W dziejach Polski pomorskie ludy pojawiły się po raz pierwszy na początku lat 60. X wieku – dzięki wsparciu Czechów dowodzeni przez księcia Mieszka Polanie opanowali wówczas tereny u ujścia Odry znajdujące się dotąd we władaniu Wolinian, którzy byli związani raczej z Wieletami niż z Pomo-rzanami. Pierwszymi historycznymi wzmiankami dotyczącymi Pomorza są relacje z wizyty biskupa Wojciecha w Gdańsku w 997 roku. Informacja z 1000 roku o powstaniu biskupstwa w Kołobrzegu potwierdza, że całe Pomorze znajdowało się już wtedy w granicach państwa Piastów. Ze źródeł mówiących o losach biskupa kołobrzeskiego Reinberna – który już kilka lat po 1000 roku pełnił różne funkcje na dworze Bolesława Chrobrego, a w 1013 roku został kapelanem jednej z córek polskiego władcy, wydanej za mąż za księcia ruskiego Świętosława – wnioskuje się, że mieszkańcy Pomorza odrzucili w tym okresie wiarę chrześcijańską i panowanie Polan. W roku 1046 na zjeździe w Mersburgu obok księcia Kazimierza Odnowiciela wystąpił niejaki Siemomysł – chrześcijański władca terytoriów pomorskich spokrewniony najpewniej z Piastami. Pozwala to przypuszczać, że wbrew powszechnym mniemaniom chrześcijaństwo przetrwało w XI wieku przynajmniej na części
69
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
LEKCJA VII. KASZUBY W OKRESIE PRZEDCHRZEŚCIJAŃSKIM
ziem pomorskich; źródła archeologiczne potwierdzają, że Pomorze Gdańskie pozostawało w tym czasie pod silnym wpływem Piastów. Nie zmienia to jednak faktu, że pogaństwo miało na Pomorzu bardzo mocną pozycję: funkcjonujące już w XII wieku państwo Gryfitów pozostawało poza chrze-ścijaństwem aż do momentu podporządkowania się Polsce. Tajemnicze wydarzenia z wieku XI bez wątpienia ukształtowały geografię polityczną całego Pomorza.
LITERATURA
J. Borzyszkowski, Historia Kaszubów, Gdańsk 2014.
G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I, Gdańsk 2006.
G. Labuda, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna, Poznań 1999.
D. Pandowska, Kaszuby wśród nazw Pomorza w XIII wieku, Gdańsk 1993.
J. M. Piskorski, Pomorze plemienne. Historia – Archeologia – Językoznawstwo, Poznań–Szczecin 2002.
CELE LEKCJI
UCZEŃ:
q poprawnie posługuje się terminami: poganie, archeologia i wędrówki ludów,
q wymienia najważniejsze plemiona, które we wczesnym średniowieczu zamieszkiwały na połu-dniowym wybrzeżu Bałtyku: Obodrytów, Wieletów i Pomorzan,
q podaje podstawowe informacje dotyczące pobytu plemion germańskich na ziemiach pomor-skich,
q wyjaśnia, jak powstały kamienne kręgi znajdujące się na Kaszubach,
q tłumaczy, w jaki sposób doszło do osiedlenia się przodków Kaszubów na Pomorzu, q omawia genezę i znaczenie nazwy Wenetowie.
METODY: wykład, dyskusja, burza mózgów, rozmowa kierowana, praca z mapą, mapa myśli FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: karta pracy
PRZEBIEG LEKCJI
I. WPROWADZENIE DO TEMATU
Nauczyciel krótko omawia okoliczności, w których doszło do przyjęcia chrztu przez Mieszka I. Na-stępnie przedstawia podstawowe informacje na temat pogańskich wierzeń Słowian. Wyjaśnia także znaczenie terminu poganie.
II. KTO MIESZKAŁ NA POMORZU PRZED KASZUBAMI?
1. Podczas burzy mózgów uczestnicy zajęć wspólnie z prowadzącym poszukują odpowiedzi na następujące pytania: Skąd czerpiemy współcześnie wiedzę na temat historii i kultury plemion żyjących nad Bałtykiem w okresie przedchrześcijańskim?, Z jakich źródeł korzystamy, skoro pradawni mieszkańcy Pomorza nie znali jeszcze pisma i nie pozostawili po sobie żadnych świa-dectw pisanych?.
2. Nauczyciel uzupełnia i podsumowuje wypowiedzi uczniów: wyjaśnia, jakie znaczenie mają ba-dania archeologów, oraz podkreśla, że ich odkrycia są dzisiaj podstawowym źródłem informacji o przedchrześcijańskich dziejach Pomorza.
70
KASZUBY PRZEZ WIEKI. PORADNIK DLA NAUCZYCIELINAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
3. Z pomocą prowadzącego uczniowie wykonują pierwszą część zadania 1. z karty pracy: uzupeł-niają schemat mapy myśli nazwami ludów, które mieszkały na Pomorzu w okresie poprzedzają-cym przybycie Słowian (np. Goci).
4. Nauczyciel wyjaśnia genezę i pierwotne znaczenie nazwy Wenetowie, która funkcjonowała w średniowieczu jako germańskie określenie Słowian, którzy żyli na terenach nadbałtyckich.
III. O SŁOWIANACH, KTÓRZY PRZYBYLI NA POMORZE W OKRESIE WĘDRÓWKI LUDÓW 1. Prowadzący krótko omawia proces osiedlania się przodków Kaszubów nad Bałtykiem. Następ-nie uczestnicy zajęć wykonują zadaNastęp-nie 3. z karty pracy: odczytują z zamieszczonej mapy nazwy plemion zamieszkujących Pomorze we wczesnym średniowieczu i określają szczegółowo, jakie obszary zajmowały poszczególne ludy.
2. Uczniowie wypełniają pozostałe pola na mapie myśli z zadania 1. nazwami głównych plemion słowiańskich, które przywędrowały na ziemie nadbałtyckie w okresie wędrówki ludów (Obodryci, Wieleci, Pomorzanie). Rozwiązują także zadanie 2. z karty pracy: uzupełniają tekst na temat dziejów Pomorza w czasach przedchrześcijańskich.
3. Nauczyciel podaje informacje o pochodzących z X wieku pisanych źródłach historycznych, w których pojawiły się pierwsze wzmianki dotyczące słowiańskich mieszkańców obszarów nadbałtyckich. Następnie opowiada krótko o podboju terytoriów pomorskich przez Mieszka I oraz wskazuje Kołobrzeg jako pierwszy ważny ośrodek kultury chrześcijańskiej w regionie.
Podkreśla przy tym, że na Pomorzu wyjątkowo silną pozycję zdobyły wierzenia pogańskie i że Słowianie nadbałtyccy przyjęli chrześcijaństwo dopiero w XII wieku.
IV. PODSUMOWANIE TEMATU
1. Na polecenie prowadzącego uczniowie wymieniają ludy, które żyły na Pomorzu w czasach przedchrześcijańskich.
2. Zadanie domowe:
Wykonaj zadanie 4. z karty pracy.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË NAZÔD DO ZÔCZĄTKÙ ROZDZÉLU
ZADANIE 1.
Uzupełnij mapę myśli dotyczącą ludów, które zamieszkiwały Pomorze w czasach przed-chrześcijańskich.
ZADANIE 2.
Uzupełnij tekst podanymi wyrazami w odpowiedniej formie.
Pierwsze pisane informacje o mieszkańcach Pomorza pochodzą ze starożytnego Rzymu.
Nad Bałtyk docierali kupcy rzymscy handlujący ... . Opisywali oni ta-jemniczy lud ..., którego nazwa stała się później wyrazem określającym wszystkich mieszkańców terenów pomorskich. We wczesnym średniowieczu przez Pomorze wędrowali ..., którzy pozostawili po sobie kamienne kręgi. Najsłynniejszy z nich znajduje się w ..., na pograniczu Kaszub i Borów Tucholskich.
Około VI wieku n.e. na ziemie nadbałtyckie przybyli Słowianie. Obok przodków Kaszubów, czyli Pomorzan, na zachód od Odry osiedlili się ... i Wieleci.