Wnioski z oceny konfliktów, w których brały udział siły zbrojne oraz ocena dokumentów doktrynalnych wskazują, że w rosyjskiej percepcji dotyczącej sposobów rozstrzygania współczesnych konfliktów i prowadzenia wojny za-szły głębokie przeobrażenia. Rosja preferuje prowadzenie wojny bez jej wcze-śniejszej deklaracji. Coraz większą rolę odgrywają w niej podmioty niemilitar-ne, które są zazwyczaj efektywniejsze niż regularne siły zbrojne. Duże znacze-nie przywiązuje się do działań asymetrycznych i znacze-niekinetycznych [Banasik 2018]. Walerij Gierasimow, powołując się na doświadczenia wiosny arabskiej, utrzymuje, że przy pomocy działań zastępczych tzw. proxy war, w których za-angażowane są służby atakującego można skutecznie doprowadzić do upad-ku państwa, a wojna hybrydowa stała się obecnie podstawowym narzędziem strategicznym. Cele polityczne walki są ograniczone, mimo to rywalizacja o dominację odbywa się praktycznie we wszystkich sferach funkcjonowania państwa, a szczególnie w sferze informacyjnej [Bartles 2016]. Rosyjscy liderzy militarni dostrzegają trend polegający na dużej dynamice przekształcania lokalnych konfliktów i sytuacji kryzysowych w wojny lokalne, a nawet global-ne. Według poglądów rosyjskich strategów współczesne konflikty będą się charakteryzowały destrukcyjnymi, bezkontaktowymi, precyzyjnymi uderze-niami na infrastrukturę wojskową i cywilną położoną na całym obszarze ata-kowanego państwa. Kinetyczne uderzenia rozstrzygające będą poprzedzone działaniami niekinetycznymi, głównie operacjami informacyjnymi i walką elektroniczną. Operacje w cyberprzestrzeni będą dominującą sferą rywalizacji, w której narastające efekty niebezpośrednie będą gwałtownie paraliżowały atakowaną stronę [Chekinov 2015].
Rosyjskie podejście do rozstrzygania współczesnych konfliktów jest wielo-aspektowe i jest koncepcyjnie asymetryczne w porównaniu do myślenia za-chodnich strategów. Rosyjska wojna hybrydowa narzuca integrowanie, a nie tylko koordynowanie cywilnego i militarnego wymiaru konfliktu. Wszystkie
Bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej (cz. I)
69 instrumenty oddziaływania, będące w dyspozycji atakującego państwa i pod-porządkowanych podmiotów, realizują pojedyncze i zespołowe procesy za-straszania, perswazji i wymuszania. Zachodnia szkoła myślenia strategicznego postrzega konflikt i wojnę jako zjawisko z konieczności ograniczone, gdyż wojnę prowadzi się po to, aby osiągać stan pokoju. Dlatego też zakłada się proporcjonalne użycie siły ukierunkowane na zakończenie działań wojennych [Lebrum 2017]. Rosyjska, podobnie jak chińska strategia [Liang 1999] prowa-dzenia walki (nieograniczonej do starcia zbrojnego dwóch przeciwstawnych stron) zakładają istnienie continuum niekończącej się konfrontacji strategicz-nej pomiędzy granicami wojny a pokoju, co oddaje sens rosyjskiej asertywno-ści iluzorycznego mocarstwa.
Zmiany w charakterze prowadzonych wojen spowodowały pojawienie się w publikacji Andrey Kartapalova sformułowania wojna nowego typu. Rosyjski generał wyjaśnił, że obecnie konflikty są rozłożone w czasie i prowadzenie niebezpośrednich działań skutkuje obniżeniem morale i wywołuje określone szkody po stronie przeciwnika bez potrzeby użycia sił zbrojnych. W począt-kowej fazie wojny nowego typu stosuje się presję polityczną, ekonomiczną, informacyjną i psychologiczną, które między innymi prowadzą do dezorienta-cji liderów militarnych [Kurz 2017, s. 94]. Autor publikadezorienta-cji wojnę hybrydową traktuje jako działania niebezpośrednie i utrzymuje, że w odpowiedzi na zdol-ności sił zbrojnych USA do wykonywania globalnych, strategicznych, precy-zyjnych uderzeń nienuklearnych w Rosji opracowano koncepcję asymetrycz-nych sposobów stawiania czoła nowym zagrożeniom. Obejmują one między innymi użycie wojsk i służb specjalnych, agentów, kreowanie różnego rodzaju efektów informacyjnych oraz innych efektów niemilitarnych. W zamyśle rosyj-skich strategów znajduje się wykreowanie operacji niesymetrycznych, sto-sownie do rodzaju konfliktu, w który będzie zaangażowana FR. Następnie stosownym instrumentom i podmiotom oddziaływania będą przydzielane określone zadania, ściśle zsynchronizowane co do obiektu, miejsca i czasu aktywności [Картаполов 2015, s. 36]. A.V. Kartapalov odnotowuje, że operacje asymetryczne są nieodłącznie przypisane do sytuacji, w których ekonomiczne, dyplomatyczne, informacyjne i niebezpośrednie odziaływanie sił zbrojnych osłabi na tyle przeciwnika, posiadającego militarną i techniczną przewagę, aby można było podjąć bezpośrednią walkę, stosownie do posiadanych zaso-bów [Картаполов 2015, s. 35].
Działania asymetryczne będą prowadzone w celu eliminowania bądź neu-tralizowania przewagi przeciwnika i wyrządzenia mu jak największych szkód
przy jak najmniejszych kosztach własnych. Osiągać się to będzie poprzez utrzymanie w tajemnicy przygotowywań operacyjnych, identyfikowanie wy-stępujących słabości i wykorzystanie przeciwko nim zabronionych środków. Ponadto dążyć się będzie do koncentracji wysiłków w wybranym miejscu i czasie i wykonywać uderzenia w najbardziej wrażliwe na oddziaływanie miej-sca przeciwnika. Identyfikować i oddziaływać w najsłabsze jego punkty. Narzu-cać przeciwnikowi własną wolę i własny sposób rozstrzygania konfliktu oraz ekonomiczne dysponować własnymi resursami. Działania asymetryczne po-winny w konsekwencji doprowadzić do osiągnięcia dominacji lub co najmniej do wyrównania szans w prowadzonej rywalizacji [Картаполов 2015, s. 36].
W doktrynie militarnej FR, po raz pierwszy od upadku Związku Radzieckie-go, dostrzec można zapisy związane z prowadzeniem odstraszania nienukle-arnego. W opinii wojskowych panuje przekonanie, że wysokiej gotowości konwencjonalne siły zbrojne mogą w dowolnym miejscu dokonać poważ-nych, nieakceptowalnych zniszczeń, w tym w systemie ekonomicznym prze-ciwnika. Strategia prowadzenia walki przewiduje użycie sił zbrojnych zarówno w sposób bezpośredni, jak i niebezpośredni. Szczególną uwagę przywiązuje się do prowadzenia operacji psychologicznych i skierowanych przeciwko technice bojowej przeciwnika, a także wpływania na opinię publiczną i obni-żania woli społeczeństwa do stawiania oporu.
Wnioski z przeprowadzonych badań wskazują, że Rosja prawdopodobnie będzie również w przyszłości traktowała siły zbrojne jako instrument polityki. Pozyskane zdolności w ramach prowadzonej od 2010 roku transformacji i osiąganie zdolności do działań ekspedycyjnych, stwarzają ku temu nowe możliwości, co potwierdzają działania Rosji przeprowadzone w Syrii. Im więk-szy wachlarz zdolności militarnych, tym więkwięk-szy zakres możliwych opcji ich użycia i osiągania bardziej różnorodnych celów politycznych. Stwarza to nie-komfortową sytuację dla NATO i ich sojuszników. Bowiem tak długo, jak bę-dzie obowiązywało prawo do użycia sił zbrojnych w polityce międzynarodo-wej, tak długo nikt nie powstrzyma Rosji od uciekania się do ich stosowania [Renz 2016, s. 33]. Doświadczenia ukraińskie pokazują, że opinia międzynaro-dowa zaakceptowała nie tylko siłowe rozstrzygnięcia, ale również pogwałce-nie obowiązujących norm prawnych. Wskazują rówpogwałce-nież na występowapogwałce-nie dychotomii dotyczących wykorzystania sił zbrojnych przez Rosję i NATO. So-jusz stosuje siły zbrojne w ostateczności, to znaczy tylko wtedy, gdy zawiodą inne środki zastosowane przy rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych. Rosja robi to w pierwszej kolejności. W prowadzonej operacji nie ma większego
znacze-Bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej (cz. I)
71 nia, czy siły zbrojne są oznakowane czy działają pod przykryciem i w sposób zamaskowany prowadzoną swoją działalność.
Dokonane oceny wskazują, że raczej wątpliwym jest, aby jedynie za pomo-cą ofensywnych zdolności sił zbrojnych i dzięki efektywności wykorzystania tego instrumentu oddziaływania międzynarodowego, Rosja stała się świato-wym mocarstwem. Z drugiej strony siły zbrojne przecież nie są panaceum na osiąganie wszystkich, możliwych celów politycznych. Tego typu błędne z za-łożenia myślenie szybko mogłoby doprowadzić do bezpośredniej konfrontacji z NATO, co z założenia miałoby dewastujące konsekwencje i raczej dobrze nie służyłoby rosyjskim interesom. Przykład Krymu pokazuje kluczową rolę sił zbrojnych w podbijaniu terytorium. Biorąc jednak pod uwagę historyczne doświadczenia Związku Radzieckiego, nigdy nie odnotowano użycia sił zbroj-nych w celu ekspansji własnego terytorium. Wydaje się, że aneksję Krymu należy traktować jako wyjątek, a nie regułę w prowadzeniu polityki zagranicz-nej Rosji [Renz 2016, s. 33]. Nigdy jednak nie można całkowicie wykluczyć tej opcji.
Wnioski
Ocena wniosków z przeprowadzonych badań skłania do postawienia tezy, że Rosja swój wektor polityczny będzie koncentrowała na Europie, a szczególnie na najbliższych sąsiadach. Nie należy oczekiwać, że zrezygnuje, co najmniej w pespektywie najbliższych kilku lat, z aspiracji do ustanowienia własnej strefy wpływów poprzez wykreowanie szarej strefy w relacjach z Zachodem. Ze względów historycznych i strategicznych, z całą pewnością będzie się koncen-trowała na Europie Środkowo-Wschodniej, w tym na państwach bałtyckich. Największe zagrożenie dla Rosji stanowi ekspansja demokracji, prawa i trans-parentnego porządku Zachodu wspartego amerykańską siłą militarną. Należy więc sądzić, że w najbliższej perspektywie Rosja będzie się koncentrowała na tworzeniu wszelkich możliwych podziałów w systemie politycznym [Wróbel 2018] i ekonomicznym Unii Europejskiej i jej państwach członkowskich. Rosja w osiąganiu własnych celów strategicznych będzie dążyła do wywierania pre-sji militarnej na nową administrację amerykańską. Prowokacyjne zachowania rosyjskich sił powietrznych, marynarki wojennej w regionie Morza Bałtyckiego będą narastały, co może doprowadzić do ryzyka niezamierzonej konfrontacji pomiędzy siłami zbrojnym Rosji a NATO, rozmieszczonymi we wschodnim rejonie odpowiedzialności traktatowej [Gotkowska 2017, s. 7]. Najgorszy
scenariusz zakłada ograniczoną agresję skierowaną przeciwko integralności terytorialnej państw Europy Środkowo-Wschodniej. Takie działania mogą opierać się na założeniu, że Stany Zjednoczone i państwa Europy Zachodniej będą niechętne do reagowania i będą sceptycznie podchodziły do angażo-wania się w konflikt, próbując zawrzeć z Rosją nowy, geopolityczny układ [Gotkowska 2017, s. 7].
Rosja w dalszym ciągu będzie wykorzystywała siły zbrojne do osiągania celów strategicznych nakreślonych przez polityków. Nowe zdolności pozy-skane dzięki ciągłej modernizacji armii ułatwią hipotetyczne oddziaływanie na państwa Europy Środkowo-Wschodniej i prowadzenie operacji o charakterze ekspedycyjnym. Rosyjskie siły zbrojne stale doskonalą swoją strukturę oraz strategię i taktykę operowania. Na szeroką skalę stosują działania asymetrycz-ne i niebezpośrednie oraz wykorzystują cyberprzestrzeń. Równolegle Rosja jest skłonna nie tylko do zastraszania, ale i rzeczywistego wykorzystania broni nuklearnej do wsparcia operacyjnych działań konwencjonalnych.
Bibliografia
Banasik M. (2018), Wojna hybrydowa i jej konsekwencje dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego, Warszawa.
Bartles Ch.K. (2016), Getting Gerasimov Right, „Military Review”, January-February, ss. 30–38 [online], https://community.apan.org/cfs-file/__key/docpreview-s/00-00-00-11-18/20151229 -Bartles-_2D00_-Getting-Gerasimov-Right.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Bugajski J. (2018), Why Moscow fears NATO, Center for European Policy Analysis, Washington [online] http://cepa.org/EuropesEdge/Why-Moscow-fears-NATO, dostęp: 18.02.2018. Chekinov S.G., Bogdanov S.A. (2015), The Nature and Content of a New-Generation War, Military
thought, ss. 12–23 [online], http://www.eastviewpress.com/Files/MT_FROM%20THE% 20CURRENT%20ISSUE_No.4_2013.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Dekret Prezydenta Federacji Rosyjskiej o Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Federacji Rosyjskiej (2015), Moskwa [online], https://poland.mid.ru/web/polska_pl/koncepcja-polityki- zagranicznej-federacji-rosyjskiej/-/asset_publisher/x9WG6FhjehkG/content/strategia-bezpieczenstwa-narodowego-federacji-rosyjskiej?inheritRedirect=false&redirect=https% 3A%2F%2Fpoland.mid.ru%3A443%2Fweb%2Fpolska_pl%2Fkoncepcja-polityki-zagranicznej -federacji-rosyjskiej%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_x9WG6FhjehkG%26p_p_lifecycle%3D0 %26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-2%26p_p_ col_count%3D1, dostęp: 18.02.2018.
Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej (2015), Biuro Bezpieczeństwa Narodowego [online], https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/35_KBN_DOKTRYNA_ROSJI.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej (cz. I)
73
Doran P.B., Bugajski J., Brown M.S. (2017), Strengthening Strategic Security in Central and Eastern Europe, Center for European Policy Analysis, Washington and Warsaw [online], https://cepa.ecms.pl/files/?id_plik=4896, dostęp: 16.02.2018.
Dzarasov R.S. (2017), Russian neo-revisionist strategy and the Eurasian Project, Cambridge „Jour-nal of Eurasian Studies”, Cambridge, ss. 1–15 [online], https://www.veruscript.com/api/files/ 17f5f28f-03bc-11e7-b3ad-0242ac110002/download, dostęp: 18.02.2018.
Gotkowska J., Szymański P. (2017), Russia and the security in the Baltic Sea region. Some recommen-dations for policy-makers, „Baltic Sea Region Policy Briefing”, series 1, Warszawa, ss. 1–10 [online], http://www.centrumbalticum.org/files/2157/BSR_Policy_Briefing_1_2017.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Kurz R.W. (2017), Ukraine’s Hidden Battlefield, Fort Leavenworth, ss. 93–99 [online] https://community.apan.org/cfs-file/__key/docpreview-s/00-00-00-10-49/20170426-Kurz-_2D00_-Ukraines-Hidden-Battlefield.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Lebrum M. (2017), Sitting on the Fence: The „Hybrid” Moment, Blog, Hybrid Threats, Security & Resilience, Russia, NATO, European Union, Comprehensive Security, 11.10. [online], https://www.icds.ee/blog/article/sitting-on-the-fence-the-hybrid-moment/, dostęp: 18.02.2018. Liang Q, Xiangsui W. (1999), Unrestricted Warfare, Beijing [online], https://ia800201.us.archive.
org/0/items/Unrestricted_Warfare_Qiao_Liang_and_Wang_Xiangsui/Unrestricted_Warfare _Qiao_Liang_and_Wang_Xiangsui.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Lindley-French J. (2017), One Alliance. The Future Tasks of the Adapted Alliance, Final Report GLOBSEC NATO Adaptation Initiative [online] https://www.globsec.org/wp-content/ uploads/2017/11/GNAI-Final-Report-Nov-2017.pdf, dostęp: 16.02.2018.
Lukyanov F. (2016), The Quest to Restore Russia’s Rightful Place, Foreign Affairs May/June [online], https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2016-04-18/putins-foreign-policy, dostęp: 18.02.2018.
Renz B. (2016), Why Russia is reviving its conventional military power, „Parameters”, 46 (2), Not-tingham, ss. 23–36 [online] http://eprints.nottingham.ac.uk/35963/1/Renz%20-%20Why %20Russia%20is%20reviving%20its%20conventional%20military%20power%202016.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Russia Military Power. Building a Military to Support Great Power Aspirations (2017), Defense Intel-ligence Agency, Washington 2017 [online], http://www.dia.mil/Portals/27/Documents/ News/Military%20Power%20Publications/Russia%20Military%20Power%20Report%202017.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Shlapak D.A., Johnson M.W. (2016), Reinforcing Deterrence on NATO's Eastern Flank, Santa Monic [online], https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_reports/RR1200/RR1253/ RAND_RR1253.pdf, dostęp: 18.02.2018.
Trenin D. (2016), The Revival of the Russian Military. How Moscow Reloaded, Foreign Affairs May/ June [online], https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2016-04-18/revival-russian-military, dostęp: 18.02.2018.
Vladimir Putin took part in the plenary meeting of the 70th session of the UN General Assembly in New York (2015), Portal President of Russia, 28.09. [online], http://en.kremlin.ru/events/ president/news/50385, dostęp: 18.02.2018.
Wróbel A. (2018), Rosja ostrzega: Zawsze reagujemy działaniami symetrycznymi, Portal Interia [online], http://fakty.interia.pl/swiat/news-rosja-ostrzega-zawsze-reagujemy-dzialaniami-symetrycznymi,nId,2548070, dostęp: 18.02.2018.
Xavier A.I. (2016), The (Post) Warsaw NATO Strategy and The Eastern Flank: A Perspective From The South, „UA: Ukraine Analytica”, Issue 3 (5), ss. 7–14 [online], https://research.unl.pt/files/ 2945111/AIX_UkraineAnalytica_3_5_2016.pdf, dostęp: 16.02.2018.
Картаполов А.В. (2015), Уроки военных конфликтов, перспективы развития средств и способов их ведения. Прямые и непрямые действия в современных международных конфликтах, Вестник АВН №2 [online], http://www.avnrf.ru/index.php/zhurnal-qvoennyj-vestnikq/arkhiv-nomerov/737-vestnik-avn-2-2015, dostęp: 18.02.2018.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE 2018 Wydawnictwo SAN ISSN 2543-8190 Tom XIX Zeszyt 2 Część 3 ss. 75–89
Jerzy Będźmirowski1
Akademia Marynarki Wojennej Michał Będźmirowski2
Społeczna Akademia Nauk