Antoni Pączek w wieku ok. 28 lat, jako poseł na Sejm Ustawodawczy – 1919 rok. Fot. arch. Elżbiety Blewońskiej, wnuczki Antoniego Pączka
Biografie
bolszewicką i obronił zdobytą niepodle-głość (…) Proszę Panów, prezes międzyna-rodówki. Vanderwelde przypomniał sobie niedawno Marksa i zacytował z Marksa pewne ustępy, dotyczące demokracji, ale tenże Vanderwelde nie przypomniał so-bie w r. 1920 tego samego Marksa, który mówił o Polsce w jej granicach z r. 1772 z dostępem do morza: Marks mówił, że taka wielka Polska jest Europie potrzeb-na. Nie przypomniał sobie Vanderwelde o tem wówczas, gdy Polska broniła się przed bolszewicką nawałą (…) Nie przy-pomniał sobie tego, gdy powinien był so-bie przypomnieć; a Międzynarodówka powinna była wezwać cały proletariat Europy, żeby stanął przeciwko bolszewi-kom a po stronie Polski (…) Europie jest potrzebna Polska, powiedział Marks, więc chodziło nie tylko o Polskę, ale i o Euro-pę. Tymczasem partie i związki zawodo-we, należące do drugiej międzynarodów-ki, odmówiły ładowania niezbędnych dla Polski środków do walki i międzynarodów-ka milczała wtedy (…) Skoro Międzyna-rodówka w 1920 r. nie pospieszyła Pol-sce z pomocą przeciwko barbarzyńskiej wschodniej nawale, to wódz tej między-narodówki nie ma prawa teraz wtrącać się w nasze sprawy (…) Lud Polski, pro-letarjat polski poszedł do walki w 1920 r osamotniony, nie pomógł mu nikt w Euro-pie [Przemowa A. Pączka podczas 63 po-siedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 6 grudnia 1929 roku, w: Sprawozdanie Stenograficzne z 63 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 6 grudnia 1929 roku, s. LXIII/27].
Rok 1920 był dla Antoniego Pączka wyjątkowy pod względem osobistym. W dniu 14 lutego 1920 roku zawarł bowiem związek małżeński z młodszą od niego o osiem lat, pochodzącą z Nieszawy na Kujawach, Józefą z Majewskich (1899–
1971) (Józefa z Majewskich nie pocho-dziła zatem z Sosnowca, jak chciał Jan Przemsza-Zieliński).
Z relacji rodzinnych wynika przy tym, że Antoni Pączek był – wedle relacji jego wnuczki – wspaniałym, opiekuńczym, mądrym mężem i ojcem, wspaniale, z mądrą miłością wychowującym swo-je córki i bardzo rozkochanym w swoswo-jej
„Niunieczce” (tak pieszczotliwie zwracał się do swojej żony). Antoni i Józefa byli bardzo szczęśliwym i kochającym się
małżeństwem. Natomiast za datę ślubu świadomie wybrali 14 lutego, ponieważ w ten dzień obchodzono „Walentynki”, czyli romantyczne święto zakochanych, któremu patronował święty Walenty.
Ślub miał miejsce w rzymsko-kato-lickiej parafii św. Jana we Włocławku. Z aktu małżeństwa wynikało, że zawarte zostało (…) religijne małżeństwo między:
Antonim Pączek kawalerem, buchalterem korespondentem (…) urodzonym we wsi Sielec parafii Zagórze w Zagłębiu Dąbrow-skim, zamieszkałym w Warszawie synem Antoniego zmarłego już lekarza i żyjącej żony jego Aleksandry urodzonej Żwadło wdowy emerytki zamieszkałej w Sosnow-cu, dwadzieścia ośm lat mającym, a Józe-fą Majewską, panną urodzoną w mieście Nieszawie na Kujawach (…) dwadzieścia jeden lat liczącą.
Ze związku małżeńskiego z Józefą Ma-jewską (1899–1971) przyszły na świat dwie córki. Pierwsza to zmarła bezpo-tomnie Halina Zofia (nazwisko męża Wolska; 1920–2002, urzędniczka). Druga natomiast to Kalina Barbara Pączek-P-niewska (1924–1999), mgr chemii, mat-ka Elżbiety (po mężu Blewońsmat-ka 1957) i Mirosława Pniewskiego (1953), wnucz-ków Antoniego Pączka. Do prawnucz-ków – w linii prostej – Antoniego Pącz-ka należą: Paulina i Kalina Blewońskie oraz Aleksandra Pniewska.
Akt małżeństwa wskazywał na to, że matka Antoniego (Aleksandra) wciąż była mieszkanką Sosnowca (zapewne jednej z sieleckich ulic). Z pewnością wielo-krotnie ją tam odwiedzał, dzięki czemu wciąż pozostawał w łączności z Ziemią Zagłębiowską.
W archiwaliach bibliotecznych miasta Sosnowca znajduje się kilka wzmianek pośrednio potwierdzających te okolicz-ności, tj. świadczących o jego kilkakrot-nym pobycie w Zagłębiu w latach 20. XX wieku. Pierwszy ślad pochodzi z 1924 roku i wiąże się z działalnością, jaką na naszym terenie prowadziło Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych (dalej: TUR).
Stowarzyszenie to powstało w grudniu 1922 roku, natomiast w czerwcu 1924 roku – z inicjatywy Polskiej Partii So-cjalistycznej – powołano w Sosnowcu do życia zagłębiowski oddział TUR, na którego czele stanął Stanisław Andrzej Radek, zasłużony działacz PPS. W ten
sposób na terenie Sosnowca i okolic (np.
Dąbrowy Górniczej, Czeladzi, Będzina, Zawiercia) pojawiła się wyspecjalizowana organizacja kulturalno-oświatowa, zaj-mująca się m.in. organizowaniem tzw.
odczytów z historii, geografii, medycy-ny (np. chorób zakaźmedycy-nych), pedagogiki, literatury (tj. polskiej i zagranicznej), go-spodarki (np. górnictwa), samorządno-ści, spraw społecznych (np. roli kobiet, mniejszości narodowych, alkoholu i jego skutków, ubezpieczeń społecznych) i po-litycznych (np. demokracji). Właśnie w 1924 roku wśród prelegentów zna-lazł się poseł PPS-u Antoni Pączek, któ-ry prowadził wykład o naprawie skarbu [H. Rechowicz, Historia ruchu robotni-czego w Zagłębiu Dąbrowskim, Katowi-ce 1981, s. 245]. Podobna sytuacja mia-ła miejsce też w roku następnym (1925), o czym informował wydawany w Dąbro-wie Górniczej „Głos Zagłębia” (tj. „Głos Zagłębia”, organ Polskiej Partii Socjali-stycznej w Zagłębiu Dąbrowskim, z dn.
25 stycznia 1925r., Rok II, Nr. 4, s. 64], zamieszczając ogłoszenie o treści: Stara-niem Towarzystwa Uniwersytetu Robot-niczego oddział w Dąbrowie w niedzielę, dnia 25 bm. o godz. 10 rano w Sosnowcu w sali kina „Momus” tow. poseł A. Pączek wygłosi odczyt na temat: Sytuacja gospo-darcza w Polsce. Tegoż dnia po południu odbędzie się w Dąbrowie w Sali Domu Ludowego drugi odczyt posła A. Pącz-ka na ten sam temat. Bilety wejścia: dla członków 20 gr., dla nie członków 50 gr.
W numerze następnym „Głosu Za-głębia” [tj. „Głos ZaZa-głębia”, organ Pol-skiej Partii Socjalistycznej w Zagłębiu Dąbrowskim, z dn. 1 lutego 1925r., Rok II, Nr. 5, s. 67–69] zdano relację z ww.
odczytu, zawiadamiając że: w ub. nie-dzielę tow. poseł Antoni Pączek, czł. Sej-mowej Komisji skarbowo-budżetowej, wygłosił dwa odczyty o sytuacji gospo-darczej Polski, zorganizowane przez T.U.R., a mianowicie: w Sosnowcu w sali kina „Momus” na Pogoni o godz. 10-tej rano i w Dąbrowie w Sali Domu Ludo-wego o godz. 11-ej po poł. Zaznaczono, że: Mówca bardzo obszernie omówił (3 godz. w Sosnowcu, 2 godz. w Dąbrowie) stan przemysłu wszystkich 3-ch dawnych dzielnic Polski, warunki rozwoju, polity-kę rządów zaborczych wobec przemysłu tych dzielnic, wojnę i zniszczenie
prze-mysłu powojenną masową i bezplanową produkcją, skutki inflacji marki, wresz-cie ostatni kryzys i sposób jego zlikwido-wania (…) Za wyczerpujący ten odczyt, obfity w cyfry, statystyczne porównania i logiczne wnioski – licznie zebrana pu-bliczność na obu odczytach podziękowa-ła tow. pos. Pączkowi hucznymi oklaska-mi. Mówca po referatach udzielił również licznych wyjaśnień i odpowiedzi na pyta-nia zebranych w Dąbrowie, po odczycie publiczność do późnej godziny słuchała radjo koncertu.
Podczas ww. odczytu, pochodzący z Sielca parlamentarzysta zachęcał nad-to do popierania krajowych inwestycji w postaci budowania linii kolejowych, tramwajowych, domów, sieci kanali-zacyjnych, energetycznych itp., jak też umacniania przemysłu metalurgiczne-go przy jednoczesnym unikaniu zaku-pywania zbyt wielkiej ilości produktów spoza granicy. Zdecydowanie sprzeci-wiał się komunistycznym hasłom dą-żącym do zniszczenia handlu prywat-nego w kraju.
Kino dźwiękowe „Momus” z niedużą salą kameralną znajdowało się w dziel-nicy Pogoń na skraju Wygwizdowa, na rogu ul. Nowopogońskiej i Floriańskiej [J.
Przemsza-Zieliński, Sosnowiecka En-cyklopedia Historyczna. Sygnały bio-graficzno-tematyczne, zeszyt 3– listo-pad 1996, hasła: KLŁMNO, Sosnowiec 1996, s. 225] a dokładniej – pod adre-sem Nowopogońska 30 [M. Wieczorek, A u nas za miedzą… czyli kina w Za-głębiu Dąbrowskim 1919–1939, w: Nie tylko filmy, nie same kina… Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłę-biu Dąbrowskim, pod. red. A. Gwoź-dzia, Katowice 1996, s. 72]. Natomiast Dom Ludowy im. Montwiłła-Mireckie-go w Dąbrowie Górniczej miał siedzibę przy ul. 3 Maja 14.
Ostatnia znana mi wzmianka o Anto-nim Pączku zamieszczona w prasie za-głębiowskiej pochodzi z dnia 5 września 1926 roku, tj. z „Głosu Zagłębia”, gdzie opublikowano zabawną karykaturę (tj.
autorstwa „EG 926”) ww. parlamenta-rzysty z dopiskiem: Tow. poseł Antoni Pączek [„Głos Zagłębia”, organ Polskiej Partii Socjalistycznej w Zagłębiu Dą-browskim, z dn. 5 września 1926r., Rok III, nr 14, s. 3].
Warto przy tym nadmienić, że Anto-ni Pączek był miłośAnto-nikiem teatru, jak też dramatu, literatury i opery, pasjonują-cym się muzyką klasyczną. Przyjaźnił się z urodzonym w Łodzi znakomitym pol-skim barytonem Alfredem Ordą (Wdow-czakiem), żyjącym w latach 1915–2004.
Można przypuszczać, że zachwycał się też talentem sławnego sosnowiczanina, Jana Kiepury. W swojej publikacji z 1938 roku pt.: Polska Rzeczywistość Teatralna i Łódzka dwukrotnie wspomniał o So-snowcu, zachwalając to, że jako jedno z nielicznych miast w ówczesnej Pol-sce (tj. oprócz Warszawy, Łodzi, Kra-kowa, Lwowa, Poznania, Katowic, Wil-na, Bydgoszczy, Częstochowy, Torunia, Kalisza, Stanisławowa, Grodna, Łucka) posiadało stały teatr (dofinansowywa-ny m.in. z podatku widowiskowego), tj.
obecny Teatr Zagłębia
Antoni Pączek w pierwszych wyborach parlamentarnych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, tj. w 1919 roku, został wybrany posłem na Sejm Usta-wodawczy z listy PPS, ale nie w Zagłę-biu Dąbrowskim, lecz w okręgu wybor-czym nr 24 (Sandomierz). W ten sposób dołączył do zaszczytnej grupy polskich parlamentarzystów okresu międzywo-jennego (1914–1939), którzy pochodzili z Zagłębia Dąbrowskiego lub z regionem tym byli w różnorodny sposób związa-ni. Oprócz Antoniego Pączka w okresie międzywojennym należeli do nich m.in.:
Tomasz Arciszewski (1877–1955), po-seł na Sejm w l. 1919–1935, honorowy obywatel Sosnowca z 1928 r.; Władysław Baczyński (1893–1937), poseł na Sejm II Kadencji (1928–1930); Aleksy Bień (1894–1977), poseł na Sejm II RP 2 i 3 kadencji (1928–1930; 1930–1935), od maja 1925 roku do grudnia 1928 roku prezydent miasta Sosnowca; Jan Tade-usz Cupiał (1882–1941), poseł w latach 1922–1927, senator od 1935; Stefan Fe-liks Falkowski (1879–1958), poseł na Sejm Ustawodawczy II RP (1919–1922) i Sejm II RP 1 kadencji (1922–1927); Ja-kub Gawron (1891–1937?), poseł Sej-mu II kadencji 1928–30; Ignacy Henryk Kalaga (1893–1943) urodzony w Wań-czykowie (pow. Będzin), poseł na Sejm II RP 3 kadencji (1930–1935); Ignacy Krężel (1863-?), urodzony w Zagórzu k.
Sosnowca, poseł na Sejm
Ustawodaw-czy II RP (1919–1922); Wacław Kryń-ski (1879–1924), poseł na Sejm II RP 1 kadencji (1922–1927); Roman Lipski (1893-po 1940), urodzony w Bolesławiu (pow. olkuski) poseł na Sejm II RP 5 ka-dencji (1938–1939); Jan Łakota (1881–
1952), poseł na Sejm RP w l. 1919–1922 i 1928–1930; Zygmunt Nowara (1905-?) urodzony w Będzinie poseł na Sejm II RP 5 kadencji (1938–1939); Józef Pleba-nek ps. „Orlicz” (1892–1960), urodzony w Sosnowcu poseł V kadencji (1938–39);
Stanisław Andrzej Radek (1886–1946), senator od 1930 roku; autor opracowa-nia historycznego pt.: Rewolucja w Za-głębiu Dąbrowskiem 1894–1905–1914;
Jan Zarański (1865–1940), poseł na Sejm II Kadencji (1928–1930).
Podkreślić nadto należy, że ten po-chodzący z Sielca (późniejszej dzielni-cy Sosnowca) parlamentarzysta zaszedł w „karierze” bardzo wysoko, tj. w latach 1919–1935 uzyskał czterokrotnie (z rzę-du) mandat poselski; w 1927 r. wchodził w skład polskiej delegacji parlamentar-nej do Francji; w okresie 1927–29 roku był prezydentem Lublina, znacznie przy-czyniając się do rozwoju tego miasta;
w latach 1937–39 pełnił funkcję jedne-go z trzech komisarycznych wicepre-zydentów miasta Łodzi (podlegały mu wydziały: oświaty i kultury, opieki spo-łecznej i zdrowia psychicznego); podczas okupacji hitlerowskiej należał do czoło-wych działaczy prosanacyjnej organiza-cji Obóz Polski Walczącej (ps. „Młot”);
Biografie
Antoni Pączek z małżonką Józefą z Majewskich. Fot. arch. Elżbiety Blewoń-skiej, wnuczki Antoniego Pączka
po zakończeniu II wojny światowej zo-stał – w mieście Steyr w Górnej Austrii – prezesem Komitetu Powrotu do Kraju byłych Więźniów Polaków, współorga-nizując powrót więźniów do ojczyzny;
od września 1945 r. był zatrudniony na stanowisku naczelnika wydziału w Dy-rekcji Przedsiębiorstwa Państwowego
„Polskie Uzdrowiska” w Warszawie (1948 r.), był dyrektorem Państwowego Uzdro-wiska w Kudowie Zdroju (od września 1945 r.) oraz członkiem oddziału łódz-kiego Związku Weteranów Walk Rewo-lucyjnych 1905–1918; pełniąc w ciągu swego życia szereg wielorakich funkcji (np. komendanta oddziału Milicji Ludo-wej, radnego miejskiego i ławnika Sądu Okręgowego w Ostrowcu Świętokrzy-skim w 1918 roku, radnego miejskiego w Kudowie Zdrój po 1945 roku). An-toni Pączek osiągnął te liczne sukcesy zawodowe pomimo tego, że urodzenie w Sielcu w tzw. stolicy Czerwonego Za-głębia, zapewne nie sprzyjało w Warsza-wie budowaniu zaufania i uznania wo-kół własnej osoby.
Przyznać jednak należy, że w samym Zagłębiu Dąbrowskim Antoni Pączek nie osiągnął sławy tej miary, co np. Aleksy Bień (ur. 1894, Nowa Wieś, pow. olkuski), prezydent Sosnowca w latach 1925–1928, późniejszy trzykrotny poseł na Sejm, tj.
II i III kadencji (1928–1930; 1930–1935) i Sejm Ustawodawczy 1947–1952. Na ogólnopolskiej scenie politycznej do-szedł jednak dalej (czterokrotny poseł, prezydent Lublina, jeden z trzech ko-misarycznych wiceprezydentów Łodzi).
Obydwaj jednak niewątpliwie należe-li do grupy wybitnych działaczy PPS-u pochodzących z naszego regionu, znaczonych m.in. bardzo elitarnymi od-znaczeniami, tj. Aleksy Bień – Krzyżem Niepodległości (1932), natomiast Antoni Pączek – Krzyżem Niepodległości z Mie-czami (1932), którym to odznaczeniom nadano bardzo wysoką rangę w oficjal-nej hierarchii wyróżnień państwowych [Z. Puchalski, T. Wawrzyński, Krzyż i me-dal niepodległości, Warszawa 1994, s. 7, 41–42]. Należały one bowiem do grupy najważniejszych odznaczeń wojskowych II Rzeczypospolitej pod zbiorczą nazwą:
Krzyż i Medal Niepodległości, ustanowio-nych z myślą o uhonorowaniu najdziel-niejszych i najwybitnajdziel-niejszych
bojowni-ków o wolną Polskę, czyli osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Ojczyzny w okresie przed wojną świato-wą lub podczas jej trwania oraz w okre-sie walk orężnych polskich w latach 1918–
1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski [art. 1 rozporządzenia Prezydenta RP z dn. 29.10.1930r. o Krzy-żu i Medalu Niepodległości, dalej: roz-porządzenia, Dz. U. R. P. z 1930r., nr 75, poz. 591]. Najwyższym stopniem tego orderu (tj. Krzyża i Medalu Niepodle-głości) był Krzyż Niepodległości z Mie-czami. Przyznawany był on tym, którzy walczyli z bronią w ręku o Niepodległość
Ojczyzny przed wojną światową lub poza szeregami armji względnie walką tą kie-rowali [art. 3 rozporządzenia]. Krzyż ten nadawał Prezydent Rzeczypospolitej na przedstawienie Prezesa Rady Ministrów na podstawie wniosków Komitetu Krzy-ża i Medalu Niepodległości (art. 4 rozpo-rządzenia], w skład którego wchodzili:
Aleksandra Piłsudska (małżonka Mar-szałka Józefa Piłsudskiego), gen. Kazi-mierz Sosnkowski, gen. Edward Śmigły--Rydz, płk Jan Kołłątaj-Srzednicki, ppłk Aleksander Prystor, ppłk Wacław Jędrze-jewicz, mjr Ignacy Junosza-Drewnow-ski oraz posłowie (w stopniu oficerJunosza-Drewnow-skim podpułkownika) – Adolf Maciesza, Wa-lery Sławek i Adam Koc. Krzyż Niepod-ległości z Mieczami został nadany Anto-niemu Pączkowi zarządzeniem z dnia 17 września 1932 roku Ignacego Mościckie-go – Prezydenta Rzeczypospolitej [wid-nieje też podpis: Prezes Rady Ministrów:
w z (…) Wł. Zawadzki), opublikowanym w Monitorze Polskim [tj. nr 217, poz.
249 z dnia 21.09.1932 roku], w którym czytamy: Na podstawie art. 4-go rozpo-rządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 października 1930 r. [Dz. U.
R. P. Nr 75/30, poz. 591], nadaję Krzyż Niepodległości z mieczami, Krzyż Nie-podległości i Medal NieNie-podległości niżej wymienionym osobom za pracę w dziele odzyskania niepodległości – a mianowi-cie: A. Krzyż Niepodległości z mieczami otrzymują: 9) Pączek Antoni.
W prasie zagłębiowskiej, z okazji 60.
rocznicy śmierci Antoniego Pączka, ten znamienity fakt odznaczenia parlamen-tarzysty z Sielca tak wysokim rangą od-znaczeniem docenił i przypomniał – jako pierwszy (tj. tak dobitnie okoliczność tę podkreślając) – WALD (pseud.), zazna-czając na wstępie swego artykułu, że po-śród odznaczeń, jakimi II Rzeczpospolita nagradzała swoich obywateli, Krzyż Nie-podległości z Mieczami nie tylko plasował się bardzo wysoko – przypinano go przed Krzyżem Ofierskim Orderu Polonia Resti-tuta – ale był też dystynktorium stosunko-wo rzadkim: nadano go zaledwie 1816 ka-walerom (w istocie: 1817 – dop. PP) (…) (w tym 323 pośmiertnie). Warto przy tym dodać, że wszystkich odznaczonych (tj.
każdą z kategorii ww. orderów – żem Niepodległości z Mieczami, Krzy-żem Niepodległości i Medalem Niepod-ległości), tj. od końca 1928 r. do wiosny 1939 r. było 88 753 osób, z czego zaled-wie 1817 spośród nich zostało uhonoro-wanych Krzyżem Niepodległości z Mie-czami (Krzyż Niepodległości otrzymało 35 271 a Medal Niepodległości 51 665 osoby), co stanowi zaledwie 2,05 % spo-śród wszystkich (ponad 88 tysięcy), któ-rzy zostali odznaczeni. Niewielu pktó-rzy tym rodowitych parlamentarzystów –
„Zagłębiaków” (tj. rozumiem pod tym mianem zwłaszcza tych, którzy urodzi-li się w Zagłębiu Dąbrowskim) dostąpiło tego zaszczytu, ponieważ oprócz Anto-niego Pączka, znany mi jest tylko jeden kazus, tj. Józefa Plebanka, urodzonego w Sosnowcu (13 marca 1892 r.), uho-norowanego tymże orderem w tym sa-mym dniu co poseł z Sielca, tj. 17 wrze-śnia 1932 roku.
Krzyżem Niepodległości z Miecza-mi odznaczeni zostali nadto, pochodzą
Biografie
„Głos Zagłębia”, organ Polskiej Partii Socjalistycznej w Zagłębiu Dąbrowskim, z dn. 5 września 1926r., Rok III, Nr. 14, s.3.