Przygotowywano się na różne scenariusze: najskrajniejszy z nich przewidywał wystąpienie zbroj-ne przeciw zaborcy. Do boju mieli stanąć członkowie nowo utworzozbroj-nej Organizacji Wojskowej Pomorza, na której czele stanął Młodokaszuba Franciszek Kręcki. Prócz tego Kaszubi podjęli działania zmierzające do utworzenia polskiej administracji na rodzimych ziemiach. W wielu miej-scowościach pomorskich zaczęły powstawać rady ludowe, które miały reprezentować interesy polskiej większości oraz stopniowo przejmować władzę z rąk ustępujących Niemców. Na tere- nach zarządzanych przez rady formowano tzw. straże ludowe, których celem było zachowanie po-rządku oraz ochrona ludności kaszubskiej przed agresją ze strony niemieckiego zaborcy, zwłasz-cza przed atakami paramilitarnej organizacji nacjonalistycznej Grenzschutz i przed wybrykami chuliganów. W atmosferze napiętego oczekiwania i niepewności na obszarze całego Pomorza odbywały się masowe wiece, na których Kaszubi wyrażali swoje pragnienie zamieszkania w wol- nej Polsce.
Decydująca dla przyszłości regionu walka dyplomatyczna rozegrała się jednak w trakcie konferencji pokojowej w Paryżu, która rozpoczęła się 18 stycznia 1919 roku. Na obradach ko-misji do spraw polskich Kaszubi zamierzali proklamować swój akces do Rzeczpospolitej. Tego doniosłego aktu mieli dokonać specjalni wysłannicy z ziem pomorskich – do Paryża udali się Antoni Abraham z Pucka oraz Tomasz Rogala z Kościerzyny. Ich wyprawa obrosła w legendy, także dlatego, że zakończyła się niemal pełnym sukcesem. Oto bowiem najważniejsze delega- cje uczestniczące w paryskiej konferencji – amerykańska, brytyjska, francuska i włoska – zgodnie zadecydowały o tym, że powiaty kartuski, kościerski, chojnicki, tucholski i morski, obejmujący ziemie wejherowską i pucką, zostaną włączone do państwa polskiego. Zachodnia część Kaszub, z Bytowem i Lęborkiem, miała ostatecznie pozostać w granicach nowo utworzonej Republiki Wei- marskiej. Do Polski nie powrócił także Gdańsk, który stał się centrum autonomicznego terytorium o nazwie Wolne Miasto Gdańsk. W jego obrębie znalazły się także okoliczne miejscowości, np.
Sopot, Sztutowo, Przywidz, Kolbudy.
186
KASZUBY PRZEZ WIEKI. PORADNIK DLA NAUCZYCIELINAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
Powrót do Polski
W styczniu 1920 roku na Pomorze wkroczyło wojsko polskie dowodzone przez generała Józe- fa Hallera. Wśród polskich oddziałów znajdowały się pułki pomorskie, uformowane jesienią 1919 roku w Wielkopolsce: 62. bydgoski, 63. toruński, 64. grudziądzki, 65. starogardzki, wreszcie 66. – kaszubski. Żołnierze wyzwolili w pierwszej kolejności obszary nadwiślańskie: ziemię chełmiń-ską i Kociewie. 29 stycznia weszli na Kaszuby, wywołując entuzjastyczne reakcje lokalnej społeczno-ści. Uroczyście powitano ich m.in. w Czersku (29 stycznia), Kościerzynie (31 stycznia), Chojnicach (31 stycznia), Brusach (2 lutego), Kartuzach (8 lutego) i Wejherowie (10 lutego).
Wydarzeniem, które w sposób symboliczny potwierdziło powrót Pomorza do Rzeczpospoli- tej, była ceremonia zaślubin Polski z morzem. Odbyła się ona w Pucku 10 lutego 1920 roku. Wzięli w niej udział przedstawiciele władz i wojska, z generałem Hallerem na czele. Tłumnie przybyła także ludność kaszubska. Podczas uroczystej mszy świętej kazanie wygłosił młodokaszubski ksiądz Jó- zef Wrycza, który z dumą wymienił zasługi Kaszubów dla zachowania polskości ziem nadbałtyc-kich. Przytoczone podczas homilii po kaszubsku cytaty z dzieł Hieronima Derdowskiego wzbudziły
Generał Józef Haller (na pierwszym planie) i ksiądz Józef Wrycza
Powrót Pomorza do Polski w 1920 r.
Źródło: zbiory Aleksandry i Lecha Zdrojewskich Opracowano na podstawie: M. Wojciechowski, Powrót Pomorza do Polski 1918–1920, Warszawa – Poznań – Toruń 1981
187
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA XXII. POWRÓT DO POLSKI
radość i wielkie wzruszenie wśród zgromadzonego tłumu. Po religijnej części uroczystości generał Józef Haller wrzucił do morza jeden z pierścieni, które otrzymał od gdańszczan. Drugi założył na palec – nosił go do końca swojego życia.
LITERATURA
M. Wojciechowski, Powrót Pomorza do Polski 1918–1920, Warszawa–Poznań–Toruń 1981.
CELE LEKCJI
UCZEŃ:
q opowiada o odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku,
q omawia sytuację Pomorza i odrodzonej Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej w latach 1918–1920, a także prezentuje przebieg procesu kształtowania się granic młodego państwa polskiego,
q wskazuje działania, które podjęli Kaszubi w celu przejęcia władzy na rodzimych ziemiach po upadku Cesarstwa Niemieckiego,
q podaje informacje dotyczące delegacji kaszubskiej na kongres pokojowy oraz prezentuje sylwetki Tomasza Rogali i Antoniego Abrahama,
q przedstawia postanowienia traktatu wersalskiego dotyczące północnych granic Rzeczpospolitej oraz pokazuje na mapie przebieg polskich granic na Kaszubach w 1920 roku,
q opowiada o wkroczeniu wojska polskiego na Pomorze oraz o uroczystości zaślubin Polski z morzem 10 lutego 1920 roku.
METODY: wykład, dyskusja, rozmowa kierowana, praca z tekstem źródłowym, praca z mapą FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: karta pracy, tekst źródłowy
PRZEBIEG LEKCJI
I. WPROWADZENIE DO TEMATU: PIERWSZE LATA POLSKIEJ NIEPODLEGŁOŚCI 1. Nauczyciel krótko przedstawia okoliczności odrodzenia się Rzeczpospolitej po I wojnie
świato-wej: wyjaśnia, że upadek carskiej Rosji oraz porażka militarna Niemiec i Austro-Węgier stworzyły warunki do powstania niezależnego państwa polskiego.
Uroczystość zaślubin Polski z morzem 10 lutego 1920 roku
Źródło: zbiory Aleksandry i Lecha Zdrojewskich
188
KASZUBY PRZEZ WIEKI. PORADNIK DLA NAUCZYCIELINAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
2. Prowadzący wskazuje na mapie granice Polski w pierwszym roku jej istnienia: podkreśla, że Kaszuby nie stanowiły jeszcze wówczas części polskiego terytorium. Krótko omawia przebieg procesu ustalania polskich granic, ze szczególnym uwzględnieniem decyzji podjętych na kon-ferencji paryskiej.
II. KU ODRODZONEJ RZECZPOSPOLITEJ: POWRÓT KASZUB DO MACIERZY
1. Nauczyciel prezentuje sytuację panującą na Pomorzu po klęsce niemieckiego zaborcy i wy-mienia działania podejmowane przez rodzimą ludność w celu potwierdzenia polskich pretensji do regionu: opowiada o formowaniu się pierwszych polskich struktur administracyjnych na ziemiach kaszubskich (rady ludowe i straże ludowe) oraz o założeniu Organizacji Wojskowej Pomorza.
2. Prowadzący podaje najważniejsze informacje dotyczące zabiegów dyplomatycznych strony polskiej mających na celu uznanie przynależności Pomorza do Rzeczpospolitej podczas kon-ferencji pokojowej w Paryżu. Podkreśla znaczenie kaszubskiej delegacji, utworzonej przez An-toniego Abrahama i Tomasza Rogalę.
3. Nauczyciel przedstawia wersalskie postanowienia dotyczące ziem pomorskich: pokazuje na mapie przebieg granicy polsko-niemieckiej na Kaszubach po 1919 roku oraz wymienia kaszub-skie miejscowości, które znalazły się na terenach należących do Rzeczpospolitej i Republiki Weimarskiej.
4. Prowadzący opowiada o wkroczeniu wojsk polskich na Pomorze i o oficjalnym powrocie regio-nu do ojczyzny: mówi o uroczystym pochodzie oddziałów generała Józefa Hallera przez Ka-szuby oraz podaje daty wcielenia kolejnych miejscowości do Rzeczpospolitej. Bardziej szcze- gółowo omawia przebieg ceremonii zaślubin Polski z morzem i wskazuje na doniosłe symbo-liczne znaczenie tej uroczystości.
III. PODSUMOWANIE: O ŚWIĘCIE KASZUBÓW, KTÓRZY ODZYSKALI WOLNOŚĆ
1. Uczniowie utrwalają wiadomości opanowane w trakcie lekcji. Wykonują w tym celu zadania 1., 2. i 3. w karcie pracy: określają przebieg granicy polsko-niemieckiej na Pomorzu po 1919 roku, układają w kolejności chronologicznej wydarzenia związane z powrotem Kaszub do Rzeczpo-spolitej oraz analizują tekst źródłowy – relację z uroczystości zaślubin Polski z morzem.
2. Zadanie domowe:
Wykonaj zadanie 5. z karty pracy.
3. Zadanie domowe dla chętnych:
Wykonaj zadanie 4. z karty pracy.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
KARTA PRACY
Powrót do Polski
ZADANIE 1.
Do których krajów zostały przyłączone poszczególne miejscowości kaszubskie w 1920 roku?
Połącz nazwy miast z odpowiednimi nazwami państw.
l Człuchów l Lębork II Rzeczpospolita l
l Chojnice l Puck l Sztutowo l Wejherowo Niemcy l
l Przywidz l Bytów l Sopot l Kościerzyna Wolne Miasto Gdańsk l
l Kartuzy l Słupsk
ZADANIE 2.
Uporządkuj podane wydarzenia w kolejności chronologicznej. W tym celu wstaw w kratki numery od 1 do 11.
o
Włączenie Kartuz do odrodzonej Polski.o
Decyzja o przyznaniu Pomorza Gdańskiego Rzeczpospolitej podjęta na konferencji pokojowej w Paryżu.o
Przyłączenie do Polski Wejherowa.o
Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów.o
Powrót Chojnic do macierzy.o
Utworzenie Organizacji Wojskowej Pomorza.o
Uroczystość zaślubin Polski z morzem.o
Wkroczenie oddziałów generała Hallera do Kościerzyny.o
Powrót Brus do Rzeczpospolitej.o
Przybycie delegacji kaszubskiej na konferencję pokojową w Paryżu.o
Wyzwolenie Czerska przez polskie wojsko.190
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA XXII. KARTA PRACY: POWRÓT DO POLSKI
ZADANIE 3.
Zapoznaj się z zamieszczonym tekstem źródłowym – relacją Stanisława Wojciechowskie-go z pewneWojciechowskie-go ważneWojciechowskie-go wydarzenia w historii Pomorza. Następnie wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania.