Karnowski nie był jedynym Młodokaszubą, który część swojej twórczości poświęcił opiewaniu he-roicznej przeszłości pomorskich autochtonów. Młodokaszubscy artyści sięgnęli po już praktycznie zapomniane historyczne pisma Floriana Ceynowy. Wywiedli z nich kolejny mit, tym razem dotyczą-cy pierwotnej kaszubskości średniowiecznych książąt gdańskich, pod których rządami Pomorze było niegdyś jednolitą etnicznie krainą rozciągającą się od Gdańska po Roztokę. Zainspirowany twórczością Ceynowy Aleksander Majkowski wskazywał, że kaszubska tożsamość narodziła się już w czasach wczesnego średniowiecza. Niewątpliwą zasługą Majkowskiego było przypomnie-nie dziejów dawnego pomorskiego rodu Sobiesławowiców i jego wprowadzeprzypomnie-nie do świadomości historycznej mieszkańców regionu. Należy jednak pamiętać, że autor Życia i przygód Remusa do-puścił się, podobnie zresztą jak inni młodokaszubscy twórcy, wielu historycznych zafałszowań, np.
wówczas, gdy wbrew znanym już pod koniec XIX wieku średniowiecznym przekazom wskazywał na kaszubskość Świętopełka Wielkiego i Mściwoja II, którzy zawsze postrzegali samych siebie jako władców polskich. Literacką konstrukcją Młodokaszubów była również wizja średniowiecznego Po-morza jako krainy jednolitej etnicznie i politycznie, rozciągającej się od Wisły po Reknicę. Ważną rolę w rozpowszechnianiu tego mitu odegrał znów Majkowski, którego dzieło Historia Kaszubów przez kilka dziesięcioleci pozostawało podstawową lekturą dla wszystkich pomorskich regionalistów za-interesowanych dziejami swoich rodzinnych ziem. Wizja doktora Majkowskiego odbiła się głośnym echem w wielu późniejszych utworach poruszających temat kaszubskiej historii; jego mity powielali twórcy od Zrzeszińców po Lecha Bądkowskiego.
LITERATURA
M. Kargul, Z czym na ustach, czyli o kaszubskim kłopocie bogactwa [w:] Warsztaty Regionalne „Remusowa Kara”. Materiały pokonferencyjne, Gdańsk 2012.
G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I, Gdańsk 2006.
B. Śliwiński, Sambor II, Tczew 2010.
57
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA V. LITERACKA HISTORIA KASZUB
J. Tréder, Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie, Gdańsk 2014.
Z. Żmuda-Trzebiatowski, Kaszubi pod Wiedniem – prawdy i fikcje, „Naji Gòchë” 2008, nr 38, zapis wzorowany na przykładzie z książki Adama Wolańskiego „Edycja tekstów” (http://www.najigoche.kaszuby.pl/artykul/
artykul=383,kaszubi-pod-wiedniem-prawdy-i-fikcje/).
CELE LEKCJI
UCZEŃ:
q odróżnia w tekście Hymnu kaszubskiego literacką fikcję od faktów historycznych,
q krótko omawia dzieła literackie przedstawiające udział Kaszubów w bitwie pod Wiedniem, q wymienia najważniejsze mity literackie pochodzące z dzieł Młodokaszubów i zrzeszińców.
METODY: wykład, burza mózgów, dyskusja, rozmowa kierowana, praca z tekstem źródłowym FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: tekst Hymnu kaszubskiego, karta pracy
PRZEBIEG LEKCJI
I. LITERATURA A HISTORIA: WPROWADZENIE DO TEMATU
1. Podczas rozmowy kierowanej uczniowie wymieniają znane sobie utwory literackie, w któ- rych głównym tematem jest historia Polski, np. powieści Henryka Sienkiewicza, utwory po-etyckie Adama Mickiewicza, powieści i opowiadania Józefa Ignacego Kraszewskiego czy Stefana Żeromskiego. Następnie w ramach burzy mózgów wspólnie z nauczycielem poszu-kują odpowiedzi na pytanie: Czy utwory literackie mają wpływ na nasze postrzeganie historii Polski?.
2. Prowadzący wyjaśnia, że twórcy literatury często korzystają ze źródeł i opracowań historycz-nych podczas pisania książek, których akcja toczy się w przeszłości. Podkreśla jednak, że wizji przedstawionej w utworze literackim nie należy traktować jako prawdziwej relacji z wydarzeń historycznych. Tłumaczy, że w każdym dziele fakty przeplatają się z fikcją, a część ukazanych sytuacji jest zmyśleniem autora.
II. MIĘDZY PRAWDĄ A HEROICZNYM MITEM: HISTORIA W LITERATURZE KASZUBSKIEJ 1. Nauczyciel prezentuje sylwetki twórcze pisarzy, którzy jako pierwsi uczynili dzieje Kaszub te-matem swoich tekstów. Wymienia ważniejsze historyczne pisma Floriana Ceynowy oraz wska-zuje na prekursorskie znaczenie epickich utworów Hieronima Derdowskiego. Krótko omawia historię powstania i treść eposów O panu Czôrlińsczim, co do Pucka po sécë jachôł i Kaszëbë pod Widnem.
2. Nauczyciel przypomina, czym jest fikcja literacka. W trakcie burzy mózgów uczniowie podają przykłady fikcyjnych postaci i zdarzeń znanych z literatury i filmów. Rozwiązują także zadanie 1.
z karty pracy – zapoznają się z fragmentem Hymnu kaszubskiego i odpowiadają na pytania do-tyczące treści utworu. Nauczyciel zwraca ich uwagę na pojawiające się w tekście elementy fikcji literackiej.
3. Prowadzący opowiada o recepcji dzieł Hieronima Derdowskiego: podkreśla ogromną popular-ność poematów heroicznych Jarosza z Wiela oraz akcentuje wielki wpływ, jaki wywarły one na proces kształtowania się tożsamości historycznej Kaszubów. Przedstawia wykreowane przez
58
KASZUBY PRZEZ WIEKI. PORADNIK DLA NAUCZYCIELINAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
poetę mity literackie, które utrwaliły się w powszechnej świadomości Kaszubów jako fakty okre-ślające ich dziejową sytuację: wprowadzony w utworze O panu Czôrlińsczim… dogmat o od-wiecznym antagonizmie między Niemcami a Kaszubami oraz legendę o udziale kaszubskich wojowników w kampanii antytureckiej Jana III Sobieskiego, zaprezentowaną po raz pierwszy w eposie Kaszëbë pod Widnem.
4. Nauczyciel wskazuje, że literatura kaszubska zachowała swoją mitotwórczą funkcję także w XX wieku. Szczegółowo omawia literackie wizje przeszłości znane z utworów młodokaszub-skich, które wraz z dziełami Derdowskiego określały świadomość historyczną Kaszubów. Pre-zentuje koncepcję Majkowskiego dotyczącą kulturowej, politycznej i etnicznej jednolitości Po-morza w epoce średniowiecza. Wyjaśnia przy tym, że w rzeczywistości obszar wskazywany przez pisarza – rozciągający się od Gdańska po Roztokę – był w przeszłości dość zróżnicowany narodowościowo, a tezy najwybitniejszego twórcy młodokaszubskiego miały na celu umoc-nienie tożsamości etnicznej i narodowej Kaszubów. Na koniec prowadzący zwraca uwagę na recepcję tych poglądów w środowisku Zrzeszińców.
III. LEKTURA I INTERPRETACJA: HISTORIA W PRZYKŁADOWYM UTWORZE KASZUBSKIM 1. Uczestnicy zajęć zapoznają się z tekstem pieśni Zemia Rodnô i rozwiązują zadanie 3. z karty
pracy.
2. W trakcie podsumowującej rozmowy kierowanej uczestnicy zajęć odpowiadają na pytania po-stawione przez nauczyciela.
q Jakie znaczenie miała dla Kaszubów literatura opowiadająca o dziejach ich rodzinnego re-gionu? W jaki sposób utwory kaszubskich pisarzy wpłynęły na światopogląd mieszkańców Pomorza?,
q W jakim celu kaszubscy twórcy fałszowali w swoich dziełach historię regionu? Jaką funkcję miały pełnić mity literackie wymyślane m.in. przez Hieronima Derdowskiego i Aleksandra Majkowskiego?.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
KARTA PRACY
Literacka historia Kaszub
ZADANIE 1.
Zapoznaj się z fragmentem Hymnu kaszubskiego i odpowiedz na pytania.
1. Tam, gdze Wisła òd Krakòwa W pòlsczé mòrze płënie, Pòlskô wiara, pòlskô mòwa Nigdë nie zadżinie.
Ref. Nigdë do zgùbë Nie przińdą Kaszëbë, Marsz, marsz za wrodżem!
Më trzimómë z Bòdżem.
2. Më z Niemcama wieczi całé Krwawé wiedlë wòjnë.
Wòlné piesni wiedno brzmiałë Bez górë i chòjnë.
Ref. Nigdë do zgùbë...
3. Przëszedł Krzëżôk w twardi blasze, Pôlił wsë i miasta,
Za to jegò cepë nasze Grzmòcëłë lat dwasta.
Ref. Nigdë do zgùbë...
l Z kim – według osoby mówiącej – walczyli Kaszubi w swojej historii?
l Którzy królowie polscy zostali wymienieni w utworze? Z jakimi przeciwnikami toczyli oni wojny?
l Jak myślisz, czy przedstawione w tekście walki Kaszubów z Krzyżakami są faktem histo-rycznym, czy – fikcją literacką? Uzasadnij odpowiedź na podstawie swojej wiedzy o historii Kaszub.
4. Nas zawòłôł do swi rotë Pòlsczi król Jadżełło,
Téj w niemiecczich karkach gnôtë Trzeszczałë jaż miło.
Ref. Nigdë do zgùbë...
5. Gdze król Kadzmiérz gnôł Krzëżôka?
Gnôł gò pòd Chònice!
Bë gò zgniotłë, jak robôka, Kaszëbsczé kłonice.
Ref. Nigdë do zgùbë...
60
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA V. KARTA PRACY: LITERACKA HISTORIA KASZUB
ZADANIE 2.
Połącz imiona i nazwiska twórców kaszubskich z odpowiednimi tytułami.
Aleksander Majkowski l
Józef Trepczyk l
Jan Karnowski l
Hieronim Derdowski l
ZADANIE 3.
Zapoznaj się z tekstem pieśni Zemia Rodnô i odpowiedz na pytania.
Zemia Rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju, Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm!
Të jes snôżô, jak kwiat rozkwitłi w maju.
Ce, Tatczëznã, jô lubòtną tu móm.
Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi W spòsobie Ce dlô nas ùchòwałë.
Twòje jô w przódk bëlné pòcyskóm kwiôtczi.
Òdrodë cél Kaszëbóm znôw brënie.
Tu jô dali mdã starżã zemi trzimôł, Skądka zôczątk rodnô naj rózga mô.
Tu mdã dali domôcëznë sã jimôł Jaż zajasni i nama brzôd swój dô.
Słowa i muzyka Jan Trepczyk 1. Jaka kraina została określona w utworze jako zemia rodnô?
2. Jakie miejscowości wyznaczają – według osoby mówiącej – wschodnią i zachodnią gra-nicę Kaszub?
3. Jakie historyczne postacie pojawiają się w tekście?
l Kaszëbskô Królewô
l O panu Czôrlińsczim, co do Pucka po sécë jachôł l Zemia Rodnô
l Kaszëbë pod Widnem l Żëcé i przigòdë Remùsa l Marsz kaszubski
l Historia Kaszub
61
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA V. KARTA PRACY: LITERACKA HISTORIA KASZUB
ZADANIE 4.
Zapoznaj się z mapą przedstawiającą prawdopodobne rozmieszczenie plemion słowiań-skich w X wieku. Następnie odpowiedz na podane pytania.
1. Jak nazywa się rzeka, nad którą prawdopodobnie mieszkali Kaszubi w X wieku?
2. Które plemiona słowiańskie mieszkały między rzeką Łabą a wybrzeżem Bałtyku?
Zamcz ycy Wagrowie
Połabianie Obodr zyce
WarnowieChyżanie
CzrezpienianieDołężanie
Opracowane na podstawie: J. Piskorski, Pomorze plemienne. Historia – Archeologia – Językoznawstwo, Poznań–Szczecin 2002.
Plemiona słowiańskie w X wieku