Badaniami, które przeprowadzono na przełomie 2011 i 2012 roku, objęto 158 małych i średnich przedsiębiorstw Górnego Śląska (szczegółowy sposób doboru próby zob. Brat-nicki, Gabryś, Kulikowska-Pawlak i Butrym [2012]). Zastosowano kwestionariusz ankiety
82
jako podstawowe narzędzie pozyskiwania danych empirycznych. Grupę docelową ba-dań terenowych stanowili przedstawiciele kadry zarządzającej najwyższego szczebla. Wybranie zarządzających jako respondentów było spowodowane tym, że użyte w ba-daniach zmienne wymagały, aby informacje były dostarczane przez osoby, które posia-dają dobrą znajomość całości funkcjonowania i rozwoju organizacji. Menedżerowie niż-szych szczebli takiej wiedzy nie posiadają [Kreiser, Kuratko, Covin i House 2011]. Respon-dentów proszono o ocenę poszczególnych zagadnień za pomocą skali Likerta, na któ-rej 1 oznacza – zdecydowanie gorzej, 2 – gorzej, 3 – raczej gorzej, 4 – prawie tak samo, 5 – raczej lepiej, 6 – lepiej, 7 – zdecydowanie lepiej. Jedynie w przypadku innowacyjności przedsiębiorstwa skorzystano z miary obiektywnej.
Efektywność organizacyjna jest konstruktem wielowymiarowym. Spośród całej gamy możliwych aspektów wybrałam dwie płaszczyzny najczęściej wiązane w litera-turze przedmiotu z improwizacją organizacyjną, a mianowicie innowacyjność przed-siębiorstwa oraz przedsiębiorczość organizacyjną. Pomiar efektywności przedsiębior-stwa w wymiarze innowacyjności (α Cronbacha = 0,849) odzwierciedlał „udział warto-ści nowych lub znacząco udoskonalonych, produktów albo usług w wartowarto-ści sprzedaży ogółem”. Przykładowym sformułowaniem dla skali przedsiębiorczości organizacyjnej (α Cronbacha = 0,919) jest „przedsiębiorstwo na nowo definiuje domenę działalności po-przez kreowanie nowych obszarów «produkt – rynek», których inni jeszcze nie rozpo-znali albo nie zaczęli eksploatować”.
Do pomiaru politykowania organizacyjnego posłużono się ośmiopunktową ska-lą opracowaną przez Kacmara i Ferrisa [1991]. Na bazie uzyskanych danych empirycz-nych przeprowadzono analizę czynnikową, w wyniku której wyodrębniono dwa wymia-ry. Pierwszy z nich, nazwany dominującą koalicją, składa się z dwóch zagadnień (przykła-dowe sformułowanie: „w mojej organizacji występuje grupa, która zawsze realizuje swo-je cele”), kolejnych sześć kwestii tworzy skalę natężenia zachowań politycznych (przy-kładowe sformułowanie: „w mojej organizacji zwykle zdobywa się informacje pod wa-runkiem, że zna się właściwą osobę, która te informacje posiada”).
Podstawą zbudowania instrumentu pomiaru improwizacji organizacyjnej był kwe-stionariusz ankiety użyty we wcześniejszych badaniach empirycznych [Bratnicki i Ząb-kowska 2010]. Improwizacja organizacyjna jest charakteryzowana za pomocą trzech wy-miarów: twórczej improwizacji, elastyczności wykonywanych zadań i intuicji. Twórcza improwizacja (a Cronbacha = 0,920) obejmuje trzy kwestie (przykładowe sformułowa-nie: „ludzie w organizacji wykorzystują nowe pomysły i nowatorskie podejścia, wycho-dząc poza istniejące reguły i procedury”). Na skalę elastyczności wykonywanych zadań (a Cronbacha = 0,761) składają się dwa zagadnienia (przykładowe sformułowanie: „duża rola samokontroli i regulowanej niezależności pracowników zapewnia wrażliwość na re-alia prowadzonej działalności, dając ludziom swobodę wystarczającą do
wykorzystywa-83
nia niespodzianek, nieciągłości, rozbieżności w ramach ogólnych priorytetów”). Kolej-ne dwa wskaźniki empiryczKolej-ne tworzą skalę intuicji (a Cronbacha = 0,969) (przykładowe sformułowanie: „intuicja odgrywa dużą rolę w podejmowaniu prawidłowych decyzji”). W opisywanych badaniach wprowadzono również trzy zmienne kontrolne. Pierwsza z nich to okres istnienia przedsiębiorstwa mierzony liczbą lat od jego założenia. Drugą zmienną kontrolną jest wielkość organizacji mierzona liczbą zatrudnionych oraz warto-ścią aktywów ogółem. Wzięto też pod uwagę branżę, w której przedsiębiorstwo działa.
Wyniki i interpretacja badań empirycznych
W hipotezie 1 przyjęto, że politykowanie organizacyjne jest pozytywnie powiązane z in-nowacyjnością przedsiębiorstwa. Przypuszczenie to zostało sfalsyfikowane. Natężenie zachowań politycznych w odniesieniu do innowacyjności przedsiębiorstwa jest nieistot-ne statystycznie (r = 0,129, p = 0,147). Równocześnie zaobserwowano znaczny ujemny związek dominującej koalicji z innowacyjnością przedsiębiorstwa (r = -0,349, p = 0,00).
Hipoteza 2 podpowiada pozytywny związek pomiędzy politykowaniem organiza-cyjnym a przedsiębiorczością organizacyjną. Zależność ta została zweryfikowana odno-śnie pozytywnego związku pomiędzy natężeniem zachowań politycznych a przedsię-biorczością organizacyjną (r = 0,362, p = 0,00). Natomiast relacja dominującej koalicji i przedsiębiorczości organizacyjnej jest wprawdzie istotna statystycznie, wbrew hipote-tycznym założeniom, ale mamy w tym przypadku do czynienia z relatywnie silną korela-cją ujemną (r = -0,471, p = 0,00).
Hipoteza 3 odnosi się do improwizacji organizacyjnej jako moderatora zależności pomiędzy politykowaniem organizacyjnym a innowacyjnością przedsiębiorstwa. Z ta-beli 1 można wyczytać, że testowany warunek moderacji jest zachowany tylko i wyłącz-nie wtedy, gdy uwzględniamy wymiar elastyczności wykonywanych zadań i tylko wo-bec zmiennej natężenia zachowań politycznych (zob. model 3b). W pozostałych przy-padkach zakładana moderacja nie występuje. Zatem, elastyczność wykonywanych za-dań wzmacnia zależność pomiędzy natężeniem zachowań politycznych a innowacyjno-ścią przedsiębiorstwa.
Z kolei hipoteza 4 dotyczy regulacji zależności pomiędzy politykowaniem organiza-cyjnym a przedsiębiorczością organizacyjną przez improwizację organizacyjną. Zawar-te w tabeli 2 wyniki analizy regresji wskazują, że warunek moderacji jest spełniony tylko i wyłącznie dla twórczej improwizacji i dla zmiennej egzogenicznej politykowania orga-nizacyjnego w wymiarze dominującej koalicji (zob. model 3a). Jednocześnie należy pod-kreślić, że wbrew oczekiwaniom kierunek moderacji jest ujemny. Inaczej mówiąc, twór-cza improwizacja osłabia zależność zachodzącą pomiędzy dominującą koalicją a przed-siębiorczością organizacyjną.
84
Tabela 1. Wyniki analizy regresji dla moderacji zależności pomiędzy politykowaniem organizacyjnym a innowacyjnością przedsiębiorstwa przez improwizację organizacyjną
85
Tabela 2. Wyniki analizy regresji dla moderacji zależności pomiędzy politykowaniem organizacyjnym a przedsiębiorczością organizacyjną przez improwizację organizacyjną
Źródło : opracowanie własne.
86