Miejsce rekreacyjnej aktywności fizycznej w turystyce zdrowotnej uzdrowisk

realiza-cji nie tylko funkrealiza-cji leczniczej (produkty lecznictwa uzdrowiskowego), ale rów-nież turystycznej (produkty turystyki uzdrowiskowej). Współcześnie, w dobie wzmożonej konkurencyjności na rynku uzdrowiskowym, produkty turystyki uzdrowiskowej poszerza się o kolejne elementy. Wynika to z pojawiających się coraz częściej potrzeb obejmujących różne formy rekreacyjnej aktywności fi-zycznej w ramach szeroko rozumianych usług wellness.

Celem pracy była ocena ważności różnych form rekreacji fizycznej wśród gości uzdrowiskowych w świetle badań klientów zakładów sanatoryjnych gór-nośląskich kurortów, jak Ustroń czy Goczałkowice.

Postawiono następujące pytania badawcze:

1. Jakie formy aktywności rekreacyjno-sportowej oraz turystyki aktywnej mają dla gości uzdrowiskowych największe znaczenie?

2. Jakie elementy infrastruktury rekreacyjno-sportowej są najwyżej oce-niane pod względem ważności przez turystów i kuracjuszy w badanych uzdrowiskach?

1. Miejsce rekreacyjnej aktywności fizycznej w turystyce zdrowotnej uzdrowisk

Goście uzdrowiskowi, jako jedna z grup konsumenckich, mają preferencje w zakresie korzystania z różnorakich dóbr i usług prozdrowotnych¹. Ważne z punktu widzenia celu badań stają się zwłaszcza potencjalne potrzeby kon-sumpcyjne realizowane w czasie wolnym w uzdrowisku². Wolnoczasowa kon-sumpcja w miejscowościach uzdrowiskach może przybierać różne formy, w tym uczestnictwa w aktywności rekreacyjno-sportowej.

Konsumpcja w zakresie uczestnictwa w wolnoczasowej aktywności rekre-acyjno-sportowej wykorzystuje potencjał świadczeniodawcy uzdrowiskowego (sanatoria, kliniki zdrowia, ośrodki wellness oraz spa i tak dalej). W związku

1 J. Kramer, Konsumpcja w gospodarce rynkowej, PWE, Warszawa 1997.

2 B. Jung, Ekonomia czasu wolnego, PWN, Warszawa 1989.

Znaczenie rekreacji fizycznej we współczesnej turystyce uzdrowiskowej… 153

z poszerzeniem się zakresu potrzeb gości uzdrowiskowych gospodarcze pod-mioty kuracyjne, które chcą być konkurencyjne na rynku uzdrowiskowym, zmuszone są kreować zdywersyfikowaną ofertę produktową.

Turystyka uzdrowiskowa współcześnie to nie tylko „wyjazdy do wód”

w celach leczniczych. Badania reprezentacyjne wykazały, że wśród gości kra-jowych uzdrowisk największy udział miał cel profilaktyczny (33,7% udziału).

Dopiero na drugim miejscu pod względem udziału uplasował się cel leczniczy (28,6%). Ponadto ważnym z punktu widzenia produktu turystyki uzdrowisko-wej okazał się znaczący udział celu wypoczynkowego (19,6%)³.

Na podstawie analizy głównych celów przyjazdów gości do uzdrowisk do-strzec można współcześnie trzy kategorie konsumentów:

 kuracjuszy, dla których najważniejszy jest cel leczniczy,

 „kuracjuszy-turystów” z podstawowym celem profilaktycznym,

 turystów, dla których głównym celem jest wypoczynek⁴.

Obecnie w kurortach poza pobytami typowo leczniczymi (ang. health- -care-vacation) w ramach turystyki zdrowotnej realizowane są:

 pobyty w celu przeciwdziałania starzeniu się (ang. anti-aging-vacation),

 pobyty dla odnowy sił witalnych organizmu (ang. wellness-vacation),

 pobyty nakierowane na estetykę i wygląd zewnętrzny (ang. beauty- -vacation)⁵

Powyższe typy pobytów uzdrowiskowych potwierdzają badania popytu gości uzdrowiskowych pozwalające na stworzenie najważniejszych segmentów, czyli grup gości realizujących:

a) „wakacje relaksujące” (z ang. wellness holidays), gdzie celem wyjazdu do kurortu są: relaks psychofizyczny, przywrócenie organizmowi czło-wieka sił i witalności;

3 Czynniki wpływające na jakość i konkurencyjność usług turystycznych w miejscowościach uzdrowiskowych, SGURP i Instytut Turystki, Kraków 2005.

4 D. Dryglas, Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

5 M. Mika, R. Pawlusiński, Some Problems of the Development of Spa & Wellness Ser-vices in the Polish Carpathian Mountains, w: Conditions of the Foreign Tourist Development in Central and Eastern Europe. Contemporary Models of Spa Tourism, red. J. Wyrzykowski, Insti-tute of Geography and Regional Development, Wrocław 2006.

154 Andrzej Hadzik, Rajmund Tomik

b) „wakacje piękności” (z ang. beauty holidays) zawierające programy te-rapii i usług poprawiających wygląd gości uzdrowiskowych;

c) „wakacje lecznicze” (z ang. health care holidays) obejmujące metody i terapie zapobiegające lub łagodzące stany chorobowe oraz leczenie różnorakich dysfunkcji psychofizycznych;

d) „wakacje odmładzające” (z ang. anty-aging holidays) pozwalające utrzymać lub poprawić kondycję psychofizyczną, a także skutecznie walczyć z negatywnymi nawykami dla zdrowia⁶.

Uwzględniając podejście podażowe, wyróżnia się w ramach turystyki zdrowotnej w kurortach:

1. Tradycyjne formy, w tym pobyty uzdrowiskowe w celach leczniczych.

2. Nowe formy:

a) usługi wspomagające dbałość o ciało oraz relaksację („rozpieszczają-ce”, z ang. pampering);

b) usługi mające wpływ na duchowość turystów (z ang. wellness, well- -being)⁷.

Powyższe formy pobytów uzdrowiskowych wynikają więc nie tylko z po-trzeby leczenia, ale również obejmują szerokie zjawisko wellnessu⁸. Literatura z obszaru kultury fizycznej i zdrowia termin „wellness” utożsamia z „dobrosta-nem ogólnym”, czyli „sta„dobrosta-nem szczęśliwego, harmonijnego życia, obejmującym nie tylko sferę fizyczną, ale również intelektualną, uczuciową, społeczną i du-chową”⁹. Pojęcie „wellness” zawiera się we współczesnym rozumieniu terminu

„zdrowie”¹⁰. W światowej literaturze przedmiotu wellness łączy się z turystyką zdrowotną, wyróżniając jej nową formę – turystykę wellness (z ang. wellness tourism).

6 Das Profil der Wellness-Reisenden, Institut Für Freizeitwirtschaft, München 2004.

7 A. Lewandowska, Turystyka uzdrowiskowa. Materiały do studiowania, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007.

8 A. Hadzik, Turystyka wellness jako przykład innowacyjnego kierunku w uzdrowiskach, w: Innowacyjne kierunki rozwoju turystyki uzdrowiskowej i lecznictwa uzdrowiskowego, Stowa-rzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Krynica 2009, s. 199–211.

9 A. Pilawska, A. Pilawski, W. Pertyński, Zarys teorii i metodyki rekreacji ruchowej, GWSH, Katowice 2003.

10 Do definicji zdrowia wprowadzono określenia: „well-being” („pomyślność”) oraz

„wellness” („jakość życia”, i „dobre samopoczucie”). Zob. B. Corbin, G. Welk, W. Corbin, K. Welk, Fitness i wellness. Kondycja, sprawność, zdrowie, Zysk i S-ka, Poznań 2006.

Znaczenie rekreacji fizycznej we współczesnej turystyce uzdrowiskowej… 155

Mając na względzie stan zdrowia gości, w turystyce wellness dokonano propozycji umiejscowienia jej w szeroko rozumianej turystyce zdrowotnej (ry-sunek 1)¹¹.

Rys. 1. Miejsce turystyki wellness w turystyce zdrowotnej

Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Mueller, E.L. Kaufmann, Wellness Tourism: Market Analysis of a Special Health Tourism Segment and Implications for the Hotel Industry, „Journal of Vacation Marketing” 2001, No.

7, s. 5–17.

Turystyka wellness jest sumą wszystkich relacji i zjawisk wynikających z podróży i pobytu gości, których głównym motywem jest zachowanie lub po-lepszenie zdrowia¹². Turystyka wellness dotyczy podróżnych, którzy jeszcze nie są chorzy z punktu widzenia medycznego, jednakże udają się w podróż, ażeby poprzez turystykę zapobiec powstaniu ewentualnym stanów chorobowych.

Koncepcja wellness może być realizowana w specjalistycznych uzdrowisko-wych obiektach hotelarskich, których oferta powinna obejmować szeroki pakiet

11 W rzeczywistości nierzadko trudno jednoznacznie stwierdzić, czy dany gość uzdrowi-skowy jest jeszcze zdrowy, czy już chory (przerywana pogrubiona linia na rys. 1).

12 H. Mueller, E.L. Kaufmann, Wellness Tourism: Market Analysis of a Special Health Tourism Segment and Implications for the Hotel Industry, „Journal of Vacation Marketing” 2001, no. 7, s. 5–17.

TURYSTKA

WELLNESS TURYSTKA

LECZNICZA (MEDYCZNA)

usługi wellness usługi medyczne TURYSTYKA ZDROWOTNA

zapobieganie chorobom przez turystykę

leczenie przez turystykę

ZDROWI GOŚCIE UZDROWISKOWI CHORZY GOŚCIE UZDROWISKOWI

156 Andrzej Hadzik, Rajmund Tomik

usług, w tym: fitness, troskę o urodę gości, zdrowe odżywianie, relaks, medyta-cje i aktywność umysłową oraz działalność edukacyjną (rysunek 2).

Rys. 2. Obszary usługowe produktu wellness

Źródło: Opracowanie na podstawie: N. Sallmann, Megatrend wellness & spa dla rynku usług wolnego czasu i hotelarstwa w XXI w., Pag, Kraków 2010.

Rysunek 2 pokazuje wśród składowych szeroko rozumianego produktu tu-rystyki wellness elementy sportowe. Obejmują one różnorakie formy rekreacji fizycznej, która definiowana jest jako „te wszystkie zajęcia o treści ruchowo-sportowej lub turystycznej, którym człowiek oddaje się z własnych chęci w czasie wolnym, dla wypoczynku, przyjemności i rozwoju własnej osobowo-ści traktowana autotelicznie lub utylitarnie jako wyraz dbałoosobowo-ści o zdrowie, sprawność i kondycję fizyczną”¹³. Oznacza to, że wśród możliwych form tego

13 T. Wolańska, Leksykon. Sport dla wszystkich – rekreacja ruchowa, AWF, Warszawa 1997.

ELEMENTY PRODUKTU WELLNESS W SFERZE OBIEKTÓW USŁUGOWYCH

Natura

Kulinaryka wellness

Obszar usług

spa

Sport /ruch

Edukacja i

komuni-kacja

Zabiegi

Świat wody Obszar

saun

Strefa wypoczynkowa

Znaczenie rekreacji fizycznej we współczesnej turystyce uzdrowiskowej… 157

typu aktywności sportowej w uzdrowiskach znajdują się analizowane poniżej różne formy aktywności rekreacyjno-sportowej oraz turystyki aktywnej¹⁴.