorganizować transport alternatywny. Ponadto może zdecydować, w interesie bezpieczeństwa publicznego, by samochód odstawić w odpowiednie miejsce. Policja może również nałożyć zakaz jazdy dla kierowcy do 24 godzin, w interesie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Żadne dokumenty nie mogą być konfiskowane. W razie gdy dana osoba zostanie zatrzymana jadąc pod wpływem alkoholu, lub innych używek, policja sporządza specjalny protokół, przesyła go do MSZ, do jednostki odpowiedzialnej za protokół dyplomatyczny. Te może, ale nie musi powiadomić daną misję dyplomatyczną512

.

Jak widać kwestia immunitetów została rozwiązana w Holandii bardzo szczegółowo, zapewne z uwagi na brak norm ustawowych i opieranie się w tej kwestii jedynie na obu konwencjach wiedeńskich i prawie zwyczajowym. Wydano w tej sprawie (z resztą jak w Polsce przed drugą wojną światową) wiele protokołów i tzw. okólników, regulujących kwestie immunitetów w sposób kazuistyczny.

3.4 Republika Litewska wobec immunitetów międzynarodowych

511 https://www.government.nl/documents/leaflets/2015/04/15/protocol-guide-for-diplomatic-missions-en-consu lar-posts, s. 37, (dostęp: 25.03.2019).

512 https://www.government.nl/documents/leaflets/2015/04/15/protocol-guide-for-diplomatic-missions-en-consul ar-posts, s. 36 (dostęp 25.03.2019).

Litewski kodeks postępowania karnego stanowi w art. 3, iż⁵¹³:

Przyczyny, z powodu których nie może być przeprowadzone postępowanie karne: Zasady prowadzenia postępowania karnego w stosunku do osoby, która zgodnie z zapisami prawa Republiki Litwy lub postanowieniami prawa międzynarodowego posługuje się immunitetem od odpowiedzialności karnej.

1. Osoba, która popełniła czyn zakazany, a na podstawie umów międzynarodowych posługuje się immunitetem od jurysdykcji karnej może być pociągnięta do odpowiedzialności jedynie za zgodą odpowiednich organów, jeżeli wszczęto postępowanie karne, nie można przeciw tej osobie sporządzić aktu oskarżenia, nie może być ona przesłuchana jako podejrzany, nie może być uznawana za osobę podejrzaną, nie może być zatrzymana, jej wolność osobista nie może być ograniczana w inny sposób. Inne środki przymusu procesowego mogą być wykorzystywane tylko w takim stopniu, na ile pozwalają na to ustawy Republiki Litewskiej i normy prawa międzynarodowego.

2. Jeżeli po przeprowadzeniu wszystkich dozwolonych czynności, nie ma decyzji kompetentnej osoby, co do pociągnięcia osoby podejrzanej do odpowiedzialności karnej lub osoba ta posiada immunitet od jurysdykcji karnej, proces karny musi być przerwany. Proces karny może być wznowiony, gdy uzyska się pozwolenie kompetentnej instytucji na pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności karnej albo ona w inny sposób utraci immunitet lub gdy zachodzi konieczność przeprowadzenia czynności postępowania karnego, które są zgodne z zapisami prawa Republiki Litewskiej i normami prawa międzynarodowego.

3. Artykuł 5 ust. 2 kodeksu stanowi, iż osoby, które zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi posługują się immunitetem od jurysdykcji karnej i popełniły czyn zakazany na terytorium Litwy pociągane są do odpowiedzialności karnej zgodnie z zapisami umów międzynarodowych zawartych przez Republikę Litewską i zapisami Kodeksu Karnego Republiki Litewskiej.

Art. 4 ust. 4 kodeksu karnego obowiązującego na Litwie stanowi zaś, że:

„osoby, które zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi posługują się immunitetem od jurysdykcji karnej i popełniły czyn zakazany na terytorium Litwy, odpowiadają zgodnie z zapisami umów międzynarodowych, których stroną jest Litwa oraz zapisami tego kodeksu.

W polskim prawie karnym obowiązują już zgoła inne zapisy.

513 Wszystkie podstawowe akty prawne są na stronie http://www3.lrs.lt/pls/inter/w5_ivairus.kodeksai (dostęp: 26.09.2015).

Odpowiednikiem ww. przepisu prawa karnego materialnego jest w Polsce art. 5 kk, który stanowi, iż ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. Jak widać, podczas gdy na Litwie jest to zapis, iż osoby chronione immunitetem odpowiadają na podstawie odpowiednich umów międzynarodowych, to już w Polsce istnieje zapis, który stanowi, iż osoby te odpowiadają, ale gdy tak stanowi odpowiednia umowa.

Oba przepisy więc dotyczą tej samej kwestii, w obu przypadkach sprawca odpowiada, jednakże – na podstawie umów międzynarodowych – na Litwie, albo, jeżeli tak stanowi umowa międzynarodowa – w Polsce. Norma ustalająca, że przedstawiciel dyplomatyczny albo inna osoba zgodnie z ustawodawstwem danego państwa i umów międzynarodowych nie odpowiada za swoje czyny przed litewskimi organami sprawiedliwości, a jego odpowiedzialność karna rozpatrywana jest na szczeblu dyplomatycznym, znajduje się w art. 2 ust. 2 kodeksu karnego Republiki Łotwy oraz art. 2 ust. 4 kodeksu karnego Republiki Białorusi. Natomiast organy ustawodawcze innych państw ten problem uregulowały inaczej. W takich państwach jak (np. Rzeczpospolita Polska, Republika Finlandii, Królestwo Szwecji, Królestwo Danii, Federacja Rosji) w kodeksie karnym istnieje zapis, że ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium państwa (na statku morskim i powietrznym), chyba że umowa międzynarodowa, której dane państwo jest stroną, stanowi inaczej.

Technika prawna wymaga, żeby wszystkie konkretne wyjątki od norm były ujednolicone i szczegółowe. Na Litwie więc zapisy art. 4 są krytykowane, a zmiana zapisów ww. artykułu na zapis podobny jak w Polsce jest deklarowana przez doktrynę⁵¹⁴. Prof. V. Vadapalas uważa, że konsulowie nie reprezentują swojego państwa w kontaktach z państwem przyjmującym, a jedynie pełnią funkcje administracyjne515

. W ocenie autora jednakże, z tezą tą zgodzić się nie można. Administracja jako administracja publiczna nie jest pojęciem do końca w doktrynie zdefiniowanym i do niedawna można by tak uważać, jednakże zakres tzw. czynności konsularnych jest – zgodnie z prawem krajowym i międzynarodowym zbyt szeroki,

514 Tak A. Nevera, Ograniczenie jurysdykcji karnej państwa dla osób, które zgodnie z normami prawa międzynarodowego posługują się immunitetem„Valstybes zinios” („Wieści krajowe”) 2000, nr 89-2741.

515 Vilenas Vadapalas (ur. w 1954) litewski prawnik. Został pierwszym reprezentantem Litwy w sądzie I instancji Unii Europejskiej (od 2004 r.). Vadapalas specjalizuje się w prawie międzynarodowym, prawie UE i prawach człowieka. Zob. Vilenas Vadapalas, Incorporation and implementation of humans rights in Lithuania, pod. red. Martina Scheinin, Haga, Londyn Boston, s. 120-121.

by zamykać je w pojęciu administrowania⁵¹⁶. W 2012 r. w polskim MSZ zarejestrowano ponad 2 miliony czynności konsularnych⁵¹⁷. Nie sposób ująć ich jak wskazano w wąskie pojęcie administracji, chyba że uznać, iż są to czynności, które nie są ani sądownictwem, ani ustawodawstwem.

Umowy międzynarodowe – są podstawowym źródłem, na którym według art. 4 ust. 4 kodeksu karnego RL trzeba wzorować się, rozważając odpowiedzialność karną osób, które popełniły czyn zabroniony na terytorium Litwy. Immunitetem od jurysdykcji karnej zarówno w Polsce, jak i na Litwie są objęci:

1) przewodniczący organizacji międzynarodowych oraz sędziowie sądów międzynarodowych wraz z członkami rodzin;

2) pracownicy placówek państwowych personelu dyplomatycznego i administracyjno-technicznego przy organizacjach międzynarodowych;

3) szefowie delegacji państwowych, wysłannicy i przedstawiciele personelu dyplomatycznego wraz z członkami rodzin skierowani do pracy w organizacjach międzynarodowych;

4) głowa państwa, szefowie rządu i szefowie parlamentów, członkowie delegacji parlamentarnych i rządowych uczestniczących w negocjacjach, konferencjach międzynarodowych wykonujący oficjalne zadania wraz z członkami rodzin518

; 5) szefowie międzynarodowych organizacji ekonomicznych wraz

z przedstawicielami innych państw uczestniczący w obradach.

Odpowiedzialność karna za czyny zabronione popełnione przez wyżej wymienione osoby w danym państwie jest reglamentowana przez różne umowy międzynarodowe⁵¹⁹.

516 Z. Leoński, Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2006, s. 21, , E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2002, s. 22-24, cechy administracji według E. Ochendowskiego to: I. administracja jako zjawisko społeczne ma realizować interes publiczny. II. ma ją cechować aktywność, inicjatywa, działalność ukierunkowana na przyszłość. III. administracja podejmuje konkretne środki do uregulowania spraw jednostkowych i urzeczywistnienia określonych przedsięwzięć.

517 Dane z informacji Ministra SZ o zadaniach polskiej polityki zagranicznej z 2013 r. Z raportu konsularnego za 2011 r. wynika, iż są to różnorakie prośby i czynności, jak mówił Minister: na telefon alarmowy Ambasady w Sztokholmie o północy zadzwonił obywatel polski z prośbą o interwencję, bo nie wpuszczono go na dyskotekę. Do Ambasady w Podgoricy, również na numer alarmowy w nocy, telefonował nasz obywatel z prośbą o zarekomendowanie mu „jakiejś sprawdzonej agencji towarzyskiej w Budvie”. Do Ambasady w Ankarze dobijał się Polak z informacją, że od kilku godzin stoi w korku, oraz z kategorycznym żądaniem, by konsul coś z tym zrobił. Nagminne są telefony w sprawach brudnych pokojów hotelowych, zbyt małych posiłków, prośby o załatwianie mieszkania.

518 Przedstawiciele delegacji państwowych otrzymują immunitet dyplomatyczny w następujących przypadkach: gdy otrzymują oficjalne zaproszenie państwa albo otrzymują zgodę na przybycie. Dlatego głowa państwa lub inny wysoki urzędnik państwa w czasie wizyty prywatnej nie posiada immunitetu, gdyż w tym przypadku nie reprezentuje swojego państwa, jednakże immunitet taki przyznawany jest na zasadzie kurtuazji.

519 Np. konwencja z 1946 r. dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych; konwencja z 1947 r. dotycząca przywilejów i immunitetów organizacji wyspecjalizowanych, Porozumienie ogólne z 1949 r. w sprawie immunitetów i przywilejów Rady Europy i jego 6 protokół z 1996 r., konwencja z 1969 r. o misjach

Normy prawne zapisane w kodeksie postępowania karnego na terytorium Republiki Litewskiej są stosowane dla wszystkich jednakowo nie bacząc na posiadane obywatelstwo. Nieważne czy czyn zabroniony popełnił obywatel Litwy, obywatel innego państwa lub osoba bez obywatelstwa, do wszystkich są stosowane te same zasady postępowania karnego. Kodeks postępowania karnego nie przewiduje żadnych wyjątków dla obywateli państw drugich lub bezpaństwowców.

Omawiając kwestię zrzeczenia się immunitetu na Litwie, to za każdym razem gdy na terytorium RL popełniono by czyn zakazany, odpowiednie instytucje powinny przeprowadzić postępowanie przygotowawcze. Natomiast w 3 punkcie 1 części 3 artykułu kodeksu karnego Republiki Litwy zapisano, że proces karny jest niemożliwy (nie może być rozpoczęty, a rozpoczęty musi być przerwany), jeśli czyn zakazany popełniła osoba, która według norm międzynarodowych posiada immunitet od jurysdykcji karnej.Oceniając ten zapis widać, że jest on nielogiczny i prowadzi w ślepy zaułek. Trudno jest ustalić bowiem, że czyn zakazany popełniła osoba posiadająca immunitet od jurysdykcji karnej nie przeprowadzając postępowania przygotowawczego, zmiana w tej części byłaby w porządku prawnym RL postulowana.

Porównując oba systemu prawne dotyczące immunitetów w Polsce i na Litwie należy zauważyć, iż więcej je łączy, niż dzieli. W obu przypadkach też istnieje wiele niejasności, dotyczących np. definicji pojęcia członek rodziny. W ocenie autora to państwo wysyłające powinno decydować o tym, kogo uważać za członka rodziny. Ponadto za mylące uznać należy zapisy w obu krajach dotyczące niewszczynania postępowania wobec osób objętych immunitetem. Jest to jak wskazano sprzeczność, którą i tak inaczej reguluje praktyka.

Immunitet konsularny w Polsce i na Litwie, zgodnie z podpisaną wspólną konwencją, ma zakres immunitetu dyplomatycznego, czyli jest immunitetem materialnym, jednakże nie oznacza to wyłączenia od jurysdykcji państwa przyjmującego w ogóle. Oba immunitety o tożsamym zakresie zawieszają jednakże jedynie ściganie danej osoby, do momentu, gdy określony organ tego immunitetu wyraźnie się nie zrzeknie, nie zezwalając na ściganie, a je po prostu umożliwiając.

W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu nie toczyło się żadne postępowanie w stosunku do osób narodowości litewskiej, chronionych immunitetem⁵²⁰, co nie oznacza, że omawiane

specjalnych. Przepisy konwencji wiedeńskiej dotyczące reprezentowania państwa przy organizacjach międzynarodowych; Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego, sporządzona w Wiedniu dnia 26 września 1986 r., a również umowy i porozumienia dwustronne. Zob. też J. Sutor, Prawo…, Warszawa 2004, s. 359.

520

instytucje stanowią tzw. „martwe prawo”. Wręcz przeciwnie, kwestie te pozostają w polu działania dyplomacji, kurtuazji międzypaństwowej oraz zwyczaju, z którego przecież immunitety się wywodzą⁵²¹.