M AŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA A DIGITALIZACJA

MSP podlegają wpływom najnowszych trendów we współczesnej gospodarce rynkowej jakimi są digitalizacja (tranformacja cyfrowa) oraz inicjatywy będące pochodnymi digitalizacji jak na przykład Przemysł 4.0 (Industry 4.0, Industrie 4.0). „Digitalizacja oznacza zmiany dla społeczeństwa, gospodarki jak również polityki. Odczuwamy je codziennie sięgając po smartfon, rezerwując podróż przez Internet, porozumiewając się z klientem przy pomocy sieci społecznościowych lub zadając pytania dotyczące właściwego wykorzystania mediów cyfrowych w szkole, przedsiębiorstwie i w procesie podejmowania decyzji w polityce”

(Kollmann, Schmidt, 2016, s. V). Poczatków digitalizacji należy dopatrywać się już w końcu lat dziewięćdziesiatych. Dla przykładu już w roku 2007 na 1000 mieszkańców Niemiec

przypadało 602,9 komputerów, w USA wartość ta wynosiła 794,6 i do roku 2012

zaobserwowano komputeryzację na poziomie 87%. Obecnie w USA użytkownicy korzystają z Internetu 294 min dziennie przez komputer plus 150 min poprzez smartfone, w Chinach 234

minuty przez komputer plus 156 minut przez smartfone, anlogicznie we Francji 234 minuty

(Kollmann, Schmidt, 2016, s. 7). Digitalizacja zmieniła również zasady funkcjonowania i zarządzania przedsiębiorstwem. Powstały nowe formy przedsiębiorstw takie jak Uber,

Facebook, Alibaba i Airbnb, których strony internetowe przedstawiają nowy model biznesowy (Urbach, Ahlemann, 2016, s. 1). Przedsiębiorstwa te w krótkim czasie osiągnęły ogromne zyski, przykładowo obrót Amazon w USA w roku 2012 wynosił zaledwie 51 mld dolarów, w 2016 było to już 116 mld, prognoza na rok 2020 wynosi 231 mld, zaś na rok 2025 358 mld dolarów (Mehringer, 2017, s. 62). Z kolei w roku 2013 wartość firmy Uber oszacowano na 4,1 mld dolarów, w końcu woku roku 2015 było to już 64,6 mld, natomiast na początku 2017 69,8 mld (Schütte, 2017, s. 25).

Przejście (Digitale Transformation) w kierunku gospodarki cyfrowej (Digitale

Wirtschaft) i społeczeństwa cyfrowego (Digitale Gesellschaft) należy traktować nie w kategoriach opcji, lecz w kategoriach konieczności. Dlatego też eksperci ze Steinbeis -

Transferzentrum Technologie - Organisation - Personal opracowali pytania za pomocą których przedsiębiorcy mogą sprawdzić zdolność przedsiębiorstwa do przeprowadzenia transformacji cyfrowej:

- czy jest wykorzystywane w przedsiębiorstwie najnowsze oprogramowanie CRM, ERP, DMS/ ECM (lokalnie bądź poprzez Cloud Computing),

- czy dane wykorzystywane są efektywnie (zastosowanie Business Intelligence, Big Data, możliwość dostępu do danych poprzez smartfone),

- czy kadra zarządzająca ma wystarczającą wiedzę w zakresie digitalizacji, - czy przedsiębiorstwo odniesie korzyści z rozwoju IT,

- czy digitalizacja zwiększa szanse przedsiebiorstwa w procesie internacjonalizacji (globalne działania B2B/ B2C),

- czy istotne jest wykorzystanie sieci społecznościowych i jakie kanały Social Media są istotne dla pozyskania nowych klientów (Odenbach, 2017, s. 17).

Wyniki badań przeprowadzonych w roku 2019 przez Institut für Beschäftigung und Employability Hochschule Ludwigshafen wśród 868 przedstawicieli kadry zarządzającej najwyższego szczebla z Austrii, Niemiec i Szwajcarii (Steinmüller, 2019, s. 33) pokazały, iż dzięki postępowi digitalizacji badani spodziewają się ponad 30% wzrostu zatrudnienia w ośmiu

obszarach zarządzania przedsiębiorstwem. Najintensywniejszy wzrost spodziewany jest w obszarze: (1)IT (54%), (2)sprzedaży i obsłudze klienta (50%), (3)B+R (43%), (4)marketingu

(43%) oraz (5)zarządzania produkcją (40%) (rysunek 10).

Rysunek 10. Wpływ postępu digitalizacji na wzrost zatrudnienia w wybranych branżach Źródło: Opracowanie własne na postawie (Steinmüller, 2019, s. 33)

We wprowadzaniu transformacji cyfrowej istotne znaczenie ma wykorzystanie doświadczeń i wymiany informacji z przedsiębiorstwami poprzez formalne i dobrze zorganizowane sieci społecznościowe jak Facebook, Xing, LinkedIn. Umożliwiają one nawiązywanie i podtrzymywanie osobistych kontaktów, rozwijają zaufanie i gwarantują dostęp do najnowszej wiedzy, kompetencji oraz sprawdzonych przez inne przedsiębiorstwa metod zarządzania (Jähnert, 2017, s. 7). Zdolność do korzystania z doświadczeń innych przedsiębiorstw jest powiązana z umiejętnością dokonania radykalnych zmian w metodach zarządzania w sytuacji kiedy stare procesy, metody pracy oraz wymagania klientów przestały obowiązywać. W związku z postępującą digitalizacją w przedsiębiorstwach dokona się prawdziwa rewolucja w obszarze zarządzania, ponieważ ciągłe optymalizazowanie starych metod zarządzania przestaje być wystarczające (Haug, 2017, s. 4). Sukces digitalizacji związany jest z postępem i sukcesem ekonomicznym w wielu branżach. Przykładowo wyniki badań jakie przeprowadziła niemiecka firma doradcza Roland Berger pokazały, iż w obszarze technik medycznych postęp digitalizacji może przyczynić się do powstania w najbliższym czasie 10000 nowych miejsc pracy, a w ciągu 10 lat pięciokrotnego wzrostu obrotów co

54 50

43 43

40 39 37 36

0 10 20 30 40 50 60

Przewidywany procentowy wzrost zatrudnienia w wybranych obszarach wywołany postępem digitalizacji

mld Euro (Reckter, 2018, s. 6). Również niemiecka branża budowlana wykorzystuje Building Information Modeling jako metodę umożlwiwiającą uzsyskanie w każdej chwili aktualnej

informacji o wszystkich parametrach budynku, począwszy od szczegółów planu budynku, a skończywszy na liczbie gniazdek elektrycznych w budynku (Gryndzieluk, 2018, s. 32). Z kolei

badania przeprowadzone wśród niemieckich MSP działających w branży motoryzacyjnej wskazały, iż 75% przedsiębiorców nie posiada wystarczających zasobów do wdrożenia inicjatywy Przemysł 4.0, 65% nie ma wiedzy w zakresie jej wykorzystania, dla 65%

problematyczny jest wybór odpowiednich rozwiązań, natomiast 55% powinno zwiększyć kwalifikacje pracowników w zakresie znajomości Industrie 4.0 (Braun, 2017, s. 19).

Digitalizacja zmieniła sposoby zdobywania wiedzy i nowych kwalifikacji. Przykładowo

niemiecka firma WBS Training AG wykorzystuje wirtualnych trenerów (Avatar), którzy w trójwymiarowym otoczeniu (3D Learn Space) przeprowadzają szkolenia IT, warsztaty

psychologiczne (coaching) oraz treningi z zakresu sprzedaży, w trakcie których symulowane są zachowania klienta (Heimann, 2018, s. 46). Digitalizacja spowodowała konieczność szybkiego i częstego informowania pracowników o nowościach i zmianach w produktach (Product

Updates) oraz o zmianach w uregulowaniach formalnych dotyczących dostawy produktów i usług (Compliance). Badania przeprowadzone wśród 245 przedsiębiorstw niemieckich

pokazały, iż najbardziej pożądanymi kwalifikacjami są wsparcie klienta (50%), umiejętności techniczne wymagane na stanowisku pracy (52%), zdolnośc do pracy w zespole (43%), kompetencje w zakresie IT (35%) oraz umiejętność rozwiązywania problemów (30%) (Schmitz, 2018, s. 2). Wymienione potrzeby pracodawców powinny być uwzględnione w planach kształcenia, przez prowadzenie - obok podstaw elektrotechniki, budowy maszyn i mechaniki - również zajęć z zakresu komunikacji, kreatywności, zarządzania technologią i innowacjami co

pozwoli jeszcze lepiej zrozumieć potrzeby klienta (Schürmann, 2018, s. 29). Jednym z najważniejszych wyzwań jakie niesie ze sobą digitalizacja, jest konieczność intensyfikacji

działań w zakresie bezpieczeństwa danych (IT Security Management). Eksperci z tego obszaru, podkreślaja, iż w roku 2019 - z uwagi na niewystarczające zabezpieczenia systemowe i brak szkoleń - zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa staną się celem ataków hakerów (Sievers,

2019, s. 24). W opinii specjalistów mniej niż 20% niemieckich MSP jest przeszkolonych w zakresie postępowania w sytuacji wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa IT - działania w cyklu rozpoznać, ograniczyć, usunąć, przywrócić ponownie - lub prowadzi działania

prewencyjne w celu zapewnienia bezpieczeństwa obszaru IT (Carbon, 2019, s. 10).

Od początku lat dziewięćdziesiątych technologie cyfrowe są źródłem ogromnych przemian gospodarczych i społecznych. Systematycznie zwiększa się liczba komputerów, smartfonów, a wykorzystanie Internetu stało się rutynową czynnością. Smartfonizacja Polski wynosi obecnie ponad 58%. „Ta wartość jest równoznaczna z tym, że dzisiaj w kieszeniach Polaków w wieku 15+ znajduje się niemal 19 mln smartfonów. (...)”Wśród ogółu Polaków 15+

(a więc uwzględniając także osoby po 60. roku życia) odsetek tabletów wynosi 21%”

(Mikowska, 2015, s. 7). Przeciętnie użytkownicy korzystają ze smartfona około 3 godzin dziennie. Generalnie 70% Polaków w wieku 15+ korzysta ze smartfonów (66% kobiet i 55%

mężczyzn), 37% z tabletów, 80% z laptów i 25% ze SmartTV (Mikowska, 2015, s. 7-9). Z kolei badania przeprowadzone przez Millward Brown wskazały, iż ponad 70% polskich MSP posiada własną stronę internetową, a 20% spośród tych firm wykorzystuje mobilną wersję tejże strony.

Zaledwie jedno na pięć przedsiębiorstw MSP wykorzystuje możliwości sprzedaży online, tylko 17% polskich MSP wykorzystuje sieci społecznościowe, a nieco ponad 5% używa serwisów multimedialnych, natomiast blogi internetowe prowadzi 3% (Kaczor, 2017). Aktualny trend w digitalizacji to przechowywanie danych i korzystanie z programów komputerowych zainstalowanych na innych komputerach, a wymiana danych odbywa się poprzez sieć komputerową (cloud computig). W Niemczech w 2014 roku 11% MSP korzystało z tego typu usług, natomiast w Polsce - zaledwie 4%. Wyższe wartości zaobserwowano w Finlandii (50%), Włoszech (40%) oraz Szwecji (39%). W badaniach tych analizowano, z jakich powodów przedsiębiorstwa rezygnowały z Cloud Computing (Rammer i in., 2016, s. 121).

Wymienione wyniki należy uznać za niezadowalające, ponieważ aktualnie 42%

populacji ludzkiej (3 mld) korzysta z Internetu, z czego 2 mld z sieci społecznościowych.

Corocznie zwiększa się liczba użytkowników Internetu o 21%, zaś sieci społecznościowych o 12%. Dla przykładu w Niemczech 89% społeczeństwa jest aktywnymi użytkownikami

Internetu (wzrost o 5% w stosunku do 2014), 35% społeczeństwa (28 mln) korzysta z sieci społecznościowych, 28% wykorzystuje Facebook, zaś 26% WhatsAppup (Der Global Digital Report 2015, 2018).

MSP mają zbyt wiele obaw w zakresie możliwości jakie daje digitalizacja. Fakt ten odzwierciedlają wyniki badań przeprowadzonych przez The European Network and Information Security Agency w celu wykorzystania Cloud Computing w europejskich MSP.

Zgodnie z nimi (Jelonek i in., 2014, s. 130):

- 81% boi się utraty dostępu do danych,

- 81% jest zaniepokojone ewentualnym wzrostem kosztów przetwarzania danych, - 81% uznaje za utrudniony powrót do wcześniej wykorzystywanych rozwiązań.

Przytoczone wyniki pokazują, iż ponad trzy czwarte europejskich MSP nie zaakceptowała efektów, jakie niesie ze sobą digitalizacja, stąd też ważnym zadaniem dla IT Service Managera może być przeprowadzenie warsztatów bądź szkoleń dotyczących możliwości wykorzystania Cloud Computing w MSP.

Digitalizację należy postrzegać jako trend, który na pewno wpłynie na zarządzanie MSP.

W wywiadach jakie przeprowadzili Klimmer i Selonke z przedsiębiorcami okazało się, iż jeżeli działalność operacyjna funkcjonuje bardzo dobrze to MSP nie mają możliwości czasowych oraz finansowych, aby móc zajmować się digitalizacją (Klimmer, Selonke, 2017, s. 27). Stąd też, tak ważne jest uświadomienie właścicielom MSP, iż poprzez wprowadzenie nowej roli IT Service Managera mogą oni połączyć wiele odpowiedzialności w jedną rolę. IT Service Manager może wesprzeć właścicieli MSP w zakresie koordynacji działań związanych z wprowadzeniem lub rozwojem digitalizacji. Z efektów digitalizacji korzysta inicjatywa Przemysł 4.0, która jest najczęściej określana jako próba połączenia systemów informatycznych oraz inteligentnych maszyn w celu intensyfikacji wydajności produkcji oraz zwiększenia czestotliwości wprowadzania zmian w asortymencie. Należy zaznaczyć, iż działania w ramach tej inicjatywy

są związane nie tylko z technologią, ale dotyczą również wprowadzenia nowych metod pracy i nowych ról w przemyśle. W dotychczasowej historii gospodarki, począwszy od pierwszej do

trzeciej rewolucji przemysłowej, technologia zmieniała procesy pracy i wprowadzała nowe role (Piątek, 2017):

- Przemysł 1.0 - wprowadzenie mechanizacji, wynalezienie i zastosowanie silnika parowego, inicjacja ery industrializacji,

- Przemysł 2.0 - wprowadzenie elektryfikacji i eliminacja silników parowych,

- Przemysł 3.0 - wprowadzenie cyfryzacji, zastosowanie komputerów do przetwarzania danych, zwiększenie szybkości produkcji, stopnia automatyzacji oraz koordynacji produkcji,

- Przemysł 4.0 - integracja systemów, ludzi, sterowanych cyfrowo maszyn z Internetem i systemami informacyjnymi, dzięki przepływowi informacji pomiędzy działem IT, a działami zajmującymi się produkcją.

Czynnikiem sukcesu dla inicjatywy Przemysł 4.0 jest wprowadzenie „Smart Factory”

czyli przedsiębiorstwa, w którym odbywa się ciągła wymiana informacji pomiędzy działami zajmującymi się planowaniem, a działami odpowiedzialnymi za sterowanie produkcją.

Przedsiębiorstwa małej i średniej wielkości mogą czerpać korzyści z integracji systemów klasy

ERP (Enterprise Resource Planning) integrujących wszystkie procesy zachodzące w organizacji z oprogramowaniem zarządającym produkcją czy też oprogramowaniem

wspomagającym zarzadzanie jakością. W takich przedsiębiorstwach można wskazać następujące cechy sprzyjające inicjatywie Przemysł 4.0 (Walz, 2018, s. 52 ):

- wysoko zindywidualizowane produkty, spełniające najbardziej wysublimowane potrzeby klienta, produkowane w wielu wariantach,

- maszyny komunikują się ze sobą poprzez Web-Serwer w ramach danej linii produkcyjnej,

- obecność silnej integracji IT z zarządzaniem produkcją,

- cykliczna wymiana informacji pomiędzy systemami odpowiedzialnymi za planowanie produkcji, a systemami odpowiedzialnymi za zarządzanie produkcją,

- integracja w jeden system wszystkich działań w przedsiębiorstwie od administracji aż po zarządzanie maszynami linii produkcyjnej,

- jednoznaczna identyfikacja pojedynczych wyrobów, wraz z zebraniem informacji odnośnie miejsca produkcji i jakości wyrobu,

- zorientowanie organizacji procesu produkcyjnego na ciągłą optymalizację oraz możliwie najpełniejsze wykorzystanie IT,

- wszystkie informacje odnośnie procesu produkcyjnego gromadzone są online i zapisywane w celu analizy oraz wprowadzania działań optymalizacyjnych,

- wykorzystanie w procesie produkcyjnym oprogramowania bazującego na „agentach” co oznacza, iż każdy wyprodukowany wyrób ma swój numer połączony z numerem

„agenta”, dzięki czemu możliwe jest w każdej chwili sprawdzenie w której fazie procesu produkcyjnego znajduje sie wyrób i jakie posiada on parametry jakościowe, informacje te mogą być przesyłane poprzez Intra- lub Internet,

- pełna automatyzacja i digitalizacja procesu produkcyjnego, obecność najnowaszej generacji systemów fizyczno-cyfrowych (Cyber-Physische-Systeme), wykorzystujących sensory do zbierania danych oraz oprogramowanie zorientowane obiektowo.

Dzięki zastosowaniu rozwiązań, jakie oferuje Przemysł 4.0 możliwe jest lepsze wykorzystanie energii w MSP oraz wprowadzenie monitoringu zużycia energii na potrzeby procesów produkcyjnych poprzez: (1)wykorzystanie najnowocześniejszych urządzeń do pomiaru zużycia energii, (2)wdrożenie specjalistycznego oprogramowania monitorującego zużycie energii, (3)przeprowadzenie warsztatów dotyczących wdrożenia systemu zarządzania energią ISO 50001 oraz (4)zdefiniowanie KPIs do pomiaru zużycia energii na jednostkę wyprodukowanego wyrobu (Faller i in. , 2015, s. 91).

W kontekście wdrożenia rozwiązań Przemysł 4.0 MSP potrzebują rozwiązań dostosowanych do ich potrzeb, możliwości finansowych oraz wsparcia ze strony organów

państwowych. W Niemczech dla przykładu stworzono bazę danych Plattform Industrie 4.0, w której zebrano przykłady wdrożenia i praktyczne porady odnośnie wykorzystania rozwiązań

zaproponowanych przez Przemysł 4.0. Powstanie platformy zainicjowały stowarzyszenia przemysłowe, ośrodki naukowo-badawcze oraz instytucje rządowe. Celem przedsięwzięcia było umożliwienie MSP wykorzystania wyników prac B+R oraz pozyskanie praktycznych informacji w zakresie wykorzystania środków rządowych do wdrożenia Przemysł 4.0 (Issa, 2017, s. 670). Przedstawiciele niemieckich przedsiebiorstw produkcyjnych podkreślają, iż narzędzia związane z wykorzystaniem Przemysł 4.0 umożliwiają stały monitoring procesu produkcyjnego, zwiększenie produktywności przedsiębiorstwa od 5% do 15% rocznie oraz uzyskanie dokładniejszych informacji odnośnie kosztów dostarczenia produktu końcowego (Kasper, 2018, s. 33).

Rozszerzeniem Przemysł 4.0 jest koncepcja Internetu rzeczy (Internet of Things - IoT).

Bazuje ona na idei łączności między maszynami (M2M - machine to machine) i możliwości gromadzenia, wymiany i przetwarzania danych bez udziału człowieka, a poprzez sieć komuterową. Istotna jest możliwość identyfikacji wszystkich urządzeń, ich dobór pod kątem wykorzystania przez konkretne aplikacje, łączność (connectivity) urządzeń w systemie IoT oraz architektura tego systemu. Uwzględnienie tych wszystkich elementów gwarantuje efektywną komunikację pomiędzy urządzeniami (Consulting Techniczny, 2018). Wykorzystanie oprócz IoT również metod Machine Learning, Neural Networks oraz sztucznej inteligencji umożliwia tworzenie w pełni automatycznych systemów kierowania pojazdami (Bergheim, 2018, s. 30).

Przedsiębiorcom stawiane są obecnie coraz większe wymagania w zakresie wykorzystania nowych technologii i najnowszych możliwości komunikacji, co powoduje, iż zainteresowanie IoT jest coraz większe. Skutkuje to pojawieniem się branżowych rozwiązań takich jak Smart

Grid, Smart Mobility, Smart Health oraz tworzeniem wyspecjalizowanych narzędzi TNS (Time Sensitive Network) do testowania danych audio-video wykorzystywanych do zarządzania procesem produkcji (Ciupek, 2019, s. 17). Obecnie wszyscy mieszkańcy globu ziemskiego korzystają z 2,5 mld smartfonów, a poprzez wykorzystanie możliwości IoT możliwa będzie komunikacja i wymiana informacji w czasie rzeczywistym pomiędzy człowiekiem i maszyną.

Kilkaset miliardów urządzeń zostanie połączonych poprzez najszybszy 5G Internet, co umożliwi wykorzystanie nowych metod przetwarzania danych w zarządzaniu produkcją, logistyce, medycynie i dostawie energii. W Niemczech dla przykładu, operatorzy sieci komórkowych będą wykorzytywać 5G Internet już od roku 2020 (Karkowski, 2018, s. 21). Przy współpracy z Europejską Agencją ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji prowadzone są obecnie prace nad zapewnieniem najwyższych standardów bezpieczeństwa dla aplikacji i infrastruktury informatycznej korzystających z Internetu 5G (Sievers, 2018, s. 17). Wykorzystanie IoT przez MSP wiąże się z wieloma korzyściami takimi jak: (1)oszczędność czasu, (2)zwiększenie jakości przetwarzanych danych oraz (3)przyspieszenie transformacji biznesowej.

Gromadzenie i przetwarzanie danych, jak również zapobieganie cyberatakom staną się niebawem najbardziej istotnymi zadaniami MSP. Zarządzanie bezpieczeństwem IT (IT Sicherheit) jest jednym z istotnych elementów inicjatywy Przemysł 4.0., ponieważ wszystkie systemy wykorzystywane w przemyśle powinny spełniać aktualne wymagania w zakresie bezpieczeństwa. Cykl produkcji i „życia” systemu IT uległ skróceniu i wynosi obecnie średnio

18 miesięcy (Bönsch, 2019, s. 25). Stąd też, MSP powinny stać się bardziej elastyczne w działaniu i podejmowaniu decyzji, co umożliwi im szybsze i skuteczniejsze wdrażanie

nowych technologii (Ciesielska, 2018). Roth podkreśla, iż dzięki inicjatywie Przemysł 4.0 przedsiębiorstwa mogą wytwarzać produkty lepiej dopasowane do indywidualnych potrzeb klienta, uczynić procesy produkcyjne bardziej elastycznymi, poprawić współpracę z klientami i partnerami biznesowymi oraz połączyć produkcję towarów z dostarczaniem wysokiej jakości usług (Roth, 2016). Ciągła poprawy jakości dostarczanych usług jest centralnym elementem działalności IT Service Managera, a w produkcyjnych MSP IT Service Manager może przejąć wykonanie i koordynację zadań wynikających z wdrożenia inicjatywy Przemysł 4.0.