Związki kwestionariusza1 (Prousta, ale nie tylko tego, bo również wzoro-wanych na tej formule innych kwestionariuszy wchodzących w przestrzeń pola medialnego) z wywiadem medialnym są dwojakiej natury formalnej: formularz jest jedną z odmian gatunkowych wywiadu, czyli tekstem samodzielnym (np. sta-nowiącym jeden z elementów zawartości „Vanity Fair”) lub też wchodzi w tkankę wywiadu jako moduł, jest więc składnikiem wywiadu, mogącym zaistnieć w do-wolnej pozycji tekstu wywiadu2. Przykładu takiego właśnie usytuowania kwe-stionariusza dostarcza wywiad z Bartoszem Żurawieckim, rozpoczynający się od kwestionariusza, by potem przybrać formę wywiadu-rozmowy:
Zdecydowałem się zacząć rozmowę od tzw. kwestionariusza Bernarda Pivota, prowadzącego przez wiele lat popularny we Francji program literacki Bouillon de culture.
Jakie jest Twoje ulubione słowo?
Bartosz Żurawiecki: seks.
Jakie jest Twoje znienawidzone słowo?
Bartosz Żurawiecki: normalny.
Co Cię nakręca?
Bartosz Żurawiecki: młodość.
Co Cię zniechęca?
Bartosz Żurawiecki: brak słońca.
Jakie jest Twoje ulubione przekleństwo?
Bartosz Żurawiecki: chujowy.
Jaki dźwięk kochasz najbardziej?
1 Definicja słownikowa kwestionariusza brzmi: ‘druk zawierający pytania dotyczące określo-nych kwestii i puste miejsca na wpisanie odpowiedzi’, http://sjp.pwn.pl/sjp/kwestionariusz;2565387 [dostęp: 29.04.2016]. S. Nowak nazywa kwestionariuszem „wszelki uprzednio przygotowany, pod-porządkowany celom badania zbiór pytań, bez względu na to, czy pytania są mniej lub bardziej sprecyzowane, czy oczekuje się na nie długiej i wyczerpującej odpowiedzi, czy też tylko podkre-ślenia jednej odpowiedzi uprzednio przygotowanej, wreszcie czy odpowiedź wpisywana jest przez badanego, czy też ankietera lub też osobę prowadzącą wywiad”, https://mfiles.pl/pl/index.php/Kwes tionariusz [dostęp: 29.04.2016].
2 Zob. M. Kita, Wywiad prasowy. Język – gatunek – interakcja, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1998.
166 Małgorzata Kita
Jakiego zawodu nie chciałbyś nigdy wykonywać?
Bartosz Żurawiecki: kontrolera biletów.
Jeśli Niebo istnieje, co chciałbyś usłyszeć od Boga u bram raju?
Bartosz Żurawiecki: że mogę wrócić na Ziemię3.
Wiek XIX, czas tworzenia się i kształtowania wywiadu prasowego4, to tak-że okres narodzin (w latach 60.) i popularności gry (zabawy) salonowej, którą Anglicy nazwali Confessions. Reguły przewidywały zadawanie określonych py-tań, na które należało udzielać odpowiedzi. Można się domyślać, że nie musiały one podlegać kryterium szczerości – była to przecież zabawa, a nie spowiedź.
A więc – z natury rzeczy – odpowiedzi powinny być zabawne, oryginalne, wywo-ływać rozbawienie i śmiech, pewnie także intrygować, zaciekawiać. Można sobie wyobrazić, że w surowym obyczajowo społeczeństwie wiktoriańskim Confessions stanowiły również rodzaj flirtu prowadzonego w bezpiecznych ramach zabawy towarzyskiej5. Poznawanie się przebiegało w konwencji lekkiej konwersacji,
peł-3 http://www.postscriptum.us.edu.pl/pdf/ps2014−2−21.pdf [dostęp: 29.04.2016].
4 Literatura dotycząca wywiadu w mediach jako gatunku jest obszerna; zob. np. M. Kita, op. cit.; B. Sobczak, Wywiad telewizyjny na żywo. Charakterystyka gatunku, Wydawnictwo Po-znańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2006; M. Steciąg, Informacja, wywiad, felieton. Sposób istnienia tradycyjnych gatunków w radiu komercyjnym, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielo-nogórskiego, Zielona Góra 2006; J. Szylko-Kwas, Wywiad telewizyjny – cechy twórcze a norma gatunkowa, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2013; M. Ślawska, Formy dialogu w gatun-kach prasowych, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2014. O wywiadzie, głównie prasowym, wiele pisze M. Wojtak – zob. m.in. książki tej autorki: Gatunki prasowe, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004;
Analiza gatunków prasowych. Podręcznik dla studentów dziennikarstwa i kierunków pokrewnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008; Rozłożone gazety. Studia z zakresu prasowego dyskursu, języka i stylu, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 oraz jej artykuły: Rozmowa i coś jeszcze, czyli o struk-turze wywiadu prasowego, [w:] Ad perpetuam rei memoriam. Profesorowi Wojciechowi Ryszardowi Rzepce z okazji 65. urodzin, red. J. Migdał, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Po-znań 2005, s. 429–438; Kreatywność w wywiadzie a kreatywność wywiadu (na przykładzie prze-kazów prasowych), [w:] Język polski. Współczesność. Historia, red. W. Książek-Bryłowa, H. Duda, M. Nowak, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009, s. 165–175; Obraz indywidualnego świata wartości w wywiadzie (studium przypadku), [w:] Media a wartości, cz. 2: Media drukowane i elektroniczne, red. M. Gabryś-Sławińska, J. Aleksandruk, Kolegium Licencjackie UMCS w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska 2013, s. 6–19; Wartości w wywiadzie – wartość wywiadu, [w:] Współczesne media.
Wartości w mediach, wartości mediów, t. 2: Wartości mediów, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014, s. 225–239.
5 Zob. np. A. Gromkowska-Melosik, Kobieta epoki wiktoriańskiej. Tożsamość, ciało i medy-kalizacja, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013. Zob. też http://www.polityka.pl/tygodnik polityka/historia/221474,1,wiktorianskie-ladacznice.read [dostęp: 29.04.2016].
Kwestionariusz Prousta i jego kontynuacje w wywiadzie 167 nej galanterii, którą można zestawić z niewinnym (?) flirtem Poety z młodymi krakowskimi damami w Weselu Stanisława Wyspiańskiego (1901):
POETA
Bawię panią galanterią
przez pół drwiąco, przez pół serio;
stąd się styl osobny stwarza:
nikt nikogo nie dosięga, nikt nikogo nie obraża – na łokcie różowa wstęga – nie prowadzi do ołtarza. – Tajemnicą jest kobieta.
MARYNA
Słucham, co to za wymowa!
POETA
Słowa, słowa, słowa, słowa.
MARYNA
Ale gdzie ta, ale gdzie ta!
POETA
Jakaż znów refleksja nowa?
MARYNA
Pan poeta, pan poeta6.
Zabawa towarzyska Confessions zachowała atrakcyjność dla współczesnych zakochanych, którzy również traktują pytania o gusty, upodobania, poglądy, opinie itp. jako sposób poznawania się. Do takich rozmów przyzwyczaiły odbiorców liczne komedie romantyczne, w których sposobem na zbliżenie się do partnera jest wypytywanie go o to, co lubi, czego nie lubi. Znajdowanie punktów wspólnych przynosi radość i może być prognostykiem udanego związku. Zakochani widzą w tym potwierdzenie przekonania, że stanowią dwie połówki jabłka, idealnie do siebie pasujące.
W taką grę bawią się bohaterowie bestsellerowego cyklu powieściowego Ste-phenie Meyer Zmierzch (2005, wyd. pol. 2007). Zakochany nastolatek, a w istocie stuletni wampir, by poznać i zrozumieć dziewczynę, która podbiła jego serce, pro-ponuje jej taką właśnie zabawę, nazwaną przez niego przesłuchaniem (trwa ono cały dzień). Dziewczyna przyjmuje tę konwencję, choć czasem pozornie proste pytania wprawiają ją w zakłopotanie.
– […] Dzisiaj to ja zadaję pytania.
– Rzeczywiście. W takim razie, co chciałbyś wiedzieć? – Zachodziłam w głowę, co mogłoby go interesować.
– Jaki jest twój ulubiony kolor? – spytał ze śmiertelnie poważną miną.
Przewróciłam oczami.
6 http://literat.ug.edu.pl/˜literat/wesele/index.htm [dostęp: 29.04.2016].
168 Małgorzata Kita – To się zmienia z dnia na dzień.
– No to jaki jest twój ulubiony kolor dzisiaj?
– Chyba brązowy. Miałam w zwyczaju ubierać się zgodnie ze swoim nastrojem.
Edward zarzucił powagę i prychnął.
– Brązowy?
– Czemu nie? To taki ciepły kolor. Tu w Forks bardzo mi go brakuje. Wszystko, co powinno być brązowe – pożaliłam się – pnie drzew, skały, ziemia… wszystko pokrywa taki zielony, wilgotny nalot. Mech czy inne paskudztwo.
[…]
– Jakie CD jest teraz w twoim odtwarzaczu? – spytał takim tonem, jakby żądał ode mnie przyznania się do morderstwa.
[…]
Trwało to cały dzień. Czy to przed angielskim, po hiszpańskim, czy na lunchu, nieprzerwanie zasypywał mnie błahymi pytaniami. Opowiadałam mu więc o swoich ulubionych i znienawidzonych filmach, o tych paru miejscach, w których byłam, i mnóstwie tych, które chciałabym zobaczyć, a przede wszystkim o książkach, po prostu bez końca.
Nie pamiętam, kiedy ostatni raz mówiłam tak dużo. Często robiło mi się głupio, byłam bowiem przekonana, że go nudzę. Edward wydawał się jednak skupiony, a jego ciekawość nie słabła, nie przerywałam więc przesłuchania. Większość pytań była zresztą łatwa, tylko przy kilku spąsowiałam, ale też każdy rumieniec prowokował dalszą ich serię.
W jednym przypadku chodziło o mój ulubiony kamień szlachetny. Gdy zagapiłam się i bezmyślnie palnęłam „topaz”, Edward natychmiast zasypał mnie gradem pytań. Czułam się niczym osoba biorąca udział w jednym z tych testów psychologicznych, w których należy odpowiadać pierwszym skojarzeniem. Byłam pewna, że nie dopytywałby się tak, gdyby nie moja reakcja, a spiekłam raka, ponieważ do niedawna moim ulubionym kamieniem był granat. Wpatrując się w miodowe oczy Edwarda, nie sposób było nie zauważyć, co wywołało tę zmianę. On z kolei za wszelką cenę pragnął dowiedzieć się, skąd to zawstydzenie.
[…]
Tym razem jednak zamilkł tylko na sekundę, a potem spytał o moje ulubione odmiany kwiatów.
Odetchnęłam z ulgą. Mogliśmy kontynuować naszą dziwną sesję bez przeszkód7.
Odpowiedzi na kwestionariuszowe pytania dostarczały zatem informacji o od-powiadającym, tworzyły jego wizerunek zgodny z tym, co sam zainteresowany chciał o sobie powiedzieć – jeśli nie szczerze, to przynajmniej nie kłamiąc jaw-nie. Odpowiadano na nie chętnie, zachowały się odpowiedzi tak znanych (później) osób, jak między innymi Karl Marx8, Friedrich Engels9, Camille Claudel10.
7 S. Meyer, Zmierzch, przeł. J. Urban, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007, s. 187–189.
Pogrubienia – M. K.
8 https://www.marxists.org/archive/marx/works/1865/04/01.htm [dostęp: 29.04.2016].
9 F. Touttavoult, Confessions: Marx, Engels, Proust, Mallarmé, Cézanne, Belin, Paris 1988.
Dostępny online: https://en.usenet.nl/?FN=Confessions:.Marx,.Engels,.Proust,.Mallarm%C3%A9,.
C%C3%A9zanne.pdf&utm−content=0−1&utm−source=AF−TA−100680&utm−campaign=43433 9&utm−medium=AFSI [dostęp: 29.04.2016].
10 http://www.musee-rodin.fr/fr/collections/archives/confessions [dostęp: 29.04.2016].
Kwestionariusz Prousta i jego kontynuacje w wywiadzie 169 Zyskały sławę dzięki Marcelowi Proustowi (1871–1922)11, którego nazwisko zespoliło się na trwałe z formą kwestionariusza. Wybitny pisarz nie był, jak wynika z wcześniejszych konstatacji, autorem tekstu – ten był anonimowy, natomiast odpowiadał dwukrotnie na pytania.
Pierwszy kontakt Prousta z Confessions miał miejsce jeszcze w XIX wieku, kiedy nastoletni Marcel widzi album swojej przyjaciółki Antoinette (1871–1950;
córka przyszłego prezydenta Francji Félixa Faure’a) zatytułowany An Album to Record Thoughts, Feelings, & c. To coś w rodzaju popularnego w tym czasie pamiętnika (sztambucha), do którego przyjaciele właściciela na jego prośbę wpisują się – zapisują (swoje lub nie) aforyzmy, wiersze, myśli dedykowane właścicielowi12.
Proust ma 15 lat (1886) i odpowiada na pytania, które podsuwa mu Antoi-nette13. W pytaniach zachowany jest język angielski, odpowiedzi są po fran-cusku14:
Your favourite virtue. – Toutes celles qui ne sont pas particulières à une secte, les universelles.
Your favourite qualities in a man. – L’intelligence, le sens moral.
Your favourite qualities in a woman. – La douceur, le naturel, l’intelligence.
Your favourite occupation. – La lecture, la rêverie, les vers, l’histoire, le théâtre.
Your chief characteristic. –
Your idea of happiness. – Vivre près de tous ceux que j’aime avec les charmes de la nature, une quantité de livres et de partitions, et pas loin un théâtre français.
Your idea of misery. – Etre séparé de maman.
Your favourite colour and flower. – Je les aime toutes, et pour les fleurs, je ne sais pas.
If not yourself, who would you be? – N’ayant pas à me poser la question, je préfère ne pas la résoudre. J’aurais cependant bien aimé être Pline le jeune.
Where would you like to live? – Au pays de l’idéal, ou plutôt de mon idéal.
Your favourite prose authors. – George Sand, Aug. Thierry.
Your favourite poets. – Musset.
Your favourite painters and composers. – Meissonnier, Mozart, Gounod.
Your favourite heroes in real life. – Un milieu entre Socrate, Périclès, Mahomet, Musset, Pline le Jeune, Aug. Thierry.
Your favourite heroines in real life. – Une femme de génie ayant l’existence d’une femme ordinaire.
Your favourite heroes in fiction. – Les héros romanesques poétiques, ceux qui sont un idéal plutôt qu’un modèle.
11 Zob. biografie Marcela Prousta: J.-Y. Tadié, Marcel Proust, biographie, Gallimard, Paris 1996; Y.-M. Ergal, Proust, biographie et extraits commentés, Biotop, Paris 2008; Y.-M. Ergal, Marcel Proust 1871–1922, SEM, Presses Universitaires de France, Paris 2010.
12 Na marginesie przypomnę w tym miejscu znany wiersz Juliusza Słowackiego W pamiętniku Zofii Bobrówny będący reakcją na prośbę dziewczynki, by poeta wpisał się do jej sztambucha.
13 Zob. ilustrację: https://ireneetlalitterature.files.wordpress.com/2013/07/publication1.jpg [do-stęp: 29.04.2016].
14 http://www.library.illinois.edu/kolbp/proust/qst.html [dostęp: 29.04.2016].
170 Małgorzata Kita Your favourite heroines in fiction. – Celles qui sont plus que des femmes sans sortir de leur sexe, tout ce qui est tendre poétique, pur, beau dans tous les genres.
Your favourite food and drink. – Your favourite names. –
Your pet aversion. – Les gens qui ne sentent pas ce qui est bien, qui ignorent les douceurs de l’affection.
What characters in history do you most dislike. – What is your present state of mind. –
For what fault have you most toleration? – Pour la vie privée des génies.
Your favourite motto. – Une qui ne peut pas se résumer parce que sa plus simple expression est ce qu’[il y] a de beau, de bon, de grand dans la nature15.
15 Twoja ulubiona cnota. – Wszystkie te, które nie mają charakteru sekciarskiego, cechy uniwersalne.
Cechy, które cenisz u mężczyzny. – Inteligencja, poczucie moralności.
Cechy, które cenisz u kobiety. – Łagodność, naturalność, inteligencja.
Twoje ulubione zajęcie. – Lektura, marzenie, poezja, historia, teatr.
Twoja główna cecha? –
Twoje wyobrażenie o szczęściu. – Żyć blisko tych, których kocham, wśród uroków natury, mnogości książek i partytur, niedaleko od teatru francuskiego.
Twoje wyobrażenie o nieszczęściu. – Być rozdzielonym z mamą.
Twój ulubiony kolor i kwiat. – Lubię wszystkie, a co do kwiatów, to nie wiem.
Kim lub czym chciałbyś być, gdybyś nie był tym, kim jesteś? – Ponieważ nie zadawałem sobie tego pytania, wolę nie odpowiadać na nie. Jednak chciałbym być Pliniuszem Młodszym.
Gdzie chciałbyś żyć? – W kraju idealnym albo raczej idealnym według mnie.
Twoi ulubieni prozaicy. – George Sand, Aug. Thierry.
Twoi ulubieni poeci. – Musset.
Twoi ulubieni malarze i kompozytorzy. – Meissonnier, Mozart, Gounod.
Twoi ulubieni bohaterowie w prawdziwym życiu. – Pomiędzy Sokratesem, Peryklesem, Mahometem, Mussetem, Pliniuszem Młodszym, Augustinem Thierry’m.
Twoje ulubione bohaterki w prawdziwym życiu. – Genialna kobieta wiodąca życie kobiety zwyczajnej.
Twoi ulubieni bohaterowie w literaturze. – Poetyccy bohaterowie romantyczni, tacy, którzy są raczej idealni niż wzorcowi.
Twoje ulubione bohaterki w literaturze. – Wszystkie, które są czymś więcej niż kobietą, nie przekraczając jednak granic swojej płci, czułe, poetyckie, czyste, piękne pod każdym względem.
Twoja ulubiona potrawa i napój. – Twoje ulubione nazwiska. –
Co budzi twoją awersję? – Ludzie, którzy nie czują tego, co jest dobre, którzy nie znają słodyczy uczuć.
Jakich postaci historycznych nie lubisz? – Jaki jest twój obecny stan umysłu? –
Wobec jakich błędów wykazujesz największą tolerancję? – Wobec prywatnego życia geniuszy.
Twoje ulubione motto. – Trudno to wyrazić zwięźle, ponieważ sprowadza się do tego, co jest w naturze piękne, dobre, wielkie.
Kwestionariusz Prousta i jego kontynuacje w wywiadzie 171 Nie był to jedyny kontakt późniejszego pisarza z pytaniami. Sławę zyskały od-powiedzi Marcela Prousta z ok. 1890 roku16, z czasu jego rocznego wolontariatu wojskowego w Orléans, zatytułowane już bardzo nowocześnie i wizerunkowo, jak byśmy dziś powiedzieli: Marcel Proust par lui-même17. Młodzieniec podejmuje próbę autoanalizy, podchodzi do zabawy rzetelnie, ale i z poczuciem humoru.
Traktuje również ten obowiązek kreatywnie, lekko modyfikując angielski orygi-nał: nie tylko go tłumaczy na francuski, ale także zastępuje interakcyjny charakter angielskich Confessions skłaniającą do introspekcji pierwszoosobową formą gra-matyczną, a zaimek dzierżawczy your – zaimkiem mon/ma. Pomija też niektóre pytania, a dodaje własne18:
Marcel Proust par lui-même
Le principal trait de mon caractère. – Le besoin d’être aimé et, pour préciser, le besoin d’être caressé et gâté bien plus que le besoin d’être admiré.
La qualité que je désire chez un homme. – Des charmes féminins.
La qualité que je désire chez une femme. – Des vertus d’homme et la franchise dans la camaraderie.
Ce que j’apprécie le plus chez mes amis. – D’être tendre pour moi, si leur personne est assez exquise pour donner un grand prix à leur tendresse.
Mon principal défaut. – Ne pas savoir, ne pas pouvoir „vouloir”.
Mon occupation préférée. – Aimer.
Mon rêve de bonheur. – J’ai peur qu’il ne soit pas assez élevé, je n’ose pas le dire, j’ai peur de le détruire en le disant.
Quel serait mon plus grand malheur. – Ne pas avoir connu ma mère ni ma grand-mère.
Ce que je voudrais être. – Moi, comme les gens que j’admire me voudraient.
Le pays où je désirerais vivre. – Celui où certaines choses que je voudrais se réaliseraient comme par un enchantement et où les tendresses seraient toujours partagées.
La couleur que je préfère. – La beauté n’est pas dans les couleurs, mais dans leur harmonie.
L’oiseau que je préfère. – L’hirondelle.
Mes auteurs favoris en prose. – Aujourd’hui Anatole France et Pierre Loti.
Mes poètes préférés. – Baudelaire et Alfred de Vigny.
Mes héros dans la fiction. – Hamlet.
Mes héroïnes favorites dans la fiction. – Bérénice.
Mes compositeurs préférés. – Beethoven, Wagner, Schumann.
Mes peintres favoris. – Léonard de Vinci, Rembrandt.
Mes héros dans la vie réelle. – M. Darlu, M. Boutroux.
Mes héroïnes dans l’histoire. – Cléopâtre.
16 Zob. ilustrację na: http://salahstetie.net/wp-content/uploads/questionnaire−original.jpg [do-stęp: 29.04.2016]. Rękopis sprzedano na aukcji 27 maja 2003 roku za 102 000 euro. A został odnaleziony przez André Berge’a, syna René Berge’a i Antoinette Faure. To w jej rzeczach zacho-wał się słynny rękopis, po raz pierwszy opublikowany w 1924 roku, zob. A. Berge, Autour d’une trouvaille, „Cahiers du Mois” 1erdécembre 1924, nr 7, s. 5–18.
17 Taką samą technikę znajdujemy w słynnym dziele Roland Barthes / par Roland Barthes, Éditions du Seuil, Paris 1975.
18 http://www.library.illinois.edu/kolbp/proust/qst.html [dostęp: 29.04.2016].
172 Małgorzata Kita Mes noms favoris. – Je n’en aiqu’un à la fois.
Ce que je déteste par-dessus tout. – Ce qu’il y a de mal en moi.
Caractères historiques que je méprise le plus. – Je ne suis pas assez instruit.
Le fait militaire que j’admire le plus. – Mon volontariat!
La réforme que j’estime le plus. –
Le don de la nature que je voudrais avoir. – La volonté, et des séductions.
Comment j’aimerais mourir. – Meilleur – et aimé.
État présent de mon esprit. – L’ennui d’avoir pensé à moi pour répondre à toutes ces questions.
Fautes qui m’inspirent le plus d’indulgence. – Celles que je comprends.
Ma devise. – J’aurais trop peur qu’elle ne me porte malheur19.
19 Marcel Proust [opowiedziany – M. K.] przez samego siebie
Główna cecha mojego charakteru. – Potrzeba bycia kochanym, a dokładniej: potrzeba bycia pieszczonym i psutym bardziej niż potrzeba bycia podziwianym.
Cecha, której pragnę u mężczyzny. – Kobiecy urok.
Cecha, której pragnę u kobiety. – Cnoty męskie i szczerość w koleżeństwie.
To, co cenię najbardziej u przyjaciół. – Czułość wobec mnie, o ile są oni wystarczająco wytworni, by nadać swojej czułości wartość.
Moja zasadnicza wada. – Nie umieć, nie móc „chcieć”.
Moje ulubione zajęcie. – Kochać.
Moje marzenie o szczęściu. – Obawiam się, żeby nie było zbyt wyolbrzymione, nie śmiem tego wypowiedzieć, boję się, że je zniszczę, mówiąc o nim.
Co byłoby moim największym nieszczęściem. – Nie poznać matki ani babki.
To, czym chciałbym być. – Sobą, takim, jakim ludzie, których podziwiam, chcieliby, żebym był.
Kraj, w którym pragnąłbym żyć. – Taki, w którym pewne rzeczy urzeczywistniałyby się jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki i w którym czułość byłaby zawsze wzajemna.
Kolor, który lubię. – Piękno nie tkwi w kolorach, lecz w ich harmonii.
Ptak, którego lubię. – Jaskółka.
Moi ulubieni prozaicy. – Dziś Anatole France i Pierre Loti.
Moi ulubieni poeci. – Baudelaire i Alfred de Vigny.
Moi bohaterowie literaccy. – Hamlet.
Moje ulubione bohaterki literackie. – Berenika.
Moi ulubieni kompozytorzy. – Beethoven, Wagner, Schumann.
Moi ulubieni malarze. – Leonardo da Vinci, Rembrandt.
Moi bohaterowie w życiu rzeczywistym. – Pan Darlu, pan Boutroux.
Moje bohaterki w historii. – Kleopatra.
Moje ulubione nazwiska. – Mam tylko jedno naraz.
To, czego nie znoszę ponad wszystko. – To, co jest we mnie złego.
Cechy historyczne, którymi najbardziej gardzę. – Nie jestem wystarczająco wykształcony.
Fakt militarny, który najbardziej podziwiam. – Mój wolontariat!
Reforma, którą najbardziej szanuję. –
Dar natury, który chciałbym mieć. – Wola i uwodzicielski urok.
Jak chciałbym umrzeć. – Lepszy – i kochany.
Obecny stan moje umysłu. – Zakłopotanie, że musiałem myśleć o sobie, aby odpowiedzieć na te wszystkie pytania.
Błędy, które wywołują moją wyrozumiałość. – Te, które rozumiem.
Moja dewiza. – Bałbym się zbyt, by nie przyniosła mi nieszczęścia.
Kwestionariusz Prousta i jego kontynuacje w wywiadzie 173 W XX wieku gatunek ze sfery prywatnej, o prymarnej funkcji ludycznej, z towarzyszącymi funkcjami interakcyjną i poznawczą, zostaje przeniesiony do
Kwestionariusz Prousta i jego kontynuacje w wywiadzie 173 W XX wieku gatunek ze sfery prywatnej, o prymarnej funkcji ludycznej, z towarzyszącymi funkcjami interakcyjną i poznawczą, zostaje przeniesiony do