Sytuacja psychospołeczna kobiet z niepełnosprawnością ruchową

Mając na celu dogłębne poznanie i zrozumienie sytuacji życia kobiet z niepełnosprawnością, należy przede wszystkim zapoznać się z napotykanymi przez nie codziennymi problemami i trudnościami. Sytuacja psychospołeczna jednostki z niepełnosprawnością stanowi bowiem kompendium wiedzy o jej funkcjonowaniu.

Obejmuje ukryte, mniej konkretne i złożone problemy osoby z niepełnosprawnością, które determinowane są przez sposób postrzegania przez nią obiektywnej rzeczywistości oraz własnej sytuacji (B. L. Block, 1999, s. 29). Należy jednak mieć na uwadze, aby zagadnienie to nie było rozpatrywane tylko i wyłącznie w kategoriach wiktymologii, tzn.

trudności, nieszczęścia i różnorodnych problemów analizowanej grupy osób. Zawężenie do negatywnych aspektów psychospołecznego funkcjonowania osób z niepełnosprawnością z całą pewnością nie odda złożoności sytuacji życiowej tych osób.

Ponadto spowoduje, że obraz ten będzie niezwykle zaburzony (P. Majewicz, 2012, s. 7).

Zwrócenie uwagi na pozytywne doświadczenia identyfikowane wśród jednostek z nabytą niepełnosprawnością ruchową, pozwoli na ukazanie pełniejszego obrazu życia tych osób (S. Byra, 2015b, s. 69-70). Zatem szczegółowe przedstawienie i przeanalizowanie sytuacji psychospołecznej kobiet z niepełnosprawnością ruchową, będzie miało wyższą wartość poznawczą wówczas, kiedy będzie obejmowało zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty ich funkcjonowania.

Niepełnosprawność i jej psychospołeczne oraz biologiczne skutki powodują wystąpienie istotnych utrudnień w realizacji zadań rozwojowych, pojawiających się w ciągu życia osób z niepełnosprawnością. Każdy z rodzajów niepełnosprawności ruchowej obejmuje zespół ogólnych problemów, z jakimi spotykają się osoby z niepełnosprawnością bez względu na rodzaj posiadanej dysfunkcji. Niemniej jednak, każdy z rodzajów niepełnosprawności generuje także swoiste dla siebie problemy, zależne od rodzaju uszkodzonego narządu. Analogicznego zróżnicowania problemów osób z niepełnosprawnością w zakresie realizacji zadań rozwojowych dokonuje płeć. Niektóre zadania stają się trudniejsze w realizacji zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Z kolei w obszarze pozostałych mogą pojawić się istotne różnice w utrudnieniach w zależności od posiadanej płci (L. Marszałek, 2006, s. 117-118).

56

Zagadnienie sytuacji psychospołecznej kobiet z niepełnosprawnością ruchową, zostanie omówione w odniesieniu do najważniejszych kategorii na płaszczyźnie ich funkcjonowania psychologicznego (obraz ciała, poczucie własnej wartości, stres i depresja, seksualność, nawiązywanie i budowanie relacji intymnych) oraz społecznego (rola małżeńska i macierzyńska, zatrudnienie, postawy społeczne, przemoc, wykluczenie).

Atrakcyjność fizyczna i posiadanie idealnego ciała wśród kobiet są wysoko cenione we współczesnym świecie. Zdaniem C. S. Rand i B. Wright (2001, s. 45) większa presja w tym zakresie wywierana jest na kobietach i dziewczętach niż mężczyznach i chłopcach. Normy kobiecego ciała kreowane są w oparciu o stereotypowe oczekiwania społeczne, w oparciu o które stawiane są mu wymagania, aby było podziwiane, akceptowane i pożądane. Wyznaczają one tym samym kryteria wartościowania, analizowania i klasyfikowania ciał. Pomimo, że kobiety narażone są na panujące w społeczeństwie standardy idealnego wyglądu, to w odniesieniu do kobiet z niepełnosprawnością ruchową, można podkreślić napotykane przez nie wyjątkowe okoliczności na drodze ku sprostaniu tym oczekiwaniom. Bardzo często są one stygmatyzowane z uwagi na naruszanie przez nie norm estetycznych oraz kształtu ciała, obowiązujących w danym środowisku (D. E. Taub, P. L. Fanflik, P. A. Mclorg, 2003, s.

159). Mimo tego, jak wskazują wyniki badań C. A. Tighe (2001, s. 511), w przypadku kobiet z niepełnosprawnością ruchową, bardzo wyraźną cechą pojawiającą się w ich narracjach, była presja związana ze zdefiniowaniem swojego zdrowia i wyglądu w oparciu o normy osób pełnosprawnych. Kobiety te starały się dopasować obraz własnego ciała i własnych doświadczeń do ograniczonych społecznych kanonów w tym zakresie.

Zdaniem autorki porównywanie się ze społecznymi normami pełnosprawnych jednostek, pozwoliło badanym kobietom na głębsze zrozumienie własnej niepełnosprawności oraz siebie.

D. E. Taub, P. L. Fanflik i P. A. Mclorg (2003, s. 164-171) przeprowadzili badania mające na celu ukazanie informacji, w jaki sposób kobiety z niepełnosprawnością

„internalizują” społeczne normy idealnego ciała oraz jakie są ich reakcje na niezgodność obrazu ich ciała z tymi standardami. Eksploracje dostarczyły informacji, że kobiety z niepełnosprawnością ruchową w odniesieniu do społecznych oczekiwań idealnego ciała, przejawiają negatywne reakcje emocjonalne oraz strategię „stigma management”

(zarządzania piętnem). Najczęstszymi reakcjami emocjonalnymi na próby dostosowania się do norm idealnego kobiecego ciała jest gniew skierowany na siebie i na normatywne ograniczenia oraz niezadowolenie z własnego wyglądu. Strategia „stigma management”

57

stosowana jest przez kobiety z niepełnosprawnością ruchową w celu normalizacji, ukrycia lub odwrócenia uwagi od piętna ich niepełnosprawności. Badania D. Hassouneh-Phillips i E. McNeff (2005, s. 233) wykazały, że kobiety z niepełnosprawnością ruchową mają gorszy obraz ciała w porównaniu z pełnosprawnymi kobietami. Ponadto autorki dowiodły, że im bardziej widoczna niepełnosprawność cechuje kobietę, tym w większym stopniu postrzega ona siebie jako osobę nieatrakcyjną.

Kobiety z niepełnosprawnością ruchową z powodu lekceważących reakcji społeczeństwa na niepełnosprawność, często uważają, że ich ciało jest „źródłem bólu, poczucia winy i zawstydzenia” (N. Begum, 1992, s. 77). Zdaniem B. Rybarczyka i współpracowników (1995, s. 95) takie postrzeganie siebie prowadzi do poczucia niższości, unikania interakcji społecznych oraz niewłaściwej koncepcji własnego ciała.

Co więcej, naciski społeczne na idealny wygląd, spowodowały wzrost częstości występowania zaburzeń odżywiania wśród kobiet z niepełnosprawnością ruchową (S. M.

Gross, H. T. Ireys, S. L. Kinsman, 2000, 95-96).

Zasadniczo marginalne z punktu widzenia osób pełnosprawnych może wydawać się ograniczenie, z jakim spotykają się osoby z niepełnosprawnością w życiu codziennym, a dotyczące niedogodności i niemożności dokonywania zakupu pasujących do nich ubrań.

To nieistotne z pozoru zagadnienie, okazuje się być zdaniem H. M. de Klerk i L.

Ampousah (2003, s. 1132-1133), niezwykle ważnym i często zgłaszanym problemem przez osoby z niepełnosprawnością. Autorzy w swych eksploracjach podkreślają, że środowisko handlowe w wielu przypadkach nie zostało zaplanowane i zorganizowane zgodnie z potrzebami osób z niepełnosprawnością ruchową. Niejednokrotnie kobiety z różnego rodzaju niepełnosprawnościami nie są w stanie znaleźć ubrań, które będą jednocześnie modne, wygodne, gotowe do założenia bezpośrednio po zakupie oraz pasujące do ich ograniczeń ciała. Zdaniem autorek jest to niezwykle ważny aspekt funkcjonowania kobiet z niepełnosprawnością ruchową, ponieważ wygląd zewnętrzny (w tym noszone ubrania), służą m.in. do pokazywania statusu, autoekspresji, pełnią rolę identyfikacji i pokazują różnice kulturowe, ale także przyczyniają się do budowania poczucia atrakcyjności, własnej wartości oraz dobrego samopoczucia.

M. A. Nosek i R. B. Hughes (2003, s. 226-227), w oparciu o różnice płciowe, wskazują w swych badaniach głównie na takie czynniki funkcjonowania kobiet z niepełnosprawnością, jak stres i depresja. Kobiety z niepełnosprawnością zgłaszają wyższy poziom stresu oraz co najmniej dwukrotnie częściej doświadczają depresji w porównaniu z niepełnosprawni mężczyznami (por. E. S. Rotarou, D. Sakellariou, 2018, s.

58

367). Potwierdzają to również wyniki badań J. P. Niemeier (2008, s. 166), które wskazują na różnice międzypłciowe w zakresie reakcji emocjonalnych na niepełnosprawność badanych kobiet i mężczyzn z nabytymi uszkodzeniami. Autorka podkreśla istnienie różnic płciowych nie tylko w odniesieniu do depresji, ale także w obrębie przeżywanego żalu i lęku. Co więcej, płeć jest czynnikiem różnicującym ocenę sensu życia mężczyzn oraz kobiet z niepełnosprawnością. To niepełnosprawne ruchowo kobiety (w porównaniu z mężczyznami), są znacznie bardziej narażone na niezadowolenie z życia i nie dostrzeganie w nim sensu (E. J. Konieczna, 2010, s. 81-82).

Jak wynika z badań C. B. Warner i współpracowników (2017, s. 1), wsparcie społeczne ma istotny wpływ dla poziomu depresji i samotności starszych kobiet z niepełnosprawnością. Zdaniem autorów przyczyn depresji należy upatrywać w fizycznym bólu związanym z niepełnosprawnością oraz w samotności. Inni autorzy (np. D.

Hassouneh i in., 2013, s. 1-13) są zdania, że kobiety z niepełnosprawnością ruchową w porównaniu z pełnosprawnymi kobietami, mają mniejsze rezerwuary zdrowia, co przekłada się na skuteczne radzenie sobie przez nie z objawami depresji. W tym miejscu warto przedstawić doniesienia z badań M. A. Nosek, R. B. Hughes i S. Robinson-Whelen (2008, s. 174-178), które analizując złożoną interakcję pomiędzy czynnikami fizycznymi, psychicznymi, społecznymi a depresją kobiet z niepełnosprawnością ruchową są zdania, że wiele z nich może doświadczać jej objawów, niekoniecznie spełniających jej kliniczną formę. Ponadto według autorek publikacji, czynnikami zwiększającymi depresję u kobiet z niepełnosprawnością ruchową są m.in.: ograniczenia funkcjonalne, wtórne komplikacje i ograniczenia zdrowotne, zachowania zdrowotne rozumiane jako styl życia, czynniki społeczno- ekonomiczne, przemoc, seksualność, samoocena, stres, bariery środowiskowe oraz te związane z dostępem do opieki zdrowotnej. M. A. Nosek, R. B. Hughes i S.

Robinson-Whelen (2008, s. 180) podkreślają, że aby kobieta z niepełnosprawnością ruchową mogła otrzymać odpowiednią dla niej pomoc w przypadku depresji, psychologowie, klinicyści i usługodawcy w swych działaniach pomocowych, muszą uwzględnić i zrozumieć złożoność zjawiska depresji w kontekście płci i niepełnosprawności.

Pomimo tego, że to kobiety z niepełnosprawnością ruchową istotnie częściej niż niepełnosprawni mężczyźni przeżywają depresję i negatywne emocje związane z nabyciem trwałych ograniczeń, to właśnie w odniesieniu do kobiet badacze (m.in. C. Z.

Kalpakjian i in., 2014; Y. Jin, J. Xu, D. Liu, 2014; N. Ogińska-Bulik, M. Kobylarczyk, 2017) ujawnili wyższy wzrost potraumatyczny. Zatem w przypadku kobiet z

59

niepełnosprawnością ruchową obserwowana jest większa tendencja do postrzegania korzyści, pozytywnych zmian w obliczu nieszczęśliwych zdarzeń życiowych niż u mężczyzn z niepełnosprawnością (S. Byra, 2017a, s. 21).

Kolejnym aspektem analizowanego psychospołecznego funkcjonowania kobiet z niepełnosprawnością jest zagadnienie ich tożsamości seksualnej. Funkcjonowanie seksualne oraz obraz ciała wpływa na samoocenę i stanowi także podstawowy aspekt zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia kobiet z niepełnosprawnością ruchową (D. Hassouneh-Phillips, E. McNeff, 2005, s. 227). Ponadto w badaniach V. Moin, I.

Duvdevany i D. Mazor (2009, s. 93), stwierdzono silną korelację pomiędzy satysfakcją seksualną a zadowoleniem z życia u kobiet z niepełnosprawnością ruchową. Potwierdzają to również doniesienia z badań G. Taleporosa i współpracowników (2002, s. 182-183) oraz M. P. McCabe, R. A. Cummins i A. A. Deeks (2000, s. 115).

Zdaniem A. Beckwith i M. Kwai-Sang You (2013, s. 313), znaczenie potrzeb i zainteresowań seksualnych kobiet z niepełnosprawnością zmniejsza się natychmiast po urazie, ponieważ jako priorytetowe traktują one podstawowe potrzeby przetrwania.

Zaburzenie życia seksualnego zaobserwować można także w przypadku małżeństw, w których trakcie trwania kobieta nabyła niepełnosprawności. Wówczas osłabienie więzi seksualnej jest na ogół wynikiem niechęci męża do okaleczonej lub chorej partnerki (M.

Chodkowska, 2005, s. 9). Jak wynika z badań K. Altuntug i współpracowników (2014, s.

228), dysfunkcja seksualna jest powszechnym problemem kobiet z niepełnosprawnością ruchową. Dlatego też autorzy badań postulują, aby poradnictwo medyczne związane ze zdrowiem seksualnym, zostało uzupełnione o zagadnienie wpływu skutków wynikających z niepełnosprawności ruchowej na aktywność seksualną jednostek.

Pojawiające się zmiany w życiu seksualnym kobiet z niepełnosprawnością ruchową M. Kreuter i współpracownicy (2011, s. 158) podzielili na te o charakterze fizycznym (np. zmienione odczucia, trudności z osiągnięciem orgazmu, problemy z pęcherzem lub jelitem, trudności z poruszaniem się i pozycjonowaniem ciała) oraz psychologicznym (uczucie nieatrakcyjności lub mniejszej atrakcyjności, brak wiary w siebie i trudności w znalezieniu partnera). Ponadto badane kobiety sygnalizowały, że pomimo pojawienia się niepełnosprawności nadal wiele z nich jest aktywnych seksualnie.

Podkreślały one również znaczenie otwartych i szczerych rozmów z partnerem życiowym na temat ich potrzeb i pragnień seksualnych, a także ich zrozumienie i wrażliwość na nie.

Potrzebę dyskusji w tej kwestii sygnalizują również G. Taleporos i M. P. McCabe (2003, s. 359; por. G. Taleporos, M. P. McCabe, 2005, s. 637), którzy wykazali, że w

60

grupie osób z niepełnosprawnością ruchową, to badane kobiety miały o wiele wyższe poczucie własnej seksualności oraz znacznie częstsze doświadczenia seksualne niż badani mężczyźni. Różnice płciowe w zakresie funkcjonowania seksualnego osób z niepełnosprawnością, przedstawia również J. Kirenko (2015, s.15). Autor podkreśla, że samoocena roli seksualnej kobiet jest znacznie niższa od samooceny mężczyzn. Kobiety znacznie częściej w porównaniu z mężczyznami, posiadały poczucie braku sprawności w roli seksualnej. Jednocześnie akceptowały siebie jako kobiety. Z kolei mężczyźni w niższym stopniu odznaczali się poczuciem małowartościowości i niższości oraz niewiarą w jakiekolwiek możliwości zmiany ich funkcjonowania w tej roli. Częściej natomiast akceptowali siebie w roli seksualnej, traktując pojawiające się trudności seksualne jako epizodyczne i przejściowe.

V. Moin, I. Duvdevany i D. Mazor (2009, s. 92), wykazali, że kobiety z niepełnosprawnością ruchową posiadają te same potrzeby i pragnienia seksualne, co pełnosprawne kobiety. Jednakże, jak pokazują badania w przypadku kobiet z niepełnosprawnością takie zmienne jak obraz ciała, satysfakcja z życia seksualnego oraz ich samoocena seksualna były zdecydowanie niższe w porównaniu z pełnosprawnymi kobietami. Większe różnice w tym zakresie obserwowane były wśród młodych kobiet (21-30 lat). Autorzy podkreślają zatem konieczność indywidualnego podejścia do badanych kobiet z niepełnosprawnością. Zostało to uzasadnione uzyskaniem w badaniach znaczących różnic interpersonalnych między badanymi. Z kolei jak donoszą badania A.

Vansteenwegena, I. Jans i A. T. Revell (2003, s. 289) na postawę kobiet z niepełnosprawnością ruchową wobec seksualności znaczący wpływ ma posiadany poziom wykształcenia. Mianowicie im wyższe wykształcenie cechuje kobietę, tym bardziej akceptuje ona pewne zachowania i sytuacje seksualne.

Z kolei A. Beckwith i M. Kwai-Sang Yau (2013, s. 313-323), w swych badaniach dotyczących rekonstrukcji seksualności kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego wykazały, że najważniejszą przeszkodą dla pozytywnej tożsamości seksualnej badanych, jest niezadowolenie z wyglądu własnego ciała. Autorzy określili w swych badaniach pozytywne aspekty ułatwiające rekonstrukcję tożsamości seksualnej kobiet z niepełnosprawnością ruchową. Wymieniają oni akceptację „nowego” ciała, reintegrację ról i życia domowego, poprawę pewności siebie i umiejętności komunikacyjnych, wsparcie partnera oraz pozytywne doświadczenia seksualne. Ponadto badacze zwracają uwagę, że przeciwne czynniki, takie jak niekorzystny wizerunek ciała, niskie poczucie własnej wartości, utrata pełnionych ról oraz niewystarczająca rehabilitacja seksualna osób

61

z niepełnosprawnością, będą miały długotrwały wpływ na realizację tych pozytywnych aspektów. Na inne bariery dla rekonstrukcji tożsamości seksualnej kobiet z niepełnosprawnością ruchową zwracają uwagę V. Moin, I. Duvdevany i D. Mazor (2009, s. 92), wymieniając społeczną izolację oraz negatywne postawy innych ludzi w kontekście seksualności osób z niepełnosprawnością.

Podejmując próbę opisania psychospołecznej sytuacji kobiet z niepełnosprawnością ruchową w aspekcie ich społecznego funkcjonowania, należy omówić problem, który jest dosyć często pomijany w literaturze przedmiotu oraz praktyce życia tych kobiet, dotyczący nawiązywanie kontaktów i budowanie intymnych relacji.

Jest to o tyle istotne, że niepełnosprawność kobiet znacznie utrudnia im znalezienie partnera (A. Wołowicz-Ruszkowska, 2013, s. 227), a także osłabia związki emocjonalne z obecnym partnerem (A. Długołęcka, 2011, s. 56). W związku z tym, w momencie nawiązywania pierwszych relacji z mężczyznami czy uczestniczenia w randkach, są one zazwyczaj starsze niż pełnosprawne kobiety (C. A. Howland, D. H. Rintala, 2001, s. 47-49). Przyczyn takiego stanu rzeczy, naukowcy dopatrują się m.in. w tkwiących w społeczeństwie stereotypach (M. R. Nario-Redmond, 2010, s. 471), obecnym w społeczeństwie ideale kobiecości i kanonie piękna (C. J. Gill, 1996, s. 183), postawach najbliższych członków rodziny (D. H. Rintala i in., 1997, s. 231), obawach kobiet z niepełnosprawnością przed odtrąceniem oraz w braku doświadczenia i wiedzy kobiet z niepełnosprawnością w zakresie nawiązywania i podtrzymywania relacji z innymi, a także w negatywnych postawach kobiet względem posiadanej niepełnosprawności i samych siebie (C. A. Howland, D. H. Rintala, 2001, s. 41, 48, 53-54). Same kobiety z niepełnosprawnością zwracają uwagę na bariery psychologiczne i społeczne związane z wchodzeniem w związki intymne. Utrudnienia natury społecznej obejmują na ogół społeczne przekonania o aseksualności i nieatrakcyjności kobiet z niepełnosprawnością. Z kolei ograniczenia społeczne dotyczą stereotypów i próby zinternalizowania negatywnego obrazu własnej osoby (E. Ciaputa, A. Król, M. Warat, 2014, s. 299).

L. Marszałek (2006, s. 152-153), w swych jakościowych badaniach zleciła kobietom z niepełnosprawnością sprecyzowanie oczekiwań względem swych przyszłych partnerów życiowych. Jak wynika z badań, zarówno kobiety z niepełnosprawnością, jak i pełnosprawne cenią sobie u partnerów podobne cechy. Jednakże kobiety z niepełnosprawnością oczekują ze strony partnera gotowości do troskliwości i opieki względem nich oraz rodziny, natomiast kobiety pełnosprawne zwracają uwagę przede wszystkim na więzi uczuciowe. Występowanie różnic w zakresie doboru partnera przez

62

kobiety pełnosprawne i z niepełnosprawnością podkreślają również C. A. Howland i D.

H. Rintala (2001, s. 49). Autorzy zasadniczych rozbieżności w tym zakresie upatrują w nierealistycznych i wyidealizowanych oczekiwaniach kobiet z niepełnosprawnością względem przyszłego partnera, opartych na pożądanych obrazach wykreowanych przez media.

W wielu przypadkach kobiety z niepełnosprawnością ze strachu przed samotnością, decydują się na zawieranie relacji z przypadkowymi mężczyznami. Mimo, że jak akcentują one same, szukają przede wszystkim kogoś, kto będzie w stanie zaakceptować ich niepełnosprawność. Należy podkreślić, że takie desperackie zachowanie oraz próby utrzymania związku za wszelką cenę, niejednokrotnie prowadzą do zbytniej uległości kobiet względem swoich partnerów, a w skrajnych przypadkach

„przyzwolenia” na stosowanie wobec nich przemocy (C. A. Howland, D. H. Rintala, 2001, s. 59-66). W innych sytuacjach, kobiety decydowały się na życie u boku partnera stosującego wobec nich przemoc, z obawy przed utratą przez nie wspólnie wychowywanych dzieci (M. A. Nosek i in., 2001, s. 8).

Z perspektywy prowadzonych analiz dotyczących psychospołecznego funkcjonowania kobiet z niepełnosprawnością ruchową, niezwykle ważnym zagadnieniem wymagającym omówienia jest aspekt roli macierzyńskiej i małżeńskiej, tj.

żony i matki. Badania C. L. Shandry, D. P. Hogana i S. E. Short (2014, s. 203) wskazują, że chęć posiadania potomstwa jest równie silna u kobiet z niepełnosprawnością, co u kobiet pełnosprawnych. Jednak bycie matką z niepełnosprawnością, jak obrazują to wyniki analiz A. Wołowicz-Ruszkowskiej (2015, s. 14) jest większym ciężarem niż przywilejem (rozumianym jako atrybut roli macierzyńskiej). Co więcej, w opinii E.

Dmoch-Gajzlerskiej i B. Mazurkiewicz (2011, s. 94), to kobiety z niepełnosprawnością już na samym początku zmagają się z pytaniem, czy w danej sytuacji zdrowotnej powinny lub mogą planować ciążę. Zdaniem autorek, otrzymują one sprzeczne informacje w tym zakresie, zarówno od lekarzy, jak i położników- ginekologów, którzy nie dają im wyraźnych komunikatów ułatwiających świadome podjęcie decyzji (por. M.

Wałachowska, 2017, s. 206) Dlatego też, jak obrazują to badania M. Chodkowskiej (2005, s. 14-15), w większości przypadków decyzje kobiet z niepełnosprawnością odnośnie do podjęcia roli macierzyńskiej są bardzo trudne, a nawet dramatyczne. Ciąża w ich przypadku niejednokrotnie stanowi niebezpieczeństwo dla własnego zdrowia, a nawet życia. Autorka wskazuje na specyficzny konflikt ról chorego/niepełnosprawnego i matki, który badane kobiety w większości rozstrzygają na korzyść roli macierzyńskiej, pomimo

63

niekorzystnych konsekwencji tej decyzji na relacje z bliskimi i partnerem. Kobiety, które przeżywały trudności w realizacji roli matki, najczęściej zwracały uwagę na posiadane fizyczne ograniczenia w opiece nad dzieckiem. Co istotne, na posiadanie trudności w zakresie realizacji ról rodzinnych, najczęściej wskazywały kobiety z niepełnosprawnością z wyższym wykształceniem (L. Marszałek, 2006, s. 162-164). Zdaniem C. Malacrida (2009, s. 741) kobiety z niepełnosprawnością ruchu mogą posiadać trudności w zakresie sprawowania opieki, gdyż są one zarówno jej dawcami, jak i biorcami.

W obrębie zagadnienia macierzyństwa kobiet z niepełnosprawnością ruchową należy podkreślić pomijane w badaniach kwestie, a odnoszące się do opieki okołoporodowej (L. Long-Bellil i in., 2016, s. 440; M. L. Beleza, 2003, s. 44-45). Jest to o tyle istotne, że zdaniem L. Long-Bellil i współpracowników (2016, s. 440) złagodzenie odczuwanego bólu w czasie porodu w przypadku kobiet z niepełnosprawnością jest bardziej złożone niż u pełnosprawnych kobiet. Badania dostarczyły informacji, że bariery systemowe, brak wiedzy i doświadczenia specjalistów w zakresie opieki nad kobietami z niepełnosprawnością oraz brak możliwości podejmowania świadomych decyzji, stanowiły główne przeszkody w zakresie uśmierzania bólu podczas porodu. Badacze wnoszą o szkolenia dla lekarzy i specjalistów oraz podejście zespołowe w zakresie opieki nad kobietami z niepełnosprawnością. Na problem ten zwracają również uwagę S. C.

Smeltzer (2007, s. 88, s. 93) oraz M. Mitra i współpracownicy (2016, s. 457) podkreślając brak wystarczającej wiedzy osób świadczących opiekę zdrowotną w obrębie posiadanych potrzeb przez kobiety z niepełnosprawnością. Z kolei w eksploracjach R. Malouf i współpracowników (2017, s. 1), badane kobiety z niepełnosprawnością podkreślają interpersonalne aspekty problemów w opiece okołoporodowej, takie jak brak odpowiedniej komunikacji, wsparcia oraz relacji opartej na zaufaniu z personelem medycznym. Doświadczenia macierzyństwa polskich kobiet z niepełnosprawnością ruchową, opisała A. Wołowicz-Ruszkowska (2015, s. 5). Autorka w przeprowadzonych badaniach wyodrębnia trzy podstawowe tematy/problemy: skutki niewystarczającej opieki zdrowotnej w ciąży, brak akceptacji i wsparcia dla matek oraz nieadekwatny do potrzeb matek system opieki społecznej.

Ważnym w kontekście prowadzonych analiz na temat macierzyństwa kobiet z niepełnosprawnością ruchową jest zagadnienie postaw i reakcji członków ich rodzin na posiadaną przez nie ciążę. R. M. Powell i współpracownicy (2017, s. 345), na podstawie przeprowadzonych badań podzielili zgłaszane przez badane kobiety reakcje członków ich rodzin na sześć kategorii: początkowe reakcje negatywne, obawy o dobre samopoczucie

64

matki, kwestionowanie zdolności rodzicielskich, negatywne postrzeganie niepełnosprawności, problemy genetyczne, zaangażowanie i wsparcie. Autorzy sugerują potrzebę zwiększonego wsparcia społecznego i edukacji rodzinnej w tym zakresie.

Pozytywnych postaw względem macierzyństwa kobiet z niepełnosprawnością trudno doszukać się także w społeczeństwie, które jak wskazują badania K. K. Yoshidy i współpracowników (1999, s. 333), postrzega je jako bezpłciowe i niezdolne do pełnienia roli małżeńskiej czy macierzyńskiej, bez względu na ich identyfikację kulturową. Ponadto najbliższe otoczenie projektuje na kobiety z niepełnosprawnością swoje obawy, dotyczące

Pozytywnych postaw względem macierzyństwa kobiet z niepełnosprawnością trudno doszukać się także w społeczeństwie, które jak wskazują badania K. K. Yoshidy i współpracowników (1999, s. 333), postrzega je jako bezpłciowe i niezdolne do pełnienia roli małżeńskiej czy macierzyńskiej, bez względu na ich identyfikację kulturową. Ponadto najbliższe otoczenie projektuje na kobiety z niepełnosprawnością swoje obawy, dotyczące