Jakub Marszałkiewicz
1. Lotniska w Polsce
W skład infrastruktury lotniczej zalicza się infrastrukturę punktową (porty lotnicze) oraz liniową (drogi lotnicze wraz z towarzyszącymi jej pomocami radionawigacyjnymi)14.
Pod koniec 2014 roku w polskim rejestrze znajdowały się15: centralny port lotniczy Warszawa-Okęcie, międzynarodowy port lotniczy Kraków-Balice, 11 regionalnych portów lotniczych (trzy kolejne w budowie lub przebudowie — Szymany, Radom i Gdynia)16 oraz pewna ilość lądowisk17.
13 e. maRciszewska, d. kaliński: Port lotniczy jako czynnik rozwoju regionalnego. W:
Rozwój lotnictwa…, s. 11.
14 Chodzi tu zwłaszcza o radiolatarnie kierunkowe VOR (VHF Omnidirectional Radiobe-acon) oraz elektroniczne systemy wspomagania lądowania ILS (Instrument Landing System).
Radiolatarnie ogólnokierunkowe są już w fazie wycofywania (NDB — Non Directional Beacon).
Coraz większe znaczenie zdobywa za to nawigacja satelitarna oparta głównie na amerykańskim systemie GPS. Na podstawie wskazań tych systemów wyznaczane są drogi lotnicze (obecnie termin „korytarz powietrzny” wychodzi już z użycia).
15 Dane z 2003 r. via Infrastruktura lotnictwa…, s. 6.
16 Liczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu regularnym i czarte-rowym w latach 2011—2013. ULC, marzec 2014.
17 Warto porównać to ze stanem przedwojennym: j. maRszałkiewicz: Polskie porty lotni-cze. Okres międzywojenny 1918—1939. W publikacji pokonferencyjnej pt. Pomniki dziedzictwa lotniczego Polski. Red. s. jaNuszewski. Wrocław 2013.
Lotnisko — „lotniskiem jest wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w całości lub w części przeznaczony do wykonywania startów, lądowań i naziemnego lub nawodnego ruchu statków powietrznych, wraz ze znajdującymi się w jego granicach obiektami i urządzeniami budowlanymi o charakterze trwałym, wpisany do rejestru lotnisk”18.
Port lotniczy — „portem lotniczym jest lotnisko użytku publicznego wy-korzystywane do lotów handlowych”19.
Lądowisko — „lądowiskiem jest wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w całości lub w części przeznaczony do wykonywania startów, lądowań i naziemnego ruchu statków powietrznych, ujęty w ewidencji lądowisk”20. W praktyce lądowisko od lotniska różni się tym, iż nie wymaga się tu żadnej infrastruktury (wystarczy sam pas trawiasty). Lądowisko służy też wyłącznie do lotów rekreacyjnych.
Ze względu na dostępność dla użytkowników wyróżnia się lotniska użytku publicznego i lotniska użytku niepublicznego21.
Lotniskiem użytku publicznego jest lotnisko otwarte dla wszystkich stat-ków powietrznych w terminach i godzinach ustalonych przez zarządzającego tym lotniskiem i podanych do publicznej wiadomości.
Lotniskiem użytku niepublicznego jest lotnisko, na którym mogą lądować i startować wyłącznie:
— statki powietrzne używane przez użytkowników lotniska określonych w do-kumentacji rejestracyjnej tego lotniska;
— statki powietrzne wykonujące loty niehandlowe, używane przez inne pod-mioty niż wskazane w pkt 122 — za zezwoleniem zarządzającego lotniskiem.
W Europie przyjęto także podział na następujące kategorie portów lotniczych23:
A — duże wspólnotowe porty lotnicze (ponad 10 mln pasażerów rocznie);
B — krajowe porty lotnicze (5—10 mln pasażerów);
C — duże regionalne porty lotnicze (1—5 mln pasażerów);
D — małe regionalne porty (do 1 mln pasażerów);
D2 — lokalne porty (do 200 tys. pasażerów).
W Polsce przyjmuje się często podział następujący24:
— porty międzynarodowe (z reguły transkontynentalne);
m. leŚko: Porty lotnicze, pola wzlotów i urządzenia nawigacyjne. Gliwice 1991, s. 97—100.
— porty regionalne (łączące regiony wewnątrz Unii Europejskiej);
— porty lokalne (łączące miasta, z reguły wewnątrz danego państwa).
Większość lotnisk na świecie posiada kody przydzielone przez Międzyna-rodową Organizację Lotnictwa Cywilnego ICAO25 (kod czteroliterowy) oraz Międzynarodową Organizację Przewoźników Lotniczych IATA26 (kod trzylite-rowy). Kody ICAO są niepowtarzalne, natomiast kody handlowe IATA mogą się powtarzać dla różnych lotnisk bardzo oddalonych od siebie. Przykładowo centralny port lotniczy Warszawa-Okęcie posiada kod ICAO: EPWA oraz kod IATA: WAW.
W Europie znajduje się blisko 1270 lotnisk oraz 1300 lądowisk. Wśród lotnisk wyróżniamy 43 główne porty lotnicze oraz 450 lotnisk regionalnych i lokalnych. 1336 z nich posiada utwardzone pasy startowe, natomiast 737 jest przystosowanych do lotów według wskazań przyrządów IFR (Instrument Flight Rules)27.
Wbrew pozorom Polska zalicza się do krajów europejskich o najwięk-szym zagęszczeniu lotnisk28. Na terenie RP znajduje się bowiem 186 lotnisk, lądowisk oraz miejsc przystosowanych do startów i lądowań. Statystycznie oznacza to, że aż 70% mieszkańców naszego kraju mieszka w rejonie 30 min jazdy do najbliższego lotniska29. Tak wygląda to jednak tylko w statystyce.
W rzeczywistości na jeden port lotniczy w Polsce przypada 3,2 mln obywateli.
W państwach zachodnich wartość ta wynosi 460 tys. mieszkańców. Oznacza to, iż w niektórych miejscach Polski port lotniczy jest oddalony od miast nawet o 200 km30. 11 regionalnych portów lotniczych w Polsce jest przystosowanych do lądowania według przyrządów (system radiowego naprowadzania do lądo-wania ILS kategorii 1). Około 60 lotnisk aeroklubowych i prywatnych posiada nawierzchnię trawiastą. Jest to pozostałość po epoce PRL, gdy Wojsko Polskie oraz Armia Radziecka zbudowały (lub wyremontowały) wiele lotnisk na swoje potrzeby. Na początku lat 90. lotnisk w dobrym stanie było w Polsce więcej, lecz wiele z nich nie zostało zagospodarowanych ani nawet pilnowanych, więc w rezultacie zarosły zielenią w sposób uniemożliwiający ich użycie lub zostały rozkradzione31. W ten sposób Polska zmarnowała infrastrukturę wartą miliony złotych. Niestety nawet wiele z tych obiektów, które przetrwały do dziś, nie
30 A. stelMAch: Wizja rozwoju lotnisk regionalnych dla systemu transportu małymi samo-lotami w Polsce. W: Rozwój lotnictwa…, s. 106.
31 J. Marszałkiewicz: Możliwości wykorzystania poradzieckiej infrastruktury lotniskowej do transportu i logistyki lotniczej. W publikacji pokonferencyjnej pt. XI Międzynarodowy Warsztat Archeologii Przemysłowej 2014. Red. s. jAnuszewski. Wrocław 2014.
zostało właściwie wykorzystanych (jak np. Legnica czy Oleśnica) i posiadają one poważny potencjał rozwojowy.
Dlatego sieć ta w Polsce musi być zmodernizowana i rozbudowana. Przy-kładowo Program rozwoju sieci lotnisk i lotniczych urządzeń naziemnych podaje następująco32: „Ograniczona liczba istniejących (w odpowiednim stanie — J.M.) portów lotniczych w Polsce i brak istniejących lotnisk alternatywnych, spra-wiają, iż w pierwszej kolejności dla potrzeb różnych segmentów rynku należy dostosowywać ofertę lotnisk istniejących”.
To właśnie ta sieć lotnisk, przeznaczona w dużej mierze dla Lotnictwa Ogólnego, ma stać się podstawą funkcjonowania Systemu Transportu Małymi Samolotami (STMS). W ramach tego systemu należało będzie przeprowadzić niezbędne prace związane z:
— modernizacją i rozbudową infrastruktury polskich lotnisk, wyprzedzającą wzrost popytu; w pierwszej kolejności wykorzystane zostaną lotniska ist-niejące, następnie przystąpi się do budowy nowych;
— poprawą dostępności lotnisk w skali lokalnej i regionalnej; wymagać to będzie koordynowania inwestycji lotniskowej z planami zagospodarowania przestrzennego kraju;
— włączeniem polskich lotnisk w krajową i unijną sieć transportu intermo-dalnego.
Oprócz tego postuluje się także pewne zmiany prawno-organizacyjne33:
— eliminację z ustawy Prawo lotnicze i rozporządzeń wykonawczych luk i sprzeczności oraz wprowadzenie bardziej liberalnych przepisów, zgodnych z Konwencją chicagowską z 1944 r. oraz przepisami UE34;
— ostateczną likwidację niejasności w zakresie współużytkowania lotnisk przez służby wojskowe i cywilne; towarzyszyć im musi obopólna świadomość, iż lotnisko ma służyć zarówno w celu rozwoju regionu, jak i obronności.
Zmodernizowana sieć lotnisk pozwoli na35:
— relatywnie łatwe dotarcie w każdą część Polski;
— wzrost rentowności portów lotniczych;
— przyspieszenie rozwoju regionalnego;
— wzrost zainteresowania Polską ze strony turystów zagranicznych;
— stworzenie alternatywy dla (niskiej jakości) polskich dróg kołowych i ko-lejowych;
— wzrost zatrudnienia.
32 e. wRóbel: Koncepcja CPL a rozwój regionalnych i lokalnych portów lotniczych. W:
Rozwój lotnictwa…, s. 83; Program Rozwoju sieci lotnisk i lotniczych urządzeń naziemnych.
Załącznik do uchwały Rady Ministrów nr 86/2007 z dnia 8 maja 2007 r.
33 a. stelmach: Wizja…, s. 107—108.
34 Prace w tym kierunku idą dobrą drogą, co zostało podkreślone w artykule: G. siwik: Idą zmiany w prawie. W: „Przegląd Lotniczy” nr 03/2010.
35 Ibidem, s. 114.
Będzie to jednak niosło ze sobą pewne skutki36:
— wysokie koszta inwestycji lotniskowych (w większości przypadków);
— skomplikowany proces działań prawno-formalnych i administracyjnych na każdym szczeblu tworzenia nowych inwestycji lotniczych w Polsce;
— rosnące standardy co do bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska (coraz większe koszta z tym związane).
Rozwój sieci lotnisk powinien być aktywnie wspierany przez samorządy terytorialne. Wymaga on właściwego wykorzystania dostępnych środków unij-nych przewidziaunij-nych na modernizację i budowę lotnisk. Dążyć należy do nad-robienia zaległości i dostosowania infrastruktury do standardów europejskich.