W nawiązaniu do myśli przewodniej, która została zawarta w tytule tego arty-kułu, zwrócono szczególną uwagę na rolę marynarki wojennej państwa nad-brzeżnego (a dotyczy to Polski) w polityce zagranicznej. Marynarka wojenna stanowi jedyny rodzaj sił zbrojnych państwa, który poprzez suwerenność po-kładów okrętów i ich immunitet, posiada znacznie większy „potencjał” dy-plomatyczny niż wojska lądowe czy siły powietrzne. To okręty w trakcie wizyt i rewizyt w obcych portach (zazwyczaj są ważnymi aglomeracjami miejskimi krajów nadbrzeżnych i morskich), kształtują opinię o własnym kraju, co nieste-ty nie jest możliwe w przypadku jednostek wojsk lądowych lub lotniczych [Będźmirowski 2012]. I o tym politycy rządzący krajem nadmorskim, jakim jest Polska, powinni pamiętać.
Świat mknie do przodu z niewyobrażalną prędkością. Siłą sprawczą tego procesu jest rozwój technologii. To ona ma największy wpływ na rozwój cywi-lizacyjny wielu państw [Toffler, Toffler 2007].
W tych procesach, oczywiście w państwach morskich i nadmorskich, uczestni-czyły i uczestniczą siły morskie, które ze względu na wymienione zadania mu-siały być w tzw. nurcie nowinek pochodzących z parku technologicznego. Ale należy pamiętać, że ten park technologiczny tworzą ludzie – wykształceni. „Napoleon uważał wojnę za sztukę prostą i czysto wykonawczą” [Bloch 2005, s. 215].
Niestety wspomniany park technologiczny „przewrócił” teorię wodza Fran-cuzów. Dziś aktualne są słowa Jana Gotliba Blocha: „Przede wszystkim zauwa-żyć należy, że wśród pierwszorzędnych właściwości armii zajęło wybitne
miej-Polska Marynarka Wojenna w budowaniu bezpieczeństwa morskiego wybranych państw Bliskiego i Dalekiego…
83 sce wykształcenie, które wobec dawnych, pierwotnych warunków prowadze-nia wojny nie grało żadnej roli. […] Nauka przerobiła dziś warunki wojny, zmieniła jej charakter oraz względne znaczenie różnych właściwości narodo-wych” [Bloch 2005, s. 215 i 261]. A więc wykształcenie. W tym miejscu warto przytoczyć wypowiedź jednego z oficerów USA: Broń jest na tyle inteligentna, na ile inteligentni są ludzie, którzy nią się posługują [Toffler, Toffler 2007, s. 86].
Strona polska tzn. Polska Marynarka Wojenna w prawie 100-letniej tradycji starała się uwzględniać to, co gwarantuje rozwój, a więc kształcenie kadr. Dla-tego też korzystała z możliwości kierowania swoich oficerów do morskich wojskowych uczelni państw, z którymi realizowała współpracę. Były to ośrodki w Wielkiej Brytanii, Francji, Związku Radzieckim, NRD [Będźmirowski 2007; Będźmirowski 1999; Będźmirowski 2008], a po 1990 r. w państwach NATO (USA, RFN, Francja, Wielka Brytania) w ramach P&P (Partnerstwa dla Pokoju). Także nasze ośrodki, kształcące oficerów MW, w latach 70. i 80. XX wieku, świadczyły taką „usługę” dla MW państw niebędących uczestnikami Układu Warszawskiego. Były to Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Wiet-namska Republika Demokratyczna oraz Wielka Arabska Dżamahirijja Ludowo-Socjalistyczna. Dodatkowo eksperci z PMW szkoli załogi okrętów takich państw, jak: Arabska Republika Egiptu oraz Republiki Indii. Takie były czasy i takie były ówczesne realia polityczne. Dziś kształcimy oficerów dla potrzeb sił morskich z Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej czy Kataru. Natomiast na pokładzie ORP Wodnik [Damski 1991] (tak jak to miało miejsce w lecie roku 2016) prze-bywali odbywający praktyki cudzoziemcy – studenci ukraińscy. W 2005 r. w AMW przygotowywano kadrę do objęcia służby na zbudowanym w gdań-skiej stoczni Marine Project (dla Akademii Marynarki Wojennej Socjalistycznej Republiki Wietnamu w Nha Trang) wietnamskiego żaglowego okrętu szkolne-go Le Quy Don [Zieliński 2017].
Dzięki procesowi kształcenia kadr dla marynarek wojennych różnych państw, pozyskuje się potencjalnego sojusznika. Nikt nie jest w stanie przewi-dzieć, który z absolwentów uczelni w przyszłości obejmie znaczące stanowi-sko w rządzie danego kraju czy też w jego siłach zbrojnych. Mogą oni mieć wpływ na tzw. koszyk zamówień w stoczni państwa, które ich kształciło. To jest element, stosowany przez wszystkie kraje, świadczące usługę kształcenia kadr wojskowych z innych państw. „Ćwiczyli” to na oficerach PMW, Francuzi, jak i Brytyjczycy w okresie międzywojennym [Będźmirowski 1999]. A więc
relacje personalne mogą być znaczące dla tego typu działań: o tym należy również pamiętać.
Lata 60–80. XX wieku, to czas obejmujący tzw. IV i V etap w powojennych dziejach polskiego morskiego rodzaju sił zbrojnych. Okres lat 1945–1991 zo-stał podzielony na 5 zasadniczych etapów. Wspomniane etapy objęły lata 1961–1975 (IV etap) oraz lata 1976–1991 (V etap). Etap IV to, zdaniem anality-ków zajmujących się powyższą problematyką, kontynuacja rozwoju i moder-nizacji sił morskich, polegający na wprowadzaniu nowych rodzajów uzbroje-nia i sprzętu technicznego, zwłaszcza systemów rakietowych i elektronicz-nych, w tym urządzeń łączności i obserwacji [Będźmirowski 2003]. Nastąpił znaczący wzrost liczby okrętów i pomocniczych jednostek pływających bu-dowanych w stoczniach krajowych oraz w ZSRR [Badeński, Sołkiewicz 2014]. W tym czasie nasza stocznia w Gdyni również budowała okręty dla potrzeb Zjednoczonej Floty Bałtyckiej [AAN sygn. 157/21, Notatka z konferencji
w sprawie wstępnego omówienia możliwego podziału produkcji i wzajemnych dostaw uzbrojenia i techniki wojennej między Krajami Demokracji Ludowej, ściśle
tajne spec. Znaczenia egz. Nr 1, Warszawa, dnia 21 grudnia 1955 r.]. W tym dokumencie m.in. czytamy: „W czasie dwustronnych rozmów delegacja buł-garska zgłosiła zapotrzebowanie na dostawy z Polski: trałowców bazowych
254-K w drugiej 5-latce – 4 sztuki, trałowców rzecznych 151 w pierwszej
5-latce 2 sztuki, w drugiej 5-latce – 10 sztuk” [Polityka obronna…2006, s. 359]. Jest to czas funkcjonowania Układu Warszawskiego. Wówczas też do-konano zasadniczych zmian strukturalno-organizacyjnych w MW, polegają-cych na zbliżeniu struktury pokojowej do przewidzianej na czas wojny. Nato-miast etap V pomimo wielu działań na rzecz rozbudowy sił morskich, niestety spowodował wycofanie z eksploatacji szeregu okrętów, nie dając prawie nic w zamian [Badeński, Sołkiewicz2014].
Nowe spojrzenie na relacje państw demokracji ludowej z krajami położo-nymi na Bliskim Wschodzie, a szczególnie z Egiptem, nastąpiło w 1955 r. We-dług Hayssama Obeidata, symptomem zmian stała się zgoda ZSRR na dostawy
czeskiej broni do Egiptu [Obeidat 2001, s. 64 oraz przyp. 40]. Rząd polski starał
się za wszelką cenę rozwijać pozytywne stosunki z Egiptem, nie naruszając dobrych relacji z Izraelem. Niestety, taki stan nie mógł trwać długo, ze wzglę-du na późniejsze wydarzenia związane z tzw. Konfliktem Sueskim, kiedy to rząd polski w sposób zdecydowany (tak jak wszystkie państwa demokracji ludowej) potępił działania Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela. Jednocześnie, państwa demokracji ludowej umożliwiły Egiptowi oraz Syrii korzystanie z
woj-Polska Marynarka Wojenna w budowaniu bezpieczeństwa morskiego wybranych państw Bliskiego i Dalekiego…
85 skowych ośrodków szkoleniowych, a także skierowały grupę doradców woj-skowych do tych państw. Oczywiście, było to połączone z zakupem sprzętu wojskowego, w tym okrętów, ale na razie tylko w Związku Radzieckim. W przygotowanie załóg dla tych okrętów: niszczycieli proj. 30 bis, trałowców bazowych, kutrach torpedowych i okrętów podwodnych (dla floty wojennej Egiptu), zostało zaangażowanych kilku oficerów MW, absolwentów Kursów Doskonalenia Oficerów i Wyższych Akademickich Kursów w ZSRR.
Egipt był pierwszym klientem, spośród państw basenu Morza Śródziemne-go, który zakupił radzieckie niszczyciele proj. 30 bis. Już w 1955 roku do Tallina przybyła grupa wyższych oficerów egipskiej MW. Celem zademonstrowania im zdolności bojowych i manewrowych niszczyciela „Smiełyj” [Rochowicz 1996, s. 41] (w kodzie NATO Skoryi), egipscy oficerowie MW zostali zaokręto-wani na jego pokładzie i wyszli na wody Morza Bałtyckiego. Demonstracja trwała 3 dni, łącznie z użyciem uzbrojenia na akwenie (poligonie morskim) niedaleko Bałtyjska.
Zgodnie z tajnym rozkazem ministra obrony ZSRR Gieorgija Żukowa (po-wrócił do łask po śmieci Józefa Stalina i przejęciu władzy przez Nikitę Chrusz-czowa), przekazanie Egiptowi nowej techniki wojskowej odbyło się pod kryp-tonimem „Obiekt 909”. Przekazany Egiptowi zespół okrętów oznaczono jako „EKON-40” – Ekspedycja Okrętów Szczególnego Znaczenia – 40. Nazwa przed-sięwzięcia brzmiała bardzo tajemniczo. W skład tej ekspedycji wchodziły: 2 niszczyciele proj. 30 bis „Smiełyj”, 4 trałowce bazowe proj. 254 [Rochowicz 1998], 10 kutrów torpedowych projektu 183 [Rochowicz 1999], 2 okręty pod-wodne proj. 613 i 1 okręt podwodny serii XV. Przygotowanie egipskich ofice-rów MW do wykonywania określonych czynności na okrętach (dowódca, z.d.o., dowódcy działów itp.) wymagało czasu i odpowiedniego ośrodka.
W związku z tym, że oficerowie ci posługiwali się językiem angielskim, po-jawił się problem. Wówczas to strona radziecka, tzn. Dowództwo Floty Bałtyc-kiej ZSRR, uznało, że najlepszym rozwiązaniem będzie prowadzenie tego szko-lenia w oparciu o polskich oficerów MW (kilkoro znało język angielski) oraz z wykorzystaniem obiektów polskiej MW. Zgodnie z ustaleniami z Dowódz-twem MW, do portu w Gdyni weszły dwa niszczyciele zakupione przez Egipt, które miały polską banderę, a radzieccy marynarze byli przebrani w mundury polskich marynarzy. Celem ograniczenia możliwości kontaktów z osobami postronnymi, zapadła decyzja, że szkolenie obywać się będzie w budynkach byłej niemieckiej stacji obsługi i badań torped (Rosjanie nazywali to miejsce
„Formozą”). Proces szkolenia załóg dla egipskich okrętów, zakupionych w ZSRR trwał od grudnia 1955 roku do marca 1956 [Batyrev 1999, s. 32].
Zgodnie z podpisanymi między stroną radziecką a egipską ustaleniami, już w styczniu 1956 roku miało nastąpić przekazanie wspomnianych trałowców proj. 254. Niestety, plany pokrzyżowała natura. Zamarzła Zatoka Pucka i okręty nie mogły wyjść na pełne morze. Wynikającymi z tej sytuacji kosztami obcią-żona została strona polska, której do rachunku dopisano sprowadzenie z Murmańska lodołamacza „Jermak”, który uwolnił okręty z lodu [Batyrev 1999, s. 33].
Tak, jak wcześniej wspomniano, po zakończeniu szkolenia, co miało miej-sce w marcu 1956 roku, część marynarzy egipskiej MW (część załogi okrętów na przejście morzem do portu w Aleksandrii stanowili radzieccy i polscy ma-rynarze) udało się drogą lotniczą do swojego kraju. Okręty niszczyciele obrały kurs na port w Bałtyjsku, gdzie przygotowano je do przekazania Egiptowi. Wykonano określone przeglądy sprzętu, uzbrojenia i mechanizmów, przeka-zano instrukcje dotyczące wszystkich urządzeń i uzbrojenia znajdującego się na okrętach. Uzupełniono zapasy wody pitnej, wyżywienia na przejście mo-rzem. Po dwóch miesiącach, 20 maja 1956 roku niszczyciele wyszły z Bałtyjska, poza wodami terytorialnymi Związku Radzieckiego, opuściły banderę radziec-ką i podniosły polsradziec-ką, a załogi okrętów przebrały się w umundurowanie pol-skiej MW i tego samego dnia weszły do portu w Gdyni. Dziesięć dni później, 31 maja, okręty wyszły w morze i wyruszyły do Aleksandrii [Rochowicz 2000, ss. 37–38].
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych [dalej AAN], sygn. XIA/104, List I Sekretarza KC SED W. Ulbrichta, skiero-wany do szefów państw-stron UW, za wyjątkiem Rumunii. Przekazany ambasadorowi nadzwy-czajnemu i pełnomocnemu PRL w Berlinie Feliksowi Baranowskiemu przez sekretarza KC SED Hermanna Axena w dniu 15.6.1967 r., ss. 36-41.
AAN, sygn. XIA/104, Materiały dotyczące Układu Warszawskiego, Informacja o spotkaniu mini-stra Obrony Narodowej PRL ministrem Obrony Związku Radzieckiego, s. 46 i 52.
AAN sygn. 157/21, Notatka z konferencji w sprawie wstępnego omówienia możliwego podziału produkcji i wzajemnych dostaw uzbrojenia i techniki wojennej między Krajami Demokracji Lu-dowej, ściśle tajne spec. Znaczenia egz. Nr 1, Warszawa, dnia 21 grudnia 1955 r.
Badeński Z., Sołkiewicz H. (2014), Analiza struktur sił okrętowych MW w okresie powojennym i propozycje działań naprawczych w celu zahamowania ich degradacji, maszynopis w posia-daniu autora, rys. 1, Sumaryczny stan liczbowy sił okrętowych MW RP w latach 1945–2009, Gdynia.
Polska Marynarka Wojenna w budowaniu bezpieczeństwa morskiego wybranych państw Bliskiego i Dalekiego…
87
Batyrev A.N. (1999), Pod cuszim flagom, „Tajfun”, nr 2, s. 32.
Będźmirowski J. (1999), Szkolenie oficerów Polskiej Marynarki Wojennej w zagranicznych ośrod-kach szkoleniowych 1919–1989. Próba usystematyzowania, „Przegląd Morski”, nr 12.
Będźmirowski J. (2003), Łączność i obserwacja w Polskiej Marynarce Wojennej 1918–1989, Gdynia. Będźmirowski J. (2007), Współpraca Marynarki Wojennej PRL z flota wojennymi Związku
Radziec-kiego i Niemieckiej Republiki Demokratycznej w zakresie kształcenia kadr, Toruń.
Będźmirowski J. (2008), Morskie szkolnictwo wojskowe w Polsce, jako komponent systemu bezpie-czeństwa państwa. Od niepodległości do transformacji ustrojowej, Gdynia.
Będźmirowski J. (2012), Marynarka wojenna w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918–1947, Sopot.
Będźmirowski J. (2016a), Problemy państw NATO i Układu Warszawskiego a bezpieczeństwo euro-pejskie, Cz. I „Kwartalnik Bellona”, nr 3, ss. 137–153.
Będźmirowski J. (2016b), Problemy państw NATO i Układu Warszawskiego a bezpieczeństwo euro-pejskie; Cz. II „Kwartalnik Bellona”, nr 4, ss. 163–174.
Będźmirowski J. (2014a), Sytuacja międzynarodowa w przededniu powstania Układu Warszaw-skiego, a bezpieczeństwo morskie Polski, „Kwartalnik Bellona”, nr 4.
Będźmirowski J. (2014b), Wizje budowy bezpieczeństwa na kontynencie europejskim w latach 50. XX w. zawarte w propozycjach rozbrojeniowych oraz w tzw. planach A. Rapackiego, S. Lloyda i C. Lodge’a, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, Vol. 8, nr 2, ss. 228–251.
Bloch J.G. (2005), Przyszła wojna pod względem technicznym, ekonomicznym i politycznym, War-szawa.
Bógdał-Brzezińska A. (2001), Globalizacja polityki Stanów Zjednoczonych 1945–1949, Warszawa. Brzeziński Z. (2013), Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi, Kraków.
Damski Z. (1991), ORP Wodnik, Typy broni i uzbrojenia, Zeszyt nr 144, Wydawnictwo Bellona, Warszawa.
Eisler J. (2006), Polski rok 1968, Warszawa,
Emigracja Żydów z Polski 1960–1967 (2005) [w:] Z przeszłości Żydów polskich. Polityka, gospodar-ka, kultura, społeczeństwo, red. J. Wijaczek, G. Miernik, Kraków.
Fenby J. (2007), Alianci. Stalin, Roosevelt, Churchill. Tajne rozgrywki zwycięzców II wojny światowej, Kraków.
Grudziński P. (1980), Przyszłość Europy w koncepcjach Franklina D. Roosevelta (1933–1945), Wro-cław-Warszawa-Kraków-Gdańsk,
Heller M., Niekricz A. (2016), Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego. Od potęgi do upadku 1939–1991, Poznań.
Historia zimnej wojny. T 1. Geneza (2017), pod. red. M. P. Lefflera i O. A. Westada, Oświęcim. Jarząbek W. (2008), PRL w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1955–1980,
Kissinger H. (2016), Porządek światowy, Wołowiec.
Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869–2006 (2006), pod red. P. Ostaszewskiego, Warszawa.
Kubiak K. (1992), Wojna sześciodniowa, Warszawa.
Kuczyński M. (1995), Konflikty zbrojne w Azji, Ameryce, Australii i Oceanii, Warszawa.
Krzywiec B. (1929), Jak należy traktować w Polsce sprawę marynarki wojennej. Studium porów-nawcze na tle rozbudowy marynarek wojennych innych państw oraz potrzeb obronnych kraju, Wilno.
Krzywiec B. (1931), Sprawa obrony morskiej w Polsce w przeszłości i obecnie, Warszawa. Makowski A. (2000), Siły morskie współczesnego państwa, Gdynia.
Marples D.R. (2006), Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu, Wrocław. McCauley M. (2010), Narodziny i upadek Związku Radzieckiego, Warszawa. Obeidat H. (2001), Stosunki Polski z Egiptem i Irakiem w latach 1955–1989, Toruń. Pietrow N. (2015), Nowy ład Stalina. Sowietyzacja Europy 1945–1953, Warszawa. Plokhy S.M. (2011), Jałta. Cena pokoju, Poznań.
Polityka obronna i Siły Zbrojne Polski w latach „Zimnej wojny” 1945–1989, Dokumenty (2006), t. IV, red. Z. Kozak, W. Wróblewski, Szczecin.
Polska w stosunkach międzynarodowych 1945–1989. Wybór dokumentów (2005), wybór i opra-cowanie J. Zając, Warszawa.
Rees L. (2008), Za zamkniętymi drzwiami. Kulisy II wojny światowej, Warszawa.
Rochowicz R. (1996), Niszczyciele projektu 30 bis, „Nowa Technika Wojskowa”, nr 3, s. 41. Rochowicz R. (1998), Trałowce projektu 254, „Morza Statki i Okręty”, nr 2.
Rochowicz R. (1999), Kutry projektu 183, „Morza Statki i Okręty”, nr 2.
Simms B. (2015), Taniec mocarstw. Walka o dominację w Europie od XV do XXI wieku, Poznań. Skrzypek A. (1987), Procesy integracyjne państw wspólnoty socjalistycznej, Łódź.
Skrzypek A. (2010), Dyplomatyczne dzieje PRL w latach 1956–1989, Pułtusk-Warszawa.
Stankowski A. (2001), Zerwanie stosunków dyplomatycznych z Izraelem przez Polskę w czerwcu 1967 r. [w:] Rozdział wspólnej historii. Studia z dziejów Żydów w Polsce ofiarowane profesorowi Jerzemu Tomaszewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Żyndul, Warszawa. Szaynok B. (2007), Z historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968, Warszawa.
Szubrycht T. (2008), Rola sił morskich w polityce państwa, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, nr 10, ss. 129–143.
Polska Marynarka Wojenna w budowaniu bezpieczeństwa morskiego wybranych państw Bliskiego i Dalekiego…
89
Zając J., Zięba R. (2005), Polska w stosunkach międzynarodowych 1945–1989, Toruń.
Zieliński M. (2017), Kształcenie podchorążych libijskich w Wyższej Szkole Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni w latach 1979–1986, maszynopis w posiadaniu autora. Zimna wojna (2009), pod red. R. Cowleya, Warszawa.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE 2018 Wydawnictwo SAN ISSN 2543-8190 Tom XIX Zeszyt 2 Część 3 ss. 91–103
Zbigniew Groszek1
Społeczna Akademia Nauk