12 września 1635 roku w Sztumskiej Wsi Rzeczpospolita i Szwecja zawarły kolejny rozejm, który tym razem miał obowiązywać do 1 lipca 1661 roku. Na mocy podpisanego traktatu Szwedzi mieli wycofać się z portów w Prusach i Inflantach oraz zwrócić Polsce Brodnicę, Tczew i miasta warmińskie, a także Żuławy Steblewskie; Skandynawowie mogli jednak zachować swoje zdobycze w Inflantach i Prusach:
część Sambii, Kłajpedę i obszary u ujścia Niemna, a prócz tego Mierzeję Wiślaną oraz porty położone nad Zalewem Wiślanym: Tolkmicko, Elbląg i Braniewo. Zgodnie z ustaleniami dwóch mocarstw Gdańsk został zdemilitaryzowany: Szwedzi uzyskali prawo do pobierania ceł od statków wpływających do portu, natomiast Rzeczpospolita nie mogła budować w nim okrętów wojennych ani utrzymywać floty.
Następca Zygmunta III na tronie w Warszawie, król Władysław IV Waza, wyciągnął wnioski z wojennych doświadczeń z lat 1626–1629 – podjął decyzję o militarnym umocnieniu polskiego wybrzeża. W tym właśnie celu na rozkaz monarchy 8 km od Wielkiej Wsi wzniesiono fort wojenny, który na cześć swojego fundatora został nazwany Władysławowem. Nowymi fortyfikacjami otoczono prócz tego Puck i Oksywie: powstał w ten sposób łańcuch nowoczesnych obwarowań uwieńczony na południu systemem umocnień broniących dostępu do Gdańska.
Wobec demilitaryzacji tego miasta na bazę polskiej floty wybrano fragment Półwyspu Hel-skiego między Chałupami a Kuźnicą. Polacy otworzyli w tym miejscu stocznię, w której przebudo-wano wszystkie rodzime statki na okręty wojenne. Marynarze służący w polskiej flocie rekrutowa- li się spośród gdańszczan oraz mieszkańców kaszubskich wsi rybackich – dowodził nimi admirał Krzysztof Arciszewski. Bardzo ważne pod względem strategicznym stocznię i bazę morską osła-niały przed atakami nieprzyjaciela warownie: od strony morza Władysławowo, a od strony Zatoki Puckiej – Kazimierzowo. W Pucku, Gdańsku oraz Oliwie rozpoczęły pracę istotne dla machiny wojennej Rzeczpospolitej zakłady: ludwisiarnie, w których ze starej broni i sprzętu wojskowego produkowano najnowocześniejsze działa.
Okres względnego spokoju zakończył atak Szwedów przeprowadzony w 1655 roku. W trakcie najazdu, który przeszedł do historii jako potop szwedzki, agresorzy zajęli niemal całą Rzeczpo-spolitą; na kontrolowanych terenach armie nieprzyjacielskie powodowały ogromne spustoszenie.
Pomorze tym razem uniknęło walk i większych zniszczeń – jedynym istotnym wydarzeniem tamtej wojny, które rozegrało się na ziemiach kaszubskich, było podpisanie pokoju w Oliwie w 1660 roku.
Na jego mocy Polska straciła niemal całe Inflanty, a król Jan Kazimierz zrzekł się praw do tytułu kró-la szwedzkiego. Zakończył się trwający ponad pół wieku okres uwikłania Rzeczpospolitej w spory dynastyczne w rodzinie Wazów.
LITERATURA
Z. Anusik, Gustaw II Adolf, Wrocław 2009.
K. Pokojski, Bitwa pod Tczewem 17–18 sierpnia 1627 roku, Warszawa 2015.
CELE LEKCJI
UCZEŃ:
q wyjaśnia przyczyny konfliktu między Rzeczpospolitą a Królestwem Szwecji, trwającego od koń-ca XVI do drugiej połowy XVII wieku,
114
KASZUBY PRZEZ WIEKI. PORADNIK DLA NAUCZYCIELINAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
q określa daty najważniejszych wydarzeń z okresu wojen polsko-szwedzkich: koronacji Zygmunta Wazy na króla Polski, detronizacji Zygmunta III w Szwecji i objęcia władzy przez Gustawa Karola, ataku Szwedów na Pomorze w 1626 roku, rozejmów w Starym Targu i Sztumskiej Wsi oraz bitew stoczonych na pomorskiej ziemi: pod Gniewem, Czarnem, Oliwą, Tczewem, Górznem i Trzcianą, q omawia przebieg kampanii wojennej prowadzonej na Pomorzu przez Szwedów oraz opowiada
o polskiej obronie Kaszub,
q prezentuje sylwetki króla szwedzkiego Gustawa Adolfa oraz polskiego hetmana koronnego Stanisława Koniecpolskiego,
q podaje informacje o rozbudowie polskiej infrastruktury wojennej na Pomorzu w pierwszej poło-wie XVII poło-wieku.
METODY: wykład, rozmowa kierowana, praca z mapą, praca z materiałem ilustracyjnym FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: karta pracy
PRZEBIEG LEKCJI
I. WPROWADZENIE: GENEZA WOJEN SZWEDZKO-POLSKICH W XVI I XVII WIEKU 1. Nauczyciel podaje informacje o sporze dynastycznym w rodzinie Wazów, który doprowadził do
wybuchu konfliktu między Królestwem Szwecji i Rzeczpospolitą. Opowiada o elekcji szwedz-kiego księcia Zygmunta na króla polsszwedz-kiego: wskazuje, iż w 1592 roku Szwecję Wazów i Koronę połączyła unia personalna, która zerwana została w wyniku przewrotu dokonanego w Sztok-holmie przez protestanckich opozycjonistów. Podkreśla, że wydarzenia z historii szwedzkiej rodziny panującej – detronizacja Zygmunta III oraz objęcie władzy przez Gustawa Karola – były bezpośrednią przyczyną wciągnięcia Polski w długotrwałą wojnę.
2. Prowadzący przedstawia krótko informacje dotyczące początkowej fazy konfliktu Szwedów z Polakami: wskazuje, że król Zygmunt Waza podjął działania zmierzające do odzyskania szwedzkiego dziedzictwa, czego bezpośrednim rezultatem były walki o Inflanty i Kurlandię.
II. STAWKĄ MARE BALTICI DOMINIUM: BITWA O POMORZE
1. Uczniowie dowiadują się, że w 1611 roku nastąpiła zmiana na tronie szwedzkim: po zmarłym Gustawie Karolu koronę objął Gustaw II Adolf. Nauczyciel prezentuje sylwetkę nowego króla szwedzkiego: sprawnego i odważnego męża stanu oraz wybitnego stratega i reformatora armii.
2. Prowadzący krótko omawia program polityczny nowego monarchy: wyjaśnia, że Gustaw Adolf planował uczynić Bałtyk szwedzkim morzem wewnętrznym, co wymagało dokonania podboju polskiego Pomorza i Kaszub.
3. Nauczyciel przekazuje informacje o pierwszych miesiącach polsko-szwedzkiej wojny o Pomo-rze: opowiada o szwedzkim desancie w Piławie oraz o początkowych sukcesach militarnych armii północnego najeźdźcy. Podkreśla, że po klęsce polskiej husarii w bitwie pod Gniewem sytuacja strategiczna Rzeczpospolitej była bardzo zła: Gustaw Adolf podbił niemal całe Wy-brzeże, a najważniejszy polski port – Gdańsk – znalazł się w oblężeniu.
4. Prowadzący prezentuje sylwetkę hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego.
Charakteryzuje go jako jednego z najwybitniejszych wodzów i strategów w historii Rzeczpo-spolitej: krótko przedstawia jego sukcesy w wojnach z Turkami i Tatarami oraz określa, już bardziej szczegółowo, decydującą rolę, którą odegrał on podczas kampanii na Kaszubach w latach 1626–1629.
115
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA XIII. WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE NA POMORZU
5. Nauczyciel opowiada o największych pomorskich zwycięstwach armii polskiej pod wodzą Ko-niecpolskiego: o bitwie pod Czarnem, która była punktem zwrotnym w walkach polsko-szwedz-kich, oraz o starciach pod Oliwą, Trzcianą i Górznem. Wskazuje także na doniosłe znaczenie bitwy pod Tczewem, której nierozstrzygnięcie uchroniło Polaków przed ostateczną klęską i umożliwiło im odzyskanie inicjatywy strategicznej.
6. Prowadzący informuje uczniów o rezultatach nieudanego najazdu Gustawa Adolfa na ziemie kaszubskie. Przedstawia postanowienia rozejmowe ze Starego Targu i Sztumskiej Wsi: wymie-nia zdobycze i straty Szwedów i Polaków oraz charakteryzuje sytuację polityczną na Pomorzu w pierwszej połowie XVII stulecia.
III. PODSUMOWANIE TEMATU: KRAJOBRAZ PO WOJNIE
1. Prowadzący opowiada o inwestycjach w pomorską infrastrukturę militarną przeprowadzonych za panowania Władysława IV Wazy: mówi o rozbudowie umocnień na Wybrzeżu oraz o rozwoju polskiej floty wojennej z głównym ośrodkiem zlokalizowanym na Półwyspie Helskim. Podkreśla, że kampania z lat 20. XVII wieku zmusiła polskich władców do dostrzeżenia strategicznego znaczenia ziem nadbałtyckich.
2. Uczniowie zapoznają się z zawartą w karcie pracy mapą przedstawiającą działania wojenne w latach 1626–1629. Następnie wykonują zdanie 2.: określają miejsca i daty najważniejszych bitew, które rozegrały się na Pomorzu w okresie wojen Rzeczpospolitej z północnym sąsia-dem, oraz wskazują na mapie inne miejscowości, których XVII-wieczna historia jest związana z konfliktem polsko-szwedzkim.
3. W celu podsumowania wiedzy zdobytej na zajęciach uczestnicy realizują zadanie 1.: określają zasługi poszczególnych postaci związanych z historią wojen polsko-szwedzkich.
4. Zadanie domowe:
Wykonaj zadanie 3. z karty pracy. Możesz skorzystać z informacji znalezionych w internecie i innych źródłach.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU