POZIOM WYKSZTAŁCENIA LUDNOŚCI WIEJSKIEJ WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO
MOŻLIWOŚCI WZROSTU POZIOMU WYKSZTAŁCENIA LUDNOŚCI OBSZARÓW WIEJSKICH
Zmiany, jakie dokonują się w systemie polityczno-gospodarczym państwa, powodują także konieczność przekształceń w systemie edukacyjnym. Jednak tempo i struktura przemian w edukacji są zbyt wolne i niewspółmierne do potrzeb ekonomicznych i cywilizacyjnych kraju. Główną przyczyną są wciąż niskie nakłady na szkolnictwo, wynoszące ok. 6% PKB (w krajach UE ok. 10% GNP), oraz rozłożenie reformy na wiele lat. Zasadniczym celem reformy edu-kacyjnej jest upowszechnienie średniego i wyższego wykształcenia, zwłaszcza młodzieży ze wsi, oraz zmiana strukturalna szkolnictwa wraz ze zmianą szkol-nych programów nauczania (Kołodziejczyk 1999).
Pierwszym pozytywnym efektem reformy edukacyjnej dla młodzieży wiej-skiej jest wzrost liceów ogólnokształcących i szkół policealnych. Pojawiły się także jako kolejny szczebel nauczania szkoły gimnazjalne. Prawie trzykrotnie wzrosła liczba nauczycieli w gimnazjach. W szkolnictwie średnim (profil ogól-nokształcący) przyrost liczby szkół nie spowodował zwiększenia liczby nauczy-cieli ani pomieszczeń, przy wzroście liczby uczniów o 2 tys. (z 24 tys. w 1999/2000 r. do 26,2 tys. w 2000/2001 r.).
Zasadnicze zmiany zachodzą w średnim szkolnictwie zawodowym. Reforma edukacyjna wprowadziła dwuletnie szkoły zawodowe, trzyletnie licea profilo-wane (profil techniczny, inny profil zawodowy lub profil ogólnokształcący) oraz dwuletnie szkoły policealne. W województwie kujawsko-pomorskim przekształcono część zasadniczych szkół zawodowych w szkoły maturalne, tworząc odpowiednie technika zawodowe. Z każdym rokiem poprawia się stan nauki języków obcych. W liceach ogólnokształcących obowiązkowa jest nauka dwóch języków obcych. Na obszarach wiejskich omawianego województwa dominuje zamiennie język angielski bądź język niemiecki, rzadziej francuski, natomiast drugim językiem obcym z reguły jest język rosyjski. Podobnie jest w technikach. W szkołach zawodowych, przy obowiązkowym jednym języku obcym, zdecydowanie przeważa język rosyjski (w ok. 70% szkół).
Wciąż za mało jest nauczania informatyki w szkołach średnich zawodo-wych, natomiast znacznie więcej w liceach ogólnokształcących i technikach. Należy dodać, że część gimnazjów wiejskich jest już wyposażona w pracownie komputerowe. Na wsi jednak wciąż brak jest specjalistów do nauczania infor-matyki i najczęściej przedmiot ten wykładają przyuczeni matematycy lub nauczyciele innych przedmiotów.
Bardzo ważnym efektem restrukturyzacji szkolnictwa oraz wprowadzanych zmian związanych z reformą edukacji jest coraz większa gama oferowanych kierunków nauczania, zwłaszcza w szkołach średnich zawodowych. Obok tra-dycyjnie występujących na wsi szkół kształcących w zawodach związanych z rolnictwem, przetwórstwem rolniczym, leśnictwem, usługami, coraz więcej jest szkół z kierunkami menedżerskimi, agrobiznesu, agroturystyki, naprawy
sprzętu elektronicznego, mechanicznego, ekonomiczno-handlowych.
Ważną rolę w regionie kujawsko-pomorskim pełnią szkoły policealne i po-maturalne, zarówno dla młodzieży jak i dla dorosłych. Dają one szansę dalszego kształcenia bez podnoszenia kosztów utrzymania. Oferta policealnych studiów zawodowych jest coraz bogatsza i obejmuje kierunki najbardziej pożądane z zawodowego punktu widzenia jak np. ochrona środowiska, bankowość, fi-nanse i rachunkowość, księgowość komputerowa, ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, turystyka i hotelarstwo. Jednak lokalizacja studiów głównie w większych miastach regionu jest w dalszym ciągu zasadniczą barierą dla mieszkańców wsi (78% tych szkół znajduje się w 4 największych miastach województwa: Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku i Grudziądzu).
Od lat nie powiększa się udział studentów pochodzenia wiejskiego w struk-turze szkolnictwa wyższego. Pewne nadzieje na poprawę tego stanu stwarza lokalizacja oddziałów lub wybranych instytutów szkół wyższych w mniejszych miastach regionu, a nawet na wsi. Przykładem jest Akademia Techniczno-Rol-nicza w Bydgoszczy, która ma swoje filie w kilku miejscowościach wiejskich. W kształceniu na poziomie licencjatu mogłyby służyć swoją bazą materialną i kadrową ośrodki doradztwa rolniczego w Przysieku, Minikowie i Zarzecze-wie. Pewną formą, jednak trudną do realizacji, mogą być podejmowane próby objęcia patronatem przez szkoły wyższe młodzieży z gimnazjów i liceów wiej-skich, w ramach niektórych kierunków (np. wykształcenia socjologicznego, przyrodniczego, lingwistycznego, informatycznego). Przykładem jest opieka UMK nad uczniami Gimnazjum Akademickiego w Toruniu oraz liceum i gim-nazjum w gm. Płużnica.
Inną formą edukacji dla ludności z obszarów wiejskich jest wprowadzenie nowoczesnych mediów teleinformatycznych, w postaci tzw. telechat. W woje-wództwie kujawsko-pomorskim działa telechata w Lucimiu, w pow. Świecie, która realizuje takie zadania, jak: wzrost poziomu edukacji mieszkańców, kursy obsługi i zastosowania komputerów, kursy języków obcych, prowadzenie ob-sługi księgowej, bankowej, doradztwa dla lokalnych podmiotów
gospodar-Poziom wykształcenia ludności wiejskiej.. 81
czych, w tym indywidualnych gospodarstw rolnych, pośrednictwa w obrocie rynkowym, a więc kupna i sprzedaży usług i towarów, profesjonalnego prze-prowadzenia kampanii reklamowej, a dzięki poczcie elektronicznej pośredni-czenia w zawieraniu umów i transakcji handlowych (Gosieniecka 1996).
LITERATURA
G a ł c z y ń s k a B., 1996, Struktura wykształcenia ludności pracującej we własnym
gospodarstwie rolnym, [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. PPWK,
Warszawa.
G o s i e n i e c k a A., 1996, Telematyka w procesach odnowy obszarów wiejskich, Wieś i Rolnictwo, 3.
H o 1 z e r J.Z., 1989, Demografia, PWE, Warszawa.
K o ł o d z i e j c z y k D., 1999, Infrastruktura społeczna a rozwój
społeczno-gospodarczy, Studia i Monografie, 95, Warszawa.
Rocznik Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2001, Urząd Statystyczny
w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
R u d n i c k i R., 1991, Próba oceny poziomu kultury ludności rolniczej makroregionu
dolnej Wisły, Acta Univ. Nic. Coper., Geografia, 23, Wydawnictwa UMK, Toruń.
Z d r o j e w s k i E.Z., 1995, Podstawy demografii, WSI, Koszalin.
Diagnoza prospektywna, 1999, Zarząd Woj. Kujawsko-Pomorskiego, Toruń.
G o r I a c h a K , (red.) 2000, Raport o rozwoju społecznym Polska 2000, Rozwój
obszarów wiejskich, Wyd. UNDP, Warszawa.
T H E EDUCATIONAL LEVEL OF THE RURAL POPULATION IN P O L A N D ' S KUJAWSKO-POMORSKIE VOIVODSHIP
The paper addresses the issue of the education level of rural inhabitants of Poland's Kujawsko-Pomorskie (Kujawy-Pomerania) voivodship. This is achieved against the background of the educational level of the rural population nationwide, and the relation-ship between education and the rate of unemployment is also presented. Finally, a last section speaks of the possibilities of rural levels of education in this part of the country being increased.
In rural parts of Kujawy-Pomerania, the percentage of the population with no more than an elementary level of educational (i.e. including those without any education at all) is as high as 55,4, while the proportion with higher education is as low as 1,9%. When it comes to the three former voivodships from which that of Kujawy-Pomerania was established in 1999, it is that of Bydgoszcz that shows the highest educational level within the farming population. The worst situation is that in the territory of what was previously the province of Włocławek.
T h e special attention of the study was paid to the inadequacy of the educational in-f r a s t r u c t u r e (the school network, equipping oin-f rooms, provisioning oin-f inin-formation tech-nology and Internet access), as well as to p r o b l e m s with the teaching of foreign languages.
T h e relationship between educational levels and rates of u n e m p l o y m e n t c o n f i r m the thesis that a higher educational level is indeed associated with more limited joblessness.
A n a l y s e s also revealed that the areas with higher proportions of the population e d u -cated to the secondary and higher levels are concentrated in the suburban districts of cities (especially B y d g o s z c z and Toruri), where the level of u n e m p l o y m e n t is lowest. Finally, the last section points to the growth in the number of post-secondary schools in smaller t o w n s of the region, and in rural areas. T h e y play a very important role; because of their wider ranges of proposed teaching directions (especially those in general de-mand on the labour market) stimulate the s o c i o - e c o n o m i c d e v e l o p m e n t of rural areas.
Prof. dr hab. Jan Falkowski Mgr Mirosław Biczkowki Instytut Geografii
Uniwersytet Mikołaja Kopernika 8 7 - 1 0 0 Toruń, ul. Danielewskiego 6
Małgorzata FLAGA, Monika WESOŁOWSKA Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin