W realizacji postawionego celu badań i weryfikacji postawionych hipotez została wykorzystana metoda sondażu diagnostycznego oraz technika ankietowania, w skład której wchodziły następujące narzędzia badawcze: Wielowymiarowa Skala Akceptacji Utraty Sprawności (WSAUS) J. M. Ferrina, F. Chana, J. Chronister i C. Y. Chiu w polskiej adaptacji S. Byry; Kwestionariusz Nadziei Podstawowej (BHI-12) J.
Trzebińskiego i M. Zięby; Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES) R.
Schwarzera, M. Jerusalema zaadaptowana do warunków polskich przez Z. Juczyńskiego;
146
Skala Samooceny (TSCS) W. Fittsa w polskiej wersji J. Kirenko; Skala Wsparcia Społecznego (SWS) autorstwa K. Kmiecik-Baran; Kwestionariusz Siły Relacji Interpersonalnej (KSRI) A. Zbieg i A. Słowińskiej; Kwestionariusz COPE (The Coping Orientations to Problems Experienced), C. S. Carvera, M. F. Scheiera i J. K. Weintrauba w polskiej adaptacji S. Piątek i K. Wrześniewskiego; Skala Pierwotnej i Wtórnej Oceny Niepełnosprawności (SPWON) R. E. Dean i P. Kennedy’ego zaadaptowana do polskich warunków przez S. Byrę oraz kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji.
Wielowymiarowa Skala Akceptacji Utraty Sprawności (WSAUS) pozwala na pomiar akceptacji niepełnosprawności rozumianej wielowymiarowo zgodnie z teorią B.
Wright. Oryginalna wersja kwestionariusza została opublikowana w 2011, a jej autorami są J. M. Ferrin, F. Chan, J. Chronister i C. Y. Chiu. Skala składa się z czterech podskal:
Zmniejszenie znaczenia cech fizycznych w stosunku do innych wartości; Poszerzenie zakresu wartości; Przeformułowanie wartości względnych na wartości stałe; Ograniczenie skutków niepełnosprawności. Liczba twierdzeń wynosi 42, a każde z nich jest oceniona na czterostopniowej, skali gdzie 1 oznacza zdecydowanie się nie zgadzam, a 4 zdecydowanie się zgadzam. Uzyskane w ten sposób wyniki wskazują na natężenie określonych przemian wartości, które odzwierciedlają akceptację wartości. Polska wersja skali zawiera zadowalające właściwości psychometryczne zarówno w zakresie rzetelności (alfa Cronbacha: podskala I – 0,89; podskala II – 0,88; podskala III – 0,86; podskala IV – 0,79), jak i stabilności (r- Pearsona w poszczególnych podskalach zawiera się w przedziale od 0,61 do 0,88) (S. Byra, 2017c, s. 42-48).
Kwestionariusz COPE (The Coping Orientations to Problems Experienced), autorstwa C. S. Carvera, M. F. Scheiera i J. K. Weintrauba. Pozwala on na określenie preferencji badanych osób w zakresie ośmiu stylów i 8 strategii radzenia sobie.
Zgrupowane są one w takich skalach jak: koncentracja na problemie (PRO), koncentracja na emocjach i ich wyładowaniu (EM), zaprzeczenie (ZAP), akceptacja (AKC), poszukiwanie emocjonalnego wsparcia (WS), zwracanie się ku religii (REL), używanie alkoholu lub innych środków odurzających (ALK), poczucie humoru (HUM).
Kwestionariusz ten został zaadaptowany do warunków polskich przez K.
Wrześniewskiego. Właściwości psychometryczne polskiego kwestionariusza są satysfakcjonujące: wskaźnik rzetelności w zakresie poszczególnych podskal waha się od 0,62 do 0,93 (alfa Cronbacha), natomiast wskaźnik stabilności wewnętrznej utrzymuje się w granicach 0,60-0,80 (r Pearsona) (K. Wrześniewski, 1996, s. 35-45).
147
Kwestionariusz Nadziei Podstawowej (BHI-12) autorstwa J. Trzebińskiego i M.
Zięby składa się z 12 twierdzeń. Zadaniem osoby badanej jest ocenienie na pięciostopniowej skali stopnia, w jakim zgadza się z poszczególnymi stwierdzeniami, gdzie 1 oznacza zdecydowanie nie zgadzam się, a 5 zdecydowanie zgadzam się.
Kwestionariusz pozwala na ustalenie ogólnego poziomu nadziei podstawowej osoby badanej, wyrażającej się w jej przekonaniu, że świat, w którym żyje jest sensowny, uporządkowany i pozytywnie ustosunkowany względem jednostki. Kwestionariusz zawiera satysfakcjonujące właściwości psychometryczne, wskaźnik zgodności wewnętrznej wynosi 0,70 (alfa Cronbacha), natomiast stabilności 0,62 (r Pearsona) (J.
Trzebiński, M. Zięba, 2003b, s. 8-9).
Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES) opracowana przez R.
Schwarzera i M. Jerusalema umożliwia określenie nasilenia ogólnego przekonania osoby co do skuteczności jego radzenia sobie z sytuacjami trudnymi oraz przeszkodami. Skala składa się z 10 twierdzeń, ocenianych przez badanego na 4-stopniowej skali. Została ona zaadaptowana do warunków polskich przez Z. Juczyńskiego. Jak wskazuje autor, właściwości psychometryczne narzędzia są zadowalające: wskaźnik zgodności wewnętrznej wynosi 0,85 (alfa Cronbacha), a wskaźnik stabilności narzędzia przyjmuje wartość 0,78 (r Pearsona) (Z. Juczyński, 2001, s. 167).
Skala Samooceny (TSCS) autorstwa W. Fittsa powstała na przełomie lat 50-tych i 60-tych w Stanach Zjednoczonych. Składa się ona ze 100 twierdzeń. Osoba badana ma za zadanie ustosunkować się do tego, na ile dane twierdzenie jest prawdziwe w odniesieniu do niej, dokonując odpowiedzi na 5 stopniowej skali. Umożliwia określenie poziomu samooceny w zakresie poszczególnych wymiarów: tożsamości, samokrytycyzmu, zachowania, akceptacji, Ja fizycznego, Ja osobistego, Ja moralno-etycznego, Ja społecznego, Ja rodzinnego. W pracy została wykorzystana polska wersja skali J. Kirenki (2002, s. 187-188).
Skala Wsparcia Społecznego (SWS) opracowana przez K. Kmiecik-Baran umożliwia określenie rodzaju oraz siły wsparcia, jakie jednostka otrzymuje od innych z uwzględnieniem źródeł wsparcia. Skala obejmuje cztery rodzaje wsparcia społecznego:
informacyjne, instrumentalne, emocjonalne i wartościujące. Ma ona formę kwestionariusza, w którym każdemu z czterech rodzajów wsparcia odpowiadają trzy twierdzenia pozytywne i jedno negatywne. Osoba badana ma za zadanie ocenić w 16 pozycjach otrzymywanie wsparcia kolejno od: rodziców, rodzeństwa, innych krewnych, kolegów z uczelni/pracy, kolegów z osiedla, sąsiadów, nauczycieli/pracowników oraz
148
obcych. Sporządzone narzędzie posiada satysfakcjonujące właściwości psychometryczne:
wskaźnik rzetelności waha się w poszczególnych podskalach od 0,79 do 0,89 (alfa Cronbacha) (K. Kmiecik-Baran, 1995, s. 202-212).
Kwestionariusz Siły Relacji Interpersonalnej (KSRI) A. Zbieg i A. Słowińskiej, składa się z 27 stwierdzeń, które są pogrupowane w trzy skale, zgodne z trzema wymiarami siły relacji czasem, intymnością i podobieństwem. Osoby badane mają za zadanie określić stopień, w jakim każde stwierdzenie charakteryzuje daną relację posługując się 7-stopniową skalą, gdzie 1 oznacza zupełnie nie opisuje naszej relacji, a 7- w pełni opisuje naszą relację. Właściwości psychometryczne kwestionariusza są zadowalające: wskaźnik rzetelności w zakresie poszczególnych podskal waha się od 0,80 do 0,91 (alfa Cronbacha), z kolei wskaźnik stabilności wewnętrznej utrzymuje się w granicach 0,50-0,80 (r Pearsona) (A. Zbieg, A. Słowińska, B. Żak, 2015, s. 344-347).
Skala Pierwotnej i Wtórnej Oceny Niepełnosprawności (SPWON) R. E. Dean i P.
Kennedy’ego składa się z 33 twierdzeń ocenianych przez badanego na 6-stopniowej skali.
Pozwala ona na pomiar oceny niepełnosprawności w dwóch wymiarach: oceny wtórnej oraz pierwotnej, zgodnie z rozumieniem przyjętym w modelu stresu i radzenia sobie autorstwa R. S. Lazarusa i S. Folkman (1984). Składa się ona z 6 podskal szczegółowych:
Przerażające przygnębienie (PP), Przytłaczające niedowierzanie (PN), Negatywna percepcja niepełnosprawności (NPN), Zdecydowana determinacja (ZD), Wzrost i odporność (WR), Osobista zdolność działania (OZD) oraz dwóch nadrzędnych:
Katastrofalna negatywność (KN) i Zdeterminowana odporność (ZR). Skala została zaadaptowana do warunków polskich przez S. Byrę. Właściwości psychometryczne narzędzia są wysoce zadowalające. Wskaźniki zgodności wewnętrznej wynosi od 0,71 do 0,85 (alfa Cronbacha), z kolei stabilności- 0,79- 0,90 (r Pearsona) (S. Byra, 2017c, s. 20-29).