Tadeusz Majcherczyk pseud. Zdun. Fot. NAC
Historia
Historia
woli niemieckiej, życie i codzienność w obozach jenieckich. Jego zdjęcia zo-stały wydane w pracy pod red. Joanny Lang pt. “Wiesław Chrzanowski. Foto-grafie powstańcze i obozowe”. Służył w ruchu harcerskim, gdzie doszedł do stopnia ćwika. W młodości pasjono-wał się fotografią. W 1938 r. trafił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Sape-rów w Modlinie. W 1939 r. brał udział w kampanii wrześniowej, gdzie bronił twierdzy Modlin przed atakami Niem-ców. Po upadku twierdzy próbował zbiec do Rumunii, co mu się nie uda-ło. Trafił do niewoli radzieckiej, skąd jednak udało mu się zbiec, dołączając do partyzantów grupy „Polesie”, skąd
18 października 1939 dostał się do Warszawy. Tam postanowił nadal się kształcić, mimo iż trwała wojna i na-uka była zabroniona i surowo karana przez okupanta. Rozpoczął tajną naukę w szkole technicznej im. Wawelberga i Rotwanda oraz w Państwowej Szkole Technicznej na Politechnice Warszaw-skiej. Po dłuższym czasie sam został wykładowcą w konspiracyjnej Szko-le Podchorążych w Warszawie – wy-kładał tam z zakresu saperstwa. We wrześniu 1943 r. został awansowany na podporucznika.
W momencie wybuchu powstania został wcielony do batalionu „Gustaw”, gdzie pełnił funkcję oficera łącznikowe-go miedzy batalionami. Walczył w re-jonie Starego Miasta. Po śmierci do-wódcy batalionu został mianowany na kapitana batalionu „Gustaw”. Podczas walk fotografował powstańczą stolicę.
We wrześniu 1944 r. Wiesław został ranny w nogę. W tym czasie zosta-je odznaczony Krzyżem Walecznych.
Po kapitulacji Warszawy dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał kolej-no w obozach jenieckich: Fallingbostel, później w Stalagu XI w Bergen-Belsen.
Kolejnym obozem był Gross Born (od 22 stycznia), Sandbostel i Oflag X C pod Lubeką. Obóz pod Lubeką był ostatnim, w którym Chrzanowki prze-bywał. 2 maja 1945 r. obóz w Lubece został zajęty przez Brytyjczyków. Pod-czas pobytu w wyżej wymienionych obozach wykonał wiele zdjęć przed-stawiających życie codzienne w nie-mieckich obozach jenieckich.
Wiesław Chrzanowski po wojnie po-stanowił nadal
specja-listą, że dostał również etat w Katedrze Obróbki Metali Wydziału Mechanicz-no-Technologicznego Politechniki War-szawskiej. W 1975 r. uzyskał stopień naukowy doktora. Ponadto za zasługi wojskowe, kombatanckie i społeczne został awansowany na podpułkownika.
Kolejnym bohaterem artykułu jest mieszkaniec Czeladzi Kazimierz Czyż pseud. „Andrzej Prawdzic”, ur. 25 li-stopada 1906. Z zawodu był policjan-tem. Przed wojną ukończył Oficerską Szkołę Policji Państwowej i w stopniu aspiranta pracował w komendzie PP w Zalesiu pod Warszawą.
Jego przygoda w Warszawie rozpo-częła się podczas kampanii wrześniowej w 1939 r., gdzie razem z kolegami z po-licji zorganizował grupę konspiracyjną.
Jednak w 1941 r. zagrożony dekonspira-cją ze strony gestapo musiał wyjechać z stolicy do ziemi kieleckiej, gdzie pod-jął się pracy gajowego. W tym samym roku wrócił i na nowo zajął się działal-nością konspiracyjną. Przed Powsta-niem Warszawskim dołączył do Gru-py Wojska Polskiego „Edward”, która wkrótce została włączona do struktur Armii Krajowej. Po wybuchu powstania dowodził zgrupowaniem „Bartkiewicz”, walcząc w dzielnicy Śródmieście Pół-noc, gdzie odznaczył się na polu walki, zdobywając kawiarnię „U Aktorek” oraz zajmując Pocztę Główną na ul. Napo-leona. Następnie dowodził obroną do-mów przy ul. Królewskiej (numery od 25 do 35), które zostały do końca po-wstania w jego rękach, za co został od-znaczony Krzyżem Walecznym.
Po kapitulacji Warszawy, jak więk-szość powstańców, Kazimierz Czyż dostał się do niewoli niemieckiej. Po kapitulacji został jeńcem Stalagu XI B Fallingbostel, następnie w Ofla-gu VII A Murnau, w którym przeby-wał do wyzwolenia w kwietniu 1945 r. przez oddziały amerykańskie. Po wyzwoleniu został dowódcą obo-zu jenieckiego Itzehoe w Niemczech, gdzie tym razem przetrzymywano żoł-nierzy niemieckich. Do kraju wrócił w 1947 r. z dokumentami niemiecki-mi dotyczącyniemiecki-mi pokładów ropy nafto-wej na Pomorzu (nie wiadomo gdzie, jak i kiedy uzyskał takie dokumen-ty). Dokumenty te zostały przez nie-go złożone w Instytucie Nafty i Gazu
Por. Wiesław Chrzanowski pseud. „Wiesław”. Fot. „Stolica” 1.081959
Grób symboliczny Eligiusza Stypy, pseud. „Elik”. Fot. FdZD
w Krakowie. Sam powstaniec rozpo-czął w tym czasie pracę w Ministerstwie Budownictwa i Materiałów Budowla-nych w Warszawie, gdzie pracował do 1956 r. Następnie próbował sił w zało-żonym przez siebie warsztacie produ-kującym zabawki, a następnie razem z żoną prowadził kwiaciarnię. Zmarł 24 grudnia 1979 roku w Warszawie.
W powstaniu walczyli również cy-wile, którzy jako ochotnicy zgłasza-li się do walki. Walczyzgłasza-li nawet arty-ści. Tak słynni, jak Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął podczas po-wstania. Innym artystą, pochodzą-cym z Sosnowca, był Władysław Pa-welec, ur. 10 sierpnia 1906 r., który również zaangażował się podczas walk w Warszawie. Był skrzypkiem i kom-pozytorem. Jego największym prze-bojem była piosenka Mexicana, zna-na przez kilka pokoleń w Polsce. Był zaprzyjaźniony z Janem Kiepurą, ra-zem uczęszczali do tego samego gim-nazjum im. Stanisława Staszica w So-snowcu. Przed wojną przeprowadził się do Warszawy w celu nauki gry na skrzypcach. Pracował w warszawskich kabaretach: Adrii i Bagateli. W 1935 roku Władysław został przyjęty do ZAiKS-u (Związek Autorów i Kom-pozytorów Scenicznych).
Władysław Pawelec walczył w Powsta-niu Warszawskim. Po upadku powsta-nia był więziony w obozach koncen-tracyjnych w Auschwitz, Gross Rosen i w czeskich Litomierzycach. Po woj-nie przeniósł się do Szczecina, gdzie stworzył Filharmonię Szczecińską. Jan Kiepura często bywał na jego koncer-tach. W 1956 roku wrócił do Warsza-wy, pracował społecznie w ZAIKS--ie, komponował, grał na skrzypcach.
Zmarł w 2007 roku w Warszawie.
Jak wspominałem nie wszyscy prze-trwali walki w stolicy. Jednym z Zagłę-biaków, który zginął na ulicach War-szawy, był Eligiusz Stypa pseud. „Elik”, ur. 21 czerwca 1925 roku w Sosnowcu.
Żołnierz AK, walczący w batalionie
„Miotła”. Walczył rejonie dzielnic: Sta-re Miasto, Śródmieście i Górny Czer-niaków, gdzie poległ w walce przy ul.
Książęcej, 13 września 1944 roku. Był to jeden z najmłodszych uczestników powstania z terenu Zagłębia Dąbrow-skiego. W Sosnowcu na cmentarzu
przy ul. Andersa znajduje się symbo-liczny nagrobek na grobowcu rodzin-nym tego młodego żołnierza.
Podobny los spotkał Witolda Borowi-cza pseud. „Witek”, ur. 12 października 1925 r. w Sosnowcu. Był żołnierzem AK.
Swój szlak bojowy podczas powstania rozpoczął w batalionie „Zośka”, gdzie służył jako sierżant, walcząc na Starym Mieście i na Woli. W tym samym ba-talionie walczył również jego brat Ka-zimierz pseud. „Kazik”, który również
poległ w powstaniu. Niedługo potem Witold podzielił nieszczęsny los brata.
Zginął 30 sierpnia 1944 roku podczas bombardowania, przy ul. Zakroczym-skiej 7. Witold Borowicz był najmłod-szym spośród mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego, którzy polegli w cza-sie powstania.
W Powstaniu miały również swój udział kobiety, w tym wypadku rów-nież z terenu Zagłębia Dąbrowskiego.
Jedną z ciekawszych i godnych wspo-mnienia kobiet w powstaniu warszaw-skim była Ewa Faryaszewska pseud.
„Ewa”, ur. 10 marca 1920 roku w Dą-browie Górniczej. Do Warszawy trafiła po śmierci ojca, gdzie przeprowadziła się razem z matką Ireną w 1938 roku.
Tam też wstąpiła do ruchu harcerskie-go jako harcerka Chorągwi Warszaw-skiej. W międzyczasie rozpoczęła stu-dia plastyczne na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Podczas wojny Ewa pełniła funkcję łączniczki batalionu „Wigry”. Okaza-ła się bardzo oddana funkcji i za swo-je zaangażowanie została awansowa-na awansowa-na kaprala. W czasie powstania dodatkowo zaangażowała się, wraz z innymi osobami, w ratowanie za-bytków kultury narodowej na Starym Mieście w Warszawie. Podobnie jak Wiesław Chrzanowski, fotografowała powstańczą Warszawę – obecnie jej zdjęcia można podziwiać w Muzeum Powstania Warszawskiego. Zginęła 29 sierpnia 1944 roku na skutek ran po-strzałowych.
Zdjęcia Ewy Faryaszewskiej zosta-ły dostrzeżone przez holenderskiego malarza Theo Husona, który zwrócił uwagę na zdjęcia powstańczej Warsza-wy, a największą na zdjęcie samej Ewy.
Postanowił ją namalować. W 1991 roku został namalowany obraz zatytułowa-ny Polska Brigitte Bardot w czasie woj-ny. Obraz przedstawia Ewę na tle pło-nącej Warszawy. Można go podziwiać w Muzeum Powstania Warszawskiego.
Kolejną kobietą, która zaangażo-wała się w nierówną walkę z okupan-tem była mieszkanka Czeladzi Zofia Brużyc, pseud. „Meri”, ur. 26 kwiet-nia 1923 r. W czasie powstakwiet-nia pełni-ła funkcję łączniczki AK. Do dziapełni-łań konspiracyjnych przystąpiła we wrze-śniu 1943 roku, służąc w 9. kompanii Wojskowej Służby Ochrony Powstania 3. Rejonu w V Obwodzie Mokotowskim Warszawskiego Okręgu AK. Natomiast podczas powstania została przydzielo-na do batalionu „Oaza”, gdzie uczestni-czyła w walkach na Mokotowie i Sady-bie. Za postawę w czasie walki została odznaczona Warszawskim Krzyżem Po-wstańczym. Zmarła 3 listopada 1993 r.
w Warszawie.
Michał Uhorczak
Artykuł powstał na podstawie:
J. Kulesza: Powstańcza Starówka. Ludzie i ulice.
Wydawnictwo Akson i Attyka, Warszawa 2007 http://www.1944.pl/historia/powstancze--biogramy – Powstańcze Biogramy
Historia
Ewa Faryaszewska pseud. „Ewa”. Fot. www.1944.pl
Historia
Ród Piłsudskich sięga XV wieku na Litwie, natomiast Billewiczowie należeli do najstar-szych rodów na Żmudzi. W Zułowie żyło się rodzinie zasobnie. Kiedy jednak w 1874 roku pożar strawił dwór i wszystkie zabu-dowania, rodzina Piłsudskich przeprowa-dziła się do Wilna. Pożyczki zaciągnięte na lichwiarski procent doprowadziły ją do zu-pełnego bankructwa.
W Wilnie rozpoczął Józef Piłsudski na-ukę w rosyjskim gimnazjum rządowym. Tu-taj zrodził się pierwszy bunt młodego „Ziu-ka”. Patriotyczne idee wpojone w domu były diametralnie różne od programu carskiej szkoły. Musiał jednak podporządkować się wymaganiom, gdyż postawy buntownicze
prowadziły do ostrych konsekwencji. Po ukończeniu gimnazjum złożył podanie na studia medyczne w Charkowie. Tam zetknął się z konspiracją studencką i kółkiem „Na-rodowej Woli”, biorąc też udział w demon-stracji, w rocznicę reformy uwłaszczenio-wej. Rozczarowany tym, że do owego koła należą sami prawie Moskale i zaledwie kil-ku Polaków wystąpił z kółka. Po zakończe-niu roku akademickiego powrócił do Wilna, zamierzając kontynuować studia w Dorpa-cie. Sprawa jednak przeciągała się, więc po-został w Wilnie. Przeżywał wówczas kryzys psychiczny. Odnowił kontakty z kolegami ze szkoły, tworząc wraz z nimi i kilkoma studen-tami z Petersburga konspiracyjne koło.
Po-stanowiono rozpocząć działanie od zamachu na cara Aleksandra III za pomocą skonstru-owanej bomby, wewnątrz której miała zna-leźć się trucizna. Próba zamachu nie uda-ła się. Spiskowców oczekujących na pojazd cara zaaresztowano zupełnie przypadkowo, śledzono bowiem jednego z członków gru-py z zupełnie innych powodów. Józef Piłsud-ski został skazany na 5 lat zesłania na Syberię, a jego brat Bronisław otrzymał wyrok 15 lat katorgi. Zesłanie Piłsudskiego dzieli się na dwa okresy: pobyt w Kireńsku i pobyt w Tun-ce. Podczas pobytu w Kireńsku poznał Le-onardę Lewandowską, która spędzała tam ostatni okres zesłania. Znajomość przero-dziła się w uczucie poważniejsze. Z jej też Ogromną rolę w odzyskaniu niepodległości Polski odegrał Józef Klemens Piłsudski. Urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie, w powiecie święciańskim, jako syn Józefa Wincentego Piotra Piłsudskiego i Marii Billewicz. Był czwartym dzieckiem, a drugim z kolei synem Piłsud-skich. W domu nazywany był „Ziukiem”.