Doc. dr hab. F. Adamanis wrócił do kraju 24 sierpnia 1945 r. Przy powitaniu z żoną wręczył jej obrączkę, którą przez cały czas pobytu w obo
zie przechowywał z narażeniem życia w węźle zro
bionym na sznurku, którego używał jako paska.
1 września 1945 r. podjął obowiązki kierownika Ka
tedry Chemii Farmaceutycznej. Zastał Zakład zupeł
nie zrujnowany. Przy odgruzowywaniu Collegium Chemicum, w którym mieścił się Zakład pracowali
solidarnie wykładowcy i studenci. Pomimo nad
wątlonego zdrowia natychmiast rozpoczął ożywio
ną działalność naukową, dydaktyczną i reorganiza
cyjną Katedry [2].
Dorobek naukowy i praca w towarzystwach naukowych
Dorobek naukowy Profesora F. Adamanisa liczy 90 prac naukowych, obejmujących: równowagę faz ciekłostałych w układach dwu i trójskładni
kowych (analiza termiczna), badania fitochemicz
ne surowców roślinnych, analizę farmaceutyczną i trwałość leków oraz współautorstwo Encyklope
dii Farmaceutycznej [8, 11, 12, 19–22].
Na podstawie badań licznych związków addy
cyjnych Profesor postawił śmiałą w owym czasie hipotezę, a mianowicie, że oddziaływania między
cząsteczkowe poprzez wiązania wodorowe mają istotne znaczenie nie tylko dla tworzenia związ
ków addycyjnych, ale także mają znaczenie dla ak
tywności terapeutycznej. Hipoteza Profesora w tym czasie była bulwersująca, gdyż w okresie przedwo
jennym wiązania wodorowe były niedoceniane z ra
cji ich małej energii i nie przypisywano im poważ
niejszego znaczenia w chemii. Sugestia wyrażona przez Profesora F. Adamanisa znajduje potwier
dzenie we współczesnej receptorowej teorii dzia
łania leków [9].
Zainteresowanie tematyką fitochemiczną było wynikiem bliskiej współpracy Profesora F. Adama
nisa ze znanym farmakognostą Profesorem W. Stra
żewiczem, założycielem i pierwszym dyrektorem Instytutu Naukowego Roślinnych Surowców Lecz
niczych. W latach 1948–1950 Profesor F. Adama
nis był kierownikiem działu chemicznofarmako
logicznego tegoż Instytutu, a po śmierci profesora W. Strażewicza, w latch 1950–1954 r. jego dyrek
torem (rycina 11) [4–12].
Godna podkreślenia jest także współpraca Pro
fesora F. Adamanisa z Komisją Farmakopei Polskiej.
Przy Katedrze Chemii Farmaceutycznej utworzo
no Laboratorium Farmakopei Polskiej. W ramach wieloletniej działalności tego laboratorium przy
gotowano kilkadziesiąt monografii farmakopeal
nych, z których kilka było opracowaniami orygi
nalnymi [4–12].
Franciszek Adamanis tytuł profesora nadzwy
czajnego uzyskał 7 października 1946 r., natomiast profesora zwyczajnego 9 czerwca 1958 r.
Profesor Franciszek Adamanis aktywnie uczest
niczył w pracach wielu towarzystw naukowych:
Zarządu Poznańskiego Towarzystwa Chemiczne
go (1946–1947), Komitetu Nauk Farmaceutycz
nych Wydziału VI PAN (1947–1951), Komisji Nauk Farmaceutycznych PAU w Krakowie (1949–1952), Komisji Farmakopei Polskiej (1952–1954), Ko
misji MatematycznoPrzyrodniczej Poznańskiego Rycina 9. Kopia tymczasowego dowodu tożsamości wydanego profesorowi
F. Adamanisowi po wyzwoleniu obozu w MathausenGusen przez wojsko amerykańskie
Rycina 10. Zjazd Gusenowców, Poznań 5 maja 1959 r.
H I S T O R I A FA R M A C J I
Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1945–1951), Wy
działu IV PTPN (1956–1960; przewodniczący Ko
misji Nauk Farmaceutycznych tegoż Towarzystwa), Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (1947–
1962; pierwszy przewodniczący Oddziału Poznań
skiego (1950–1960), prezes Zarządu Głównego (1960–1962) i organizator dwóch Zjazdów Nauko
wych PTFarm (1952, 1960)). Był także członkiem Amerykańskiego Towarzystwa Farmaceutyczne
go (1961–1962).
Działalność dydaktyczna i rozwój kadry naukowej
Profesor F. Adamanis zdawał sobie sprawę, że rozwój nauk przyrodniczych wymaga zreformo
wania dotychczasowego systemu dydaktycznego.
Jako konieczność uznał napisanie podręcznika do realizowanego przedmiotu, którego brak był od
czuwany przez studentów już przed wojną. Pierw
szy podręcznik jego autorstwa (Podręcznik chemii farmaceutycznej) ukazał się w latach 1951/1952;
Tom I. Część nieorganiczna (1951 r.), Tom II. Część organiczna (1952 r.). W następnych wydaniach ty
tuł podręcznika zmieniono na Chemia leków (wy
danie II 1956 r., wydanie III 1961 r.). Profesor jako pierwszy w Polsce wprowadził nazwę podręcznika chemia leków, obecnie powszechnie obowiązującą, i począwszy od wydania III, wprowadził układ far
makologiczny w nauczaniu tego przedmiotu. Pod
ręcznik ten zyskał uznanie w całej Polsce, nie tylko na Wydziałach Farmaceutycznych, ale także w ap
tekach i instytutach związanych z farmacją.
Wykłady Profesora cieszyły się dużym zaintere
sowaniem studentów. Wprowadzał do nich na bie
żąco wiele nowości zaczerpniętych z aktualnie uka
zującego się piśmiennictwa światowego. Profesor nie tylko prowadził wykłady, ale także inne formy działalności dydaktycznej. Mimo licznych obowiąz
ków, przez wiele lat prowadził na zasadzie dobro
wolności zajęcia seminaryjne z chemii leków, był inicjatorem powstania Studenckiego Koła Naukowe
go przy Katedrze Chemii Farmaceutycznej, którego pracami kierował osobiście. W latach 1952–1955 koło liczyło 17 studentów, wielu z nich po studiach podjęło pracę w różnych zakładach macierzystej uczelni [23].
W tym czasie były sztywno ustalane terminy eg
zaminów, ale Profesor przychylał się do propozy
cji studentów, nawet indywidualnych, uważając, że student powinien przystąpić do egzaminu do
piero wtedy, gdy czuje się przygotowany z całości materiału. Jakkolwiek był wymagającym egzami
natorem, na egzaminie nie czuło się napięcia. Była to przyjacielska rozmowa mistrza ze studentem na temat chemii leków. Niedościgniony wzór. Profe
sor był bardzo życzliwym człowiekiem i lubił czasem zrobić studentowi miłą niespodziankę. Pewnego
razu, idąc tradycyjnie z Collegium Chemicum przez park Kasprowicza do domu przy ul. Matejki, usiadł na ławeczce w parku obok studentki III r. farmacji przygotowującej się tam do egzaminu z chemii le
ków. Porozmawiali o chemii leków i na zakończe
nie zapytał, kiedy ma termin egzaminu. Po jej od
powiedzi poprosił, żeby przyszła następnego dnia.
Studentka była zaskoczona, uznała, że musi się jesz
cze niektórych rzeczy douczyć. Na to Profesor po
wiedział, właśnie Pani zdała egzamin. Innym razem były zawirowania z terminami egzaminów z farma
kologii i chemii leków. W wyznaczonym terminie większość studentów nie chciała zdawać, uważając, że nie zdążyli się odpowiednio przygotować do tych egzaminów. Trwały pertraktacje co do nowych ter
minów, ale już poza sesją, w okresie wakacyjnym.
W czasie jednej z takich rozmów Profesor Adama
nis zorientował się, że dla jednej ze studentek, spoza Poznania, z pewnych względów ten wakacyjny ter
min stanowi duży problem. Bardzo taktownie po
prosił, żeby przyszła do Zakładu w dniu następnym z indeksem. Ku wielkiemu zaskoczeniu studentki udał się z nią na egzamin z farmakologii do profeso
ra J. Dadleza, a następnie poprosił o przyjście w na
stępnym dniu do Zakładu, przeprowadzając rozmo
wę na temat chemii leków, czyli egzamin.
Profesor F. Adamanis cieszył się wielkim uzna
niem wśród młodzieży akademickiej, współpra
cowników i absolwentów. Lubił młodzież i młodzież lubiła Profesora. Mimo licznych obowiązków, znaj
dował zawsze czas na wysłuchanie ich problemów, służąc im radą i pomocą. Po wojnie był kuratorem
Rycina 11.
Rysunek przedstawiający profesora F. Adamanisa przy pracy w Państwowym Instytucie Naukowym Roślinnych Surowców Leczniczych
Studenckiego Koła Farmaceutów i Koła Medyków.
Chętnie uczestniczył w imprezach studenckich, ba
lach absolutoryjnych, spotkaniach absolwentów (ryciny 12–15) [2, 7, 19–27].
Z inicjatywy Profesora w 1959 r., po wielolet
nich staraniach, reaktywowano na Wydziałach Far
maceutycznych pracę magisterską.
Wojna znacznie uszczupliła kadrę naukową. Dą
żeniem Profesora F. Adamanisa było umożliwienie absolwentom, zarówno pracującym na Uczelni, jak i w innych placówkach badawczych, w tym rów
nież w aptekach, ich dalsze kształcenie. Dotyczyło ono wykonywania prac doktorskich oraz szkolenia podyplomowego farmaceutów.
Profesor Franciszek Adamanis był promotorem 20 rozpraw doktorskich. Jego doktoranci wywo
dzili się nie tylko z macierzystych jednostek, któ
rymi kierował – Katedry Chemii Farmaceutycz
nej i Instytutu Naukowego Roślinnych Surowców Leczniczych, ale także z innych jednostek Wydzia
łu oraz z innych placówek naukowych i aptek [11, 12, 19–22].
Profesor zdawał sobie sprawę, że brak odpo
wiedniego wyposażenia polskich placówek nauko
wych w aparaturę hamuje rozwój polskiej nauki.
Dążył zatem do nawiązania kontaktów zagranicz
nych i wyjazdów na staże naukowe młodych pra
cowników nauki. Starania te zostały uwieńczone sukcesem w 1959 r., kiedy to dr Danuta Malejka uzyskała zaproszenie na odbycie stażu naukowego u profesora Francis E. Ray’a, dyrektora Cancer Re
search Laboratory przy University of Florida w Ga
inesville. Profesor Adamanis cieszył się ogromnie perspektywą tego „pionierskiego” wyjazdu do USA, który miał również na celu „przetarcie ścieżek” dla następnych farmaceutów z uczelni poznańskiej, co miało miejsce już po śmierci Profesora [24].
Profesor, dążąc do szybkiego przekazywania najnowszych osiągnięć w dziedzinie farmacji, za
inicjował w 1948 r. wygłaszanie referatów przez pracowników Wydziału na Zebraniach Polskiego To
warzystwa Farmaceutycznego. Organizowane były także wspólne spotkania PTFarm. i Polskiego Towa
rzystwa Lekarskiego. Ich celem było zbliżenie tych dwóch zawodów i ich wzajemna współpraca. Ta for
ma szkolenia trwała do 1958 r. W 1959 zaistniała możliwość systematycznego szkolenia podyplomo
wego farmaceutów na zlecenie Studium Doskona
lenia Lekarzy w Warszawie. Profesor był kierow
nikiem naukowym i wykładowcą sześciu kursów
Ryciny 12–15. Profesor F. Adamanis na balu absolutoryjnym (1960 r.), Zjeżdzie Absolwentów w 10. rocznicę ukończenia studiów farmaceutycznych (1958 r.) oraz ze studentami podczas ćwiczeń z chemii farmaceutycznej
H I S T O R I A FA R M A C J I
doszkalających z zakresu postępu nauk farmaceu
tycznych [23]. Mgr Jan Pluta w swoich wspomnie
niach napisał:
Profesor Adamanis był złotym ogniwem łą-czącym w nierozerwalną całość farmację na-ukową z farmacją praktyczną [25].