MATERIAŁY TARTE IGLASTE

A. Uwagi ogólne.

Produkcji tarcicy w Polsce nie można traktow ać jak o jednolitej zgranej całości, gdyż nie ma ujednostajnionych norm, ani sposobu samej produkcji, ani wymiarów, ani klasyfikacji materiałów tarty c h co do ich jakości, a co za tym idzie —f przydatności do tego lub innego celu. Każda dzielnica ma w tym względzie swoje odrębne zwyczaje.

Jedynym czynnikiem, który dotychczas nadał jednolity kierunek swej gospodarce przemysłowo - drzewnej, są Lasy Państwowe. Wprowadziły one już normalizację wy­

miarową i jakościową (ujednostajnienie klasyfikacji ma­

teriałów tarty ch ), oraz znakowanie materiałów. P racuje ponadto w tym kierunku Polski Komitet Normalizacyjny, który wydał w grudniu 1936 r. Polskie Normy, ustalające wymiary dla drewna tartego i ciosanego z drzew igla­

stych i liściastych.

B. Sortowanie, stosowane przez Lasy Państwowe.

1. l l a i t e r i a ł y s o s ni o w e n i e o b t z y n a - n e s t o l a r s k i e .

M ateriały te są przecierane zasadniczo, jak tego zre­

sztą wymaga racjonalna gospodarka, wyłącznie w miesią­

Drewno tarte iylagte ^{— -} sortowanie L. P.

185

cach zimowych. Przez to unika się takich wad jak zasi­

nienie klocowe i pęknięcia słoneczne, oraz osiąga się gład­

k ą powierzchnię pozyskanej tarcicy.

a) S t o l a r k a b l o k o w a .

M ateriały te pozyskuje się z najcenniejszej odziomko­

wej części strzały — tak zwanych bloków. Zależnie od zewnętrznego wyglądu bloków, są one dzielone na trzy klasy. Część z nich przeciera się na' jedną grubość i ukła­

da się w staple całymi blokami według poszczególnych klas tak, ja k były one zakwalifikowane przed przetar­

ciem. Tak pozyskana i ułożona stolarka nosi nazwę sto­

larki blokowej, lub stolarki w blokach.

M ateriał ten przeznacza się przeważnie n a rynek nie­

miecki, wobec czego przecierany je st n a grubości najczę­

ściej używane w Niemczech. Główniejsze z nich sa: 26, 35, 38, 40, 42, 45, 50H 52, 60, 65* 76 i 80 m/m.

Na potrzeby rynku krajowego są również przydzielane większe lub mniejsze partie stolarki blokowTej — zależ­

nie od zapotrzebowania.

b j S t. o ł a r k ,a 1 ii ź n a.

Pozyskuje się z takiego samego surowca, co, i m ateriał blokowy z tą: różnicą, że poszczególny blok przeciera się niekoniecznie n a jedną tylko grubość, lecz na różne, a po przetarciu poszczególne deski i bale sortuje się na czte­

ry klasy jakości, zależnie od własności strukturalnych i wad technicznych drewna. Otrzymana w ten sposób sto­

lark a łącznie z materiałem bocznym, pochodzącym z \vy- sortowania przy produkcji innych sortymentów, nosi naz­

wę stolarki luźnej, względnie stolarki sortowania luźne­

go. Jakość m ateriału poszczególnych klas, praktycznife biorąc, odpowiada następującym warunkom:

klasa I — . jest to m ateriał przeważnie bez żadnych wad,

klasą II — dopuszczalne są obustronnie niewielkie ilo­

ści drobnych sęczków, nieskupionych, umieszczonych prze­

ważnie w środku deski luh bala,

klasa III — dopuszczalna jest większa ilość sęków’, umie­

szczonych w środku deski, lub bala; w tej klasie mogą również występować poszczególne sęki, położone blisko kra­

wędzi (sęki skrzydlate),

klasa IV — dopuszczalna jest duża ilość zdrowych sę­

ków o normalnej wielkości, oraz inne wady, jak : drobne luźne smugi murszu, zakory, pęknięcia itp.

Od powyższych warunków mogą być pewne odchylenia w zależności od ogólnego wyglądu deski lub bala.

Stolarka luźna produkowana je st głównie w grubościach następujących: 13, 19, 25, 32, 38^ 50, 63, 76 i 102 m/m.

Każda poszczególna grubość posiada minimalną szero­

kość, odpowiadającą przyjętym na rynku zwyczajom, a mianowicie:

grub. w m /m min. szerokość w cm

Szerokość mierzy się przy deskach — jednostronnie, przy balach dwustronnie z wyprowadzeniem średniej ary t­

metycznej.

Dla łatwiejszego zrozumienia sortowania mat. tartych należy zaznaczyć, że przecieranie surowca na trak ach po­

Drewno tarte — sortowanie L. P. ^{1 8 7} kl. I — z której pozyskuje się jako produkt główny deski kl. N /S ,

kl. I I — z której pozyskuje się jako produkt główny bale kl. N /S ,

kl. III — z której pozyskuje się jako produkt główny deski i bale kl. V,

ki. IV — zi której pozyskuje się jako produkt główny deski i bale kl. VI,

Przeważnie z kłód kl. III i IV pozyskuje się również rygle, krawędziaki i belki kl. „z pod piły".

Należy podkreślić, że kłody kl, I i II (czyli kłody N /S ) są to przeważnie odziomki i gładkie kloce drugie, pozosta­

ły surowiec stanow ią kłody kl. I I I i IV.

Warunków technicznych, jakim, odpowiadają poszcze­

gólne klasy materiałów tartych, sortowania L. P. nie moż­

na ująć w pewien (zwłaszcza krótki) schemat, gdyż drew­

no z n a tu ry rzeczy nie może być traktow ane podług okre­

ślonego z góry szablonu. Każda deska, czy bal traktow ana jest raczej indywidualnie, gdyż na zaliczenie je j do tej czy innej klasy składa się wiele różnorodnych czynników.

Podajemy niżej najbardziej zasadnicze momenty, które charakteryzują poszczególne klasy mat. obrzynanych:

kl. I i II — krawędzie bezsęczne, min. ilość drobnych, zdrowych, dobrze wrośniętych (tak . zwanych perłowych) sęczków', minim. oflis, prosty słój, bez sinizny,

kl. III i IV — n a krawędziach mogą występować w nie­

znacznej ilości małe, nieprzekraczające % grubości, zdro­

wa sęki; na płytach —• sęki większe, niż w kl. I i II rów­

nież zdrowe. Dopuszczalne są w niewielkiej ilości i o nie­

dużym skupieniu małe sęki skrzydlate; większy oflis, ani­

żeli w dwóch poprzednich klasach. Sinizna niedopuszczal­

na,

kl. V — zdrowe sęki bez względu na ilość i wielkość, a naw et niektóre sęki częściowo nadpsute, znaczniejszy oflis. oraz spotęgowane wady klas poprzednich. Dopusz­

czalna sinizna,

kl. V I — pozostałe m ateriały, które ze względu na wa­

dy nie mogą być zaliczone do powyższych pięciu klas, a jednak posiadają dostateczną wytrzymałość, aby mogły być zużyte dla celów budowlanych — stanowią klasę VI.

Przy zaliczaniu materiałów do te j czy innej klasy, de­

cyduje poza wadami ogólny wygląd danego sortymentu.

Im m ateriał je st cieńszy, tym większe są stawiane mu wy­

magania.

Nie należy rozumieć, aby podane wyżej wady występo­

wały zawsze, a zwłaszcza łącznie w każdej poszczególnej desce, czy, balu, praktycznie bowiem, połączenie wszystkich dopuszczalnych w danej, klasie wad występuje bardzo rzad­

ko, a w tym wypadku daną deskę, czy bal przenosi się 0 jedną, klasę niżej. Zazwyczaj równocześnie w ystępują tylko jakiekolwiek dwie z wyżej podanych wad łącznie.

Praktycznie klasyfikację powyższą możnaby ująć nastę­

pująco:

ki. I, II i III — nadaje się do robót stolarskich, oraz na 1>. dobre mat. podłogowe,

kl. IV — jest to b. dobry m ateriał bud. jak również do­

bry mat. podłogowy,

kl. V —; je st to b. dobry mat. bud. ja k również zwykły mat. podłogowy,

kl. VI — je st to zwykły' m ateriał budowlany, oraz ma­

teriał nadający się do różnych celów gospodarczych.

Do wag. 15 ton ładuje się mat. obrzyn, sosh.:

w« stanie średnio przeschniętym około 25 m3, w stanie suchym około 30 m3.

C. Znakowanie materiałów przez Lasy Państwowe.

Wszystkie m ateriały ta rte obrzynane produkcji Lasów Państwowych za -wyjątkiem materiałów krótkich są oce­

chowane na obu końcach inicjałami Lasów Państwowych 1 znakami, określającymi klasę jakości, do której dany

ma-M//V klasa

n/s

V k la sa

z pool p iły . W klasa

|&

L

^fj§:

P

A1 /

klasa

|*

L ^ P

* | //

klasa [a Z. P l ^ll klasa

[ 7

* L- P * M k la sa

\* L W P * \

1>;

L P~Ź\ 'V klasa

Drewno tarte iglaste — sortowanie prywatne 1 8 9

teińał został zakwalifikowany. Znaki te, które-ilustruje poniższa tabela, są. odbijane w kolorze zielonym.

D. Sortowanie, stosowane przez tartaki prywatne.

1. M a t e r i a ł y s t o l a r s k i e s o s n . n i e -o b r zi y n a n e.

Przew ażająca część przedsiębiorstw prywatnego prze­

mysłu drzewnego przeznacza najlepsze odziomki (bloki) na wywóz zagranicę, przeważnie w stanie okrągłym i czę­

ściowo przetartym , pozostałe zaś, nadające się do tego ce­

lu — przerabia n a m ateriały stolarskie krajowe. W związ­

ku z tym, operowanie w tej dziedzinie pojęciem klas, a zwłaszcza porównywanie klas poszczególnych przedsię­

biorstw dla braku jednolitej klasyfikacji jakościowej, mu­

si być bardzo ostrożne, gdyż klasy te nie zawsze są jed­

nakowe.

2. I n n e m a t e r i a ł y s o s n o w e .

Pozostały surowiec, po wybraniu z niego odziomków przeznaczonych, jak o tym wyżej, n a m ateriały stolarskie, dzielony je st zazwyczaj jak następuje:

a) odziomki cienkie (które z tego powodu nie zostały wy­

dzielone n a stolarkę), oraz gładkie drugie kloce o odpowiedniej średnicy przeciera się na m ateriały podłogowe, które idą n a rynek bez sortowania n a po­

szczególne klasy jakości pod; nazw ą podłogi odziom­

kowej. M ateriał ten w wielu wypadkach możnaby z grubsza porównać z materiałem klasy N /S produk­

cji Lasów Państwowych;

b) gładkie drugie kloce grubsze przeciera się na mate­

ria ł nieobrzynany — tak zwane środki, — które częściowo znajdują zastosowanie jako m ateriały sto­

larskie;

c) z pozostałego surowca pozyskuje się m ateriały obrzy­

nane, oraz tak zwany m ateriał półczysty. Ten ostat­

ni, je st to m ateriał oberznięty na cyrkularce w ten sposób, że zostaje ledwo ruszony piłą, posiada przeto zawsze jednostronny znaczny oflis na cąłej, względ­

nie większej części długości deski czy bala.

Z materiałów obrzynanych wybiera się pewną część, k tóra tak ze względu n a jakość, jak i odpo­

wiednią szerokość, nadaje się na m ateriał podłogowy i idzie n a rynek pod nazwą zwykłego szpuntu, lub

zwykłej podłogi. M ateriał ten odpowiada w przybli­

żeniu :

w 40% — kl. IV, aj w 60% — kl. V m at. obrzyn, sort. Lasów Państw.

Pozostały m ateriał stanowi:

1) tak zwany m ateriał czysty, który, w przybliżeniu od­

powiada w 20% — kl. V, a w. 80% — kl. V I mat.

obrzyn, sortowania L. Państwowych;

2) m ateriał półczysty; m ateriał ten nie znajduje odpo­

wiednika w żadnej z klas sortowania Lasów Pań­

stwowych, posiada bowiem zbyt duży oflis, aby mógł być zaliczony naw et do kl. VI, jakkolwiek pod inny­

mi względami część tego mat. niejednokrotnie prze­

wyższa jakością kl. V I sortowania L. P.

Powyższe uwagi dotyczą tylko sposobu sortow ania ma­

teriałów, przeznaczonych n a rynek krajowy.

Przedsiębiorstwa, oparte n a mocnych podstawach finan­

sowych, a eksportujące część, lub całość swojej produkcji na rynki zagraniczne, n astaw iają produkcję, oraz stosu­

ją sposób sortowania podług wymagań poszczególnych rynków, n a które tow ar je st przeznaczony.

E. Wymiary materiałów tartych.

W ymiary desek i bali z drzew iglastych i liściastych, oraz łat, rygli, krawędziaków i belek z drzew iglastych ustaliły „Polskie N orm y"'

PN/B-440 z grudnia 1936 roku jak następuje:

1. Di o s k i .

Grubość w m /m : 10, 13, 16, 19, 22, 25, 29, 32, 35, 38, 45.

2. B a l e .

Grubość w m /m : 50, 63, 76, 89, 102.

Szerokości nie zostały znormalizowane.

3. Ł a t y.

Przekrój poprzeczny w m /m : 25/50, 32/50, 38/50, 38/63.

4. R y g l e .

Przekrój poprzeczny w m /m : 50/63, 50/76, 50/102, 76/76, 76/102, 102/102.

5. K r a w ę d z i a k i .

Przekrój poprzeczny w cm: 10/12, 10/14, 10/16, 12/12, 12/14, 12/16, 12/18, 14/14, 14/16, 14/18, 16/16, 16/18,

18/18. _ • ; , . ;

D ykty klejone

191

6. B e l k i .

Przekrój poprzeczny w cm: 12/20, 12/22, 12/24, 12/26, 14/20, 16/20, 16/22, 16/24, 18/22, 18/24, 18/26, 20/20, 20/24, 20/26.

Wszystkie powyższe sortymenty winny być wyrobione z odpowiednim nadmiarem, aby posiadały podane wymiary w stanie suchym (przy 15%-owej wilgotności absolutnej).

Odstopniowanie długości zostało ustalone:

a) dla materiałów nieobrzynanych jakości stolarskiej z drzew iglastych, oraz dla wszystkich jakości desek i bali zarówno obrzynanych jak i nieobrzynanych z drzew liściastych — co 10 cm,

b) dla pozostałych materiałów — co 25 cm.

IV. SKLEJKI (DYKTY KLEJONE).

Polski przemysł drzewny coraz w większym zakresie prowadzi wyrób sklejek, których przeważającą część wy­

wozi się zagranicę. ( W

Główną produkcję stanowią sklejki olszowe, brzozowe i sosnowe.

Produkcja oparta je st n a ta k zwanym suchym i mo­

krym klejeniu. Mokre klejenie polega n a tym, że poszcze­

gólne arkusze forniru skleja się, niewysuszone, klejem al­

buminowym. Suche klejenie polega n a tym, że poszczegól­

ne arkusze forniru uprzednio wysuszone skleja się kaze­

iną. Pozwala to na uzyskanie sklejek o ładnym jasnym kolorze, mocnym sklejeniu, o dużej odporności n a odkształ­

cenie arkuszy i działanie wilgoci. W związku z tym ma­

teriał ten znakomicie nadaje się przede wszystkim do różnych celów budowlanych, oraz do robót stolarskich.

W y m i a r y.

Poszczególne fabryki produkują różne wymiary sklejek w grubościach zasadniczo od 3 do 30 m/m. Najbardziej charakterystyczne w ym iary poszczególnych arkuszy sa na­

stępujące: 155/125, 155/155, 213/125, 213/155, 200/120, 200/85, 202/122, 215/122, 240/122, 183/122, 152/122 cm, oraz zbliżone.

S o r t o w a n i e .

Poszczególne fabryki sortują sklejki różnie. Sosna by­

wa sortowana przeważnie n a trzy, ą olsza i brzoza na 4 —- 5 zasadniczych gatunków, czyli klas jakości.

Lasy Państwowe sortują sklejki następująco:

S klejki olszowe i brzozowe sucho klejone — na 5

zasad-niczych gatunków, a mianowicie: A, B, BJ, BB, BBB.

Sklejki tych wszystkich gatunków są dwustronnie maszy­

nowo szlifowane. Strona praw a arkusza je st wyższej ja ­ kości, niż strona lewa. Gatunek BJ, są to sklejki dwu­

stronnie fugowane. Prócz powyższych gatunków zasadni­

czych produkowane są następujące gatunki pochodne:

A /B, A/BBB, B /B J, B/BB, B J/B B , BB/BBB, gdzie licz­

nik oznacza praw ą, a mianownik — lewą stronę arkusza.

Sklejki sosnowe sucho klejone.

Produkowane są w trzech gatunkach, oznaczonych: AS, BS, BBS. Wszystkie trzy gatunki są dwustronnie maszy­

nowo szlifowane. Praw a strona arkusza je st wyższej ja ­ kości, niż strona lewa.

S klejki olszowe i brzozowo mokro klejone.

Produkowane są w gatunkach: B, BB, BBB, BBBB i SK. Gatunki B, BB, BBB i BBBB są jednostronnie szli­

fowane, sklejki w gatunku SK są nieszlifowane.

Główne zastosowanie niektórych gatunków.

Gatunek A (przeważnie brzoza) — karoserie samocho­

dowe,

gatunek A, B (sosna, olsza) — dekoracyjne wnętrza mieszkań (sufity, boazerie),

gatunek BB i BBB grub. 5,6 i 10 mm — plyciny i drzwi płytowe,

gatunek BB i BBB grub. 4 — 8 mm — roboty stolar­

skie: szafy, szafki nocne itp.,

gatunek BB i BBB grub. 18 — 25 mm — płyty na stoły,

gatunek BB i BBB grub, 28 —- 30 mm — płyty łóż­

kowe,

gatunek BBBB i SK grub. 3 — 5 mm — skrzynki, oraz prowizoryczne dekoracje.

Ar. DESZCZUŁKA (KLEPKA) POSADZKOWAJ).

Deszczułką (klepką) posadzkową nazywa się deszczułkę z drewna twardego, oheblowaną, zaopatrzoną w żłobek i pióro własne, lub tylko w żłobki do wkładania piór z drewna miękkiego, bądź też wyżłobkowaną do układania na gorącej masie asfaltowej, lub lepniku.

---- — — -— ' PN

') Według „Polskich Norm“ ~ ---— , październik 1932, wydanie 2-gie zmienione. ** —470

Klepka posadzkowa 1 9 3

Podłogę ułożoną z deszczułek posadzkowych nazywa się posadzką deszczułkową.

Odróżnia się dwa sposoby ułożenia posadzki: w jodełkę i cegiełkę.

De szczuli; a na, ślepej podłodze — u góry na pióro obce, u dołu na pióro własne.

Deszczn łka na masie asfaltowej.

Kalendarz 13

Deszczulka na lepniku — u góry na pióro obce, u dołu na pióro własne.

W a r u n k i t e c h n i c z n e .

Deszczułki posadzkowe winny być wykonane ze zdrowe­

go i dobrze wysuszonego drewna, starannie obrobione z zachowaniem dokładnych wymiarów prostokątnych.

Deszczułki posadzkowe dzieli się na trzy klasy:

a) deszczułki I-szej klasy winny być bez pęknięć i czer- wotoczu, na licowej stronie bez bieli, sęków i plam taniny (garbnika), oraz ciemnych smug. N a spodniej stronie dozwolone są zdrowe sęki o średnicy do 10 mm i zdrowa biel do 15 mm szeroka. Deszczułka I-szej klasy nie może zawierać rdzenia. Wyłączone są deszczułki o kierunku włókien skośnych do ich gór­

nej powierzchni,

b) deszczułki Il-giej klasy winny być bez pęknięć i czer- wotoczu, kierunek słojów drewna może być dowolny.

Dopuszczalne są: zdrowa biel n a stronie licowej max.

5 mm szerokości i zdrowe wrośnięte, sęki o średnicy co najwyżej 10 mm. Wyklucza się deszczułki z sękami n a krawędziach. W ogólnej ilości dostawy II-giej

Klepka posadzkowa ^{1 9 5} klasy nie może być więcej, niż 10% deszczulek z bie­

lą na stronie wierzchniej,

c) deszczulki III-ciej klasy mogą na stronie licowej po­

siadać zdrowe sęki o średnicy do 15 mm, oraz drob­

ne pęknięcia powietrzne i słoneczne. Zdrowa biel jest dopuszczalna.

W y m i a r y.

Za normalne wymiary deszczulek przyjm uje się:

Długość: 50; 45; 40; 35; 30; 25; 20 cm.

Szerokość: 9; 8,5; 8; 7,5; 7; 6,5; 6; 5,5; 5; 4,5; 4 cm.

Grubość: 22 mm z tolerancją 2 mm w górę, oraz 1 mm w dół.

U w a g i o g ó l n e . Jednostką sprzedażną jest nr.

Opakowuje się deszczulki w wiązki odrutowane z ozna­

czeniem na każdej wiązce klasy deszczulek.

Przy dostawie deszczulek I klasy może być załączone 5% deszczulek kl. II, dla ułożenia przyrzynków pod ściana­

mi.

Pomieszczenie dla przechowywania deszczulek, dostar­

czonych na budowę, winno być suche, oszklone i zamknię­

te, a w porze zimowej ogrzane do tem peratury około 14 stopni.

Pomieszczenia wewnętrzne, w których układa się posadz­

kę, winny być suche i o tem peraturze nie niższej od 12 stopni.

Przed rozpoczęciem układania posadzki piece, grzejniki centralnego ogrzewania i wszelkie przewody instalacyjne winny być zmontowane, okna oszklone, ściany wyrepero- wane i zagruntowane, oraz sufity całkowicie pomalowane.

Przy nabywaniu deszczulek z ułożeniem w posadzkę przyjm uje się następujące zasady:

Posadzkę oblicza się w n r. Przy obliczeniu powierzchni ułożonej posadzki pomiary pobiera się w świetle wykoń­

czonych ścian; dolicza się powierzchnie wnęk, a potrąca się, powierzchnie slupów itp. większe niż 0,1 nf.

Dostawca poręcza za szczelność ułożonej posadzki, któ­

ra nie powinna wykazywać szpar z powodu uschnięcia. Za uschnięcie posadzki w pobliżu grzejników centralnego ogrzewania dostawca i układacz nie ponoszą odpowiedzial­

ności.

Wzdęcie dobrze ułożonej posadzki nie może być uważane za wadę jakościową dostarczonych deszczułek. Wytwórca, względnie dostawca nie ponosi odpowiedzialności za zwil­

gotnienie deszczułek w razie wadliwego ich przechowywa­

nia na składzie odbiorcy.

Sial — pojęcia zasadnicze ^{1 9 7}

S T A L INŻ. H. 1IOM1E1SER.

W dokumencie Kalendarz przeglądu budowlanego (Stron 185-198)