Wprowadzenie
Podstawowym celem niniejszego artykułu jest nakreślenie głównych założeń multimodalnej lingwistyki tekstu na podstawie analizy współczesnych tekstów medialnych, które wymykają się tradycyjnym opisom lingwistycznym, a tym samym podejściom badawczym. Z założeń tych wynika potrzeba łączenia środków niejęzykowych z językowymi w analizach (medio)lingwistycznych. Chodzi tutaj o systemy znaków1 (semiosfery) danego medium2, do których można zaliczyć na przykładzie przekazów telewizyjnych język (mówiony i pisany), obraz (statyczny i ruchomy), odgłosy i muzykę, jak również wieloaspektowe interakcje między nimi, dzięki którym tworzą one semantyczną całość.
Zagadnienie to zostanie przedstawione na przykładzie analizy dyskursu me-dialnego magazynów informacyjnych dwóch stacji telewizyjnych (publicznej i ko-mercyjnej) pod kątem oferowanych treści oraz sposobów i środków ich wyrażania.
Punktem wyjścia jest fakt, iż ten sam przekaz może być zaaranżowany w różnoraki sposób i w związku z tym może generować różne sensy zgodnie z preferowanym przez nadawcę znaczeniem. Rozważania podejmują zatem próbę udzielenia
odpo-1 W niniejszym artykule używam synonimicznie określeń modalność – semiosfera – system znaków – kod.
2 Pojęcie medium traktuję, z jednej strony, jako nośnik i źródło rozpowszechniania tekstów, z drugiej zaś, na bazie teorii znaku jako wariant medialny/medialność. Jak uważają Antos i Opiłowski takie pojmowanie terminu jest „całkowicie uzasadnione i […] sensowne, ponieważ obydwa stosowane warianty odnoszą się do ważnej cechy medium jako pojęcia: dostarczania i przekazywania form i treści, które przy określonym znaku umożliwiają jego monomorficzne, komunikatywno-funkcjonalne występowanie oraz sprawiają, że taki zmediatyzowany znak może łączyć się z innymi znakami w całości tekstu. Z drugiej strony lub wskutek tego każde medium (telewizja, internet, tablet, smartfon itd.) tworzy techniczną i sytuacyjną przestrzeń bądź ramy dla interakcji mediatyzowanych znaków (medialności)”. Por. G. Antos, R. Opiłowski, W drodze do lingwistyki obrazu. Kierunki rozwoju nowej subdyscypliny lingwistycznej z perspektywy polsko--niemieckiej, „tekst i dyskurs – text und diskurs”, nr 8, red. Z. Bilut-Homplewicz, W. Czachur, Zakład Graficzny UW, Warszawa–Rzeszów 2015, s. 14.
78 Agnieszka Mac
wiedzi na pytanie: Jakie obrazy rzeczywistości konstruuje dany kanał? I poprzez jakie konstrukty semiotyczne to czyni?
Multimodalna lingwistyka tekstu w ujęciu germanistycznym i polonistycznym
W dzisiejszych mediach dochodzi do powstawania całkowicie nowych modeli i standardów semiotycznego inscenizowania wiedzy. Potwierdzeniem tego faktu są między innymi takie cechy tekstu, jak np.: hybrydyzacja, formy mieszane, od-stępstwa od zrutynizowanych zachowań komunikacyjnych, interaktywność czy też przeplatanie się różnych form medialnych. Pod względem formalnym można za-uważyć, iż zyskują one stopniowo status normy w komunikacji3. Abstrahując od powyższych tendencji, główną cechą współczesnych tekstów prasowych, telewi-zyjnych, radiowych i internetowych jest ich multimodalność4.
Temat multimodalności, a zarazem tekstów multimodalnych, dyskutowany jest systematycznie w literaturze germanistycznej od co najmniej 15 lat. Za początek debaty nad tym zagadnieniem uważa się często tom zbiorowy opublikowany pod redakcją Ulli Fix, Kirsten Adamzik, Gerda Antosa, Michaela Klemma w roku 2002 pt. Brauchen wir einen neuen Textbegriff? [Czy potrzebujemy nowego po-jęcia tekstu? – A. M.]. Większość autorów ze wspomnianego tomu wskazuje – mimo pewnych rozbieżności w odniesieniu do sposobu realizacji – na konieczność uwzględnienia w analizie tekstów zarówno elementów werbalnych, jak i wizual-nych, które składają się na całościowe znaczenie tekstu. Taki pogląd potwierdzają równocześnie liczne prace empiryczne ostatnich lat, w których podjęto się syste-matycznej analizy tekstów z uwzględnieniem elementów niewerbalnych5. Wielu
3 Por. M. Luginbühl, D. Perrin (red.), Muster und Variation. Medienlinguistische Perspektiven auf Textproduktion und Text, Peter Lang Verlag, Bern 2011.
4 Słowo modalny zostało wprowadzone w tym kontekście przez Kressa i van Leeuwena, gdzie modes zostały opisane jako „semiotic resources which allow the simultaneous realisation of discourses and types of (inter) action”. Por. G. Kress, T. van Leeuwen, Multimodal discourse.
The modes and media of contemporary communication, Hodder Arnold Publication, London 2001, s. 21 i nast.
5 Zob. m.in. H. Stöckl, Die Sprache im Bild – Das Bild in der Sprache. Zur Verknüpfung von Sprache und Bild im massenmedialen Text. Konzepte – Theorien – Analysemethoden, Walter de Gruyter, Berlin–New York 2004 – teksty prasowe i reklama; U. Fix (red.), Hörfilm. Bildkompen-sation durch Sprache. Linguistisch-filmisch-semiotische Untersuchungen zur Leistung der Audiode-skription in Hörfilmen am Beispiel des Films „Laura, mein Engel” aus der „Tatort”-Reihe, Erich Schmidt Verlag, Berlin 2005 – filmy; H. Stöckl, Hörfunkwerbung – «Kino für das Ohr». Medien-spezifika, Kodeverknüpfungen und Textmuster einer vernachlässigten Werbeform, [w:] Textdesign und Textwirkung in der massenmedialen Kommunikation, red. K. S. Roth, J. Spitzmüller, UVK
Analiza mediolingwistyczna telewizyjnych serwisów informacyjnych… 79 autorów zwraca uwagę na fakt, iż obawy związane z utratą przez elementy ję-zykowe centralnego znaczenia są bezpodstawne, a wręcz należy stwierdzić, że zyskują one nowy wymiar – w połączeniu z niejęzykowymi – w odniesieniu do ich funkcji6. Ponadto nie do podważenia zdaje się argument, iż każda inna metoda analizy współczesnych tekstów – chociażby w mediach – nie odpowiadałaby dzi-siejszej rzeczywistości komunikacyjnej oraz nie wychodziłaby naprzeciw wyzwa-niom, jakie się z nią wiążą. Te postulaty i ich realizacje znajdują również odzwier-ciedlenie w próbach poszerzenia tradycyjnych kryteriów tekstualności o takie, jak:
kodowość, medialność, materialność i usytuowanie (w jęz. niem. Lokalität)7. Jak wyjaśniają Gerd Antos i Roman Opiłowski:
U podstaw multimodalności leży modalność tekstu posiadająca status wcześniejszy niż jego medialność. Tekst dysponuje bowiem na początku określonymi znakami semiotycznymi, które definiowane są w multimodalnej lingwistyce (tekstu) jako modalności znaków (Dürscheid 2011:
92) lub systemy znaków/kody (Stöckl 2004b: 17 i nast.)8.
Media natomiast jako nośnik oraz czynnik odpowiedzialny za rozpowszechnia-nie tekstów pozwalają na odpowiednią realizację i przetwarzarozpowszechnia-nie poszczególnych modalności znaków. Inne semiotyczne struktury tekstu realizowane są np. w au-dycji radiowej, inne w auau-dycji telewizyjnej. Tak więc poszczególne modalności stają się medialnościami lub mediami, gdy znajdą zastosowanie w tekstach9.
Multimodalność wyraża się zatem głównie jako semiotyczna manifestacja i interakcja modalności (znaków) w tekstach.
Verlagsgesellschaft mbH, Konstanz 2007 – audycje radiowe; M. Luginbühl, Medienkultur und Me-dienlinguistik. Komparative Textsortengeschichte(n) der amerikanischen „CBS Evening News” und der Schweizer „Tagesschau”, Peter Lang Verlag, Bern 2014 – telewizyjne serwisy informacyjne;
R. Opiłowski, Der multimodale Text aus kontrastiver Sicht. Textdesign und Sprache-Bild-Beziehung in deutschen und polnischen Pressetexten, ATUT/Neisse Verlag, Wrocław–Dresden 2015 – teksty prasowe.
6 Por. R. Opiłowski, op. cit., s. 25.
7 Por. U. Fix, Nichtsprachliches als Textfaktor: Medialität, Materialität, Lokalität, „Zeitschrift für germanistische Linguistik” 2008, 36.3; U. Fix, Stand und Entwicklungstendenzen der Textlingu-istik (I), „Deutsch als Fremdsprache” 1. Quartal, Heft 1, 46, Jahrgang 2009; Z. Bilut-Homplewicz, Prinzip Perspektivierung. Germanistische und polonistische Textlinguistik – Entwicklungen, Proble-me, Desiderata, Teil I: Germanistische Linguistik, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 2013, s. 42–49. W literaturze germanistycznej można znaleźć ponadto różne inne propozycje kryteriów tekstualności w odniesieniu do różnych ujęć tekstu, zob. m.in. B. Sandig, Text als prototypisches Konzept, [w:] Prototypentheorie in der Linguistik. Anwendungsbeispiele, Methodenreflexion, Per-spektiven, red. M. Mangasser-Wahl, Stauffenburg Verlag, Tübingen 2000; B. Sandig, Textmerkmale und Sprache – Bild – Texte, [w:] Bild im Text – Text und Bild, red. U. Fix, H. Wellmann, Univer-sitätsverlag C. Winter, Heidelberg 2000; H. Stöckl, Die Sprache im Bild…, op. cit. i R. Opiłowski, op. cit., w przypadku tekstów werbalno-obrazowych.
8 G. Antos, R. Opiłowski, op. cit., s. 14 [wyróżnienie – G. Antos, R. Opiłowski].
9 Por. Ibidem.
80 Agnieszka Mac
W porównaniu z coraz szerzej reprezentowanymi badaniami germanistyczny-mi, uwzględniającymi multimodalną aranżację tekstu, trudno znaleźć analogiczne badania w literaturze polonistycznej. Coraz częściej pojawiają się jednak postulaty wyrażające ich potrzebę czy też konieczność. Jak zauważa Urszula Żydek-Bed-narczuk:
Komunikatu medialnego osadzonego w dowolnym medium nie opisze w pełni nawet najdokład-niejszy opis właściwości językowych. Natura takiego komunikatu jest polimodalna, a to nakłada na badacza obowiązek zastosowania strategii asekuracyjnej, która wskazuje ograniczenia warunkowane tożsamością dyscypliny i – w dalszym porządku – jej instrumentarium badawczym. Warto pamiętać, że niektóre metody lingwistyczne już w momencie definiowania języka deklarują wielokodowość i wielokanałowość komunikacji z udziałem kodu werbalnego. Opisując współczesne media, należy wskazać na pewne zależności i wynikające z nich konsekwencje dla badań naukowych10.
Również Bogusław Skowronek we wprowadzeniu do nowej subdyscypliny lingwistycznej – mediolingwistyki – opowiada się za uwzględnieniem w badaniach innych kodów niż werbalny11:
Mediolingwista musi łączyć w swych analizach prymarną dla niego warstwę werbalną ko-munikatu z szeroko ujmowanym kulturowym, społecznym i rzecz jasna medialnym kontekstem.
W badaniach należy rozpoznać oraz uwzględnić „światopogląd” danego medium, jego charak-ter, wzorcowy dlań styl komunikacyjny i poznawczy. Narracja medialna jest zawsze polisemiczna i multimodalna. Nie trzeba przypominać, iż systemy semiotyczne danego medium, każda z jego warstw przekazu (różne semiosfery: ruchomy obraz, dźwięk, język mówiony i/lub pisany) wchodzą z sobą w wieloaspektowe interakcje, a zespolone w płaszczyźnie znaczeń, tworzą semantyczną
10 U. Żydek-Bednarczuk, Dyskurs medialny, [w:] Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Universitas, Kraków 2013, s. 187.
11 W porównaniu z postulatami formułowanymi dla wyodrębniającej się z lingwistyki sub-dyscypliny, określanej mianem mediolingwistyki, w krajach niemieckojęzycznych, gdzie główny nacisk położony jest na równorzędne traktowanie występujących w danym tekście systemów znaków semiotycznych i ich powiązania (zob. m.in. A. Wittwen, Infotainment. Fernsehnachrichten zwis-chen Information und Unterhaltung, Peter Lang Verlag, Bern 1995; E. M. Eckkrammer, G. Held [red.], Textsemiotik. Studien zu multimodalen Texten, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 2006;
H. Stöckl, Die Sprache im Bild…, op. cit.; idem, Typografie: Gewand und Körper des Textes – Linguistische Überlegungen zu typographischer Gestaltung, „Zeitschrift für Angewandte Linguistik”, Heft 41/2004/3–4, 2004; idem, Hörfunkwerbung – «Kino für das Ohr»…, op. cit.; idem [red.], Mediale Transkodierungen. Metamorphosen zwischen Sprache, Bild und Ton, Universitätsverlag Winter, Heidelberg 2010; U. Fix [red.], Hörfilm. Bildkompensation durch Sprache…, op. cit.;
G. Schneider, H. Stöckl [red.], Medientheorien und Multimodalität. Ein TV-Werbespot – Sieben methodische Beschreibungsansätze, Herbert von Halem Verlag, Köln 2011; R. Opiłowski, op. cit.), koncentruje się Skowronek w jedynej polonistycznej publikacji tego rodzaju głównie na wzajemnym funkcjonowaniu i oddziaływaniu mediów oraz języka (medialnym jego użyciu) (por. B. Skowronek, Mediolingwistyka. Wprowadzenie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2013, s. 18–19).
Analiza mediolingwistyczna telewizyjnych serwisów informacyjnych… 81
całość – przy tym z reguły nową jakość. Symbioza strumieni informacji płynących do użytkow-nika, ich wzajemne oddziaływanie i przenikanie, sprawiają, że poszczególnych warstw nie można analizować oddzielnie. Języka motywowanego czynnikami medialnymi nie wolno więc badać jako preparatu wyizolowanego z przekazu medialnego, którego jest częścią12.
Te same sugestie dotyczą badań stylistycznych, które również muszą wypraco-wać odpowiednie narzędzia analizy tekstów dopasowane do dzisiejszych realiów.
Stanisław Gajda pisze:
W analizach komunikacji nowo medialnej […] – niewątpliwie można wykorzystać dotychcza-sowe kategorie teorii komunikacji, analizy dyskursu i stylistyki oraz innych subdyscyplin języko-znawczych, ale istnieje też chyba potrzeba modyfikacji kategorii starych oraz wprowadzenie nowych.
Potrzebna wydaje się nowa teoria semiozy, która potrafiłaby uporać się z konwergencją techniczną i kulturową, a także z integracją różnych sposobów reprezentacji (werbalnej i niewerbalnej) na etapie produkcji i recepcji13.
Podobnie Bożena Witosz:
Dziś integralny charakter ma przedmiot oglądu stylistyki – tekst wielokodowy i wielomedialny, łączący grafię, obraz, dźwięk, film. Tekst jako przedmiot badań językoznawców przekształcił się w integralny tekst kultury, co dokonało się w dużym stopniu niezależnie od stanu wewnątrzdyscy-plinowej świadomości metodologicznej. Obecnie przedmiot badawczy – co należy zdecydowanie wyartykułować – sam wymusza na stylistyce nie tylko modyfikację optyki badawczej, ale i prze-budowę, w pewnych rejonach przynajmniej, podstaw teoretycznych paradygmatu i jego kategorii14.
Mimo powyższych postulatów brak jest jednak nadal polonistycznych opra-cowań empirycznych, w których równorzędnie byłyby traktowane występujące w danym tekście systemy znaków. Autorzy licznych prac i artykułów przejawiają niezmiennie skłonność do preferowania opisu kodu werbalnego i wskazują zaled-wie w niezaled-wielkim stopniu na inne kody występujące w jego otoczeniu15. Wyjątek stanowi tutaj artykuł Konrada Chmieleckiego, który podejmuje się opisu tekstu
12 B. Skowronek, op. cit., s. 95–96.
13 S. Gajda, Nowe media w perspektywie lingwistycznej, [w:] Styl – Dyskurs – Media, red.
B. Bogołębska, M. Worsowicz, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2010, s. 30.
14 B. Witosz, O potrzebie perspektywy multimedialnej w badaniach stylistycznych, [w:]: Język w mediach. Antologia, red. M. Kita, I. Loewe, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2012, s. 53.
15 Por. tomy zbiorowe M. Filiciak, G. Ptaszek (red.), Komunikowanie (się) w mediach elek-tronicznych. Język, edukacja, semiotyka, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009; D. Ulicka (red.), Tekst (w) sieci, t. 1: Tekst, język, gatunki, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009 oraz m.in. prace takich autorów, jak A. Zwiefka-Chwałek, Słowo elektroniczne. Strategie werbalne w epoce nowych mediów, [w:] Translokacje i transpozycje w me-diach, red. A. Woźny, Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocław 2003; J. Grzenia, Komunikacja językowa w Internecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006; I. Loewe, Internet i jego zasoby w polskich badaniach lingwistycznych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”
2006, nr 62.
82 Agnieszka Mac
werbalnego w połączeniu z obrazem, osadzając go w tzw. zwrocie obrazowym (the pictorial turn)16. Autor podkreśla, że:
[…] komunikowanie za pomocą obrazu albo posługiwanie się jego „językiem” staje się rów-nouprawnione z komunikowaniem tekstowym, którego rola i funkcja zostaje zastąpiona przez kodo-wanie wizualne. Przejawem zwrotu obrazowego jest również to, że komunikokodo-wanie wizualne urasta do rangi samodzielnego systemu semiotycznego, a obraz pełni rolę analogiczną do języka […]17.
Reasumując, można zatem stwierdzić, że każde badanie tekstu z uwzględ-nieniem (multi)modalności i (multi)medialności jest analitycznie bardziej trans-parentne i przede wszystkim – uzasadnione, co spróbuję również wykazać na przykładach w części analitycznej niniejszego artykułu18.
Design tekstu na przykładzie informacji telewizyjnych
Telewizja jest medium audiowizualnym łączącym w procesie nadawczym kanał audialny (dźwięk: język mówiony, odgłosy, muzykę) oraz kanał wizualny (obraz statyczny i ruchomy, język pisany). Jak podkreśla Iwona Loewe:
Mimo bogactwa i skomplikowania siatki semiotycznej widowisko telewizyjne uznaje się za tekst. Współdziałanie kodów jest tu istotne, ze względu na ich udział wydziela się teksty telewizyjne z dominującym kodem werbalnym wspartym kodem ikonicznym, z dominującym kodem ikonicznym przy wsparciu werbalnego i wreszcie z percepcyjną równoległością kodów: werbalnego i ikonicznego19.
Takie pojęcie tekstu reprezentuję również w niniejszym artykule. Design tek-stu definiuję natomiast na podstawie literatury niemieckojęzycznej jako powiąza-nie treści i formy tekstu z uwzględpowiąza-niepowiąza-niem jego funkcji społecznej20. Podobnie ujmują go Gunther Kress i Theo van Leeuwen, definiując tekst jako „conceptual side of the expression”21. Hartmut Stöckl wyjaśnia, iż formowanie tekstu odby-wa się na różnych poziomach. Począwszy od takich jego elementów, jak leksyka,
16 K. Chmielecki, Tekst w sieci obrazów. Internet jako medium zapośredniczonej komunikacji wizualnej, [w:] Komunikowanie (się) w mediach elektronicznych. Język, edukacja, semiotyka, red. M. Filiciak, G. Ptaszek, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009.
17 Ibidem, s. 300.
18 Zob. również prace polskich germanistów, m.in.: Z. Bilut-Homplewicz, op. cit.; M. Li-siecka-Czop, Kinderwörterbücher. Lexikografische und glottodidaktische Eigenschaften am Beispiel deutsch-polnischer und polnisch-deutscher Wörterbücher, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Ma-in 2013; E. Żebrowska, Text – Bild – Hypertext, Peter Lang Verlag, Frankfurt am MaMa-in 2013;
R. Opiłowski, op. cit.
19 I. Loewe, Dyskurs telewizyjny, [w:] Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Universitas, Kraków 2013, s. 295.
20 Por. H. Stöckl, Die Sprache im Bild…, op. cit., s. 6.
21 G. Kress, T. van Leeuwen, op. cit., s. 5.
Analiza mediolingwistyczna telewizyjnych serwisów informacyjnych… 83 składnia, struktury działania językowego, poprzez gatunki tekstu, aż po rytm, in-tonację, typografię, inscenizację obrazów, wybór odgłosów i muzyki oraz inne.
Design tekstu odnosi się zatem do wszelkich działań mających na celu staran-ny dobór poszczególstaran-nych modalności i submodalności w celu ich odpowiedniego połączenia w odniesieniu do formy i znaczenia22. Multimodalna analiza ma za-tem za zadanie identyfikację sysza-temów znaków w danym tekście, stwierdzenie, za pomocą jakich submodalności są one realizowane oraz uchwycenie ich wza-jemnego oddziaływania. Celem tych działań jest rozpoznanie ich zamierzonego znaczenia23.
Design tekstu audycji telewizyjnej obejmuje zatem między innymi następu-jące elementy, które uwzględniam w analizowanych przykładach (zob. przykła-dy 1–11):24
Tab. 1. Elementy analizy tekstu multimodalnego na przykładzie telewizyjnego serwisu informacyjnego
Podział na modalności i submodalności przejmuję z literatury germanistycznej na podstawie Hartmuta Stöckla25 i Romana Opiłowskiego26 z odpowiednimi mo-dyfikacjami w odniesieniu do tekstu audiowizualnego w telewizji. Do centralnych modalności zaliczam: język, obraz, odgłosy i muzykę. Pod pojęciem medialności rozumiem ich realizacje w zależności od medium, czyli język mówiony i pisa-ny (pismo statyczne i animacje), obraz statyczpisa-ny i ruchomy, odgłosy i muzykę (odtwarzaną i zapisaną). W ramach submodalności uwzględniam:
1. Kanał wizualny:
– obraz (statyczny i ruchomy): topografia (ułożenie określonych elementów obrazowych i pisemnych), treść obrazu i jego kompozycja, kolor, sposób reali-zacji zdjęć/oświetlenie, rodzaje planów filmowych, ujęcia i ruchy kamery, różne przejścia montażowe; mimika, gestykulacja, postawa prezentera i innych osób etc.;
22 Por. H. Stöckl, Hörfunkwerbung – «Kino für das Ohr»…, op. cit., s. 184.
23 Por. M. Lüginbühl, Textdesign in Fernsehnachrichten…, op. cit., s. 204–205.
24 Por. N. Borstnar, E. Pabst, H. J. Wulff, Einführung in die Film- und Fernsehwissenschaft, UVK Verlagsgesellschaft mbH, Konstanz 2002; H. Korte, Einführung in die systematische Filma-nalyse. Ein Arbeitsbuch, 4, neu bearbeitete und erweiterte Auflage, Erich Schmidt Verlag, Berlin 2010.
25 Por. H. Stöckl, Typografie: Gewand und Körper des Textes…, op. cit., s. 17–18.
26 Por. R. Opiłowski, op. cit., s. 62.
84 Agnieszka Mac
– język pisany: typografia (rodzaje czcionki i jej wielkość, wyróżnienia gra-ficzne, efekty specjalne w przypadku animacji oraz określony podział i lokalizacja w architektonice tekstu etc.).
2. Kanał audialny/akustyczny:
– język mówiony: elementy werbalne (temat, działanie językowe, leksyka, morfologia, składnia etc.) i parawerbalne (natężenie dźwięku, intonacja, pauzy, rytm, modulowanie głosu etc.);
– odgłosy: intensywność, głośność, jakość etc.;
– muzyka: odtwarzana (melodia, rytm, tempo, genre etc.) i zapisana (por.
powyżej typografia).
Wiadomość telewizyjnego serwisu informacyjnego może zatem być różno-rodnie zrealizowana: wygłoszona/przeczytana przez prezentera, zwizualizowana za pomocą obrazu w formie zdjęć, animacji komputerowych, uzupełniona wy-świetlonymi nagłówkami, tytułami, podtytułami, przedstawiona za pomocą filmu w formie reportażu z miejsca zdarzenia czy też wywiadu z bezpośrednimi świad-kami, ekspertami, którym mogą towarzyszyć w tle oryginalne odgłosy oraz zhar-monizowana z całością muzyka etc. Ponadto, ponieważ tekst werbalny realizowany jest w formie języka mówionego27, płaszczyzny takie jak treść tekstu, leksyka, rozwinięcie tematu etc. zostają uzupełnione o dodatkowe środki semiotyczne – jak operowanie głosem i kształtowanie wypowiedzi (podobnie jak w realizacji pisemnej języka dochodzi do tego typografia). Również w filmie można wyróż-nić kilka poziomów analizy, które wpływają na tworzenie znaczenia. Należy tutaj wspomnieć chociażby o takich kryteriach, jak rodzaje planów filmowych, ujęcia i ruchy kamery, treść obrazu i jego kompozycja, różne przejścia montażowe etc.28. Reasumując, można stwierdzić, że design tekstu jest znakiem rozpoznawczym określonych rodzajów tekstów w danym medium lub w konkretnej stacji telwizyj-nej, radiowej czy też w prasie.
Analiza: Multimodalne tworzenie znaczenia na przykładzie telewizyjnych serwisów informacyjnych
Na przykładach z przeanalizowanego materiału chciałabym pokazać ścisłe po-wiązania istniejące pomiędzy występującymi w tekście telewizyjnym systemami znaków, z których wynika całościowe znaczenie tekstu. Nieuwzględnienie ich w analizie nie pozwala na oddanie pełnego, a jednocześnie właściwego przekazu
27 Mimo że jest to tzw. wtórna oralność; por. W. J. Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, tłum. J. Japola, Wydawnictwo KUL, Lublin 1992, s. 182.
28 Por. N. Borstnar, E. Pabst, H. J. Wulff, op. cit.; H. Korte, op. cit.
Analiza mediolingwistyczna telewizyjnych serwisów informacyjnych… 85 danego komunikatu, który może być zaaranżowany w różnoraki sposób i w związ-ku z tym może generować różne sensy zgodnie z preferowanym przez nadawcę znaczeniem. Tę kwestię postaram się ukazać, porównując wiadomość na ten sam temat w dwóch serwisach informacyjnych różnych stacji telewizyjnych.
Analizowany materiał dotyczy zamachów terrorystycznych na lotnisku i w me-trze w Brukseli 22 marca 2016 roku. Serwisy informacyjne podały wiadomość na ten temat tego samego dnia. Analizie zostało poddane główne wydanie „Faktów”
o godz. 19.00 w TVN i „Wiadomości” o godz. 19.30 w TVP 1.
Informacja dotycząca zamachów rozpoczyna się w „Wiadomościach” TVP 1 od sekwencji zdjęć i filmu, przedstawiających sytuację po zamachach. Obrazowi towarzyszy muzyka przypominająca żałobny utwór instrumentalny. Ta trwająca ponad pół minuty sekwencja przedstawia wydarzenia w skrócie i wprowadza widza w odpowiedni nastrój; mimo że nie występują w niej elementy werbalne, konotuje określone skojarzenia. Jest ona zatem nierozerwalnym elementem multi-modalnego tekstu telewizyjnego (przykład 1).
Przykład 1.29 „Wiadomości” TVP 1, 22.03.201630 0.21–
Również przykład 2 ukazuje ścisłe powiązanie pomiędzy modalnościami i submodalnościami tekstu telewizyjnego. Słowo mówione prezentera może zostać dokładniej scharakteryzowane – a jednocześnie być właściwie odebrane zgodnie
29 Poszczególne kolumny w przykładach odpowiadają danym określonym w tabeli 1.
30 Przykłady 1–5 są dostępne pod adresem: http://wiadomosci.tvp.pl/24256363/22032016--1930 [dostęp: 22.03.2016].
86 Agnieszka Mac
z jego intencją – tylko przy uwzględnieniu takich submodalności, jak chciażby intonacja czy też mimika, wyrażających w analizowanym przykładzie emocje,
z jego intencją – tylko przy uwzględnieniu takich submodalności, jak chciażby intonacja czy też mimika, wyrażających w analizowanym przykładzie emocje,