Kalendarz przeglądu budowlanego

K A L E N D A R Z P R Z E G L Ą D U BUDO W LAN EG O

P O D R E D A K C J A I N Ż . I. L U F T A

N A R O K 1 9 3 8

T O M I

w a r s z a w a

W Y D A W N I C T W O S T O W A R Z Y S Z E N I A

Z A W O D O W E G O PR ZEM YSŁOW C ÓW B U D O W LA N Y C H R. P.

WSZELKIE FRAWA ZASTRZEŻONE

1*^ 11

M W

Z a k ł, G ra f. ,,D rllk p riifta “ , Sp, z o. o. N .-Ś w ia t 54, te !.: 2.42-49 i 6.1S-56.

W STĘP.

K alendarz wydajemy po raz pierwszy, więc winniśmy naszym Czytelnikom kilka słów wyjaśniających cel i me­

tody naszej pracy.

Wydawnictwa dotyczy budownictwa w ścisłym zakresie t. j. budynków' (dział ten nie m a jeszcze u nas zdecydowa­

nego określenia, nazyw ają go często budownictwem n a­

ziemnym z niem, H ochbau). Ograniczenie treści było po~

trzebne, gdyż i w ram ach tego zacieśnionego tem atu obję­

tość K alendarza znacznie przekroczyła rozm iary spotykane w innych tego typu wydawnictwach.

Staraliśm y się objąć w części redakcyjnej zakres infor­

macji potrzebnych zarówno przy projektow aniu jak i wy­

konywaniu robót, przy pracy biurowej jak i na placu bu­

dowy.

Celem naszym było zebranie wiadomości, które m ogą być potrzebne w praktyce codziennej, kładąc nacisk na zw ar­

tość stylu, układ tabelaryczny i wiadomości o charakterze normatywnym.

Troską naszą było, by posiadacz K alendarza mógł jak najszybciej dotrzeć do szukanej informacji. Stąd dążność do ja k najbardziej przejrzystego i jasnego układu.

W tym kierunku użyliśmy wszelkich dostępnych nam środków technicznych:

a) W samej dyspozycji treści zastosowaliśmy podział lo­

giczny. Obok zasadniczego podziału na główne grupy:

m ateriały, projektowanie, informacje, wykonawstwo, ustawy, ceny i płace oraz spisy i adresy w każdej z tych grup kolejność ustępów jest treściowo uzasad­

niona, w czym Czytelnicy nasi zapewnie łatwo się zo­

rientują.

b) Na każdej stronie umieściliśmy nagłówki orientujące co .do omawianej treści.

c) Każdy z tomów zaopatrzyliśm y na końcu w szczegó­

łowy spis rzeczy, a ponadto na końcu drugiego to ­ mu umieściliśmy alfabetyczny spis nazw i pojęć z obu tomów obejmujący okoio 5000 wyrazów.

4

d) Zrobiliśmy wreszcie próbę z niestosowaną u nas tech­

niką drukarską, a mianowicie — przez umieszczenie na m arginesie tek stu czarnych pasków n a rozmaitych wysokościach strony — uzyskaliśm y n a bocznym przecięciu wyraźne rozgraniczenie poszczególnych rozdziałów. O rientują w tym podziale skrócone spisy rzeczy wydrukowane na kartonie na czele każdego z tomów.

Podział n a dwa tomy był podyktowany sam ą objętością treści. W ykorzystaliśm y jednak ten podział w tym kierun­

ku, by móc ja k najm niejszym nakładem kosztów a zatem i najczęściej aktualizować treść Kalendarza. W tomie dru­

gim zgrupowaliśmy tem aty wymagające częstego w zna­

w iania treści ze względu n a zmiany rynkowe, ustawowe, norm atywne lub techniczne. Wobec tego tom drugi będzie corocznie się ukazywał w nowym opracowaniu, podczas gdy tom pierwszy będzie odnawiany tylko co cztery lata.

W związku z kwestią aktualności treści podkreślamy, że dążeniem naszym było włączenie do tekstu wszystkich o- statnio ogłoszonych przepisów. Jednakże pomimo naszych starań już zapewne niektóre inform acje będą musiały być skonfrontowane ze zmianami, jakie w międzyczasie w życiu nastąpiły. Zwracamy zatem uw agę naszych Czytelników, że posiadanie K alendarza nie zwalnia od korzystania z bie­

żących inform acji p rasy fachowej.

Pomimo wysiłków autorów, redakcji i adm inistracji nie uniknęliśmy zapewne usterek tym bardziej, że po raz pier­

wszy wydajem y tę m ałą encyklopedię budowlaną. Prosimy zatem o wyrozumiałość i zwrócenie naszej uw agi n a zauwa­

żone braki, przyrzekając ich usunięcie w m iarę możliwości w następnych wydaniach.

Kalendarz ukazuje się jako wynik pracy zespołowej, przy poparciu fachowców z poszczególnych dziedzin budownic­

tw a, którzy na nasz apel zaofiarowali swoją pracę, by w ten sposób przyczynić się do pow stania podręcznika po­

trzebnego w praktyce.

W szystkim Autorom składam y n a tym miejscu za ten Ich wysiłek najgorętsze podziękowanie, jak również w y ra­

żamy naszą wdzięczność wszystkim, którzy służyli nam życzliwą radą i niezbędnymi informacjami.

R E D A K C JA .

C e ra m ik a

s t r . 7 - 3 7 1 K a m ie n ie

s tr . 38—79 2

Z a p ra w y

str . 80—94 3 Beton

s tr . 9 5 -1 5 2 4 W yr. b e to n o w e

s tr . 153—174 5

D re w n o

s tr . 1 7 5 -1 9 6 6 Stal,.

str . 1 9 7 -2 6 2 7 M e ta le —S zkło

s tr . 2 6 3 -2 7 4 8 - 9 Iz o l. w o d . i c ie p l.

s tr . 275—313 1 0 - 1 1 Ś ro d k i p. o g n . s tr . 314—318 1 2 Farby

s tr . 319—336 1 3 R óżhe m at.

s tr . 337—344 1 4

Rys. bud.

- s t r . 347—359 15 Bud. m ieszk.

s tr . 360- -116 1 6 S kle p y

s tr. 417—428 1 7 S zko ły

s tr . 4 2 9 -4 5 9 1 8 G a r a ż e

s t r 460—470 1 9 J K in o te a try

s tr. 471—480 2 0 S z p ita le

s tr . 48-1— 191 2 1 Bud. w ie jskie

str . 492—506 2 2

Bud. p rze m .

s tr. 507—570 2 3 Bud. p lo tn .

s tr . 5 7 1 -5 9 3 2 4 S ta tyka '

s tr . 5 9 1 -6 7 7 2 5 O b c . i n a p r.

s tr . 678—717 2 6

Fundam enty

str. 7 1 8 -7 7 4 2 7 Fund. p o d masz.

s tr . 775—784 2 8

K on str. d re w n .

str . 785—795 2 9 K o n str. m ur.

str. 796—811 3 0

K on str, s ta lo w e

s tr. 812—891 3 1

Ż e lb e t

■ str. 892—963 3 2 S tro p y

s tr . 964—994 3 3

Izo l. d ź w ię k o w e

s tr . 995—1001 3 4 P ie ce

s tr. 1002—1022 3 5 O ś w ie tle n ie

str. 1023^—1036 3 6

K ry c ie d a c h ó w

s tr. 1037— 1064 3 7 S ch o d y

s tr. 1065—1091 3 8

In s ta la c je s tr . 1093-1195 3 9 In sta l. e le k tr.

s tr . 1196-1223 4 0 D rz w i i okna

s t r . 122-1— 1226 4 1 Spis rz e czy

s tr . 1227-1232 4 2

B U DO WL ANE

H ‘S . fi s£ ^■'

p .

CERAMIKA B U D O W L A N A 1)

CEGŁA PEŁNA.

F o rm at znormalizowany (PN /B-302) 27 X 13 X 6 cm.

W aga ccgiy w aha się od 3,25 do 4,00 kg- za sztukę.

W arunki techniczne dostawy cegieł palonych są objęte norm ą PN /B-303, z której podajemy ważniejsze w yjątki:

1. W y g 1 ą d i c e c h y z e w n ę t r z n e . Ce­

gła w inna posiadać k ształt prawidłowego prostopa­

dłościanu o prostych i ostrych krawędziach i. płas­

kich powierzchniach. Złom je j winien być jednolity, drobnoziarnisty, bez kamieni, dziur i uwarstwień.

Kolor zm ienny od jasno - żółtego do ciemno - czer­

wonego, a naw et brunatno - ciemnego, o różnych odcieniach, zależnie od stopnia wypalenia : rodzaju użytej ’ gliny. Przy uderzeniu cegła powinna dawać dźwięk czysty metaliczny, a nie stłumiony lub głu­

chy. Opuszczona z wysokości 1% m na inne cegły m oże. się szczerbić lub pękać lecz nie powinna roz­

paść się na kawałki,

"2. W y m i a i- y i t o 1 e1 f a n c j e. W ym iar nor­

m alnej cegły budowlanej po wypaleeniu winien wy- nosić 270 X 130 X 60 mm (p atrz PN /B -302). To­

lerancja wymiarów: długość ± C mm, szerokość

± 3 mm, wysokość ± 2 mm.

’) Opracowanie w znacznej części oparto n a pracy inż.

A lfreda Dziedziula i arch. Józefa Handzelewicza p. t. No­

woczesna ceram ka. budowlana.

Poza tym skorzystano z danych nadesłanych przez n ąst.

firm y: Gnaszyńskie Zakłady Ceramiczne, Pomorskie Za­

kłady Ceramiczne, Cegielnia S aturn, Cegielnia Witaszyce, Kawenczyńskie Zakł. Ceram., Tow. Zakł. Ceram. Dziewul­

ski, i Lange, Zakł. Przem, Ja n Krause, C entrala Sprzedaży W yr. Kamionkowych, F abryki Wyr. Ceram. K rotoszyn' i Przysieka.

8 Trocinówka 3. G a t u n e k . Cegła dzieli się n a : a) k lin k 'er i

mocno paloną —• półklinkier, (cegła t a m a bardzo czysty dźwięk metaliczny i szklisty w ygląd), b) li­

cówkę — o jednolitym równym kolorze, zupełnie gładkich i równych płaszczyznach, bez uszkodzeń i odbić, c) cegłę budowlaną; I klasy — ręczną lub ma­

szynową, odpowiadającą norm alnym wymogom ce­

gły budowlanej, d) cegłę budowlaną I I klasy — ręcz­

n ą lub maszynową, ■wykazującą większą ilość połó­

wek cegieł i cegieł okopconych, słabiej wypaloną, o wytrzymałości nie niżej 80 kg/crrf.

4. C h ł o n n o ś ć w o d y , c z y l i n a s i ą k l i - w o ś ć, nie powinna przekraczać dla cegły budo­

wlanej I i I I klasy 20%, a dla licówki i klinkieru 10% ciężaru własnego w stanie suchym.

5. W y t r z y m a ł o ś ć n a c i ś n i e n i e (naj- mn ejsza) w stanie suchym wynosi dla klinkieru i licówki 200 kg/cm 2, dla cegły budowlanej I klasy 120 k g /c n r, oraz dla cegły budow lanej I I klasy 80 kg/cm 3.

W całej dostawie ilość, cegieł połówkowych i pękniętych nie może być większa od 10% ogólnej ilości dostawy, a przy cegle licowej nie wyżej od 2 %. Cegieł o niejednoli­

tej stru k tu rze złomu (zaw ierającej z ia m a powyżej 8 mm średnicy), jako też cegieł o zgrubieniach miejscowych na zewnętrznych powierzchniach, większych od 5 mm, nie mo­

że być w.’ęceji ponad 5% całej dostawy. Odchylenia od wymiarów normalnych wzwyż i wdół, zaw arte w g ran i­

cach tolerancji, powinny się w całości dostaw y m niej wię­

cej równoważyć.

CEGŁA POROWATA (TROCINÓWKA),

Je st to cegła w ypalana z domieszką trocin lub proszku torfowego, form at norm alny. Ciężar objętościowy 1500 — 1050 k g /m 3, czyli 1 sztuka waży 3,15 — 2,00 kg, a n a wagon, 15.000 id z e 4800 — 6000 sztuk trocinówki.

Spółczynnik przewodności cieplnej fc = 040 — 0,55.

W ytrzymałość zależna od ciężaru objętościowego i od gatunku gliny. Z cegły porowatej o wytrzymałości powy­

żej 40 k g /c n r można staw iać ściany nośne do 2 kondy­

gnacji.

CEGŁA DZIURAWKA.

F o rm at i w arunki techniczne objęte norm ą PN/B-304.

F orm at cegły dziuraw ki związany je s t z form atem ce­

gły polnej i ustalony je st w norm ie dla sześciu typów:

I pojedyncza podłużna II pojedyncza poprzeczna M podwójna o 4 otworach IV podwójna o 2 otworach potrójna o 6 otworach (nieznormalizowana) V poczwórna o 8 otworach VI poczwórna o 4 otworach

Wymiary a

_ f i

&bo w cm. 15 'X

S ES

S O Ca

‘S r=> fi

3 CJ £ M-S

S £ tfl

^ r*

27X13X6 12 2,0— 2,5

27X13X6 12 2,0—2,5

27X13X13 15 3,3—4,2

27X13X13 15 3,3—4,0

27X20X13 5,3— 5,o

27X27X13 15 7,0—7,8

27X27X13 15 7,0—7,4

T yp I. T yp II.

Rys. 1. D ziuraw ki pojedyncze.

Typ III. T yp IV . Rys. 2. D ziuraw ki podwójne.

10

Rys. 3. D ziurawka -potrójna.

Typ V. T yp VI.

Rys. U. D ziuraw ki poczwórne.

Tolerancja zewnętrznych w ym iarów: długość 6 mm, szerokość a; 3

mm

nek zewnętrznych i przedziałowych dla typów I i II min.

— 12 mm, dla typów III, IV , Vj i V I min. 15 miru N a­

chylenia i skrzywienia ścianek wewnętrznych są niedopu­

szczalne.

Chłonność wody czyli nasiąkliwość w 'nna wynosić min.

8% ciężaru własnego w stanie suchym.

W ytrzymałość n a ciśnienie w stanie suchym w inna wy­

nosił min. 50 kg/cm 3. W całej dostawie ilość cegieł połów­

kowych : pękniętych nie może być większa od 10%> ogól­

nej ilości dostawy. Cegieł o niejednolitej stru k tu rze zło­

m u (zawierającej ziarna powyżej 8 mm średnicy), jako też cegieł o zgrubieniach miejscowych n a zewnętrznych powierzchniach większych od 5 mm, n 'e może być więcej ponad 5% całej dostawy. Odchylenia od norm alnych ze­

w nętrznych wymiarów, zaw arte w granicach tolerancji powinny się w całości dostawy mniej więcej równoważyć:

W rysunkach podano dwa sposoby m urow ania ścian grubości lb-> cegły z dz'uraw ek wiolocoglowych, z których jeden podaje rozwiązanie z norm alnym wiązaniem z za­

stosowaniem dziurawek typu II I i Y, a drugi podaje spo­

sób Pomorski, w którym chodziło o uniknięcie gęstego roz­

łożeń a spoin przechodzących przez całą grubość muru.

M ur je st przew iązany cegłą pełną; w sposób norm alny co 5. rząd (10. norm alny). Z dziurawek ty p u IV mogą być wykonane belki z uzbrojeniem nad otworami okiennymi i drzwiowymi do rczp. 2 w świetle.

Eelki te wykonuje się osobno sposobem naw lekania na arm atu rę poszczególnych dziurawek jak p a c o rk i, zalewa­

jąc. stopniowo każdą dziurawkę zapraw ą. Dźwigar tak i na desce tężeje w ciągu 5 dni.

Rys. 5. M ur grub. l i ż cegły ( i l cm) z dziur. podwójnych typu II I i poczwórnych typu V.

12

Rys. G. W iązanie m uru grub. lVz cegły (Ą1 cm) z dziur, podwójnych ty p u I I I z nadprożem. z uzbrojonych dziura­

wek typu IV .

Tabela norm alnych dźwigarów z dziurawek > typu, IV

/ W aga przy­

bliżona Rozpiętość Długość Uzbrojenie: okrągłe dźw igara

w świetle dźw igara pręty o średnicy około około 0,80 m 1,12 m 2X10 mm i 2X 5 mm 35 kg

„ 1,0 m 1,40 m j. w. 45 „

„ 1,30 m 1,67 m 2X13 mm i 2X 5 mm 60 „

„ 1,60 m 1,95 m i- w. 75 „

„ 2,0 m 2,51 m 2X15 mm i 2X8 mm 112 „

Rys. 7. D źwigar z dziuraw ek t. I V nad otworem.

„a“ — zbrojenie, „b“ — otwory do podnoszenia.

PUSTAKI DO MUROWANIA ŚCIAN O OTWORACH PIONOWYCH.

P ustaki tego typu m ają otwory pionowe w części , ze­

wnętrznej ta k wąskie, by zapraw a nakładana wzdłuż ze­

w nętrznych krawędzi nie zapełniła otworów. Do tego ty ­ p u pustaków należą pustaki U niversal opatentowane (Ń r 1 wyrabiane przez Pomorskie Zakł. Ceramiczne i N r 2 i 3 przez cegielnię „S atu rn " inż, Dziedziul i S-lca w Chełmnie) i pustaki „Fordon" (wyrabiane przez cegielnię A. Medzega w Fordonie).

Rys. S. P ustak „Universal“ N r 1.

R ys. 9. P ustak „Universal“ N r 2.

Ryc. 10. P ustak ,,U niversal“ N r 3.

Tablica pustaków o otworach pumowych

Gatunek W ym iary w nim W aga 1 szt.

wys. szer. dług'.

.,U n'versał N r 1“ 130 130 270 4,7 kg

>ł 1> 2 JJ łł 4,7 „

Jf n 3 145 145 300 5,5 „

„Fordon" 130 130 . 270 ■ 4,6 „

R ys. 11. P ustak „Fordon".

PŁYTY DO ŚCIAN DZIAŁOWYCH (PN /B -311).

R ys. 12. P ustak ścienny znormalizowany.

J e s t to p ustak o 3 podłużnych otw orach i o wym iarach podanych n a rysunku. Tolerancje zewnętrznych wymia­

rów: długości 7 mm, szerokości ± 4 mm i grubości

~ 3 mm. Grubość zewnętrznych ścianek 12 mm z tole­

ran cją — 2 mm. W; całej dostawie ilość p łyt połówkowych i pękniętych nie może być w 'ększa niż 10%. P ły t o zgru­

bieniach miejscowych n a zewnętrznych powierzchniach, większych od 5 mm, nie może być więcej niż 5%.

W ytrzymałość n a ściskanie powinna wynos'ć 25 kg/cm ' w stosunku do całej powierzchni ściskania (32 X 18 cm).

Nasiakliwość dla płyt ściennych powinna wynosić 8 do 12%.

Płyta waży około 3,2 — 3,5 kg. Na 1 n r ściany wycho­

dzi około 17 płyt.

Poza powyższą' form ą znormalizowaną wym eniamy płytę (wyr. Gnasz. Zakł. Cer.) wyrn. 40 X 20 X 0,5 cm

16

i wagi 5,2 kg, n a 1 n r — 12,5 szt. .Przestrzeń „b“ shi- do prowadzenia przewodów instalacyjnych.

Rys. 1S.

P ustak ścienny typu Gnasz. Zakł. Ceram.

PUSTAKI STROPOWE.

Podzielić je można zasadniczo n a 3 grupy:

a) do wypełnienia stropu między belkami żelaznymi, b) do stropów gęstożebrowych z żebrami nieoslonętym i, c) do'stropów gęstożebrowych z żebrami osłoniętymi, d) do stropów bez żeberek (Pomorze).

W g r u p i e „a“ oprócz zwykłych dziuraw ek ty p u I używa się:

Rys. H . P ustak stropowy „Kleina".

1 ) pustaki Klein‘a: wym. 25 X 15 X S lub 10 cm o ściankach grubości 15 — 20 mm d dwu otworach podłużnych; w aga pustaka 8 cm — 2.8 — 3.5 kg, 10 cm <— 3.2 — 4.0 k g ; ilość sztuk n a n r : teoretycz­

n a 26.7, praktyczna 28.— ; wym. 27 X 14 X 11; wa­

ga 4,1 k g ; n a n r 34 sztuk,

2) pustaki Foerster‘a (norm a P N /B —312) wym. 25 X 9 X 13 cm o śc ankach grubości 12 mm i dwu otwo­

rach podłużnych; w aga p u stak a 2,5 — 2,8 kg, wy­

trzymałość 50 kg/cm3 n a płaszczyznę -25 X 13 cm,

ilość sztuk na n r : teoretyczna 30.7, praktyczna 32.

Tolerancja zewn. wymiarów: długości — 6 mm, szi>

rokości ± 3 mm i grubości ± 2 nim. Nasiąkliwość 8 do 12%.

W g r u p i e „b“ używa się oprócz dziurawek po- jedyńczych, podwójnych i poczwórnych pustaki W estpha- la w 2-ch wysokościach 12 i 15 cm, i

Rys. 15. P ustak Foerstera.

Rys. 1(1. P ustaki W estfahla.

P ustaki W estfahla.

Gatunek D w unastka P iętnastka

w ym iary w cm ilość sztuk waga wys. szer. dług. n a l n r s t r . 1 szt.

abianK- fig u r a c jt

d i i len

&

J j

i e „c“ typowym jest pustak Akerm ana Rozmaitych w ym iarach i odmianach co do

nek wewnętrznych.

18

Ry:i. 17* P ustak Akernuma.

Pustaki Akernuma*

Wymiary w cm. Dość n a 1 Bi­

wys. szer. dług stro pu

12 30—32. 25 13 - 1 4 3,2— 5,0 kg.

15 30—32 25 13 - 1 4 4,3— 7,0

1S 30—32 25 13--1 4 5,0—8,0

20 30—32 25 13 -1 4 6,0— 9,0

23 30—32 25 13—14 7,0—10,0

Z odmian innych w tej grapie wymienić należy:

1 ) pustaki „Biplex“ umożliwiające przejęcie momen­

tów ujem nych przez, stosowanie dwu typów: „a“ dla.

pól momentów dodatnich i „b“ d la pól momentów ujem nych;

2) pustak' „Omega“- również pozwalające n a przejęcie momentów ujem nych przez umożliwienie w yłam ania

dolnych ścianek zewnętrznych;

•3) pustaki „TJrsus“ stosujące rozszerzenie żeberka, w dolnej części i ukośne przejścia między płytą a że­

berkami. W ym iary r wys. 14, szer. 25, dług. 27 cm — na 1 n r 15 szt. — w ag a 6,7 k g ;

4): pustaki „Kaes" pozwalające n a dowolne podwyższa­

nie p u sta k a przez nadstaw ki drewniane. W ym iary:

wys. 15. szer. 30, dł. 25 — n a 1 m" 13,5 szt. — wa­

ga 5 kg. _

Rys. 19. P ustak Pomorze.

P u s t a k i „ P o- m o r z e " (wyrabia­

ne i opatent. przes Pohl. ZakL Ceram. w Grudziądza) są pu­

stakam i wielokomoro- wymi posiadającym i z jednej strony grze­

bień dwustopniowy, a z d ru g iej strony od­

powiednią bruzdę. TJ- zbrojenie — bednar­

ka. Rys. 18. P u sta k Omega.

Tablica pustaków „Pomorze“

W ym iary w cm Ilość n a 1 n r W a g a ls z t.

wys. szer. dług. stropu w kg

16 1S 27 17 6,8

20 15 27 23 5 — 8

24 19 11 — 15

24 *) 18 27 19 8,0

') Lekkie do k onstrukcji żelaznych.

20

LICÓWKI 7 CERAMIKI ZWYCZAJNEJ.

Do licowania stosuje się cegłę pełną lub dziurawkę ze specjalnie dobranej gliny różnych kolorów, dobrze wypalo­

n ą o "wytrzymałość!, ponad 200 kg/cm 1 (w praktyce wy­

trzymałość ta dochodzi do 450 k g /c n r).

Profile licówek niepeł- r '

tataiz) C3

\---- - 27 ---- - l

00 00

• ii X*

Rys. 20. Licówki z ceramiki zwyczajnej.

\~ 2 7 A

Rys. 21. P ustaki kominowe.

nych podane są n a nast.

rysunkach, z których 3 górne są dziurawkam i u- żywanymi do murowa­

nia, a 2 dolr.e dające się łupać n a dwie połowy u- żywane są do okładania.

Powierzchnie licowe są zaznaczone liniami g ru ­ bymi.

PUSTAKI KOMINOWE I W ENTYLACYJNE

(wyrabiane przez Pom.

Zakł. Ceramiczne).

P u s t a k i k o m i ­ n o w e są w yrabiane w dwu ty p a c h : typ I zewh. w ym iary 20X20X X 27 cm, średn. otworu 16 cm i typ I I zewn. wy­

m iary 27 X 27 X 27 cm, średn. otworu 21 cm. W każdym z tych typów są w yrabiane pu­

staki posiadające z boku otwór dla wpuszczenia ru ry dymowej z pieca,

P u s t a k i w e n ­ t y l a c y j n e służą do budowy przewodów w entylacyjnych w ścian­

kach działowych grubo­

ści % cegły. Są one wy­

rabiane w dwu typach:

typ I wielkości 1'3 X

K -ł7 -J

R ys. 22. P ustaki w enty­

lacyjne.

X 27 .X 27 cm o dwu otworach 11 X 11 cm

i typ II wielkości 13X X 27 X 27 cm o jednym otworze 11 X 20 cm.

W każdym z tych ty ­ pów są w yrabiane pusta­

ki zapopatrzone w bocz­

n y otwór dla wmurowa­

nia k ra tk i w entylacyj­

nej.

CEGŁA KOMINÓWKA (PN /B -310).

Cegła ta ma 3 zasadnicze typy:

typ I o promieniu zewn. 750 mm (dla kominów o zewn.

średnicy od 1400 do 2000 m m );

typ II o promieniu zewn. 1100 mm (dla kominów' o zewTi. średnicy od 1850 — 2700 m m );

typ III o promieniu zewn. 1800 mm (dla kominów o zewn. średnicy od 2500 — 5000 mm).

-i— _ » --- !

? 1

a

r

L_i

□ O d a

□ o o o

□ 0 0

□

R ys. 23. Norm alne fo rm a ty cegieł kominóiuek.

W każdym z tych typów istnieje 5 form atów długości • ą — 300, b — 250, ę r— 200, d — 150, e — 100 mm.

22

Tolerancja wym. długości ± 6 nim, szerokości — 4 mm i grubości — 3 mm. Ilość połówek i pękniętych najw y­

żej 5%. Nasiąkliwość 5 do 10%. "Wytrzymałość n a całą płaszczyznę łącznie z otworami min. 180 kg/crir, a licząc płaszczyznę rzeczywistą m asy bez otworów min. 240 kg/cm 3.

SĄCZKI (DRENY) PN /B-308).

Długość 33 cm.

0 wewn. w mm. 40 50 75 100 125 150

grubość ścianek 9 - 1 2 1 0 -1 3 12—16 1 3 -1 8 1 4 -2 0 15-22 Ilość w tysią­

cach wchodząca do wagonu

15 tonnowego 16,0 12.5 6,5 4,5 3,5 1,9 Tolerancje: długości — 2% , grubość: ścianek ± 20%, strzałka ugięcia 3,3 mm, różnica między dwoma prosto­

padłymi średnicami < 3 % średnicy.

Nasiąkliwość max. 15%.

W dostawie może być max. 10% ilości przekraczających powyższe tolerancje.

DACHÓWKI CERAMICZNE.

(Sposoby krycia, p. rozdział o kryciu dachów).

Karpiówka (PN /B -305).

Tolerancje n a długości i szerokości dz 5 mm.

Pod względem dokładności wykonania rozróżnia się dwie klasy karpiówek:

Karpiówki I-ej klasy o prawidłowym kształcie, równych i gładkich powierzchniach strony zewnętrznej, bez widocz­

nych skaz, szczerb i pęknięć o jednostajnym kolorze i czy­

stym dźwięku w całej dostarczonej p artii,

Karpiówki II-ej klasy z dopuszczalnymi: miejscowymi nięrównośęiąmi powierzchni do 3 mm ; wichrowatością,

Rys. 2/f . Dachówka karpiówha znonnalizowana.

mierzoną strzałką wychylenia, do 5 mm; o jednolitym ko­

lorze i innych drobnych niedokładnościach, nie zmniejsza­

jących jednak odporności n a przepuszczalność wody przez

dachówkę. I

W ytrzymałość n a zginan e dachówki suchej nie mniej niż 90 kg/cm 2, dachówki nasyconej wodą nie mniej niż 80 k g /c n r, dachówki nasyconej wodą i po 20-to krotnym za­

mrożeniu 75 k g /cn r.

Pozatem dachówkę bada się n a przesiąkliwość pod ci­

śnieniem słupa wody około'250 mm.

W aga sztuki 1.25 — 1.30 kg.

Koszówka (kliny).

Koszówka służy do wykładania żłobów — koszów da­

chowych zam iast blachy.

W yrabiana je st w kilku wielkościach dla rozmaitych rodzajów dachówek.

Koszówka norm alna Pom. Zakł. Ceram. ma długość 450 mm i szerokość 150 — 50 mm. N a 1 mb potrzeba 35 sztuk.

Koszówka ceg. W itaszyce je st w yrabiana w dwu fpr-

24

Rys. 25. K o­

szówka,.

R ys. 26.

Marsyllca.

m atach N r 1 — dług.

400 mm, szer. 150 — 50 mm, waga — 0,85 kg (16 szt. na mb) i N r 2 — ' dług. 450 mm, szer. 150

— 50 mm, w aga — 0.75 kg (24 szt. na m b).

M arsylka.

Dachówka posiadająca podwójne falce dla poje­

dynczego krycia. W ymia­

ry: długość 390, szero­

kość 230 mm. Łacenie 31

— 32 cm. W aga sztuki 2.7 kg. Na 1 n r potrze­

ba 14 Vś sztuk.

Rzymska.

W ym iary: 385 X 240 mm. Łacenie: 32 cm. W a­

g a: 3.7 kg. Na 1 m” po­

trzeba 16 sztuk.

R ys. 27, Rzymska.

Holenderka.

Posiada przekrój w kształcie wydłużonego S, z piętką u spodu. W ym iary: długość 320 do 420 mm, szerokość 220 do 280 mm, grubość 13 do 25 mm.

KLINKIER BUDOWLANY.

(Dane na podstawie katalogu fa b ryki Przysieku S tara).

K linkier w ypalany przy tem peraturze 1250 — 1350"

stap ia s'ę i tym samym daje czerep zw arty, jednolity, wy­

trzym ały n a bardzo wysokie ciśnienie, mało nasiąkliwy, odporny n a działanie kwasów i ścieranie się.

Gatunkowo najlepszym i najdroższym je st k lin k e r sta­

lowy, wypalany w najwyższej tem peraturze, a tym samym m ający najw iększą odporność pod każdym względem. D ru­

gą g rupą w klasyfikacji kolorów są klinkiery jasno-bron- zowe i wiśniowe, a trzecią g rupą klinkiery różnobarwne.

Cechą pierwszych dwuch grup są kolory jednoMte, nato- m ast w klinkierze różnobarwnym każda sztuka ma kilka barw i odcieni od szaro-żółtej do ciemno-bronzowej. N a­

w et w kolorach jednolitych, t.j. w grupie 1 i 2 są różnice w odcieniach, t.zn., że nigdy klinkier, sztuka w sztukę nic jest bezwzględnie równy w barwie i różnice te nie mogą być powodem do reklam acji, tym bardziej, że g ra odcie­

ni nadaje całości wygląd żywy i lekki.

W ym iary poszczególnych rodzajów klinkierów nigdy nie są ścisłe. Różnice w długośc ach dochodzą do 10 mm, co także nie może być uważane za brak.

Do fugow ania licówki klinkierowej zastosować można kilka kolorów i to dowolnych, ale sharmonizowanych. N aj­

odpowiedniejszym m ateriałem do fugowania, poza cemen­

tem, są szlachetne jasne zapraw y kamienne, które m ają bogatą skalę kolorów.

K linkiery są wyrabiane jako cegły pełne, do łupania (szpaltówki), kątówki, posadzki, okładziny na stopnie, okapniki i płyty gzymsowe, do obramowania portali, klin- k 'ery kanalizacyjne.

K l i n k i e r j a k o c e g ł a p e ł t n a p o s i a- d a n a s t, w y m i a r y;

26

nazwa budowlany norm alny wozówka zwykła wozówka podwójna cała wozówka podwójna % póiwozówka (ćwiartka) narożnik zwykły 7 i

główka

7<

v»

wymiary 27 X 13 X 6 27 X 6 X iS- 27 X 13 X 6 20 X 13 X 6 13 X 6 X 6 27 X 13 X 6 20 X 13 X 6 13 X 13 X 6 13 X 13 X 6 S z p a 1. t (ó iw k a w y r a b i a n a w n a s t.

w y m i a r a c h :

Vi 27 X 13 X 6

V. 20 X 13 X 6

’A 13 X 13 X 6

’/ . 13 X 6 X 6

’/ s 6 X 6 X 6

wozówka 27 X 6 X 6

V. 20 X 6 X 6

P o s a d z k i k m i n k i e r *> łw e (w ym iary w c m ):

a) gładka fazowana — 20 X 10 ‘X 4 lub 14 X 14 X 4, b) 4-działowa, 9-działowa i żłobkowana — 14 X 14 X 4, c) peronówka 9-działowa i peronówka diagonalna —

20 ;X 120 X 4,5,

d) peronówka 8-działowa i diagonalna ■— 27,5 X ^{1 4 X} X 4,

e) hydraulicznie prasow ana — 22 X 10 X 4.

Dane na podstawie cennika Kawencz. Zakl. Ceram.

a) k l / i n k i e i r d o p e ł m t e g o m u r o w a n i a ma zeszklone powierzchnie boczne i je st w yrabiany w nast.

fo rm atach :

Nr. nazwa wym iary w aga

•w mm 1 szt. w

1 cała cegła 270 X 60 X 130 4,5

3 dziewiątka 200 X 60 X 130 3,0

5 połówka 130 X 60 X 130 2,0

7 beleczka 270 X 60 X 60 2,0

9 ćw iartka 130 X oo X 60 1,0

b) k l i n k i e r n a p o s a j d z k i m a zeszkloną gór­

n ą powierzchnię.

Nr. nazw a wym iary waga

w mm 1 szt. w kg

l a 270 X 60 X 130 4,5

11 płytka gładka 160 X 35 X 160 1,8 12 płytka ryflow ana 160 X 35 X 160 1,8 13 płytka czterodziałowa 160 X 35 X 160 1,8

c) k l i n k i e r d o ł u |p 'a n i a n a l i c o w a - n i e m a zeszklone dwie powierzchnie: górną i dolną.

N r. nazwa wym iary waga

w mm 1 szt. w kg 2 cała do łupania 270 X 130 X (30 -f- 30) 4,5 4 dziew, do łupania 200 X 130 X (30 + 30) 3,0

4a i 200 X 100 X (30 + 30) 2,7

6 połów, do łupania 130 X 130 X (30 + 30) 2,0 8 beleczka do łup. 270 X 60 X (30 + 30) 2,0 10 ćw iartka do łup. 130 X 60 X (30 + 30) 1,0

Ponadto z klinkieru w yrabiane są podokienniki.

POSADZKI KAMIONKOWE (TERRAKOTOW E).

(Dane na podstawie cennika fir m y Dziewulski i Lange).

Posadzki kamionkowe w yrabiane są w nast. gatunkach:

• ' G a t u n e k 1 - s z y:

Bez żadnych wad, o powierzchni równej, bez wypukło­

ści, wklęsłości, lub wichrowatości, o jednostajnym czystym kolorze bez odcieni i plam.

Dopuszczalną tolerancja do — % mm.

G a t u n e k I / I I - !g i:

Płytki czyste w kolorze, równe, niewichrowate, z dopu­

szczalną tolerancją różnic do 1 m ilimetra, G a t |u n ie k I I - g i:

Różni się od pierwszych gatunków tylko pod względem zewnętrznego wyglądu. W gatunku II-gim dopuszczalne są niewielkie i nierażące różnice w odcieniach kolorów, nie­

jednostajne zabarw ienie powierzchni poszczególnych pły­

tek, drobne nieznaczne zaprószenia n a powierzchni płytki- lekka krzywizna, wklęsłość lub wichrowatość powierzchni z tolerancją różnic do 2 milimetrów.

G a t u n e k II I - c i:

Docuszczą usterki te same, co w gatunku II-gim, leęs

28

w wyższym stopniu, a więc w yraźne plamy, centki i od­

barwienia, lekkie uszkodzenia kantów i brzegów, oraz cien­

kie rysy n a brzegach do 3 centymetrów długości, powsta­

łe na skutek zbyt wysokiego ognia w piecach. Krzywizna pow'erzchni, wypukłość, wklęsłość lub wichrowatość odchy­

lenie powierzchni z tolerancją do 4 mm.

1 m e t r k w a d r , ośmiokątów ze wstawkami lub kwadratów o wym iarach około 16,8 X 16,8 X 1,6 cm i o wymiarach ok. 15 IX |15 ,X 1,5 cm, w a ż y o k o ł o 37 — 38 k g , o wymiarach 14,5 X 14,5 X 1,4 cm, w a- ż y o k o .ł o 33 >— 34 k g.

P ł y t k i s p r z e d a w a n e s ą n a s z t u jk i, l i c z ą c n la p o k r y c i e 1 nr :

35 sztuk o wymiarach około 44

47 51 117 100

16,8 X 16,8 cm 15 X 15 14,5 X 14,5 „ 15 X 17,2 10 X 11,4 10 X 10 R o d z a j e i k o l o r y .

O p i s wymiary w cm. kolory

kwadraty gładkie 10X 10 lub żółte i czerwone

jednokolorowe 5X5X1,1 szare i bronzowe

kwadraty gładkie 15X15X1,5 lub białe

; czarne

niebieskie i zie­

lub groszkowane 14,5X14,5X1,4 sześciokąty gładkie 15X17,2*1,5 lub lone jednokolorowe 11,4X10,X I ,1

kw adraty gładkie

lub ryflowane 16,8X16,8X1,6

żółte, szare, bia- ośmiokąty gł. jed­ 15X15X1,5 | łe w stawki rów- nokolorowe ze 14,5X14,5X1,4 >nież niebieskie wstawkami 16,8X16,8X1,6

1

x n

holkęle wąskie 15X3 lub 14,5X3

' 7

Ponadto w yrabiana je st posadzka bramowa 28 mm gru­

ba o wym. 15 X 15 i 14,5 X 14,5, płytki dywanowe „gor- seciki", kw adraciki i sześciokąty naklejane n a papier itd.

RURY KAMIONKOWE (PN/B-1500 DO 1507).

(według cennika Centrali Sprzedaży Wyrobów Kamionko- kowych w W arszawie).

Proste ru ry kamionkowe z- kołnierzam i:

Średn'ca ru ry Grub. ścianek Średn. m ufy W aga 1 mb w świetle mm mm w świetle mm ru r kg

100 16 164 17

125 17 194 20 -

150 18 222 26

200 20 278 ' 36

250 22 334 52

300 25 390 ' 65

350 28 446 8 5 .

400 30 ' " 500 ' ■ 105

450 33 558 . 125

•500 ■. 35 612 ■ 150

Ponadto w yrabiane są łuki ijk o lan a dla 45° i 90°, ru ry dziurkowane, ru ry z kołnierzami z obu końców, odgałęźniki, redukcje, syfony, nasady kominowe i wentylacyjne, dna dla kanałów betonowych, spody i w pusty kanałowe, żłoby i iiiu- szle.

PŁYTKI ŚCIENNE GLAZUROWANE (PN/B-329 i 330).

Z a s a d n i i c iz y m w y J i i i a r e m tych płytek j e s-t k j f a d r a t ś l : o d ł o w y o b o k a c h p o 150 m m i g r u b o ś c i 8 ni tai;

- Z tego zasadniczego wym iaru wytworzone są p o c h o d - n e:

30

1) c o d o w y m i a jr u

pasek pasek pasek

półkwadrat 75 X 150 mm 50 X 150

Ł/U s \ J.UU yf

37,5 X 150 „ 25 X 150 „

2) c o d o z a o k r ą g l e n i a k r a w ę d z i kw adrat — o jednej zaokr. krawędzi,

kw adrat — o dwuch równo], zaokr. krawędziach, k w adrat narożny 1— o dwuch prost. zaokr. krawędziach, kw adrat — o trzech zaokr. krawędziach,

półkwadrat — o krótszej zaokr. krawędzi, półkwadrat — o dłuższej zaokr. krawędzi,

półkwadrat — narożny lewy (dwie kraw. prost. zao k r.), półkwadrat — narożny praw y (dwie kraw. prost. zaokr.) pasek skrajny — o krótszej zaokr. krawędzie

3) c o d o k s z t a ł t u s p e c j a l n e g o cokół

a)' środkowy

b) naroże wklęsłe prawe c) naroże wklęsłe lewe d) naroże wypukłe prawe e) naroże wypukłe lewe żłobek.

Płytki ścienne d z i e l i s i ę :

a) w g b a r w y l i c a n a: białe i kremowe oraz majolikowe jedno- i wielobarwne,

b) w g j a k o ś c i n a: gatunek pierwszy, posiada­

jący n a stronie spodniej cechę gatunkow ą X, g a tu ­ nek drugi z cechą O i gatunek trzeci z cechą A , T o l e r a n c j e w y m i a r ó w . Dopuszczelne od­

chylenia od prostolinijności krawędzi, nie mogą przekra­

czać 1 % długości odnośnej krawędzi dla płytek I gatun­

ku i max. 1%% tejże długości dla płytek II gatunku. Od­

c h y le n i od płaszczyzny lica mogą wynosić dla gatunku I max. 1% i dla gatunku II max. 1%,% długości mierzo­

nych po przekątnej lub n a obwodzie płytki. Odchylenie od prostego k ąta n a długości krawędzi płytki nie może prze­

kraczać ± 1 -mm dla płytek I gatunku i ± 1,5 mm dla płytek II gatunku. Wspomniane odchylenia w płytkach III gatunku nie większe od 2% przy sprawdzeniu prostolinij­

ności krawędzi, względnie — 1,5 mm odchylenie od k ą ta prostego.

Rys. 28. Glazura cokół środkowy.

Rys. 29. Glazura — cokół praw y naroża

wklęsłego.

Rys. 30. Glazura — cokół praw y naroża

wypukłego.

-150-

Rys. 31. Glazura żłobek środkowy.

Z a b a r w i e n i e . Całkowita jednorodność natęże­

nia barw y płytki je st praktycznie nieosiągalną. Przy oglę­

dzinach z odległości jednego m etra dwuch obok ustawio­

nych płytek, różnica odcieni polewy dla gatunku I płytek białych i kremowych w inna praw ie całkowicie zanikać, dla gatunku II być słabo dostrzegalną. Przy innym zabar­

wieniu lub przy polewie wielobarwnej, płytki I i I I ga­

tunku mogą mieć słabo zauważalne różnice barw . Przy gatunku III różnice te w ystępują w yraźniej.

W a d y. Dopuszczalne są następujące drobne usterki w wyglądzie płytek:

32

Nazwa wady Gatu­

nek I

G atu­

nek II ' Gatunek III 1 Miejsce nie

pokryte polewą

Niedopuszczalne całkowicie

Nie większe od 0,5 cm2 na po­

szczególnej płytce. Płytek takich nie może być więcej po­

nad 20% dostawy 2 Plamy; nieró­

wności, miej­

sca zadymio­

ne lub prze­

palone, dro­

bne pęche­

rzyki, dziur­

ki lub pasem­

ka

Niedo­

strzegal­

ne

Słabo dostrze­

galne

Widoczne

3 Napływy k ra ­ wędziowe po­

lewy (wul- sty)

Niedo­

puszczal­

ne

Ledwie dostrze­

galne

Widoczne

4 Ryski włosko- wate (Haar-

• risse) polewy -

Dopuszczalne tylko przy majolikowych

5 Odkruszenie licowych krawędzi n a­

roży, odpry­

śnięcia pole­

wy

Niedo­

pusz­

czalne

Mało'do­

strze­

galne

Dostrzegalnie hiax. W 20%

dostaw y

6 Zalanie pole­

wą spodniej strony płytki

Max. 5%

płaszćzyz płytki

Max. 10$

płaszćzyz.

płytki

Max. 25$ _ płaszczyzny' 'p ły tk i '

N a s i ą Jt 1 i w o ś ć max. 15%.

W y t r z y m a ł o ś ć n a ściskanie min. 250 kg/cm".

T r w a ł o ś ć p o l e iw y. Polewa nie powinna od- pryskiwać i .płytka nie powinna pękać przy uderzeniu cię­

żarkiem 50 g swobodnie spadającym z wysokości 50 cm.

Płytki sprzedaje się n a ta11 lub n a sztuki, N a pokrycie powierzchn'. n r liczy się w sprzedaży 44 sztuki. Płytki p a ­ kowane są „w papier po 2 sztuki licem do lica i wiązane szpagatem w wiązki po 22 sztuki. Opakowanie to prze­

widziane je s t’ przy wysyłkach wagonowych. Przy przesył­

kach drobnicowych płytki ponadto należy pakować, w k lat­

ki z :iat drewnianych. i

KAFEL PIECOWY KWADRATELOWY (PN /B-520).

Czerep z gliny .zawierającej domieszki wapienne. Pole­

wa cynowa. Pod względem k s z t a ł t u i w y m i a- ■ r u rozróżnia się nast. typy:

(W ym iary dotyczące k afla w stanie obciętym) środkowy !— 210 'X 135 mm,

n a ro ż n y ') — (210 -}- 105) X 135 mm,

kształtowy środkowy — 210 lub 420 X 70 mm, kształtowy narożny — (210 lub 420 70) X 70 mm.

D o .p u s 7, c z a 1 n e t o l e r a n c j e :

Odchylenia od zasadniczych wymiarów lica k afla nie powinny przekraczać ± 2%. Różnica długości krawędzi równoległych nie może być większa niż ± 1 mm. Dopusz­

czalne skrzywienie w płaszczyźnie lica nie większe niż ± 1 mm.

W ym iar grubości płyty licowej 10 mm je st wymiarem minimalnym.

B a d a n d e k a f 1 i k w a d r a t e 1 o w y je h.

Dostarczone kafle bada się:

1. Na cek. czyl i istnienie rys włoskowatych w polewie.

Kafel badany umieszcza się w naczyniu z wodą n a 24 godziny. Po upływie tego czasu polewę wyjętego k a f la ‘pokryw a się czarną fa rb ą (może być również atram en t lub sadze), n a której uwidoczni się istnie­

nie, rys włoskowatych.

2. N a odpryskiwanie polewy, K afel po w y ję c u z wo­

dy, ja k w próbie pierwszej, lekko opukuje się młot- J) Typ kapslowy lub szufladkowy.

Kalendarz

Hfr-

K afle kwadrateTowe

r a _ _ _ 1 ~*I2\

Rys. 32. K afel kxvadratelowy środkowy.

1 15 -

i i

-135-

/o—.

j _ ™

-/05-

Ą /s. 3S. K afel kwadratelowy narożny kapslowy.

Rys. 34. K a fel kwadratelowy narożny szufladkowy.

kiem drewnianym n a narożach. O ile polewa odlatu­

je z czerepu glinianego w miejscach uderzenia, to kafel ten nie n ad aje się do przyjęcia.

KAFEL PIECOWY GŁADKI (BERLIŃ SK I) (PN /B-521).

Czerep i polewa ja k w k aflu kwadratelowym.

Rys. 35. K afel gładki Środkowy.

-141-

36

Rys. SG. K afel gładki narożny.

Pod względem k s z t a ł t u i w y m i a r u roz­

różnia się nast. typy:

.środkowy — 210 X 230 mm

narożny — (210 - f 105) X 230 mm

kształtowy środkowy — 210 lub 420 X 70 mm

„ narożny' —- (210 lub 420 + 70) X 70 mm O d c h y l e n i a od zasadniczych wymiarów lica k afla Jiie powinny przekraczać ± 2%. Różnica długości krawędzi równoległych nie może być większa n 'ż ± 1 mm. Dopu­

szczalne skrzywienie w płaszczyźnie lica nie większe niż

^ 1 mm.

W ym iar grubości płyty licowej 12 mm je st wymiarem minimalnym. Pozostałe n eomówione wym iary mogą być tolerowane w granicach ± 10%. Suma odskoków" obu-

stronnych od zewnętrznego lica ram py do krawędzi lica płyty k afla obciętego, to jest (b — c), w inna się mieścić w granicach 30 — 40 mm. Promień zaokrąglenia lica kaf­

la narożnego == 10 mm. B a d a n o k a f l i gładkich jak k a f i kwadratclowych.

K AFEL PIECOWY KOLOROWY (MAJOLIKOWY) (PN /B-522).

Czerep z gliny zwykłej lub szamotowej, pod polewą mo­

że być cienka płyta fajansow a. Polewa ołowiana łub alka­

liczna.

T y p y:

a) gładkie o krawędziach ostrych (jak berlińskie) b) o krawędziach ściętych (skos 3 X 6 mm) c) deseniowe z licem profilowanym.

W y m i a r y t o l e r a n c j e - ja k kafli berliń­

skich.

B a d a n i e n a cek i odpryskiwanis polewy jak kafi i kwadratelowych. Badaniu n a cek nie podlegają kafle sza­

motowe, gdyż cek jest tu zjawiskiem normalnym.

38

KAMIENIE I ROBOTY KAMIENIARSKIE

IN Ż. ARCH. M. P O P IE L , z udz. S. Sunderlanda.

W budownictwie używa się kamieni natu raln y ch wszel- ki eh spotykanych rodzajów:

1) narzutowe, albo erratyczne, zwane okrąglakami, polo- dowcowymi, a także polnymi.

2) magmowe albo krystaliczne, otrzymane

a) ze skał głębinowych, ogniowych: granity, m ikrogra- nity, sienity, dioryty, gabbro-noryty i t.p.;

b) ze skał wylewnych: bazalty, diabazy, porfiry, m elafiry;

oba rodzaje a) i b) na ogół baa-dzo w ytrzym ałe i od­

porne, o dużej twardości i małej ścieralności.

3) osadowe:

c) p o w Si t a ł e z p r o d u k t ó w m e c h a ­ n i c z n e g o w i e t r z e n i a innych skał powtórnie scementowanych; są to p i a s k o w c e i z l e p i e ń c e o lepiszczu gliniastym , wapien- no-ilastym, wapiennym, żelazistym lub krzemionko­

wym. C harakteryzują się one układem warstwowym i łatw ą podzielnością wzdłuż w arstw . Twardość, wy­

trzymałość i odporność bardzo różnorodna, w zależ­

ności od lepiszcza, wieku osadów i ich tw orzenia się.

Najsłabsze są piaskowce gliniaste i wapienno-ilaste, najlepsze krzemionkowe, które noszą nazwę kwarcy-

tów, o ile lepiszcze występuje w postaci krystalicznej*

Wśród _ piaskowców rozróżnić można skały two­

rzące się drogą stopniowego naw arstw iania pokła­

dów, naogół słabsze, i skały, w których pod wpły­

wem działania wysokich tem p era tu r i dużych ciś­

nień zaszła mniejsza lub większa krystalizacja le­

piszcza (kw arcyty), związana z zatraceniem w ar- stwowości.

d) p o w s t a ł e z e s c e m e n t o w a n y c h w a p i e n n y c h r e s z t e k o r g a n i z - m ó w żyjących w wodach morskich, rzadziej słod­

kich; są to w a p i e n i e, wartości technicz­

nej bardzo różnorodnej, zależnie od wieku i stopnia

r ll L N O

P O I N W

S A / t / .r

irtórt

scemeńtowania się cząsteczek. Rozróżniamy czysto osadowe wapienie miękkie ja k kreda, wapienie mięk­

kie budowlane, średnie, zbite, tw arde, i przeobrażo­

ne pod wpływem czynników górotwórczych (wyso­

kiej tem peratury i ciśnienia) mniej lub więcej skry­

stalizowane wapienie, nazwane m a r m u r a- m i, o bogatym użyleniu i dużych w alorach barw ­ nych.

Porow ate t r a w e r t y n y , t u f y i m a r ­ t w i c e a l b o n a ć i i e k o w c e , nie za­

w ierają zazwyczaj widocznych resztek organizmów, powstały drogą osiadania z roztworów wodnych ele­

mentów wyługowanych z innych skał wapiennych.

W apienie z dużą, dochodzącą do 50%, zaw artością m agnezji noszą nazwę dolomitów,

e) a 1 a, b a a t r y, miękkie, mało odporne i wy­

trzym ałe, przeświecające, bardzo dekoracyjne, użylo- ne; powstały w sposób podobny, ja k martwice, z to­

warzyszeniem pe­

wnych procesów c h e m i c z n y c h.

Mniej szalchetna odmiana alaba­

stru , zaw ierająca wodę chemicznie związaną, i po wy­

paleniu dająca ma­

te ria ł do zapraw, nosi nazwę gipsu.

Kamienie rodzi­

me w postaci zło­

ży skalnych wystę­

p u ją w Polsce tyl­

ko w południowej

i połudn. - wschod­

niej je j części, przeważnie wzdłuż granic ' państw a.

Część północna po­

siada jedynie ma­

te ria ł narzutowy.

Skały Polski, dające m ateriał kam ienny budulcowy i częściowo drogowy, podane są w tablicy poniższej. Uw­

zględniono tylko główne eksploatowane odmiany .

40

Kolor i zdolność" dopolero­ wania Różowo-bru- natnyi czer- wono-bruna- tny. Poleru­ je się. Szaryi s;a- ro-różowy. Poleruje się Czerwony Poleruje się.

■uid a\ qn(

($ęUjp/j6 a\

?jou|f»J9!Dę i 8 ' 0 - 8 S ‘0^(*98‘0

( * e s ‘ o

989‘0 - 8 S ‘0

ł u i d / j351

3JUBł51u6z BU

?50{GUiXzj]/^;\\ ^a Z 6 S 0 S -8 U T^*0861

S I

(*ZZZZ 8 8 ^ 8 -6 S IS

8 S 8 8 -

— 6S0S

ejU3[UJB>j j6ga\ ^{’" / 0}a\

;>£OA\![HbjSBjq o

3 0^ ‘0~ S 0 ‘ 0

<

N ... ...

80‘0 - 800*0

Kodzaj wy­ dobywanego materiału kamiennego rIOWO- KRYS1 Materiał dro­ gowy wszel­ kiego rodza­ ju, tłucznie, grysy, małe ciosy budow­ lane Materiały drogowe wszelkiego rodzaju, tłu­ cznie Materiały drogowe dro­ bne i grysy

Stacjako­ lejowa i odległość w km. 3KAŁYMAGfl Klesów31/, km. bocznica własna Klesów, do 3 km Klesów7 km Tomaszgród 6 km.

Kamienio­ łom, miej­ scowość, powiat, wo­ jewództwo A. .£ Puhacz Puhacz Sarneński Wołyńskie Szereg ka­ mieniołomów w Kłesowie Klesów Sarneński Wołyńskie Zawerecie Zawerecie Sarneński Wołyńskie

Rodzaj skały Granit drobnoziar­ nisty Granit Porfiryt Mikrogranit drobnoziar­ nisty Granit drobnoi śre- dnioziarnisty

Popielaty Polerujesię Bladoróżo­ wy, szarawy Poleruje się. Popielato-ró- żowy. Pole­ rujesię. Popielaty poleruje się (*9S‘0 - 8 S ‘0 (*oi'o (* n ‘o

(*6l ‘0 1 (*08'0 L t i i l -9 9 9 1 S8iT 6lfZ

(*8803 (*0803 :

993‘0—99l‘0 83’0 8S‘0

Kostka duża, krawężniki, drobne ciosy Ciosyśrednie Ciosyśred­ nie i duże Ciosyduże, kostka dro­ gowa

Tomaszgród 5 km. Tomaszgród 3 — 5 km. Tomaszgród 4 km Rokitnowo­ łyńskie, skąd 49kmwąsko- torówkido stacjiMoczu­ lanka,- 2km,

Łomsk, Biesiadka Łomsk Sąrneński Wołyńskie Smolarnia, Osikowy gród Szyczewo Sąrneński Wołyńskie Pohnyłe Pohnyłe Sąrneński Wołyńskie Moczulanka Moczulanka Kostopolski Wołyńskie

Granit średnio i gruboziar­ nisty Granit drobno: ł średnio- ziarnisty Granit drobno­ ziarnisty Granit drobno i śre- dnioziarnisty

42

Kolor i zdolność dopolero­ wania Jasnopopie­ laty, jasno różowy i kre­ mowy, pra­ wiebiały. Poleruje się Siwy, jasno- stalowy.Po­ lerujesię Siwy z nie­ bieskawym odcieniem. Poleruje się

*ui3 m qn|

(łjUJD/iB /A

??0U|i?i3[-ę (*63‘0

sU13/jB>)

3|UB]E!UBi BU (*89SS

ciusiajeij jBem % m

?50«!|łjbiSEM

zu‘o

Rodzaj wy­ dobywanego materiału kamiennego Drobne ciosy Ciosybardzo duże Ciosybardzo duże, kra­ wężniki, ma­ teriałydro­ gowe

Stacja ko­ lejowa i odległość w km. Rokitnowo­ łyńskie, skąd 64kmwąsko- torówki do st. Bielczaki, 2,5 km Równe,71 km z czego 68 km szosy Równe,74 km z czego 68km szosy

Kamienio­ łom, miej­ scowość powiat, wo­ jewództwoj Bielczaki Bielczaki Kostopolski Wołyńskie Hwozdów Hwozdów Rówieński Wołyńskie Hołyczówka kołocmenta­ rza. Hołyczówka Rówieński Wołyńskie

Rodzaj skały Granit średnio— i gruboziar­ nisty Granit drobnoziar­ nisty Granit drobno— ziarnisty

Szary.Pole­ rujesię Czarny. Po­ leruje się. Czarny.Po­ lerujesię. Czarny.Po­ leruje się.

(*o^‘o ( # I ‘0 - 8 0 ‘0

(*9V0 (*61‘0

(*SAfrS —0193

(*2i9S3 (*S803

os‘o F e'0 -S T ‘0

Materiały drogowe, ciosy średnie Materiały drogowe wszelkiego rodzaju, cio­ sydrobne Kostka dro­ gowa, ciosy małe, półbru- czek, tłuczeń Ciosymałe, kostka (od­ krywka)

Równe, 68kmszosy Klesów, 20kmwłasna wąsko torów- kadokamie­ niołomu Tomaszgród" 5 km Tomaszgród 8 km lub Ro­ kitno wołyń­ skie9 km

Korzec Korzec Rówieński Wołyńskie Jasnogórka J asnogórka Sameński Wołyńskie Kruszyna .Pczele" Tomaszgród Sameński Wołyńskie Dolina rzeki Lwy Ośnick Sameński Wołyńskie

Granit drobnoi śred- nio-ziarnisty Gabbro-no- ryt grubo­ ziarnisty Gabbro-no- ryt drobno' ziarnisty Gabbro-no- ryt drobno ziarnisty

44

Kolor i zdolność dopolero­ wania Czarnyprzy­ mglony. Po­ lerujesię. Ciemno-sza- ry. Poleruje się. Ciemno-po- pielaty. Po­ lerujesię. Ciemno-sza- ry. Poleruje się. '

•luda\ qnj (tŁLU3/jB M

?S0U|ej3p$ (*TS‘0 -

—9?‘0

(*1^ 0- - 8S‘0

(*W o—

— S8 0 slUD/jB>i

ajUBłBlubz BU

?ęotBiu^zj^^\ (*toss

—z m

U m z

-9S9T (*8i 8Z

—AS8T Bj U9iUJB>f

i6ba\ % M P50M!iMb!SB{si

\ .. _ ■

60‘Ó 8S‘0 61‘0

Rodzaj wy- . dobywanego matei'ialu kamiennego Drobne i średniecio­ sy(materiał półodkryw- kowy) Kostka .duża drobne ciosy Ciosyśred­ nie, krawęż­ niki, kostka duża Ciosybardzo duże, drogo­ we materia­ ły

Stacja ko­ lejowa i odległość w km. Rokitnowo­ łyńskie12 km Klesów9 km skąd.wąsko- torówka Tomaszgród 3 km Równe 74 kmz czego 68kmszosy

Kamienio­ łom, miej­ scowość powiat, wo­ jewództwo Kisorycze Kisorycze Sarneński Wołyńskie Wyry Wyry Sarneński Wołyńskie Szyczewo Szyczewo Sarneński Wołyńskie I Hołyczówka Hołyczówka 1 Rówieński 1 Wołyńskie

Rodzaj skały Gabbro- noryt średnioziar- nisty Dioryt średnioziar- nisty Dioryt gruboziarni- tsy Dioryt średnioziar- nisty

Ciemnopo­ pielaty. Po­ lerujesię. Czarno- popielaty Poleruje się słabo Czarno-po- pielaty. Pole­ ruje się słabo Ciemnopo­ pielaty Czerwony (*LS 0 3S‘0 (*89‘0 - 9 l ‘0

(*Ł9‘0

(*99‘0 -3 I'0

(*H‘0 (*8t ‘0

(*i98T 69TS 8 t9 8 -H 6 T (* z m

6883—8A03

U9L9& UfZLZ

2,9*1 88*0- 9Z‘0

88'O - H ‘O 01'0

L fl~ Z L ‘Q 86‘I ;■

Bardzoduże ciosy budow­ lane Kostka dro­ gowa, grysy, niewielkie ciosy Kostka dro­ gowa, tłucz­ nie i grysy Drobne ciosy

*2 -OW OlN >»

z &

fH 'cc Materiały drogowe

Klesów5 km bocznica własna Lubomirka 13km, wła­ sna wąsko- torówka Janowa Do­ lina 0 km Krzeszowice 4 łan. bocz­ nicawłasna Krzeszowice 5 km. włas­ nakolejka linowa

Zdiłów Zdiłów Sarneński Wołyńskie Berestowiec Berestowiec Kostopolski Wołyńskie Janowa Do­ lina, Janowa dolina Kostopolski Wołyńskie Niedźwie-. dziagóra Tęczynek Chrzanowski Krakowskie Miękinia Miękinia Chrzanowski Krakowskie

Sienit średnioziar- nisty Bazalt Bazalt Diabaz Porfir

46

Kolor i zdolność dopolero­ wania Czerwony i szaro-zielo- ny Szary Ciemnopo­ pielaty, bu­ dowa porfi­ rowa. Pole­ rujesię słabo i nie trzyma połysku

■lud m qnj {^cIUD/jB m

?£OU|BJ3|D$

(*6t>‘0—

—H‘0

( * w ‘o

(*93‘S—

—ZlfX ( * n ‘i - 6 f o

sujd/j6>|

3|U B łB ju 6z GU P?0|bujAzj;Aa\

9^61-0991

(*iST3 (*L6 IZ—

—f m

982,1 (*0iAZ—TS6I

B j U3 j LUD }6b<V\ % av

>50Mj[>lfe!SBU 86‘T—3A‘0 ZO‘^ - 8 9 ‘0

8S‘T -2 8 ‘0 9f-‘0

Rodzajwy­ dobywanego materiału kamiennego Materiały drogowe Materiały drogowe Ciosybudow­ laneśrednie, materiały drogowe

Stacjako­ lejowa i odległość w km. Krzeszowice 8km Alwernia, Regulicedo 5 km Nowy Targ, 28km

Kamienio­ łom, miej­ scowość powiat, wo­ jewództwo Sanka Zalas Chrzanowski Krakowskie Rudno,Regu- lice, Alwernia Chrzanowski Krakowskie Góra Wżar pod Czorsz­ tynem, Kluszkowce Nowotarski Krakowskie

Rodzaj skały Porfir Melafir Andezyt

en 3 u ~ c >»

O u£

I !

§,s ai nj 41 «- s °- i "

■JJJU

•c c <a -n

/v ro s u

> E * o*-SU . h

2 « i . D.TD UJ

S £ °

« c i f

iH

£ s

>»N c

> £ 55 o

w ^

>.:*

^ JO

N N

U IJ

B)KWARCYTYi PIASKOWCE Siwy Jasnoszary Jasnosiwy

hw+S U t‘o

fZ‘0

( .z i‘o—

—01‘0 {*fZ‘0 (*90‘0—80*0 OFIS—9811

8802

LIZ 8—

—08IS £838 9 0 n —186

89‘0

f-8‘0 W‘0—19‘0 TS'0 O 'Ci ¹ 00 00 ⁰

Materiał dro­ gowy. Pół­ bruczekśred­ nii drobny, tłuczeń Półbruczek średni i drob­ ny, tłuczeń Krawężniki, materiały drogowe Krawężniki, materiały drogowe

Zagnańsk, 7 km. własna bocznica wą­ skotorowa Zagnańsk10 km. własna bocznica wą­ skotorowa Jasicę, 20km. Wybranów- ka6 km.

g.Barcza Zagnańsk Kielecki Kieleckie g.Wiśniówka Zagnańsk Kielecki Kieleckie Rochów Annopol Kraśnicki Lubelskie Huta Szcze- rzecka HutaSzcze- rzecka Bobrka Lwowskie

4-*

> 1 > > > >

a O O O

03 03 n i c«

£ £ * £

48

Kolor i zdolność dopolero­ wania Siwy, kremo­ wy, żółtawy; Biały, siwy, żółtawy Kremowy i żółtawy Czerwony■

•uo m qn|

(*tUn/j6 m J50U|CJ3l3ę SU13/JB>|

3jUG]Gju6z EU P50|BUi’Azji/(ą\

s ElUSIUlCJi

iBem '% n

-

Rodzaj wy­ dobywanego materiału kamiennego i Materiały drogowe, krawężniki Bardzoduże ciosy Bardzoduże ciosy, toczaki Bardzoduże ciosy, toczaki

i

Stacja ko­ lejowa i odległość w km. i Wołków, 14 km. Kunów8 km. | • Kunów6 km. Kunów, .14km.

Kamienio­ łom, miej­ scowość powiat, wo­ jewództwo Tuczne Tuczne Przemyślań- ski Tarnopolskie Kunów, Bu­ kowie Kunów Opatowski Kieleckie Doły Bisku-' pie i Opacie Doły Opatowski Kieleckie Nosów Nosów Opatowski Kieleckie

Rodzaj skały Kwarcyt Piaskowiec krzemionko- wy Piaskowiec krzemionko­ wy Piaskowiec krzemionko­ wy

i Wiśniowo- czerwony Wiśniowo- czerwony

0 l

■N 'O O1 c

►aj"5 £ Ciemny wiśniowo- czerwony •Jasno-różo- wy.

Bardzoduże ciosy, toczaki Bardzoduże ciosy, toczaki Bardzoduże ciosy, toczaki 1 Bardzo duże' ciosy, toczaki Bardzoduże; ciosy, toczaki1

! Wąchock | 1 kim. XOO

o fc

Hz* 1 Skarżysko 8— 10 km. własna bocz­ nica Suchedniów 3 km. Suchedniów 4 km

Wąchock Wąchock Iłżecki Kieleckie Rataje Wąchock Iiżecki Kieleckie Rejów Rejów Kielecki Kieleckie Kopulak Suchedniów Kielecki Kieleckie Barania gó­ ra Suchedniów Kielecki Kieleckie

Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy

Kalendarz

50

Kolor i zdolność dopolero­ wania Biały, żółta­ wy,kremo- wo-różowy . Czerwony Kremowy Ceglasto- Czerwony

■ni3 qr>i (,-«.£UI3/j6 m

?joUlE19IDę

o n i

31 ug}bj 1162 bu

DJOiBLUAzj^AY ^m 68AI

EJUajUJB^

]6bm p/0 m

?50M|i>lbiSBM 09'8 iS ‘0

Rodzaj wy­ dobywanego materiału kamiennego Bardzoduże ciosy, osełki, toczaki Ciosyśred­ nie, materia­ ły drogowe Kamieńła­ many,mate­ riały drogo­ we Ciosyśred­ nie, kamień łamany,

Stacja ko­ lejowa i odległość w km. J astrząb 7 kmlub Szydłowiec, 5 km. Zagnańsk 3 km. Zagnańsk, 4 km. Zagnańsk, 10 km. z czego 8 km. szosy

Kamienio­ łom, miej­ scowość powiat, wo­ jewództwo Smiłów Szydłowiec Konecki Kieleckie Zagnańsk Zagnańsk Kielecki Kieleckie Zagnańsk Zagnańsk Kielecki Kieleckie Tumlin Tumlin Kielecki Kieleckie

Rodzaj skały Piaskowiec wapienno- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec krzemionko­ wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy

Ceglasto- czerwony Ceglasto- czerwony Biały, siwy, patynujesię naciemno­ szary Jasno-siwy, prawiebiały, patynujesię naciemno- siwy Zielony

i

ST‘0 3381—

—896 z i ' z —

—68‘0

Ciosyśred­ nie, kamień łamany, to­ czaki. Ciosyśred­ nie, kamień łamany, to­ czaki Ciosyniedu­ że, kamieńła­ many,drob. mat. drogo­ wy,toczaki Drobne ciosy, kamieńła­ many, drob. mat.drogo­ wy,toczaki Duże ciosy

Zagnańsk km. 10, z cze­ go8szosy Zagnańsk km. 14 z cze­ go11szosy Końskie, 3 km. Opoczno, 21km. lub wąskotor. Nowe Mias­ to 21km. Kozy G km.

Podgrodzie Tumlin Kielecki Kieleckie Wykień Cmińsk Kielecki Kieleckie Rogów Rogów Konecki Kieleckie Drzewica Drzewica Opoczyński Kieleckie Kozy Kozy Bialski Krakowskie

Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec żelazisto- krzemionko- wy Piaskowiec gliniasty Piaskowiec gliniasty Piaskowiec krzemionko­ wy